Báo cáo tổng hợp đề tài nghiên cứu Khoa học và phát triển Công nghệ: Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh vùng núi Bắc Bộ

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

VIỆN QUY HOẠCH THUỶ LỢI

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VÀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHỆ

(CẤP BỘ)

---- (cid:88)(cid:148)(cid:87) ----

BÁO CÁO TỔNG HỢP

NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP CÔNG TRÌNH TRỮ, CẤP NƯỚC CHO SẢN XUẤT VÀ DÂN SINH MỘT SỐ VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC Ở 8 TỈNH VÙNG NÚI BẮC BỘ

CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI

CƠ QUAN CHỦ TRÌ VIỆN QUY HOẠCH THUỶ LỢI

TS Tô Trung Nghĩa

8441

HÀ NỘI – 2010

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

MỤC LỤC

Trang I – GIỚI THIỆU TÓM TẮT ........................................................................................................... 1 II – TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .......................................................................... 4 2.1 KHÁI NIỆM VỀ KHAN HIẾM NƯỚC ..............................................................................4 2.1.1. Khái niệm về khan hiếm nước trên thế giới ................................................................... 4 2.1.2. Khái niệm khan hiếm nước ở Việt Nam ......................................................................... 9 2.2. CÁC MÔ HÌNH TRÊN THẾ GIỚI ....................................................................................9 2.2.1. Hoạt động thu, trữ nước ở các vùng khô hạn ................................................................. 9 2.2.2. Thu nước từ mái hứng ................................................................................................... 11 2.2.3. Hệ thống thu gom nước từ sông, suối, mó nước .......................................................... 20 2.2.4. Loại hình bể chứa .......................................................................................................... 26 2.2.5. Đánh giá chung .............................................................................................................. 30 2.3.2. Công nghệ thu trữ nước phục vụ canh tác, phòng chống xói mòn trên đất dốc .......... 33 2.4. CÁC LOẠI HÌNH CẤP NƯỚC TRÊN 8 TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC .....................40 2.4.1. Cấp nước tự chảy bằng hệ thống bể .............................................................................. 40 2.4.2. Cấp nước tự chảy bằng hồ chứa hoặc đập dâng ........................................................... 46 2.4.3. Hồ treo ........................................................................................................................... 47 2.4.4. Cấp nước bằng bơm thủy luân, bơm va ........................................................................ 51 2.4.5. Bể chứa nước mưa tại hộ gia đình ................................................................................ 53 2.4.6. Bể chứa nước mưa tại các khu tập trung, công trình công cộng.................................. 56 2.4.7. Lu, téc, bi chứa nước ..................................................................................................... 57 2.4.8. Mó nước, bể hốc đá ....................................................................................................... 59 2.4.9. Giếng khoan, giếng đào ................................................................................................. 60 2.4.10. Bơm điện, bơm dầu ..................................................................................................... 63 2.4.11. Một số hình thức thất bại ............................................................................................ 63 2.4.12. Tổng hợp, phân loại các mô hình đã ứng dụng trong vùng nghiên cứu .................... 63 III – ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN VÙNG NGHIÊN CỨU ................................................................65 3.1. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA HÌNH .....................................................................................................65 3.1.1. Vùng Đông Bắc ............................................................................................................. 66 3.1.2. Vùng Tây Bắc ................................................................................................................ 72 3.2. ĐẶC ĐIỂM THỔ NHƯỠNG ............................................................................................74 3.2.1. Vùng Đông Bắc ............................................................................................................. 74 3.2.2. Vùng Tây Bắc ................................................................................................................ 74 3.3. ĐẶC ĐIỂM KHÍ HẬU....................................................................................................... 75 3.3.1. Chế độ nhiệt: .................................................................................................................. 75 3.3.2. Số giờ nắng: .................................................................................................................. 76 3.3.3. Bốc hơi: .......................................................................................................................... 77 3.3.4. Độ ẩm không khí: .......................................................................................................... 79 3.3.5. Đặc trưng mưa: .............................................................................................................. 80 3.4. ĐẶC ĐIỂM THỦY VĂN ...................................................................................................82 3.4.1. Hệ thống sông ngòi ....................................................................................................... 82 3.4.2. Nguồn nước mặt ............................................................................................................ 86

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3.5. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA CHẤT THỦY VĂN ..............................................................................96 3.5.1. Các dạng tầng trữ nước trong vùng nghiên cứu ........................................................... 98 3.5.2. Đặc điểm các tầng trữ nước trong vùng nghiên cứu .................................................... 99 IV - THỜI GIAN VÀ MỨC ĐỘ THIẾU NƯỚC .....................................................................106 4.1. TÍNH NHU CẦU SỬ DỤNG NƯỚC CHO CÁC HỘ DÙNG NƯỚC .........................106 4.1.1. Giới hạn vùng khan hiếm nước ................................................................................... 106 4.1.2.Nhu cầu sử dụng nước ................................................................................................. 108 4.2. CÂN BẰNG NƯỚC ..........................................................................................................116 4.2.1. Các cơ sở tính toán ...................................................................................................... 116 4.2.2. Tính toán cân bằng nước ............................................................................................. 120 4.3. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ TÍNH TOÁN CÂN BẰNG NƯỚC .......................................130 4.3.1. Vùng Đông Bắc ........................................................................................................... 130 4.3.2. Vùng Tây Bắc .............................................................................................................. 132 V – TIÊU CHÍ VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC ............................................................................135 5.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM .....................................................................................................135 5.1.1 Các chỉ tiêu phân cấp hạn thường dùng....................................................................... 135 5.1.2. Đánh giá sự khan hiếm theo đặc điểm nguồn nước ................................................... 140 5.1.3. Đánh giá khan hiếm nước theo điều kiện địa hình, địa chất ..................................... 142 5.1.4. Đánh giá khan hiếm nước trên cơ sở cân bằng nước ................................................. 142 5.2. TIÊU CHÍ VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC .......................................................................143 5.2.1. Nhóm tiêu chí định lượng ........................................................................................... 144 5.2.2. Nhóm tiêu chí định tính ............................................................................................... 147 5.2.3. Tổng hợp các tiêu chí xác định vùng khan hiếm nước .............................................. 148 5.3. PHÂN VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC ..............................................................................150 5.3.1. Vùng khan hiếm nước nghiên cứu .............................................................................. 150 5.3.2. Phân vùng khan hiếm nước ......................................................................................... 152 VI – XÂY DỰNG BẢN ĐỒ KHAN HIẾM NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN 8 TỈNH .......................154 6.1. LỰA CHỌN PHẦN MỀM XÂY DỰNG BẢN ĐỒ ........................................................154 6.2. QUY TRÌNH XÂY DỰNG BẢN ĐỒ ..............................................................................155 6.2.1. Thu thập, phân tích đánh giá tài liệu ........................................................................... 155 6.2.2. Xử lý tài liệu ................................................................................................................ 155 6.2.3. Xây dựng cấu trúc dữ liệu ........................................................................................... 155 6.2.4. Thiết kế bản đồ ............................................................................................................ 155 VII – GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC CHO VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC .....................................157 7.1. HIỆN TRẠNG CẤP NƯỚC VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC ........................................157 7.1.1. Hiện trạng cấp nước nông nghiệp: .............................................................................. 157 7.1.2. Hiện trạng cấp nước sinh hoạt: ................................................................................... 158 7.1.3. Thuận lợi và khó khăn ................................................................................................. 158 7.2. CƠ SỞ XÁC ĐỊNH GIẢI PHÁP .....................................................................................159 7.2.1. Dựa trên điều kiện tự nhiên ......................................................................................... 159 7.2.2. Dựa trên điều kiện kinh tế xã hội ................................................................................ 162 7.2.3. Dựa trên điều kiện kinh tế kỹ thuật ............................................................................. 163 7.2.4. Dựa trên điều kiện về cơ chế chính sách .................................................................... 163

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

7.3. GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC CHO NÔNG NGHIỆP .........................................................164 7.3.1. Các loại công trình cấp nước cho nông nghiệp .......................................................... 164 7.3.2. Giải pháp công trình cho các tỉnh ............................................................................... 164 7.3.3. Tổng hợp các giải pháp cấp nước nông nghiệp cho 8 tỉnh ........................................ 176 7.3.4. Một số giải pháp khác cho vùng khan hiếm nước ...................................................... 177 7.4. GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC CHO DÂN SINH ..................................................................177 7.4.1. Giải pháp công trình cho các tỉnh ............................................................................... 177 7.4.2. Tổng hợp các giải pháp cấp nước sinh hoạt cho 8 tỉnh .............................................. 195 7.5. TỔNG HỢP CÁC GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC CHO CÁC VÙNG KHN 8 TỈNH ........195 7.6. NHẬN XÉT CHUNG VỀ CÁC LOẠI HÌNH CÔNG TRÌNH .....................................196 VIII – LỰA CHỌN VÙNG VÀ ĐIỂM ƯU TIÊN .....................................................................197 8.1. HỘ SỬ DỤNG NƯỚC .....................................................................................................197 8.1.1. Khái niệm hộ sử dụng nước ....................................................................................... 197 8.1.2. Hộ sử dụng nước trên các vùng khan hiếm nước ....................................................... 197 8.1.3. Các thông tin cơ bản của các hộ sử dụng nước trên vùng khan hiếm nước .............. 198 8.2. SẮP XẾP ƯU TIÊN GIỮA CÁC HỘ DÙNG NƯỚC VÙNG KHN ......................... 198 8.2.1. Các phương pháp thứ tự sắp xếp ưu tiên .................................................................... 198 8.2.2. Sắp xếp thứ tự ưu tiên các hộ dùng nước vùng KHN ................................................ 204 8.2.3. Sắp xếp thứ tự ưu tiên các vùng KHN ....................................................................... 214 8.3. LUẬN CỨ CHỌN ĐIỂM XÂY DỰNG MÔ HÌNH ......................................................219 8.3.1. Phương pháp lựa chọn điểm xây dựng mô hình ......................................................... 219 8.3.2. Tiêu chí chọn điểm xây dựng mô hình ...................................................................... 220 8.3.3. Kết quả lựa chọn điểm xây dựng mô hình .................................................................. 221 IX - THIẾT KẾ MÔ HÌNH, ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG NHÂN RỘNG MÔ HÌNH ..............221 9.1. MÔ HÌNH THU, XỬ LÝ VÀ TRỮ NƯỚC MƯA .........................................................221 9.1.1. Hiện trạng áp dụng của loại mô hình thu, xử lý và trữ mước mưa. ........................... 221 9.1.2. Công trình áp dụng ...................................................................................................... 222 9.1.3. Khả năng nhân rộng mô hình. ..................................................................................... 225 9.2. MÔ HÌNH CẤP NƯỚC MẠCH LỘ............................................................................... 225 9.2.1. Hiện trạng áp dụng của loại mô hình cấp nước mạch lộ. ........................................... 225 9.2.2. Công trình áp dụng ...................................................................................................... 226 9.2.3. Khả năng nhân rộng mô hình. ..................................................................................... 227 9.3. MÔ HÌNH CẢI TẠO CÔNG TRÌNH CẤP NƯỚC TƯỚI........................................... 227 9.3.1. Hiện trạng áp dụng của loại mô hình cấp nước tưới. ................................................. 227 9.3.2. Công trình áp dụng...................................................................................................... 228 9.3.3. Khả năng nhân rộng mô hình. ..................................................................................... 230 X - KẾT LUẬN .............................................................................................................................231 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................................................234

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.2 Hệ số dòng chảy theo loại hình bề mặt thu gom nước mưa ..............................................14 Bảng 2.3 Thông số làm lu xi măng chứa nước mưa .........................................................................14 Bảng 2.4 Chi phí xây dựng lu 1,2 m3 ở Srilanka ..............................................................................15 Bảng 2.5 Chi phí xây dựng lu 1.0 m3 ở Tanzania .............................................................................16 Bảng 2.6 Chi phí xây dựng bể chứa ngầm 5 m3 ở Srilanka .............................................................18 Bảng 2.7 Chi phí xây dựng hệ thống thu gom SD nước mưa bình 170 lít ở Arizona, Mỹ ...............19 Bảng 2.8 Đặc tính và chi phí đầu tư xây dựng bể chứa nước tại Mỹ................................................28 Bảng 2.9 Diễn biến thị hiếu người sử dụng tại Mỹ về các loại bể ....................................................28 Bảng 2.11 Phân loại các hình thức công trình đã thực hiện trong vùng ..........................................64 Bảng 3.1: Cao độ, diện tích vùng nghiên cứu tỉnh Lào Cai ..............................................................67 Bảng 3.2: Cao độ, diện tích vùng nghiên cứu tỉnh Yên Bái..............................................................68 Bảng 3.3: Cao độ, diện tích vùng nghiên cứu tỉnh HàGiạng ............................................................69 Bảng 3.4: Cao độ, diện tích vùng nghiên cứu tỉnh Cao Bằng ...........................................................70 Bảng 3.5: Cao độ, diện tích vùng nghiên cứu tỉnh Lạng Sơn ...........................................................71 Bảng 3.6: Địa hình vùng nghiên cứu tỉnh Lai Châu .........................................................................72 Bảng 3.7: Cao độ, diện tích vùng nghiên cứu tỉnh Sơn La ...............................................................73 Bảng 3.8: Cao độ, diện tích vùng nghiên cứu tỉnh Hoà Bình ...........................................................74 Bảng 3.9: Nhiệt độ trung bình tháng nhiều năm tại các trạm ...........................................................75 Bảng 3.10: Số giờ nắng trung bình tháng nhiều năm tại các trạm ....................................................77 Bảng 3.11: Bốc hơi trung bình tháng nhiều năm tại các trạm...........................................................78 Bảng 3.12: Độ ẩm tương đối trung bình tháng nhiều năm tại các trạm ............................................79 Bảng 3.13: Lượng mưa trung bình tháng nhiều năm tại các trạm.....................................................81 Bảng 3.14: Sông suối chỉnh chảy qua 8 tỉnh.....................................................................................84 Bảng 3.15: Mật độ lưới sông trên các vùng khan hiếm ....................................................................85 Bảng 3.16: Nước đến các vùng khan hiếm nước 8 tỉnh MN Bắc Bộ................................................93 Bảng 3.17: Trữ lượng nước ngầm trên các vùng ..............................................................................96 Bảng 4.1: Thống kê dân só năm 2008 các vùng KHN của 8 tỉnh ...................................................110 Bảng 4.2: Thống kê gia súc gia cầm vùng nghiên cứu ...................................................................111 Bảng 4.3: Mức tưới các loại cây trồng trong vùng .........................................................................112 Bảng 4.4: Tổng nhu cầu nước cho sinh hoạt..................................................................................113 Bảng 4.5: Nhu cầu nước cho nông nghiệp ......................................................................................114 Bảng 4.6: Tổng nhu cầu nước cho các ngành tại nơi dùng và đầu mối ..........................................115 Bảng 4.7. Dòng chảy đến ứng với tần suất 75% .............................................................................117 Bảng 4.8: Diện tích gieo trồng của các loại cây trồng ....................................................................119 Bảng 4.9: Tính toán cân bằng nước cho các vùng KHN thuộc 8 tỉnh MN Bắc Bộ ........................121 Bảng 5.1: Lượng nước có khả năng khai thác trong vùng trên đầu người 1 năm...........................143 Bảng 5.2: Hệ số cạn mùa cạn trên các vùng nghiên cứu.................................................................145 Bảng 5.3: Tỷ lệ giữa nước đến 75% và nhu cầu nước mùa cạn trong vùng nghiên cứu.................147 Bảng 5.4: Bảng mô tả các tiêu chí xác định vùng khan hiếm nước ................................................148 Bảng 5.5: Phân vùng mức độ khan hiếm nước cho các vùng .........................................................152 Bảng 7.1: Tổng hợp hiện trạng CT tưới vùng khan hiếm nước 8 tỉnh Bắc Bộ ...............................157

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Bảng 7.2: Tổng hợp hiện trạng cấp nước SH vùng khan hiếm nước 8 tỉnh....................................158 Bảng 7.3: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng

khan hiếm nước tỉnh Yên Bái .........................................................................................166

Bảng 7.4: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng

khan hiếm nước tỉnh Hà Giang.......................................................................................167

Bảng 7.5: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng

khan hiếm nước tỉnh Lạng Sơn.......................................................................................169

Bảng 7.6: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng

khan hiếm nước tỉnh Cao Bằng ......................................................................................170

Bảng 7.7: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng

khan hiếm nước tỉnh Lào Cai .........................................................................................171

Bảng 7.8: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng

khan hiếm nước tỉnh Sơn La...........................................................................................172 Bảng 7.9: Tổng hợp các giải pháp cấp nước cho nông nghiệp Lai Châu .......................................173 Bảng 7.10: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng

khan hiếm nước tỉnh Hoà Bình.......................................................................................175 Bảng 7.11: Tổng hợp các giải pháp cấp nước cho nông nghiệp .....................................................176 Bảng 7.12: Dự kiến công trình và kinh phí cấp nước phục vụ cho sinh hoạt tỉnh Yên Bái............179 Bảng 7.13: Công trình hồ treo đang xây dựng và dự kiến phục vụ cấp nước sinh hoạt cho

vùng khan hiếm nước tỉnh Hà Giang..............................................................................182

Bảng 7.14: Dự kiến số lượng công trình và kinh phí đầu tư cấp nước sinh hoạt cho vùng khan

hiếm nước Hà Giang.......................................................................................................183

Bảng 7.15: Dự kiến số lượng công trình và kinh phí đầu tư cấp nước sinh hoạt cho vùng khan

hiếm nước Lạng Sơn.......................................................................................................186

Bảng 7.17: Dự kiến bể chứa tập trung và dung tích bể cấp nước sinh hoạt vùng khan hiếm

nước tỉnh Cao Bằng ........................................................................................................188 Bảng 7.18: Dự kiến công trình và kinh phí cấp nước phục vụ cho sinh hoạt .................................189 Bảng 7.19: Thống kê khối lượng, nhiệm vụ, kinh phí cần đầu tư hệ thống CT cấp nước TT ........190 Bảng 7.20: Dự kiến công trình và kinh phí cấp nước phục vụ SH vùng KHN tỉnh Sơn La ...........191 Bảng 7.21: Tổng hợp các giải pháp cấp nước sinh hoạt Lai Châu..................................................192 Bảng 7.22: Dự kiến công trình và kinh phí cấp nước phục vụ cho sinh hoạt .................................194 Bảng 7.23: Tổng hợp các giải pháp cấp nước sinh hoạt .................................................................195 Bảng 7.24: Tổng hợp kinh phí đầu tư thực hiện các giải pháp cấp nước cho vùng khan hiếm

nước 8 tỉnh vùng núi Bắc Bộ ..........................................................................................195 Bảng 8.1: Thông tin cơ bản phục vụ đánh giá tỉnh X .....................................................................198 Bảng 8.2: So sánh cặp đôi giữa các hộ dùng nước về mức độ ưu tiên công trình trữ, cấp nước ....200 Bảng 8.3: Tiêu chí, chỉ số và điểm đánh giá ...................................................................................202 Bảng 8.4: Bảng tính điểm so sánh...................................................................................................203 Bảng 8.5: Tiêu chí, chỉ số và điểm đánh giá hộ sử dụng nước .......................................................204 Bảng 8.6: Bảng tính điểm so sánh các hộ sử dụng nước vùng KHN 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ........205 Bảng 8.7: Thứ tự ưu tiên các hộ dùng nước 8 tỉnh .........................................................................212 Bảng 8.8: Tiêu chí, chỉ số và điểm đánh giá vùng khan hiếm nước ...............................................214 Bảng 8.9: Bảng tính điểm so sánh các vùng khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh ..........................215 Bảng 8.10: Thứ tự ưu tiên các vùng KHN trên địa bàn 8 tỉnh ........................................................217 Bảng 8.11: Giá thành một số loại công trình trong vùng nghiên cứu .............................................220

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

DANH MỤC HÌNH VẼ

Hình 2.1: Khan hiếm nước..................................................................................................................7 Hình 2.2 Hình thức thu gom nước từ mái nhà .................................................................................11 Hình 2.3 Hệ thống thu gom nước mưa Tòa nhà Tổng thống Ấn Độ ...............................................12 Hình 2.4 Mái hứng nước mưa nhà thi đấu sumo Kukogikan (Tokyo, Nhật Bản) ............................12 Hình 2.5 Bơm tay bơm nước mưa từ bể chứa nước mưa ngầm tại nhà thi đấu sumo

Kukogikan (Tokyo, Nhật Bản) .........................................................................................13 Hình 2.6 Sơ đồ thu gom và nạp nước mưa cho tầng nước ngầm......................................................13 Hình 2.7 Thu gom và sử dụng nước mưa bằng lu ở Srilanka ...........................................................15 Hình 2.8 Lu chứa nước ở Srilanka ....................................................................................................15 Hình 2.9 Lu chứa nước ở Tanzania...................................................................................................16 Hình 2.10 Lu chứa nước ở Thái Lan.................................................................................................17 Hình 2.11 Bể xây chứa nước ngầm ở SriLanka ................................................................................18 Hình 2.12 Thu gom nước mưa ở Arizona, Mỹ .................................................................................19 Hình 2.13 Hệ thống chuyển nước bằng ống tre nứa suối, mó nước ở Ấn Độ...................................20 Hình 2.14 Hệ thống hứng nước Kunds ở Ấn Độ có từ thế kỷ 17 .....................................................21 Hình 2.15 Đập tạo tầng chứa nước ngầm..........................................................................................21 Hình 2.16 Đập dâng bồi tụ cát sỏi tạo tầng chứa nước ngầm ...........................................................22 Hình 2.17 Vị trí thích hợp xây dựng đập tạo tầng chứa nước ngầm.................................................23 Hình 2.18 Đập chắn bồi tụ cát sỏi tạo tầng chứa nước ngầm ở Delhi, Ấn Độ..................................23 Hình 2.19 Cấu trúc công trình tầng chứa nước ngầm dùng vải chống thấm vùng nam Idaho,

Mỹ.....................................................................................................................................24 Hình 2.20 Bể chứa bằng gỗ 95 m3 ở Công viên quốc gia núi lửa ở Hawaii, Mỹ.............................26 Hình 2.21 Loại bể chứa thông dụng.................................................................................................27 Hình 2.22 Bể chứa hợp kim của Úc ..................................................................................................29 Hình 2.23. Loại mái che bể chứa nước thông dụng ..........................................................................30 Hình 2.24. Hồ cát tích trữ nước mưa ................................................................................................32 Hình 2.25 Sơ đồ công nghệ thu trữ nước phục vụ tưới cây ăn quả và bảo vệ đất chống xói

mòn vùng miền núi phía Bắc............................................................................................35

Hình 2.26 Sơ đồ công nghệ thu trữ nước phục vụ canh tác nông lâm nghiệp và phòng chống

sa mạc hoá vùng duyên hải Nam Trung bộ ......................................................................35

Hình 2.27 Một số hình ảnh về mô hình tại Nông trường Cao Phong, huyện Cao Phong tỉnh

Hòa Bình...........................................................................................................................38 Hình 2.28 Một số hình ảnh về mô hình tại xã Xuân Hồng, Huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận .....39 Hình 2.29 Sơ đồ hệ thống cấp nước tự chảy ....................................................................................40 Hình 2.30 Công trình thu nước là đập dâng (Phong Thổ, Lai Châu)...............................................40 Hình 2.31 Hệ thống lọc áp lực (Phong Thổ, Lai Châu) ...................................................................41 Hình 2.32 Hệ thống cấp nước tự chảy thôn Tân Thành, xã Nhật Tiến, huyện Hữu Lũng................42 Hình 2.33 Bể nhánh của hệ thống tự chảy tại cấp nước nơi công cộng...........................................42 Hình 2.34 Cấp nước tự chảy về bể tập trung tại xóm Khai hoang, thị trấn Đồng Văn.....................43 Hình 2.35 Người dân tự dẫn nước từ bể nhánh về bể hộ gia đình tại xóm Khai hoang, thị trấn

Đồng Văn, Hà Giang ........................................................................................................43

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hình 2.36 Cụm công trình đầu mối cấp nước cho thị trấn Đồng Văn, Hà Giang.............................44 Hình 2.37 Đồng hồ đo lượng nước dùng từ hệ thống tự chảy .........................................................45 Hình 2.38 Vị trí dự kiến xây dựng cụm công trình đầu mối của hệ thống cấp nước tự chảy tại

xã Na Khê, huyện Yên Minh, Hà Giang...........................................................................46 Hình 2.39 Hồ chứa nước Kéo Quân ở huyện Tràng Định, Lạng Sơn..............................................47 Hình 2.40 Bể đá xây trữ nước ở Hà Quảng, Cao Bằng....................................................................48 Hình 2.41 Hồ treo có sân thu nước bằng bê tông Sủng Mán, huyện Mèo Vạc, Hà Giang ..............48 Hình 2.42 Hồ treo bê tông đang xây dựng tại thị trấn Mèo Vạc, Hà Giang ....................................49 Hình 2.43 Hồ treo bê tông đang xây dựng tại xã Cán Tỷ, huyện Quản Bạ .....................................49 Hình 2.44 Hồ lót vải địa kỹ thuật (HDPE) đang xây dựng ở vùng Lục Khu, Hà Quảng ................50 Hình 2.45 Vật liệu xây dựng và các cải tiến trong thi công ở Hà Quảng ........................................50 Hình 2.46 Hồ vải địa kỹ thuật với bể lấy nước tách riêng ở Hà Quảng...........................................51 Hình 2.47 Hệ thống cấp nước bằng bơm va (Đà Bắc, Hòa Bình).....................................................51 Hình 2.48 Cụm lấy nước Pò Phai: a) Đập dâng, b) Bơm thủy luân, và c) Bơm va .........................52 Hình 2.49 Cấp nước từ trạm bơm thủy luân .....................................................................................52 Hình 2.50 Cấp nước SH từ trạm bơm va tại Tú Xuyên, huyện Văn Quan, Lạng Sơn.....................52 Hình 2.51 Bể thu nước mưa từ mái nhà ở xã Tú Xuyên, huyện Văn Quan ......................................54 Hình 2.52 Bể nước Unicef tại xã Cán Tỷ, huyện Quản Bạ, Hà Giang ............................................54 Hình 2.53 Bể chứa nước mưa dung tích 10m3 tại hộ gia đình (Mai Châu, Hòa Bình) .....................55 Hình 2.54 Bể đá xây bị nứt ở xã Tráng Kìm, huyện Quản Bạ .........................................................55 Hình 2.55 Bể chứa nước mưa tại các hộ gia đình ở Hà Quảng........................................................56 Hình 2.56 Bể chứa nước mưa loại lớn tại các công sở và công trình công cộng ở Lục Khu, Hà

Quảng, Cao Bằng..............................................................................................................56 Hình 2.57 Bể chứa nước tập trung của khu dân cư ở Hà Quảng .....................................................57 Hình 2.58 Lu chưa nước mưa theo công nghệ của Thái Lan, Mường Khương, Lào Cai .................57 Hình 2.59 Lu chứa nước mưa tại các hộ gia đình ở Hà Quảng, Cao Bằng.......................................58 Hình 2.60 Téc nước bằng nhựa tại huyện Mù Căng Chải, Yên Bái ................................................59 Hình 2.61 Bi chứa nước sinh hoạt ở huyện Chi Lăng......................................................................59 Hình 2.62 Mó nước ở huyện Văn Quan, Lạng Sơn ..........................................................................60 Hình 2.63 Dẫn nước bằng ống nhựa từ suối về gia đình...................................................................60 Hình 2.64 Giếng khoan quy mô hộ gia đình ....................................................................................61 Hình 2.65 Giếng khoan cụm gia đình ở xã Quốc Khánh, huyện Tràng Định..................................61 Hình 2.66 Giếng đào ........................................................................................................................62 Hình 2.67 Bể chứa nước từ giếng khoan, kết hợp hứng nước mưa ở Trùng Khánh........................62 Hình 3.1: Vị trí vùng khan hiếm nước qua quan sát tổng hợp ..........................................................65 Hình 3.2: Mô đun dòng chảy vùng khan hiếm nước tỉnh Lào Cai....................................................86 Hình 3.3: Mô đun dòng chảy vùng khan hiếm nước tỉnh Yên Bái ...................................................87 Hình 3.4: Mô đun dòng chảy vùng khan hiếm nước tỉnh Hà Giang .................................................87 Hình 3.5: Mô đun dòng chảy vùng khan hiếm nước tỉnh Cao Bằng.................................................88 Hình 3.6: Mô đun dòng chảy vùng khan hiếm nước tỉnh Lạng Sơn................................................89 Hình 3.7: Mô đun dòng chảy vùng khan hiếm nước tỉnh Lai Châu..................................................90 Hình 3.8: Mô đun dòng chảy vùng khan hiếm nước tỉnh Sơn La....................................................90 Hình 3.9: Mô đun dòng chảy vùng khan hiếm nước tỉnh Hoà Bình ................................................91 Hình 3.10: Mô đun dòng chảy 3 tháng kiệt nhất vùng khan hiếm nước...........................................92

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hình 7.1: Bể cấp nước trung cho cụm dân cư vùng cao .................................................... 196 Hình 7.2: Bể chứa nước hứng từ mái nhà để sinh hoạt...................................................... 197 Hình 7.3: Hệ thống chuyển nước bằng ống tre nước suối, mó nước ........................................ 197 Hình 7.4: Hồ treo trên núi xây dựng bằng vật liệu bê tông cốt thép......................................... 200 Hình 7.5: Nước mó ở huyện Văn Quan tỉnh Lạng Sơn ..................................................... 205 Hình 8.1: Sơ đồ phân tích góc cung phần tư sử dụng NRM .............................................. 230 Hình 8.2: Thứ tự ưu tiên cấp nước dân sinh vùng KHN 8 tỉnh.......................................................210 Hình 8.3: Thứ tự ưu tiên cấp nước chăn nuôi vùng KHN 8 tỉnh ....................................................210 Hình 8.4: Thứ tự ưu tiên cấp nước tưới lúa đông xuân vùng KHN 8 tỉnh......................................210 Hình 8.5: Thứ tự ưu tiên cấp nước CN-TTCN vùng KHN 8 tỉnh...................................................211 Hình 8.6: Thứ tự ưu tiên cấp nước du lịch - dịch vụ vùng KHN 8 tỉnh..........................................211 Hình 8.7: Thứ tự ưu tiên cấp nước chống cháy rừng vùng KHN 8 tỉnh .........................................211 Hình 8.8: Thứ tự ưu tiên cấp nước cải tạo môi trường vùng KHN 8 tỉnh.......................................212 Hình 8.9: Thứ tự ưu tiên các vùng khan hiếm nước 8 tỉnh .............................................................218 Hình 8.10: Sơ đồ lựa chọn điểm mô hình .......................................................................................219 Hình 9.1 Mặt bằng bể chứa nước sạch dung tích 50 m3 ................................................................223 Hình 9.2 Các mặt cắt bể chứa nước ...............................................................................................224 Hình 9.3 Mặt bằng bể thu nước mạch lộ........................................................................................227 Hình 9.4 Mặt cắt ngang đập ...........................................................................................................229 Hình 9.5 Cắt dọc cửa lấy nước......................................................................................................230 Hình 9.6 Cắt dọc van hạ lưu...........................................................................................................230

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI

TS. Tô Trung Nghĩa

Chủ nhiệm đề tài: Tham gia thực hiện:

TS. Lê Hùng Nam Ths. Nguyễn Quang Triển ThS. Đào Ngọc Tuấn ThS. Lương Ngọc Chung ThS. Phạm Tuyết Mai ThS. Phí Thị Thư ThS. Nguyễn Quang Quyền ThS. Nguyễn Thị Thanh Hằng ThS. Trần Lê Thành ThS. Vũ Duy Trinh ThS. Đinh Thị Thu Hiền ThS. Lê Thị Mai KS. Phạm Công Thành KS. Ngô Văn Trung

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

I – GIỚI THIỆU TÓM TẮT Đề tài “ Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất, dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh vùng núi Bắc bộ(Lào cai, Cao bằng, Bắc cạn, Hà giang, Hòa bình, Lai châu, Lạng sơn, Yên bái) ” là đề tài cấp Bộ do Viện Quy hoạch Thủy lợi chủ trì, được tiến hành trong thời gian 30 tháng, từ tháng 1/2008 đến tháng 6/2010.

Mục tiêu của đề tài là đề xuất được giải pháp công trình cấp nước cho sản xuất và dân sinh vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh vùng núi Bắc bộ ( Lào cai, Cao bằng, Bắc cạn, Hà giang, Hòa bình, Lai châu, Lạng sơn, Yên bái).

Tám tỉnh vùng núi phía bắc: Lào cai, Cao bằng, Bắc cạn, Hà giang, Hòa bình, Lai châu, Lạng sơn, Yên bái nằm ở sát biên giới Việt nam – Trung quốc trên các lưu vực sông Kỳ cùng, sông Bằng, Quây sơn, sông Gâm, thượng sông Cầu, sông Đà, thượng sông Mã, sông Mê kông và thượng nguồn sông Bưởi. Mạng lưới sông ở đây rất phức tạp, ngoài các sông lớn kể trên có dòng chảy thường xuyên thì các nhánh suối hầu hết chỉ có dòng chảy mùa mưa, đặc biệt còn có các sông ngầm chưa xác định ở vùng Cao bằng, Hà giang …Ở 8 tỉnh tập trung phần lớn là các dân tộc ít người định cư trên núi cao, sườn dốc và các vùng đá vôi. Hình canh tác chủ yếu là nương rẫy và cây trồng cạn, cây trồng mùa mưa. Tổng diện tích 8 tỉnh là 6426 km2 với tổng số dân năm 2006 là 5,4 triệu người trên 81 đơn vị hành chính cấp huyện. Địa hình vùng nghiên cứu chủ yếu là núi cao, núi đá vôi thuộc hai cánh cung Hoàng liên sơn và Ngân sơn. Có những khu đá vôi tập trung như vùng Lục khu (Cao bằng), 4 huyện Yên minh, Đồng văn, Mèo vạc, Quản bạ (Hà giang), vùng Mai châu, Tân lạc, Lạc sơn (Hòa bình), vùng ven sông Đà, vùng đồi thiếu nước của Sơn la (Mộc châu, Yên châu, Mai sơn, Thuận châu) … Lượng mưa bình quân năm trong khoảng 1200 – 1800 mm, tập trung chủ yếu vào 6 tháng mùa mưa từ tháng 9 đến tháng 12, trong 6 tháng mùa khô từ tháng 1 đến tháng 8 hầu như không có mưa hoặc mưa nhỏ. Khả năng điều tiết tự nhiên của các lưu vực kém nên trong 6 tháng mùa khô có tới 30% số dân không đủ nước dùng cho sinh hoạt. Sản xuất trong mùa khô hầu hết nhờ trời.

Đề tài đã tập trung nghiên cứu các nội dung sau:

1/ - Tổng kết, đánh giá các nghiên cứu, mô hình, các dự án đã triển khai trên

địa bàn, bao gồm:

1.1 Thu thập tài liệu liên quan đến đề tài

- Điều kiện tự nhiên vùng nghiên cứu: Địa hình, địa chất, địa chất

thủy văn, khí hậu, mưa, bốc hơi, gió bão …

- Điều kiện dân sinh kinh tế, tập quán canh tác, tập quán sử dụng

nước truyền thống, hiện trạng canh tác.

- Hiện trạng dùng nước của các ngành.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Hệ thống công trình trữ và cấp nước hiện tại. - Các nghiên cứu có liên quan từ trước đến nay.

1.2 Đánh giá các nghiên cứu, các mô hình đã xây dựng

- Đánh giá những nghiên cứu trước đây nhằm rút ra các ưu điểm,

kết quả đạt được và các vấn đề tồn tại cần nghiên cứu tiếp. - Tổng kết các mô hình cấp nước và trữ nước cho sản xuất, dân sinh.

1.3 Tổng hợp phân tích đánh giá hiện trạng các vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh

vùng núi phía bắc

2/ - Xây dựng bản đồ vùng khan hiếm nước 2.1 Thu thập bản đồ 8 tỉnh, số hóa bản đồ và xác định vị trí của các vùng KHN. 2.2 Tính toán thủy văn, khí tượng cho các vùng khan hiếm nước. 2.3 Xác định đặc tính khan hiếm nước của tùng vùng. 2.4 Xác định khả năng trữ của từng vùng. 2.5 Tính toán nhu cầu sử dụng nước của từng vùng. 2.6 Tính toán cân bằng nước, xác định trị số thiếu nước, thời gian thiếu nước. 2.7 Biên tập, xử lý các lớp bản đồ. 3/ - Nghiên cứu các giải pháp công trình trữ và cấp nước cho vùng KHN. 3.1 Nghiên cứu các giải pháp, đánh giá các mặt thuận lợi, khó khăn và khả năng áp dụng các giải pháp cho từng vùng. 3.2 Nghiên cứu cấp nước, phân phối nước, ưu tiên trong cấp nước và hình thức cấp nước phù hợp với vùng khan hiếm nước thuộc 8 tỉnh. 4/ - Lựa chọn vùng và điểm khan hiếm nước cần ưu tiên giải quyết và chọn

điểm xây dựng mô hình.

4.1 Xây dựng tiêu chí lựa chọn vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh. 4.2 Xây dựng tiêu chí lựa chọn điểm khan hiếm nước. 4.3 Sắp xếp ưu tiên giữa các hộ dùng nước và ưu tiên giữa các vùng KHN. 4.4 Xây dựng luận cứ lựa chọn điểm xây dựng công trình trữ nước vùng KHN. 5/ - Xây dựng 3 mô hình. Xây dựng 3 mô hình trữ và cấp nước có tuổi thọ công trình cao, dễ khai

thác vận hành, chi phí thấp như sau:

- Mô hình hệ thống cấp nước lấy nguồn từ các mạch xuất lộ để cấp nước

sinh hoạt và kết hợp sản xuất cho 1 cụm dân cư nhỏ.

- Mô hình thu gom, xử lý và trữ nước mưa cấp cho sinh hoạt cho một

cụm hành chính hoặc trạm y tế, trường học.

- Mô hình củng cố công trình sẵn có, cải tạo phù hợp, xây dựng các quy

trình vận hành để đảm bảo cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất.

Các bước xây dụng mô hình như sau:

1. Lựa chọn vùng để xây dựng mô hình. 2. Tham khảo ý kiến các nhà quản lý và nhân dân sở tại.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3. Lựa chọn và đưa ra giải pháp mô hình. 4. Khảo sát, thiết kế, thi công công trình. 5. Tổ chức theo dõi, đánh giá hiệu quả mô hình, từ đó đưa ra những hiệu

chỉnh cần thiết.

6. Đánh giá khả năng phổ biến và nhân rộng mô hình.

II – TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

2.1 KHÁI NIỆM VỀ KHAN HIẾM NƯỚC

2.1.1. Khái niệm về khan hiếm nước trên thế giới

Khan hiếm nước phụ thuộc vào nhiều yếu tố như lượng nước ngọt sẵn có trên đầu người trong thời kỳ khan hiếm, khả năng khai thác phục vụ nhu cầu dùng nước,... Để đi đến khái niệm về khan hiếm nước, các nhà nghiên cứu về tài nguyên nước đã có các hướng tiếp cận khác nhau. Dưới đây là một số quan niệm về khan hiếm nước.

(cid:153) Một số định nghĩa khan hiếm nước dựa trên nhu cầu nước tối thiểu:

Theo Jonathan Chenoweth thuộc Trung tâm chiến lược môi trường của Đại học tổng hợp Surrey (Anh) thì không có một con số chung về nhu cầu nước tối thiểu trên đầu người cho đảm bảo sức khoẻ và phát triển kinh tế - xã hội. Ước tính hiện nay nhu cầu nước tối thiểu dao động trong khoảng 4 ÷ 20 l/người/ngày. Tuy nhiên ước tính này vẫn có vấn đề về phương pháp luận vì ở đây mới chỉ quan tâm đến nhu cầu tiêu thụ và vệ sinh của con người hoặc nếu có quan tâm đến nhu cầu kinh tế thì lại không xét đến tác động của các yếu tố khác ví dụ như nước cho thương mại, dịch vụ và các nhu cầu khác liên quan đến sự tồn tại của con người ở trên địa bàn nghiên cứu. Ở một số nghiên cứu khác, xem xét các thành phần ước tính nhu cầu nước tối thiểu cho sức khoẻ và phát triển kinh tế - xã hội cho thấy một quốc gia yêu cầu lượng nước tối thiểu khoảng 135 l/người/ngày.

FAO có định nghĩa rộng hơn về khan hiếm nước: “Khan hiếm nước là sự không cân bằng giữa nguồn nước sẵn có và nhu cầu nước, sự suy thoái chất lượng nước mặt và nước ngầm, sự cạnh tranh giữa các ngành, mâu thuẫn giữa các vùng miền với nhau và với các nước khác, tất cả đều gây ra sự khan hiếm nước”. FAO cũng chỉ rõ: “Ở các nước đang phát triển, bình quân cứ năm người thì có một người thiếu nước sạch để sử dụng (tối thiểu là 20 lít/người/ngày). Trong khi đó bình quân sử dụng nước ở Châu Âu và Châu Mỹ xấp xỉ từ 200 ÷ 600 lít/người/ngày”. Định nghĩa khan hiếm nước của FAO sâu rộng hơn, theo cách định nghĩa này thì ở một nơi có nhiều nước vẫn có thể bị khan hiếm nước. Tình trạng khan hiếm này rõ ràng do con người tạo ra.

Theo WHO khuyến nghị, nhu cầu nước sử dụng cho hộ gia đình là 80 ÷ 150 l/người/ngày (Gleick 1993b). Theo Falkenmark (2001) đề nghị là là 150 l/người/ngày

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ trong điều kiện bình thường. Vùng Trung Đông (Palestin và Israel) đã xác định nhu cầu nước tối thiểu cho hộ gia đình với điều kiện sống bình thường dao động trong khoảng 100 ÷ 150 l/người/ngày. Theo Shuval (1992), ở Israel và các vùng khí hậu tương tự thì 100 l/người/ngày là nhu cầu nước tối thiểu cho đời sống hàng ngày. Tuy nhiên hoàn cảnh kinh tế xã hội và các tiêu chuẩn cũng có vai trò ảnh hưởng tới sử dụng nước. Theo Turton (2002), tiêu thụ nước ở những khu vực tị nạn ở Palestin nơi có mức sống thấp chỉ dưới 50 l/người/ngày.

Tại Hội nghị của UNESCO tổ chức ở Pari (Pháp) năm 1998 đã chấp nhận 50 l/người/ngày là mức tối thiểu cho nhu cầu sinh hoạt đối với tất cả các nước phát triển và đang phát triển.

(cid:153) Một số định nghĩa khan hiếm nước dựa trên lượng nước đảm bảo có thể cung cấp trên đầu người một năm:

Uỷ ban tưới tiêu quốc gia của Iran đã phân mức độ khan hiếm nước thành 4 cấp về tài nguyên nước tiềm năng: (1). Mức độ Căng thẳng: < 1.000 m3/người/năm; (2). Mức độ Tương đối căng thẳng: 1.000 ÷ 1.700 m3/người/năm; (3). Mức độ Đủ nước: 1.700 ÷ 5.000 m3/người/năm; (4). Mức độ Thừa nước: > 5.000 m3/người/năm. Đồng thời khan hiếm nước cũng được định nghĩa là điều kiện khí hậu bất lợi có thể dẫn đến tình trạng không ổn định nguồn nước ở một mùa. Tuy nhiên, cách phân mức độ khan hiếm nước này chưa cho thấy vai trò của các yếu tố địa hình, địa chất và thảm phủ.

Hiệp hội nước quốc tế (IWRA) đã tổng kết rằng nước nào có mức bảo đảm nước cho một người một năm dưới 4.000 m3/người thì nước đó thuộc loại thiếu nước và nếu nhỏ hơn 2.000 m3/người thì thuộc loại hiếm nước.

Theo Josep Xercavins I Valls, đã nêu khan hiếm nước là điều kiện trong đó khả năng nguồn nước ngọt sẵn có được phục hồi trong nội vùng hàng năm bằng hoặc dưới 1.000 m3/người; căng thẳng về nước là điều kiện trong đó khả năng nguồn nước ngọt sẵn có được phục hồi trong nội vùng hàng năm nhỏ hơn 1.667 m3 và lớn 1.000 m3/người.

Theo Gleick (Viện nghiên cứu Phát triển, Môi trường và An ninh) khan hiếm nước là mối tương quan của nhu cầu con người và sự dự trữ tài nguyên nước. Gleick cho rằng khả năng nguồn nước sẵn có tối thiểu cho mỗi cá nhân phải là 1000 m3 một năm. Gleick đã gọi mốc này là “mức cần thiết tối thiểu cho chất lượng cuộc sống ở một nước phát triển trung bình”. Một số ý kiến khác cho rằng khan hiếm nước tăng lên khi không đáp ứng được yêu cầu nước tối thiểu cho uống và trồng cây lương thực.

Malin Falkenmark – Nhà thuỷ văn Thuỵ Điển nổi tiếng là người đầu tiên đưa ra khái niệm “chỉ số căng thẳng nước”. Theo Malin, một nước mà nguồn nước ngọt sẵn có được phục hồi hàng năm tính trên đầu người vượt trên 1.700 m3 thì chỉ gặp khó khăn về nước mang tính không thường xuyên hoặc cục bộ. Nếu dưới ngưỡng này thì các nước đó sẽ phải trải qua căng thẳng về nước định kỳ hoặc thường xuyên. Nếu nguồn nước ngọt sẵn có giảm xuống dưới 1.000 m3/người/năm thì những nước này sẽ trải qua khan hiếm

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ nước kinh niên, trong đó thiếu nước gây trở ngại cho phát triển kinh tế, sức khoẻ và đời sống con người. Khi khả năng nguồn nước ngọt phục hồi giảm xuống dưới 500 m3/người/năm thì những nước này bắt đầu chịu tình trạng khan hiếm nước hoàn toàn. Các mức độ khan hiếm này được xem xét như những mốc tương đối, không phải là các ngưỡng chính xác. Mức độ chính xác căng thẳng về nước khác nhau giữa các vùng, giữa các điều kiện khí hậu, mức độ phát triển kinh tế và các yếu tố khác. Tuy nhiên mốc 1.000 m3/người/năm đã được Ngân hàng Thế giới (WB) và các nhà phân tích chấp nhận như một chỉ số chung về khan hiếm nước. Malin Falkenmark đã giới thiệu cách tiếp cận hay có thể gọi là định nghĩa thứ hai về khái niệm chỉ số khan hiếm nước. Đây là chỉ số biểu thị mối quan hệ khả năng nguồn nước sẵn có cho một vùng cụ thể và số người có thể được cấp một cách bền vững. chỉ số này xem xét đến mặt an toàn lương thực, sử dụng hộ gia đình và cấp nước công nghiệp. Đơn vị dòng chảy được định nghĩa tương đương với 1 triệu m3/năm. Do đó chỉ số khan hiếm nước được diễn tả dưới dạng số người trong một đơn vị dòng chảy. Ở nhiều nước công nghiệp, chỉ số này thường có phạm vi 100 ÷ 500 người trên một đơn vị dòng chảy. Dựa trên thực tiễn ở các vùng khí hậu ôn hoà, một vùng được xem như chịu căng thẳng về nước nếu số người phụ thuộc vào nguồn nước sẵn có nhiều hơn trên 500 người trên một đơn vị dòng chảy. Nếu con số này vượt quá 1.000 người trên một đơn vị dòng chảy thì vùng đó hoàn toàn ở trong mức độ khan hiếm. Các con số trên có thể diễn tả bằng 1.700 m3 và 1.000 m3 trên đầu người. Vì vậy vùng mà khả năng nước sẵn có dưới 1.700 m3 trên đầu người một năm thì được cho là vùng căng thẳng về nước. Hàng rào nước hiện nay khoảng 2.000 người trên một đơn vị dòng chảy. Nếu một vùng vượt quá hàng rào này thì cần xem xét đến việc tái sử dụng nước, sử dụng các nguồn nước không truyền thống và dùng các phương tiện khác tăng cấp nước để đáp ứng nhu cầu. Khái niệm hàng rào nước gây ra nhiều phản ứng từ các nhà thuỷ văn và kỹ sư thủy lợi. Dù sao thì chỉ số khan hiếm nước cũng cung cấp cho chúng ta một biện pháp so sánh giữa các vùng.

Ở Israel, một nước kinh tế tương đối giàu có, con số về mức nước cần cho tồn tại ít hơn nhiều – 416 m3/người/năm, là nhờ sự quản lý nước có hiệu quả. Ở những nước có nguồn nước sẵn có ở mức cao vẫn có thể trải qua vấn đề về khan hiếm nước do sự khác biệt rất lớn giữa các vùng về các yếu tố tự nhiên hoặc nhu cầu nước. Mặc dù có sự khác biệt nhưng nhìn chung các nhà thuỷ văn và các chuyên gia về sử dụng nước đều nhận thấy 1.000 m3/người /năm là một mốc hợp lý để xác định khan hiếm nước đối với các nước trên thế giới. Mốc căng thẳng 1.700 m3/người/năm của Falkenmark là “trạng thái cảnh báo” báo cho các quốc gia có dân số liên tục tăng.

Thuật ngữ khan hiếm nước ở Phần Lan đã được Kantola et al (1999) định nghĩa như sau: “Khi lượng nước ngọt ít hơn 1.000 m3/người/năm thì có thể nói rằng đó là khan hiếm nước”. Tác giả đã đề xuất định nghĩa về khan hiếm nước như sau: “Khan hiếm nước là sự thiếu khả năng cung cấp nguồn nước ngọt sẵn có từ các nguồn phục hồi để đáp ứng nhu cầu cơ bản của các ngành dùng nước khác nhau. Nhu cầu cơ bản bao gồm

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ nhu cầu cho sinh hoạt, nhu cầu cho nông nghiệp để đảm bảo an ninh lương thực. Như vậy, khan hiếm nước cũng được hiểu là sự tăng nhu cầu nước vượt quá khả năng tài nguyên nước sẵn có trong vùng hoặc quốc gia.

Hội tưới tiêu quốc tế (ICID) định nghĩa khan hiếm nước trên cơ sở sự bất lợi về điều kiện khí hậu: “Khan hiếm nước là điều kiện khí hậu không thuận lợi có thể dẫn đến tình trạng không ổn định tài nguyên nước vào một mùa. Một số biện pháp hạn chế dùng nước thường được áp dụng trong tình trạng đó như giảm tiêu thụ, tái sử dụng, dự trữ chỉ cho dùng cho ưu tiên”. Trong định nghĩa này, yếu tố về địa hình, địa chất cũng như thảm phủ và sự gia tăng dân số chưa được đề cập tới.

Tóm lại, cách định nghĩa khan hiếm nước của các tác giả và tổ chức cũng khác

nhau tùy theo điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội của vùng nghiên cứu.

(cid:153) Chỉ số khan hiếm nước:

Khan hiếm nước có thể do nhiều hiện tượng. Những hiện tượng này có thể do các nguyên nhân tự nhiên tạo nên hoặc có thể do các hoạt động của con người gây ra, hoặc có thể do sự tương tác của cả hai nguyên nhân nói trên. Theo Vlachos và James (1983) thì đặc điểm và nguyên nhân của khan hiếm nước trong các môi trường khô hạn như sau: Do tự nhiên Chế độ khan hiếm nước - Khô hạn - Thường xuyên - Hạn hán - Tạm thời Do con người - Sa mạc hoá - Thiếu nước

Để cụ thể hơn, hình dưới đây biểu thị mức độ khan hiếm nước theo số người trên

một đơn vị dòng chảy (số người/1 triệu m3/năm):

Hình 2.1: KHAN HIẾM NƯỚC

100

600 1000

2000

Căng thẳng

Khó khăn về mùa khô và chất lượng

Khan hiếm hoàn hoàn

Người/Đơn vị dòng chảy

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Chỉ số khan hiếm do GS. Malin Falkenmark xây dựng năm 1993. Về cơ bản Falkenmark đã điều tra ở một số nước và và tính toán nước dùng trên đầu người ở mỗi nền kinh tế. Sau đó xác định tình trạng phát triển kinh tế và trên cơ sở đó tính toán chỉ số.

Bảng 2.1: RANH GIỚI NGƯỠNG KHAN HIẾM THEO MỘT SỐ TÁC GIẢ

Gleick (1993)

Falkenmark & Lindth (1993) Mức độ Chỉ số Chỉ số Mức độ

>1.667 <1.667 <1.000 Thừa Căng thẳng Khan hiếm Không căng thẳng Căng thẳng Khan hiếm Khan hiếm hoàn toàn

>1.700 1.000 ÷ 1.700 500 ÷ 1.000 <500 Các tác giả Lic. Tech. Mohamad Asheesh, Dr. Keijo Ruohonen và Dr. Meshan Al-Otaibi đã xây dựng chỉ số khan hiếm nước. Chỉ số này phản ánh mối quan hệ nước vào và nhu cầu nước của hệ thống dựa trên phát triển dân số trong khoảng thời gian dự báo. Chỉ số khan hiếm được xem như một hàm thiếu nước hoặc % thiếu hụt. Các thông số nhu cầu và nước vào hệ thống được mô tả theo công thức sau:

t λ ∆

(

100

100 −

⎞ ++⎟ ⎠

⎡ ⎢ 100 ⎣

⎤ ⎛ ) δγεβ ⎜ ⎥ ⎝ ⎦

⎛ ⎜ ⎜ ⎝

⎞ ⎟ ⎟ ⎠

Wsci =

Trong đó:

σ λ ∆t β t h b κ p

Wsci : Chỉ số khan hiếm nước nếu <0; : Tổng nước vào hệ thống; α : Nhu cầu nước sinh hoạt được xác định ở thời gian trước đó ε (m3/người/năm); : Nhu cầu nước cho các khu vực cây xanh (m3/người/năm), phụ thuộc vào phát triển dân cư; : Nhu cầu nước cho tưới (m3/người/năm); : = Ln (1+r) là ma trận tỉ lệ tăng dân số; : Khoảng thời gian tính toán; : Dân số khi ∆t = 0; : Thời gian hiện tại; : Lượng bốc hơi nước hàng năm, phụ thuộc khí hậu của vùng nghiên cứu; : Nhu cầu nước duy trì môi trường, tuỳ vào chiều dài sông; : Tổn thất nước ước tính; : Nhu cầu nước công nghiệp (%), tuỳ thuộc cơ cấu mỗi quốc gia, thường xác định bằng 15 ÷ 25% nhu cầu nước sinh hoạt. : Tốc độ tăng dân số trên đơn vị thời gian. r

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.1.2. Khái niệm khan hiếm nước ở Việt Nam

Một số nghiên cứu cho thấy mức đảm bảo nước trung bình cho một người ở Việt Nam trong một năm đã giảm từ 12.800 m3/người vào năm 1990 xuống còn 10.900 m3/người vào năm 2000 và có khả năng chỉ còn khoảng 8.500 m3/người vào khoảng 2020. Với tiêu chí của Hiệp hội nước quốc tế (IWRA), nếu xét chung cả nước thì nước ta không thuộc loại thiếu nước và hiếm nước, ngoại trừ một số vùng ven biển Ninh Thuận – Bình Thuận và hạ lưu sông Đồng Nai. Tuy nhiên, nhu cầu ngày càng tăng về nước, đặc biệt cho nông nghiệp ở nhiều nơi vượt xa ngưỡng có thể cung cấp.

Theo “Nước cho nông nghiệp thế kỷ XXI”: Về nguồn nước, nước ta có lượng nước phát sinh trên lãnh thổ trung bình đầu người thấp hơn trị số trung bình của thế giới (4.100 m3/người/năm so với 7.100 m3/người/năm).

Theo tổng kết của GS Ngô Đình Tuấn, tính tổng nước mặt và nước ngầm trên lãnh thổ nước ta bình quân trên đầu người đạt khoảng 4.400 m3. Nếu tính cả lượng nước từ lãnh thổ bên ngoài chảy vào Việt Nam thì lượng nước trên đầu người đạt khoảng 10.600 m3/năm, trong khi đó trên thế giới con số đó khoảng 7.400 m3/năm. Do vậy trong tương lai, nước ta sẽ là những nước thiếu nước.

Cho đến nay, ở Việt Nam, các nghiên cứu chủ yếu đề cập đến khái niệm khô hạn,

chưa có nghiên cứu nào định nghĩa về khan hiếm nước.

2.2. CÁC MÔ HÌNH TRÊN THẾ GIỚI

2.2.1. Hoạt động thu, trữ nước ở các vùng khô hạn

Tốc độ phát triển dân số nhanh cùng với quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa, thâm canh tăng vụ trong trồng trọt, nuôi trồng thủy sản cũng như thói quen sống của con người đang gây ra thiếu nước trên thế giới. Hiện tại khoảng 50% dân số thế giới không có điều kiện tiếp cận với nguồn nước sạch trong khi nguồn nước trên thế giới là có hạn. Tính đến năm 2025 khoảng 2/3 dân số thế giới sẽ thiếu nước. An ninh nguồn nước giống như an ninh lương thực đã trở thành vấn đề hàng đầu của các quốc gia đồng thời cũng là vấn đề ưu tiên cần giải quyết ở nhiều vùng lãnh thổ trên thế giới.

Phương pháp thu trữ nước được sử dụng ở những khu vực khô hạn khi lượng mưa rơi không đáp ứng được nhu cầu tưới cho nông nghiệp dẫn đến rủi ro mất mùa cao. Ngày nay phương pháp thu trữ nước được áp dụng rộng rãi do nhu cầu của phát triển đối với nguồn tài nguyên nước có hạn.

Thu gom nước đã được áp dụng hàng ngàn năm về trước phục vụ cho tưới nông nghiệp, cải tạo đất, cung cấp nước sinh hoạt, chăn nuôi… Ngày nay thu gom nước được sử dụng cấp nước cho tưới, cho sinh hoạt, bổ sung cho tầng ngầm, trữ nước cho sử dụng trong thời gian khô hạn.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Thực tế trong lịch sử từ khi bắt đầu hoạt động canh tác nông nghiệp là thời điểm con người đã tiến hành các hoạt động thu gom nước. Phương pháp thu gom nước mưa, nước lũ, nước ngầm đã được tiến hành hàng ngàn năm trước đây, từ những hệ thống nhỏ cổ điển, đơn giản đến những hệ thống lớn, phức tạp như hệ thống cống được xây dựng ở đế chế La Mã cổ đại. Hoạt động thu gom nước phát triển mạnh mẽ ở những vùng khô hạn như vùng Trung Đông, vùng Bắc Phi và vùng Tây Á.

Vùng Trung Đông các hoạt động thu gom nước có lịch sử từ khoảng năm 4500 trước công nguyên. Từ khoảng 1000 trước công nguyên trên vùng sa mạc Negev (thuộc Israel), và vùng Bắc Yemen đã xây dựng những hệ thống thu gom nước lũ phục vụ cấp nước cho 20.000 ha diện tích trồng trọt cung cấp lương thực khoảng 300.000 nghìn người. Đến nay nhiều hệ thống thu gom nước lũ vẫn duy trì ở Ả rập Saudi, Pakistan.

Ở Châu Phi, đặc biệt vùng Bắc Phi có lịch sử lâu năm thu gom nước. Từ thời Đế chế La Mã cổ đại ở Lybia hoạt động thu gom trữ nước lũ đã cấp nước trồng lúa mì, nho, ô liu cũng như chăn nuôi gia súc và gia cầm. Hiện tại vẫn còn nhiều hệ thống tồn tại, tiếp tục phát huy hiệu quả như các hệ thống Lacs Collinaires ở Algeria, hệ thống Meskan, Mgouds ở Tunisia, các hệ thống Caag, Gawan ở Somalia, Zay ở Burkina Faso.

Vùng Tây Á là khu vực đã phát triển thích nghi tốt với khí hậu khô, đặc biệt là tại Ấn Độ nhiều trung tâm dân cư, kinh tế đã phát triển ở những khu vực khô hạn. Một số hình thức thu gom nước phổ biến là Kund và máng chuyển nước bằng ống tre nứa. Kund là tên riêng của một hình thức dẫn nước đến chứa trong các bể chứa ngầm phục vụ cho sinh hoạt, trong khi hệ thống chuyển nước bằng ống tre, nứa chủ yếu phục vụ tưới. Cả hai loại hình thứ thu gom nước phát triển từ thế kỷ 17, 18 sau công nguyên.

Ở Châu Mỹ kỹ thuật thu gom nước có từ trước thời kỳ văn minh Mayan với hai hình thức chủ yếu là bể chứa, Chultuns, dung tích khoảng 20-40 m3 thu gom nước sạch phục vụ sinh hoạt, hình thức thứ hai là các hồ đào nhân tạo, Aguadas, dung tích từ 50 đến 15000 m3 đã được xây dựng. Trong một thời gian khá dài các hoạt động phát triển các công trình thu gom nước ở châu Mỹ không phát triển do một số nguyên nhân như thay đổi hệ thống chính trị, nội chiến, suy thoái đất đai, mòn đất…. Tuy vậy trong vài thập kỷ gần đây các hoạt động thu gom nước lại phát triển mạnh trở lại do có những tiến bộ về khoa học công nghệ, nhu cầu nước cho nông nghiệp tăng.

Ở tỉnh Gansu, một tỉnh khô hạn nhất của Trung Quốc, từ năm 1980 chính quyền thực hiện Dự án Thu gom nước mưa 121 hỗ trợ cung cấp cho mỗi hộ nông dân một khu vực hứng nước mưa, 2 bể chứa đề thu gom nước phục vụ trồng trọt. Đến năm 2000 tổng số bể chứa được xây dựng trong tỉnh đã lên đến 2,1 triệu bể với tổng dung tích chứa nước mưa đạt 73 triệu m3 và phục vụ cấp nước cho 1,97 triệu người và tưới cho 236.400 ha. Mô hình này đã được mở rộng ra 7 tỉnh khác ở Trung Quốc với 5,6 triệu bể dung tích vể chứa 1,8 tỉ m3, cấp nước sinh hoạt cho 15 triệu dân và hỗ trợ tưới cho 1,2 triệu ha đất nông nghiệp.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.2.2. Thu nước từ mái hứng

Hình 2.2 Hình thức thu gom nước từ mái nhà

Tòa nhà Tổng thống Ấn Độ được xây dựng trên một khuôn viên rộng 1,3 km2, hàng ngày có khoảng 7.000 nhân và khoảng 3.000 khách với lượng sử dụng nước khoảng 2.000 m3/ngày làm cho mực nước ngầm sụt giảm từ 2 đến 7 m trong một thập kỷ gần đây. Để giải quyết vấn đề cấp nước và phục hồi nguồn nước ngầm, năm 1998 Tổng thống Ấn Độ cho triển khai một hệ thống thu trữ nước mưa, nạp nước cho tầng ngầm trị giá 2 triệu rupi. Nước mưa được hứng từ mái, chứa trong một bể dung tích 100 m3 để sử dụng cho các hoạt động khác ngoài ăn uống, lượng nước thừa sẽ được dẫn vào chứa trong một bể chứa bề mặt dung tích 900 m3, lượng nước tràn từ hai bể trên sẽ được dẫn đến nạp bổ sung cho các giếng đào trong khu vực làm dâng mực nước ngầm lên 2,58m.

Hệ thống nạp nước mưa cho tầng ngầm ở Shram Shakti Bhawan, Delhi làm dâng

mực nước ngầm từ 1,43 đến 2,15 m.

Tòa nhà tổng thống Ấn Độ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Sơ đồ hệ thống thu gom, trữ nước mưa

Hình 2.3 Hệ thống thu gom nước mưa Tòa nhà Tổng thống Ấn Độ

Nhà thi đấu sumo Kukogikan (diện tích mái 840 m2) ở Tokyo hứng nước cho một bể ngầm 1000 m3 sử dụng cho cấp nước nhà vệ sinh. Hiện có khoảng 750 khu nhà có hệ thống hứng nước như nhà thi đấu sumo nói trên.

Hình 2.4 Mái hứng nước mưa nhà thi đấu sumo Kukogikan (Tokyo, Nhật Bản)

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.5 Bơm tay bơm nước mưa từ bể chứa nước mưa ngầm tại nhà thi đấu sumo Kukogikan (Tokyo, Nhật Bản)

Hình 2.6 Sơ đồ thu gom và nạp nước mưa cho tầng nước ngầm

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hệ số dòng chảy cho các loại mái và các loại bề mặt thu gom hứng nước dao động

từ 0,7 - 0,9 cho mái hứng, bề mặt sân 0,5 - 0,8, bề mặt đất đá tự nhiên 0,0 - 0,5.

Bảng 2.2 Hệ số dòng chảy theo loại hình bề mặt thu gom nước mưa

Hệ số tạo dòng chảy mặt Loại lưu vực

Mái che

0.8-0.9

(cid:131) (cid:131) Mái ngói Mái kim loại 0.7-0.8

Bề mặt đất khu dân cư

0.6-0.8

(cid:131) (cid:131) Phủ xi măng Phủ gạch 0.5-0.6

Bề mặt tự nhiên

0.0-0.3

0.2-0.5 (cid:131) (cid:131) (cid:131) Đất với độ dốc nhỏ hơn 10% Vùng sỏi, đá tự nhiên Thảm phủ cây xanh 0.05-0.1

2.2.2.1. Hệ thống trữ nước mưa

Dụng cụ chứa nước dùng để chứa nước một cách hợp vệ sinh phục vụ sinh hoạt có thể kể đến là lu bể xi măng có dung tích thông thường 1 đến 2 m3 được phổ biến rộng rãi trong vài thập kỷ gần đây ở vùng Nam Á, Đông Nam Châu Á và Châu Phi.

Bằng vải bao bố tạo thành khuôn với các lớp trấu đổ vào bên trong thành từng lớp phân cách bởi các lớp lá cây. Sau khi đổ đầy khuôn thì túi trấu được nắn thành hình lu. Bước tiếp theo dùng dây thép cỡ 6 mm buộc thành lưới cỡ rộng 22-26 cm xung quanh khuôn sau đó trát vữa xi măng.

Bảng 2.3 Thông số làm lu xi măng chứa nước mưa

Dung tích lu (lít) Tỉ lệ xi măng:cát Độ rộng ô lưới sắt (cm) Độ dày thành (mm)

10 1:3 26 400

10 1:3 24 600

12 1:2.5 24 900

15 1:2.5 22 1500

2.2.2.2. Lu chứa nước mưa

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.7 Thu gom và sử dụng nước mưa bằng lu ở Srilanka

Chi phí đầu tư xây dựng lu dung tích 1,2 m3 (pumpkin tank) ở Srilanka khoảng 110

Bảng Anh tương đương 3,3 triệu đồng.

Hình 2.8 Lu chứa nước ở Srilanka

Bảng 2.4 Chi phí xây dựng lu 1,2 m3 ở Srilanka, 65 SRR=1 Bảng Anh)

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Đơn vị Số lượng Chi phí (SRR) Vật liệu Giá đơn vị

Xi măng Bao 50 kg 8 265 2120

Cát ft3 55 3.5 192.5

Kim loại ft3 6 18 108

Lưới ½ inch Ft2 366 4 1464

Khuôn (dùng cho 10 lu) 1 325 325

Vận chuyển 500

Công thợ chuyên môn cao Giờ 56 22 1232

Công thợ chuyên môn thấp Giờ 112 12.5 1400

Tổng chi phí 7341.5

Chi phí đầu tư vật liệu xây dựng lu dung tích 1.0 m3 ở Tanzania khoảng 18 Bảng

Anh chưa tính công thợ.

Hình 2.9 Lu chứa nước ở Tanzania

Bảng 2.5 Chi phí xây dựng lu 1.0 m3 ở Tanzania (210 TSh = 1 Bảng Anh)

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Số lượng Giá đơn vị Chi phí (TSh) Vật liệu

Xi măng (bao) 2 6200 12400

Dây sắt làm sườn (cuộn) 0.25 25000 6250

Dây sắt buộc 0.50 900 450

Ống G.I. 1 inch (m) 1 2000 2000

Khớp nối G.I. FF 1 inch 2 300 600

Khuỷu 2 185 370

Vòi in inch 1 2500 2500

Khóa 1 inch 1 800 800

Tổng chi phí 35220

Chi phí làm lu chứa 2-3 m3 ở Thái Lan 750 bath (khoảng 25usd) cấp nước ăn uống

cho 6 người trong 6 tháng mùa khô.

Hình 2.10 Lu chứa nước ở Thái Lan

Chi phí đầu tư xây dựng bể chứa ngầm dung tích 5 m3 (pumpkin tank) ở Srilanka (30-) khoảng 130 Bảng Anh+ 5 Bảng chi phí bơm tay (tổng cộng khoảng 4.1 triệu VND).

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.11 Bể xây chứa nước ngầm ở SriLanka

Bảng 2.6 Chi phí xây dựng bể chứa ngầm 5 m3 ở Srilanka (Rupee Srilanka (SRR), 65 SRR = 1 Bảng Anh)

Đơn vị Chi phí (SRR) Vật liệu

Số lượng Giá đơn vị

Bao 8.5 310 2635 Xi măng

m3 0.4 1700 680 Cát

M3 0.1 4000 400 Tấm sắt ¾ inch

Viên 800 2.1 1680 Gạch

Kg 0.5 100 50 Xi măng chống thấm

Ngày 4 250 1000 Công thợ chuyên môn cao

Ngày 12 150 1800 Công thợ chuyên môn thấp

8245 Tổng chi phí

Hệ thống lấy nước mưa cho hộ gia đình ở Arizona (45-) 170 lít giá hệ thống 375 USD (khoảng 6.75 triệu đồng), trong đó chi phí mua bình nhựa 170 lít là 90 USD. Chưa tính nhân công thợ lắp đặt.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.12 Thu gom nước mưa ở Arizona, Mỹ

Bảng 2.7 Chi phí xây dựng hệ thống thu gom sử dụng nước mưa bình chứa 170 lít ở Arizona, Mỹ

Số lượng Chi phí (USD) Vật liệu

Bình nhựa 170 lít 6 90

Bệ bê tông để bình nhựa 18 20

Ống nhựa và khớp nối 25

Máng hứng, giàn treo, dây buộc, lưới chắn rác 160

Ống tràn 80

Tổng 375

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.2.3. Hệ thống thu gom nước từ sông, suối, mó nước

2.2.3.1. Thu gom nước từ núi băng

Hàng trăm năm nay, một phương pháp thu nước khá phổ biến ở vùng Hymalaya của Ấn Độ là làm các tuyến kênh dẫn nước băng tan đến các hồ chứa bằng các hệ thống kênh dài hàng chục km-gọi là Kul.

Hệ thống hứng và vận chuyển nước bằng ống tre với chiều dài hệ thống lên đến vài trăm m ở vùng Meghalaya (một bang vùng đồng bắc Ấn Độ) là hệ thống đã được xây dựng và sử dụng gần 200 năm nay cấp nước tưới cho các diện tích hồ tiêu và cây ăn quả. Gần đây nhiều hệ thống chuyển nước tiên tiến được giới thiệu cho người dân địa phương nhưng họ vẫn trung thành với phương pháp chuyển nước truyền thống.

Hình 2.13 Hệ thống chuyển nước bằng ống tre nứa suối, mó nước ở Ấn Độ

Hình thức tạo lưu vực hứng nước lớn chưa vào bể ngầm phục vụ cấp cho sinh hoạt Kunds được xây dựng tại Ấn Độ từ năm 1605 (ở vùng sa mạc Thar) đường kính 3.5- 4.0m, sử dụng vữa thạch cao. Diện tích hứng nước từ 20 m2 đến 20.000m2, trước mùa mưa cần dọn dẹp cây cối, mọc trên diện tích hứng nước, gia súc chăn thả cũng như đi giày vào diện tích hứng nước bị cấm.

Một diện tích hứng nước 20.000 m2 với độ dốc 2-3% sẽ hứng được một khối lượng nước khoảng 200 m3. Diện tích hứng nước thích hợp là những vùng đất bề mặt nhẵn, ít có cây cỏ.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.14 Hệ thống hứng nước Kunds ở Ấn Độ có từ thế kỷ 17 2.2.3.2. Tầng chứa nước ngầm nhân tạo

Tầng nước ngầm thường có vai trò quan trọng ngoài cấp nước cho sinh hoạt còn duy trì môi trường vùng khô hạn. Tuy vậy việc khai thác quá mức đồng thời do lượng dòng chảy bề mặt khá lớn nên lượng nạp cho dòng ngầm không đáng kể dẫn đến mực nước ngầm ngày càng hạ thấp. Thu gom nước trong mùa mưa bổ sung duy trì dòng ngầm phục vụ cấp nước trong mùa khô là một hoạt động phát triển nguồn nước ở vùng khô hạn. Một số phương pháp bổ sung nước cho tầng chứa nước ngầm có thể kể đến như sau (i) Đập chắn tạo khu trữ nước ngầm, (ii) Tầng nước ngầm lót vải không thấm, (iii) Lưu trữ nước mưa bằng bơm xuống tầng nước ngầm.

2.2.3.2.1. Đập chắn tạo khu trữ ngầm

Nước cấp từ sông suối thường cạn kiệt trong mùa khô ở vùng khô hạn, giếng đào cũng thường hết nước hoặc bị ô nhiễm, giếng khoan tầng sâu cũng khá đắt đỏ trong đầu tư xây dựng cũng như vận hành khai thác. Nước trữ trong hồ chứa thông thường tổn thất lớn cũng như chi phí đầu tư xây dựng lớn. Tầng nước ngầm nhân tạo có thể là một giải pháp thích hợp phục vụ cấp nước vùng khô hạn.

Hình 2.15 Đập tạo tầng chứa nước ngầm

Thung lũng bồi tích lưu vực sông là vị trí lý tưởng để hình thành các bể chứa ngầm nhân tạo. Tầng bồi tích trong thung lũng bởi dòng chảy vận chuyển cát, sỏi lắng đọng lại.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Nếu không có tường chắn thì quá trình lắng đọng xuất hiện theo. Trong hợp sau khi có đập chắn cát, sỏi tích tụ phía trước đập tạo thành một tầng chứa nước ngầm. Hoạt động xây dựng đập tạo tầng chứa nước ngầm nhân tạo bắt đầu từ rất lâu trong quá khứ ở Châu Âu, Châu Phi, vùng Trung Đông. Thực tế các đập chắn tạo tầng ngầm đã được xây dựng và đưa vào sử dụng có diện tích lưu lực hứng nước khoảng vài km2 đến vài chục km2, dùng vật liệu địa phương cao 1-2 m trên tầng đá gốc hoặc tầng thấm nước kém. Đập nước ngầm Sheep Creek ở bang Utah, Mỹ, diện tích lưu vực 80.5 km2 là dạng đập đất có đường tràn bê tông chắn dung tích tầng đất ngấm trước đập khoảng 440.000 m3 đã cung cấp một lưu lượng khoảng 14 l/s trung bình trong suốt mùa khô. Số liệu tính toán cho một cụm dân cư với dân số 500 người cần một lượng nước cấp cho sinh hoạt khoảng 23.5 m3/ngày trong 6 tháng mùa khô thì cần một dung tích đất đá ngầm chứa nước khoảng 14 000 m3 tương đường với một đập cao 2 m, rộng 70 m. Đập chắn dòng ngầm tạo bể chứa ngầm tự nhiên được sử dụng cấp nước ở nhiều vùng ở Ấn Độ, châu Phi và Brazin. Hình thức cấp nước này phù hợp cho vùng có lượng dòng ngầm biến đổi tương đối trong năm từ dòng ngầm rất mạnh sau khi mưa đến gần như không có dòng chảy trong mùa khô. Một số ưu điểm chủ yếu của phương pháp này là lượng thất thoát do bốc hơi rất nhỏ so với hồ chứa bề mặt, vi khuẩn gây bệnh không thể phát triển trong môi trường dòng chảy ngầm, và không bị mất đất do ngập lòng hồ khi xây dựng hồ chứa thông thường trên bề mặt. Đây là loại hình cấp nước công đồng khá phổ biến ở nhiều điều kiện địa lý khác nhau, với chi phí xây dựng tương đối rẻ.

Đập chắn dòng ngầm

Đập bồi tụ cát tạo dòng ngầm

Hình 2.16 Đập dâng bồi tụ cát sỏi tạo tầng chứa nước ngầm

Đập chắn ngầm xây chắn ngang tuyến suối hoặc thung lũng đến tầng đá gốc hoặc tầng sét ổn định. Vật liệu xây đập chắn là vật liệu không thấm cao từ 2 đến 10 m có thể dùng đất sét, bê tông, đá, tường xây hoặc các tấm chắn chất dẻo. Đập cát được xây dựng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ trên bề mặt. Cát, đá sỏi được vận chuyển và tích tụ trước đập trong mùa lũ sau đó nước tích tụ trong tầng cát sỏi này và được khai thác sử dụng trong mùa khô.

Vị trí thích hợp nhất cho việc xây đập chắn nước ngầm là nơi tầng đất cấu thành bởi cát, sỏi với tầng đá hoặc lớp vật liệu không thấm ở độ sâu vài m dưới bề mặt đất. Đồng thời cũng là nơi dòng chảy từ một diện tích hứng nước lớn chảy qua một eo hẹp. Nhiều đập ngầm đã được xây dựng và đưa vào khai thác từ những năm 1980 ở Kerala và gần đây Viện nghiên cứu Shri Vivekananda đã tham gia trong công tác thiết kế xây dựng một hệ thống các đập ngầm ở vùng Gujarat, Ấn Độ.

Hình 2.17 Vị trí thích hợp xây dựng đập tạo tầng chứa nước ngầm

Hình 2.18 Đập chắn bồi tụ cát sỏi tạo tầng chứa nước ngầm ở Delhi, Ấn Độ

2.2.3.2.2. Tầng chứa nước ngầm lót vải không thấm

Nghiên cứu khai thác nguồn nước sát mặt phục vụ bảo tồn hệ động vật vùng đất sa mạc trung tâm phía nam Idaho (vùng Tây Bắc nước Mỹ) đã thiết kế ngầm hệ thống một lưu vực nhân tạo và các bể chứa nước nằm ở độ sâu 0.6 m dưới bề mặt đất. Lưu vực

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ nhân tạo được xây dựng bằng cách chôn sâu một miếng vải nhựa không thấm tạo diện tích hứng nước rộng 523 m2 đã giúp thu thập được khoảng gần 5 m3 nước đổ vào các bể chứa kết hợp với hệ thống đường dẫn nhân tạo đã giúp các loài thú có thể tiếp cận uống nước trong suốt thời kỳ khô hạn. Đối với vùng Idaho rất khô hạn với lượng mưa trong 5 tháng (V-X) chỉ đạt khoảng 60mm, thì với hệ thống công trình thiết kế như trên có thể giúp giữ lại được được một lượng nước đáng kể phục vụ duy trì môi trường sống vùng sa mạc. Nghiên cứu cũng cho thấy ảnh hưởng đến tầng nước ngầm không đáng kể và hệ thống công trình khai thác nước này có thể xem xét áp dụng thu gom nước phục vụ sinh hoạt dân cư cũng như cho tưới nông nghiệp ở quy mô nhỏ. Chí phí xây dựng một tầng chứa ngầm là 2970 USD.

Hình 2.19 Cấu trúc công trình tầng chứa nước ngầm dùng vải chống thấm vùng nam Idaho, Mỹ

2.2.3.2.3. Lưu trữ nước mưa bằng bơm xuống tầng ngầm

Ngoài ra có thể kể đến phương pháp thu nước và lưu trữ nước của vùng trung đông. Nhiều bể chứa lớn kích thước có thể bằng một sân vận động để hứng nước mưa, để giảm tổn thất rất lớn do bốc hơi ở vùng này người ta đã tìm ra các túi nước ngầm dưới mặt đất

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ và bơm lượng nước hứng được xuống tầng ngầm để rồi lại bơm lên sử dụng trong mùa khô. Loại hình này có thể giúp dâng mực nước ngầm lên 1-4 m, ví dụ như hệ thống thu gom, trữ nước và nạp nước cho tầng nước ngầm khu vực toàn nhà Tổng thống Ấn Độ ở Delhi.

2.2.3.3. Một số hình thức khác

Bốn loại hình khai thác nguồn nước mưa phục vụ tưới nông nghiệp vùng dân cư nghèo khô hạn ở quận Maswa phía bắc Tanzania được một số tác giả phân tích hiệu quả kinh tế bao gồm hoạt động khai thác nguồn nước ở quy mô (i) lưu vực nhỏ, (ii) lưu vực lớn có gắn với hệ thống đập dâng và kênh chuyển nước, (iii) lưu vực lớn gắn với hệ thống tiêu thoát nước dọc các đường giao thông, và (iv) lưu vực lớn cùng phát triển các khu ao, hồ trữ nước. Kết quả phân tích cho thấy các hệ thống đều mang lại lợi ích rất to lớn cho dân nghèo trong vùng và đặc biệt hệ thống thu gom nước quy mô lớn kết hợp với hệ thống thoát nước dọc đường giao thông thể hiện ưu điểm nổi bật so với ba loại hình cấp nước còn lại. Nghiên cứu cũng đi đến một số kết luận đáng ngạc nhiên như việc kết hợp với ao, hồ trữ nước với hệ thống lưu vực lớn nhiều khi không giúp làm tăng hiệu ích kinh tế của việc khai thác sử dụng nước, hoặc các hệ thống khai thác, thu thập nước mưa thường đem lại hiệu ích lớn hơn trong mùa so với trong mùa khô nên tác giả cũng khuyến cáo biện pháp thích hợp nhất cho vùng nghiên cứu là kết hợp hệ thống thoát nước ven các đường giao thông với hệ thống tưới.

Về khai thác nước từ sương một số phương pháp có thể kể đến như (i) lưới chắn sương, (ii) nón hứng sương, (iii) bề mặt đọng sương. Các nhà khoa học Chile và Canada đã đề xuất một phương pháp cho phép nhận được một lượng nước rất tình khiết mà ít tốn kém đồng thời trình độ kỹ thuật đơn giản. Người ta cho giăng 100 tấm lưới kích thước 4 x 12m làm từ polypropylene trên một diện tích 5000 m2 và kết quả hướng được nước từ những giọt sương với dung tích đến 15 m3/ngày, hiệu suất thu nước sương có thể đạt tới 40 lít/m2/ngày. Nghiên cứu của Israel sử dụng một kinh tự tháp ngược cao khoảng 3m làm từ vải bạt mềm, polycarbonate tái chế, kim loại hoặc kính có thể hứng được khoảng vài chục lít nước từ sương trong không khí.

Về ngưng tụ sương, ở vùng khô hạn Gujarat (Ấn Độ) người dân đào những rãnh nhỏ trên một diện tích 850 m2 rồi phủ lên trên một tấm cách nhiệt, bề mặt là một lớp phim tráng sơn có màu có khả năng phát ra tia hồng ngoại có thể giúp làm lạnh tự nhiên từ 4 đến 10oC giúp sương ngưng tụ được đến 350 lít nước/ngày, nước sạch tương đương với nước đóng chai và giá bán nước chỉ bằng một nửa giá bán trên thị trường.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.2.4. Loại hình bể chứa

2.2.4.1. Loại bể chứa thông dụng

Loại hình bể chứa được sử dụng nhiều trong trữ nước trên thế giới. Một số loại bể

có thể kể đến như bể gỗ, bể xây, bể kim loại…

Loại hình bể gạch xây và bể gỗ đã được sử dụng từ lâu tuy vậy chi phí đầu tư

thường cao đồng thời hay bỉ rò rỉ trong quá trình sử dụng.

Hình 2.20 Bể chứa bằng gỗ 95 m3 ở Công viên quốc gia núi lửa ở Hawaii, Mỹ

Trong số những bể kim loại thì bể bằng hợp kim uốn lượn sóng là loại thông dụng nhất, trong khi bể kim loại thường bị ăn mòn trong quá trình sử dụng dẫn đến ảnh hưởng đến chất lượng nước phục vụ cho sinh hoạt. Bể bằng vật liệu sợi thủy tinh cũng đòi hỏi phải xử lý phức tạp để không tạo mùi cho nước.

Đánh giá chung bể kim loại uốn lượn sóng được người sử dụng ở Mỹ ưa chuộng nhất trong thời gian gần đây. Đứng thứ hai có thể kể đến bể dạng bể bơi khung kim loại và lót vải chống thấm.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bể gỗ Bể gạch xây chi phí cao và hay bị rò rỉ

Bể kim loại (bị ăn mòn bên trong) Bể dạng bể bơi với khung kim loại và lớp lót polyetylene chi phí thấp, dễ lắp đặt

Bể kim loại uốn cong Bể bê tông cốt sắt

Bể nhựa dung tích nhỏ Bể vật liệu sợi thủy tinh cần xử lý bên trong để loại bỏ mùi Hình 2.21 Loại bể chứa thông dụng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 2.8 Đặc tính và chi phí đầu tư xây dựng bể chứa nước tại Mỹ

0.1-0.5

2 000-

Tuổi thọ vài chục năm, dễ sửa chữa, có thể di chuyển. Thường phải xử lý chống mùi, xử lý nền

Sợi thủy tinh

80 000

Dễ xây, tuổi thọ dài, giữ nhiệt tốt.Thường hay rò rỉ, chi phí xây dựng lớn, không di chuyển được

Bể xây gạch

Bể bê tông

0.1-0.3

~ 40 000

Dễ xây, thuận tiện trong sửa chữa, xây trên bề mặt hoặc ngầm. Dễ vỡ, rò rỉ, nước có mùi, không thể di chuyển

0.12-0.4

500 –

Nhẹ, dễ dàng vận chuyển lắp đặt. Dễ bị ăn mòn, rò rỉ, chỉ dùng để trên mặt đất

10 000

Bể kim loại mạ kẽm

Bể gỗ

0.5

2 000- 200 000

Đẹp, thân thiện với môi trường, dễ vận chuyển, tháo rỡ. Chi phí đầu tư lớn, không thích hợp với vùng khí hậu nóng và khô, chỉ đặt trên mặt đất

TT Loại bể Đặc điểm sử dụng Chi phí (USD/lít) Dung tích (lít)

Giá

Mặt phủ

Bể

Tuổi thọ

(USD)

5 năm gần đây

Hiện đang sử dụng

Độ vững chắc

Loại giống bể bơi

2000

57%

Tấm phủ

Hợp kim lượn sóng

3500

85%

23%

***

Tấm phủ

Vật liệu nhựa

5500-6000

Mặt xây kín

1.5%

****

*****

Bể xây gạch

6000

Mặt xây kín

*****

Xi măng cốt sắt

5500-8000

Mặt xây kín

****

*****

Xi măng

7500-8000

Mặt xây kín

1.5%

****

Sợi thủy tinh

4500-10000

Mặt vật liệukín

1.5%

5.5%

****

7000-10000

Mặt vật liệukín

11%

Gỗ

Bảng 2.9 Diễn biến thị hiếu người sử dụng tại Mỹ về các loại bể

Ghi chú:

(cid:131) Giá lấy theo năm 2000 cho một bể dung tích khoảng 40 000 lít có nắp phủ. (cid:131) Độ vững chắc và tuổi thọ: ***** là rất tốt. (cid:131) Bể vật liệu nhựa là đơn giá cho 4 bể nhỏ, chưa tính công lắp đặt. (cid:131) Z không có số liệu chi tiết.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.2.4.2. Bể chứa hợp kim của Úc đã có ở Việt Nam

Bể chứa hợp kim của Úc dung tích từ 24-260 m3, bảo hành 20 năm, lắp đặt trong

vòng 10 ngày.

Hình 2.22 Bể chứa hợp kim của Úc

Bảng 2.10 Giá bể hợp kim của Úc (giá tính bằng Đô la Úc cho một bể tại cảng Hải Phòng; chưa tính thuế VAT, công vận chuyển đến vị trí công trình, giá lắp đặt (giá lắp đặt khoảng 5-6 triệu đồng/1 bể))

Mã Dung tích (lít) Đường kính (m) Giá bể mạ kẽm Giá bể mạ màu

RT-08 37,680 4.78m $5,334 $5,702

RT-12 55,590 5.74m $6,660 $7,276

RT-16 75,642 6.68m $7,716 $8,371

RT-21 98,827 7.64m $8,498 $9,461

RT-27 125,224 8.60m $10,193 $11,573

RT-34 154,417 9.56m $12,077 $13,940

RT-41 186,809 10.50m $14,478 $16,541

RT-49 222,360 11.46m $16,485 $19,036

RT-57 260,923 12.42m $18,209 $20,846

2.2.4.3. Mái che bể chứa nước

Thất thoát do bốc thoát hơi nước luôn là một vấn đề quan trọng trong các hình thức trữ nước, để giảm lượng thất thoát này một số biện pháp kỹ thuật đã được sử dụng như sau:

(cid:131) Dùng tấm vải bạt phủ.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

(cid:131) Dung mái kín (kim loại, gỗ). (cid:131) Dùng phao sứ có thể thay đổi độ cao theo mức nước. Ngoài việc giảm bốc thoát hơi thì vải phủ hoặc nắp còn giúp giữ vệ sinh nguồn

nước lưu trữ trong bể.

(a) Hỏng hóc mái che bể chứa: tấm phủ sụp xuống bể chứa, võng xuống dưới mặt nước

(b) Một số loại mái che cải tiến giảm thiểu hỏng hóc Hình 2.23. Loại mái che bể chứa nước thông dụng

2.2.5. Đánh giá chung

Qua phân tích đánh giá các loại hình thu gom trữ nước vùng khô hạn trên thế giới có thể cân nhắc áp dụng ở vùng 8 tỉnh miền núi ở Việt Nam các loại hình công trình sau:

(cid:131) Lu vại xi măng cốt sắt, bể bê tông cốt sắt (ở Việt Nam chủ yếu là lu vại và bể xi măng).

(cid:131) Bể hợp kim uốn lượn sóng (chưa có ở Việt Nam). (cid:131) Hình đập chắn dòng ngầm, đập chắn bồi tụ cát sỏi tạo tầng chứa nước ngầm (chưa có ở Việt Nam).

(cid:131) Tầng chứa nước ngầm lót vải không thấm (chưa có ở Việt Nam). (cid:131) Hệ thống phao nổi làm bằng sứ chống bốc hơi (chưa có ở Việt Nam). (cid:131) Ở các quốc gia đáng phát triển hình thức lu vại xi măng và xi măng cốt sắt và bể xây khá thông dụng trong trữ nước trong khi ở Mỹ và các quốc gia phát triển lại sử dụng chủ yếu các loại bể hợp kim, bể nhựa, bể sợi thủy tinh. Loại hình lu vại và bể xây mặc dù cho phí đầu tư đơn vị cao nhưng chủ yếu dùng vật liệu địa phương và nhân công tại chỗ nên nhìn thực tế chi phí lại rất rẻ so với các loại hình bể hợp kim, nhựa và sợi thủy tinh.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.3- CÁC NGHIÊN CỨU, MÔ HÌNH TRONG NƯỚC

2.3.1. Một số nghiên cứu đã thực hiện

- Điều tra, đánh giá nước dưới đất ở một số vùng trọng điểm thuộc 7 tỉnh đặc biệt khó khăn miền núi phía Bắc do Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam thực hiện 2005 – 2006 đã thành công trong việc tìm kiếm nước ngầm phục vụ dân sinh tại huyện Bắc Hà (Lào Cai). Tại thị trấn Bắc Hà 3 giếng khoan có thể khai thác trên 600 m3/ngày. Khu vực Nà Hồi có 3 giếng khoan lưu lượng 300 m3/ngày, khu vực Lùng - Phùng với độ cao trung bình 1.300 m có 2 giếng khoan lưu lượng 150 m3/ngày.

- Đề tài Điều tra nghiên cứu nguồn nước castơ khu vực Nà Phạ (xã Mậu Duệ - Yên Minh) Viện Địa chất đã thực nghiệm xây dựng hồ tích nước để cấp cho sinh hoạt. Theo phân tích của TS. Vũ Cao Minh, nguồn nước Nà Phạ có các điểm xuất lộ nước ở cao độ 1150 m đến 1200 m và hợp lưu tại Nà Phạ sau đó đổ vào hang karst chảy ngầm khoảng 1 km và thoát ra ở sườn thấp với chất lượng nước đủ tiêu chuẩn cấp cho sinh hoạt. Nếu xây dựng hồ ngay tại nguồn có thể cấp cho 2 đến 3 vạn người với tiêu chuẩn 150 l/người/ngày. Tỉnh Hà Giang đã triển khai thăm dò và xây dựng thử nghiệm hồ trữ nước Xà Phìn tại bản Xà Phìn B, xã Xà Phìn huyện Đồng Văn. Thực tế bể này đã trữ được nước. Mô hình này có thể áp dụng ở nhiều nơi.

- Đề tài khoa học cấp nhà nước Nghiên cứu các giải pháp giảm nhẹ thiên tai hạn hán ở các tình Duyên hải miền Trung (từ Hà Tĩnh đến Bình Thuận) của GS. TS. Đào Xuân Học đã nghiên cứu ảnh hưởng của hạn hán tới phát triển kinh tế xã hội vùng Duyên hải, nêu lên tính đặc thù của vùng Duyên hải Trung bộ, xác định nhu cầu nước cho các hộ dùng nước trong vùng, đánh giá khả năng nguồn nước có thể cung ứng cho các hộ dùng nước. Đề tài đã phân cấp hạn theo các hệ số khô hạn, hệ số thuỷ nhiệt cải biên, hệ số hạn và đi đến kết luận: “Hạn tự nhiên ở vùng nghiên cứu là rất nặng nề, năm nào cũng xảy ra hạn với mức độ khác nhau”. Nghiên cứu cũng đề ra 2 giải pháp giảm nhẹ hạn cơ bản: Giải pháp công trình và phi công trình. Với các giải pháp công trình bằng đề nghị xây dựng các công trình trữ nước, phân phối nước nhất là tích cực xây dựng các hồ chứa để điều tiết nước. Giải pháp phi công trình bao gồm tích cực phủ xanh đất trống đồi trọc. Cơ cấu mùa vụ cây trồng sao cho phù hợp với nguồn nước từng vùng, từng địa phương. Phương pháp điều chỉnh và phân phối nước cho các năm khô hạn, sử dụng công nghệ tưới tiết kiệm nước và công nghệ gieo trồng hạn chế thoát bốc hơi bằng ni lông phủ. Đề tài mang một ý nghĩa khoa học và thực tiễn đã và đang được áp dụng ở các tỉnh duyên hải Trung bộ. Đây là đề tài đã đưa ra được nhiều luận cứ khoa học để đánh giá khô hạn, các chỉ số dùng trong dự báo hạn và những công nghệ cần áp dụng trong vùng khô hạn.

- Việc sử dụng những vật liệu mới như vải địa kỹ thuật, bê tông vỏ mỏng để tránh mất nước trong các ao núi, các bể hốc đá cũng đã được nghiên cứu và là một trong những giải pháp quan trọng đối với những công trình trữ nước do tránh được thất thoát nước. TS. Nguyễn Hồng Cầu (1999) đã tiến hành nghiên cứu tại 4 huyện của Hà Giang, Sơn La, Lai Châu và đã chỉ ra được một số tác dụng và hạn chế cũng như đã đưa ra được một số giải pháp điều chỉnh cần thiết khi áp dụng các loại vật liệu này.

- Công nghệ thu trữ nước mưa vùng khô hạn được áp dụng tại xã Hồng Phong - huyện Bắc Bình – tỉnh Bình Thuận. Mô hình được bắt đầu triển khai từ giữa năm 2005, trên quy mô 4 ha, đã hoàn thành xây dựng và đưa vào sử dụng 13 hồ thu trữ nước loại

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 20m3 (sức chứa hữu hiệu 17,5 m3), phần trữ nước lót bằng vật liệu chống thấm HDPE 0,3mm, phần thu nước mưa là một tấm HDPE 7,1 x 7,1m trải phía trên mặt đất cạnh mép hồ tạo mái dốc để hứng nước mưa. Bốn hồ loại 30m3 (sức chứa hữu hiệu 28m3) bằng ximăng - đất, với mô hình nông nghiệp trú ẩn có hàng rào dầu lai, cây xoan chịu hạn, cây nông nghiệp được trồng các loại đậu, bầu bí, dưa hạt (tuỳ theo thời vụ) trên đồi đất cát.

Kết quả kiểm tra cho thấy, các hồ thu trữ nước loại lớn 20m3 và 30m3 được triển khai xây từ năm 2005 và 2006 nay đang phát huy hiệu quả tốt, toàn bộ hồ được che đậy kín nên lượng bốc hơi không đáng kể. Cây trôm trồng trên đồi cát được tưới bổ sung trong mùa khô các năm 2006, 2007 phát triển tốt hơn hẳn vùng không có tưới. Trong mùa mưa, nhu cầu tưới bổ sung cho cây trồng thấp nên người dân thả cá nước ngọt. Đối với các hồ xây trong năm 2008 đã hoàn chỉnh khâu xây, trát, hiện nay người dân đang thực hiện khâu lợp mái để chống bốc hơi nước, các hồ mới xây gặp các cơn mưa cũng đã chứa được 1/2 hồ nước, sau khi súc hồ một số hộ dân đã sử dụng nước này tưới bổ sung cho mãng cầu mới ươm trồng.

- Nghiên cứu của PGS. TS. Vũ Đình Hùng và TS. Phạm Thế Khoa (2001) đã nghiên cứu, thống kê các loại đập vừa và nhỏ áp dụng phổ biến ở miền núi, những ưu, khuyết điểm của từng đập theo các chỉ tiêu kỹ thuật và kinh tế. Trong đó tác giả đã đề cập tới những dạng công nghệ mới như đập cửa van sập – khung chống, đập trụ chống dạng khung hay dọ đá truyền thống kết hợp với vải đại kỹ thuật, đập cọc chịu lực...

- Công nghệ “Trữ nước mưa trong hồ cát” do Ts Nguyễn Bá Trinh (Viện Khoa học Việt Nam) nghiên cứu có các tính ưu việt như: tránh được sự thẩm thấu, nhiễm mặn, giảm chi phí dự trữ, khai thác triệt để tài nguyên nước mưa, góp phần giải quyết nguồn nước cho vùng biển, hải đảo. Công nghệ trữ nước mưa này cũng có thể áp dụng cho nhiều vùng khác với điều kiện có nguồn cát. Người dân có thể tự làm hồ trữ nước với quy trình đơn giản, thời gian sử dụng vài chục năm, chi phí chỉ vài triệu đồng tùy theo khối lượng nước trữ. Chất lượng nước trữ đáp ứng nhu cầu nước sinh hoạt (ăn, uống).

Hình 2.24. Hồ cát tích trữ nước mưa

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hồ chứa đầy cát, sâu 2 - 3 m, đáy và thành hồ được xử lý bằng vật liệu chống thấm. Diện tích đào hồ cát tùy theo nhu cầu sử dụng và lượng mưa tại địa phương. Quy trình xây dựng hồ gồm các công đoạn: Trải vật liệu chống thấm nước lên đáy, thành hồ (nylon, hoặc các loại màng chống thấm khác). Đặt 4 đường ống lọc nước ở đáy thu nước về trung tâm hồ. Đặt một thùng nhựa đã đục thủng đáy ở giữa trung tâm hồ (nhằm tạo giếng khai thác nước). Cho cát sạch vào đầy hồ. Rào chắn hoặc xây tường bao quanh hồ.

Đối với vùng đồng bằng sông Cửu Long, trong mùa lũ nguồn nước rất dồi dào, nhưng chất lượng nước là một vấn đề lớn, không thể đáp ứng tiêu chuẩn dùng cho sinh hoạt. Đây là lý do để các nhà khoa học Trung tâm Công nghệ Hóa học và Môi trường, TP Hồ Chí Minh sáng chế ra trạm cấp nước nổi tự hành. Theo thiết kế, toàn bộ hệ thống xử lý nước của trạm là khép kín. Thiết bị duy nhất là một hình trụ tròn nằm ngang, trong đó chia thành nhiều khoang. Nước sông được bơm vào hệ thống này, qua quá trình xử lý hóa chất, dùng keo tụ, lắng bùn, lọc tinh bằng than gáo dừa và cát vàng mịn. Sau đó, nước được đưa vào khoang chứa, khử trùng bằng clorine trước khi đến người sử dụng. Thực chất, trạm cấp nước nổi tự hành là một phương tiện vận tải đường thủy, có gắn thêm hệ thống lọc nước. Vì vậy, phạm vi hoạt động trạm rất rộng, có thể cung cấp nước sạch trong mọi điều kiện thời tiết, kể cả sóng gió và lúc di chuyển.

Theo thiết kế, trạm cấp nước nổi đầu tiên có công suất 240 m3/ngày đêm, nếu hoạt động 20 giờ mỗi ngày thì có thể cung cấp nước sinh hoạt cho 2.500 dân, tương đương trên dưới 1.000 hộ. Giá một trạm khoảng 600 triệu đồng, trong đó phần thân tàu và động cơ 260 triệu.

2.3.2. Công nghệ thu trữ nước phục vụ canh tác, phòng chống xói mòn trên đất dốc

Nghiên cứu Công nghệ thu trữ nước phục vụ canh tác và phòng chống xói mòn trên đất dốc của PGS.TS. Hà Lương Thuần và TS. Lê Trung Tuân đã phân loại các hình thức thu và trữ nước gồm hệ thống không có công trình trữ và có công trình trữ nước. Tác giả đã phân tích điểm mạnh yếu, điều kiện áp dụng của các loại hình thu nước không công trình như tiểu lưu vực, bờ đồng mức, bờ bán nguyệt, mương sườn đồi, bờ hình thang, bờ đồng mức bằng đá. Đối với thu nước lũ nghiên cứu đã đưa ra các loại hình thu nước đập đá thấm, đập phân dòng. Với loại hình thu nước có công trình gồm các loại bể xây gạch, ao gia cố đất sét, ao lót màng nhựa chống thấm... Nội dung chính của công nghệ như sau:

2.3.2.1. Giới thiệu về công nghệ thu trữ nước

Công nghệ do nhóm đề tài “Nghiên cứu giải pháp công nghệ trữ nước tại chỗ phục vụ canh tác bền vững trên đất dốc và bảo vệ đất chống xói mòn” thuộc Trung tâm Tài nguyên nước và Môi trường (nay là Viện Nước, Tưới tiêu và Môi trường) – Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam nghiên cứu từ năm 2005 đến 2007. Qua quá trình nghiên cứu và áp dụng thí nghiệm tại khu vực miền núi phía bắc và khu vực Nam trung bộ, công nghệ này đã thu được kết quả rất tốt, được nhiều người dân tiếp cận áp dụng.

2.3.2.2. Ý nghĩa của công nghệ thu trữ nước

Đất đồng bằng ở nước ta trên thực tế đã được khai thác tới hạn và đang có xu hướng giảm về diện tích. Trong những năm qua, cùng với sự phát triển của các ngành kinh tế diện tích đất nông nghiệp ở khu vực đồng bằng đang bị thu hẹp dần. Trong thời gian tới nhiều khu đô thị và khu công nghiệp sẽ tiếp tục được xây dựng khiến diện tích

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ canh tác nông nghiệp vùng đồng bằng tiếp tục giảm thêm nữa. Ngoài ra, biến đổi khí hậu với hậu quả mực nước biển tăng cao gây ngập lụt và xâm nhập mặn cũng là nguy cơ lớn đối với sản xuất nông nghiệp vùng đồng bằng. Do đó, việc phát triển nông lâm nghiệp trong những thập kỷ tiếp theo phụ thuộc phần lớn vào việc quản lý, sử dụng hiệu quả và lâu bền quỹ đất đồi núi vốn rất đa dạng, giầu tiềm năng. Vai trò của canh tác nông nghiệp trên đất dốc, ngày càng chiếm vị trí quan trọng trong nền nông nghiệp của nước ta. Tuy nhiên, phát triển nông nghiệp trên các vùng đất dốc đang gặp phải 2 rào cản lớn, đó là: (i) khó khăn về nguồn nước và (ii) vấn đề xói mòn, suy thoái đất.

Trong những năm qua, Nhà nước đã đầu tư xây dựng rất nhiều công trình thuỷ lợi vùng trung du, miền núi nhưng mới chỉ đáp ứng được một phần nhu cầu nước cho phát triển nông nghiệp. Hơn nữa, chỉ những khu vực có địa hình tương đối thuận lợi, có điều kiện về nguồn nước mới có khả năng xây dựng công trình. Những khu vực đất dốc giàu tiềm năng để trồng cây công nghiệp và cây ăn quả thường nằm ngoài phạm vi phục vụ của các hệ thống thuỷ lợi. Phát triển hệ thống tưới cho các khu vực này thường không khả thi hoặc nếu có thể thì chi phí đầu tư xây dựng cũng như chi phí vận hành và quản lý sẽ rất lớn và không mang lại lợi nhuận. Ngoài ra, vấn đề xói mòn, suy thoái đất vùng trung du miền núi do tác động của điều kiện tự nhiên và nạn phá rừng cũng như các hoạt động canh tác nông nghiệp không phù hợp trên đất dốc diễn ra với tốc độ nhanh.

Thu trữ nước để tưới cho cây trồng là một biện pháp kỹ thuật đã được áp dụng thành công tại rất nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là những nước có nguồn nước khan hiếm. Thu trữ nước là sự thu gom dòng chảy, trữ lại để canh tác; thay cho việc để dòng chảy tràn gây xói mòn, dòng chảy được thu gom, trữ lại và sử dụng trong những thời kỳ cây trồng cần nước. Ở những vùng đất dốc, thu trữ nước là một biện pháp bảo vệ đất và nước có hiệu quả. Tại những khu vực có lượng mưa ít hiện tượng khô hạn kéo dài gây ra hiện tượng sa mạc hóa và hoang mạc hóa như Nam trung bộ, công nghệ thu trữ nước kết hợp biện pháp nông lâm kết hớp sẽ rất hiệu quả cho quá trình chống sa mạc hóa và hoang mạc hóa.

2.3.2.3. Mô tả công nghệ

2.3.2.3.1. Công nghệ thu trữ nước phục vụ tưới cây ăn quả và bảo vệ đất chống xói mòn vùng miền núi phía Bắc

- Nguyên lý thu trữ nước: Nước mưa xuống mặt ruộng, một phần ngấm trực tiếp xuống đất, một phần tạo thành dòng chảy tràn. Phần nước tạo thành dòng chảy tràn được các rãnh thu gom lại tạo thành dòng chảy trong rãnh, một phần lượng nước này tiếp tục ngấm xuống đất cung cấp nước cho cây trồng trong mùa mưa, đây chính phần thu trữ không có công trình trữ của hệ thống. Phần nước còn lại được hệ thống rãnh đưa qua bể lọc và chảy vào bể trữ sử dụng trong mùa khô, đây là phần thu trữ có công trình trữ.

- Nguyên lý hạn chế xói mòn: Để giảm xói mòn, hệ thống sẽ làm hạn chế hai nguyên nhân chính gây ra xói mòn là năng lượng dòng chảy và mất đất mặt ruộng. Hệ thống rãnh thu bố trí theo đường đồng mức có tác dụng làm giảm chiều dài sườn dốc, đồng thời hệ thống rãnh này còn có tác dụng tăng lượng nước ngấm vào đất và thu gom nước chảy tràn đưa về bể trữ làm giảm lưu lượng dòng chảy, hạn chế năng lượng dòng chảy mặt. Phần đất bị dòng nước mưa xói mòn sẽ được các rãnh thu gom về bể lọc và được trả lại mặt ruộng sau mỗi lần nạo vét

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Cây ăn quả

Hàng rào cây xanh

Rãnh thu nước

Bể lắng lọc

Bể trữ nước

Đường ống tưới

Hình 2.25 Sơ đồ công nghệ thu trữ nước phục vụ tưới cây ăn quả và bảo vệ đất chống xói mòn vùng miền núi phía Bắc

Cây neem chắn gió

Hàng rào Dầu lai

Cây ăn quả

Cây NN

Cây ăn quả

Hàng rào Dầu lai

Tấm HDPE 0.3mm thu nước

Ống dẫn nước ra

Bể trữ nước

2.3.2.3.2. Công nghệ thu trữ nước phục vụ canh tác nông lâm nghiệp và phòng chống sa mạc hoá vùng duyên hải Nam Trung bộ

Hình 2.26 Sơ đồ công nghệ thu trữ nước phục vụ canh tác nông lâm nghiệp và phòng chống sa mạc hoá vùng duyên hải Nam Trung bộ

Hệ thống thu trữ nước (Hình 2.26) được kết hợp với hệ thống canh tác nông lâm

nghiệp để phòng chống sa mạc hoá với các thành phần như sau

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Ngoài cùng trồng cây dầu lai làm hàng rào, vừa chống cát xâm nhập vừa ngăn súc vật vào phá. Dầu lai là một loài cây bản địa nên khả năng chống chịu hạn rất lớn, chỉ cần tưới nước trong 3-4 tháng đầu sau khi trồng. Khi cây đã phát triển, bộ rễ ăn sâu xuống tầng cát ẩm thì không cần phải tưới.

- Trong hàng dầu lai bố trí 2-3 hàng cây neem chắn gió, mục đích là để giảm tốc độ gió trong khu canh tác, hạn chế xói mòn do gió. Neem là một loại cây chịu hạn nhập nội, có sức chống chịu với điều kiện khô nóng ở khu vực Nam Trung Bộ. Trong khoảng 2 năm đầu cần phải tưới nước liên tục trong mùa khô để đảm bảo cây sống và phát triển. Từ năm thứ 3 trở đi bộ rễ của cây phát triển, sức chống chịu tăng lên thì không cần phải tưới.

- Phía trong cây neem bố trí trồng các loại cây lâu năm có thu hoạch như cây ăn quả, cây công nghiệp. Các loại cây này cần phải tưới trong mùa khô.

- Trong cùng bố trí đất trồng cây nông nghiệp ngắn ngày. Tuỳ thuộc vào mùa vụ và nhu cầu thị trường mà bố trí loại cây thích hợp. Trong mùa mưa có thể trồng toàn bộ diện tích, trong mùa khô chỉ trồng một phần diện tích theo lượng nước thu trữ được.

2.3.2.4. Kết quả và khả năng ứng dụng của công nghệ.

Về mặt khoa học:

- Đã phân tích một cách có hệ thống tổng quan tình hình nghiên cứu và áp dụng các biện pháp thu trữ nước, các biện pháp canh tác và bảo vệ đất chống xói mòn trong phát triển nông nghiệp trên các vùng đất dốc trong và ngoài nước.

- Đã chỉ ra được đặc điểm canh tác trên đất dốc và những yếu tố hạn chế đến sự phát triển nông nghiệp trên đất dốc làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp thu trữ nước phù hợp với điều kiện Việt Nam.

- Đã đưa ra cơ sở khoa học cho việc đề xuất các giải pháp thu trữ nước bao gồm: phân loại và hệ thống hoá các loại hình thu trữ nước từ những tài liệu về thập được của thế giới; phân tích thành phần, nguyên tắc hoạt động, phạm vi và điều kiện áp dụng của các biện pháp kỹ thuật thu trữ nước; phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thống thu trữ nước và phương pháp lựa chọn biện pháp kỹ thuật thu trữ nước; đưa ra phương pháp tính toán thiết kế các công trình thu trữ nước.

- Đề xuất được giải pháp công nghệ thu trữ nước cho 2 khu vực với các đặc điểm tự nhiên khác nhau là vùng Miền núi phía Bắc và vùng duyên hải Nam Trung Bộ. Các thí nghiệm trong phòng và thử nghiệm ngoài thực địa về vật liệu và kết cấu đã cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn giúp xác định các thông số kỹ thuật phù hợp cho công trình thu trữ nước.

- Đã nghiên cứu thành công 3 loại kết cấu bể sử dụng vật liệu xi măng đất, xi măng vỏ mỏng và vật liệu HDPE trong xây dựng công trình trữ nước phục vụ canh tác nông nghiệp. Các loại bể trữ này có giá thành rất thấp (chỉ bằng 30-40%) so với các loại bể truyền thống (bê tông cốt thép, đá xây, gạch xây...). Thành công này mở ra một triển

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ vọng phát triển các hệ thống thu trữ nước có chi phí thấp, không chỉ phục vụ cho canh tác mà còn cho cả cấp nước sinh hoạt cho những vùng khó khăn về nước.

- Đã đề xuất được quy trình phát triển hệ thống thu trữ nước bao gồm các khâu từ quy hoạch, thiết kế, xây dựng đến quản lý vận hành. Đây là một tài liệu hết sức cần thiết để phổ biến kiến thức và đưa kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.

- Trên cơ sở phân tích những điểm khác nhau cơ bản giữa các hệ thống thu trữ nước và công trình thuỷ lợi thông thường, Đề tài đã đưa ra một số đề xuất kiến nghị về cơ chế chính sách trong đầu tư phát triển các hệ thống thu trữ nước.

Về mặt thực tiễn:

- Đã xây dựng và chuyển giao 2 mô hình trình diễn ứng dụng giải pháp thu trữ nước: (i) Mô hình thu trữ nước phục vụ tưới cây ăn quả và chống xói mòn tại Nông trường Cao Phong, huyện Cao Phong, tỉnh Hoà Bình (Hình 2.27) và (ii) Mô hình thu trữ nước phục vụ canh tác nông lâm nghiệp kết hợp phòng chống sa mạc hoá tại xã Xuân Hồng, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận (mô hình này đề tài hỗ trợ kỹ thuật, kinh phí xây dựng do GEF tài trợ, xem Hình 2.28). Hai mô hình này đã phát huy hiệu quả tốt, được người dân nồng nhiệt đón nhận và hưởng ứng, được các địa phương, các cơ quan quản lý đánh giá cao.

- Đã tổ chức các lớp tập huấn hướng dẫn kỹ thuật cho người dân tại các địa phương có mô hình nhằm phổ biến công nghệ. Sau khi tham dự các lớp tập huấn, người dân đã nắm bắt được công nghệ và có thể tự mình tiến hành xây dựng, quản lý và vận hành các công trình thu trữ nước.

- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu và thử nghiệm và xuất phát từ yêu cầu của địa phương, Nhóm nghiên cứu đã tiến hành quy hoạch hệ thống công trình thu trữ nước phục vụ tưới cây ăn quả và bảo vệ đất chống xói mòn cho Đội Thu Phong, Nông trường Cao Phong, tỉnh Hoà Bình và chuyển giao bản quy hoạch cho địa phương. Bản quy hoạch này cùng với các thiết kế mẫu sẽ là tạo điều kiện cho địa phương có thể tự triển khai áp dụng và nhân rộng kết quả nghiên cứu của công nghệ trên.

- Đã soạn thảo được tài liệu hướng dẫn về quy hoạch, thiết kế, xây dựng và quản lý vận hành công trình thu trữ nước. Tài liệu này là công cụ quan trọng để phổ biến giải pháp thu trữ nước ra các địa phương.

- Công nghệ thu trữ nước của đề tài có thể áp dụng rộng rãi để giải quyết được một khó khăn cơ bản của canh tác trên đất dốc đó là khó khăn về nguồn nước, góp phần phát triển sản xuất nông nghiệp trên các vùng đất dốc. Ngoài việc giải quyết nước tưới cho cây trồng, giải pháp thu trữ nước còn có tác dụng hạn chế xói mòn đất và bảo vệ đất một cách có hiệu quả.

- Công nghệ bể chứa bằng HDPE, xi măng đất, xi măng vỏ mỏng không những phù hợp cho cấp nước canh tác mà còn phù hợp cho cấp nước sinh hoạt. Đây là những công nghệ có giá thành rất thấp so với các công nghệ xây bể cấp nước sinh hoạt đang được áp dụng hiện nay. Hơn nữa, do phục vụ trong phạm vi một hoặc một vài hộ gia đình nên vấn đề quản lý đơn giản hơn rất nhiều so với các hệ thống cấp nước tập trung ở miền núi. Do đó, nếu được áp dụng rộng rãi trong cấp nước sinh hoạt, công nghệ thu trữ nước của đề tài có thể góp phần có hiệu quả giải quyết một vấn đề rất bức xúc hiện nay là thiếu

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ nước sinh hoạt ở những vùng khan hiếm nước, điển hình là tại các tỉnh Lai Châu, Sơn La, Hà Giang, Cao Bằng và các hải đảo.

Bể xi măng vỏ mỏng Bể HDPE

Bể gạch xây Bể xi măng đất

Hướng dẫn người dân quản lý vận hành Người dân phấn khởi vì có nước tưới

Hình 2.27 Một số hình ảnh về mô hình tại Nông trường Cao Phong, huyện Cao Phong tỉnh Hòa Bình

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bể trữ nước trong mùa mưa

Sau 1 năm: Cây Trôm có tưới (trái) lớn gấp nhiều lần cây không được tưới (phải)

Sau 2 năm: Hàng Nem có tưới (trái) lớn gấp nhiều lần không được tưới (phải)

Nuôi cá trong bể trữ nước xi măng đất

Trồng Đậu phộng trong khu mô hình Hình 2.28 Một số hình ảnh về mô hình tại xã Xuân Hồng, Huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.4. CÁC LOẠI HÌNH CẤP NƯỚC TRÊN 8 TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC

2.4.1. Cấp nước tự chảy bằng hệ thống bể

Bể chứa nước

Công trình thu nước

Hệ thống xử lý

Bể cắt áp

Điểm sử dụng nước

Đường ống dẫn nước

Đây là một trong các loại hình cấp nước dẫn nước nhờ trọng lực từ nơi có độ cao lớn hơn về nơi có độ cao nhỏ hơn, được xây dựng phục vụ nhu cầu sử dụng nước cho các khu vực dân cư ở các khu vực đồi núi. Loại hình cấp nước này rất phổ biến ở miền núi từ hàng trăm năm trước: các đường ống là tre, nứa… và ngày nay thay bằng ống nhựa, kẽm… Mô hình này được áp dụng ở những nơi có nguồn nước ổn định (đảm bảo trong cả mùa khô) từ các dòng suối, các khe tập trung nước trên sườn núi hoặc khe nước ngầm trên cao. Giải pháp kỹ thuật phổ biến là xây dựng một bể thu nước tại đầu nguồn bằng hình thức đập ngăn hoặc mó nước, sau đó qua hệ thống lắng, lọc (chủ yếu lọc thô bằng cát sỏi) và chứa vào bể đầu mối, dùng hệ thống đường ống dẫn về các bể nhánh xây dựng tại các cụm dân cư. Có nơi nguồn nước quá cao (như ở Tràng Định có nguồn nước cao hơn 100m, hay ở Phong Thổ, Lai Châu) cần có thiết bị giảm áp. Các hộ gia đình ở gần đến dùng tại bể nhánh, các hộ ở xa dùng đường ống dẫn hoặc gánh về nhà mình chứa trong bể gia đình, lu, thùng… Sơ đồ một hệ thống cấp nước tự chảy hoàn chỉnh bao gồm các hạng mục sau:

Hình 2.29 Sơ đồ hệ thống cấp nước tự chảy

Công trình đầu nguồn: Tuỳ thuộc vào nguồn nước khai thác là suối hay mạch lộ mà công trình đầu nguồn có khác nhau. Nguồn nước là suối thì công trình đầu nguồn là đập ngăn nước. Đập ngăn nước có tác dụng ngăn và giữ nước ở phần thượng lưu để dẫn nước vào đường ống thu nước. Đập (Hình 2.30) thường xây bằng đá hộc hay bê tông, nước trên đập chảy qua các lưới chắn rác ngăn lọc sơ bộ đầu nguồn và chảy vào đường ống.

Hình 2.30 Công trình thu nước là đập (Phong Thổ, Lai Châu) dâng

Nguồn nước là mạch lộ thì công trình đầu nguồn là hộp thu nước. Hộp thu nước đặt tại vị trí mạch lộ và bao trùm lên khu vực khai thác nhằm mục đích thu hứng nước và bảo vệ nguồn nước. Hộp thu nước có thể xây bằng đá hộc hoặc bê tông. Nước từ hộp thu nước

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ chảy vào đường ống nước được đặt cao hơn đáy hộp khoảng 0,5 m để tránh cát chảy vào đường ống gây tắc nghẽn.

Hệ thống xử lý nước: Hệ thống xử lý nước thường được áp dụng cho các hệ thống cấp nước tự chảy vùng miền núi bao gồm bể lắng, bể lọc thô bằng cuội sỏi và bể lọc tinh bằng cát. Hình thức này được dùng nhiều ở Lạng Sơn, Hà Giang, Cao Bằng. Hiện nay ngoài hệ thống xử lý sơ bộ như trên thì công nghệ lọc áp lực (Hình 2.31) đã bắt đầu được triển khai. Nguyên lý của hệ thống lọc áp lực là dùng áp lực có chiều cao cột nước từ 20m trở lên để lọc các hạt phù sa có trong nước sông suối trước khi đưa vào hệ thống phân phối. Trong mùa mưa khi hàm lượng phù sa trong nước cao thì hiệu quả hệ thống lọc áp lực là rất rõ ràng. Tính đến nay số lượng hệ thống lọc áp lực ở Lào Cai là 9, ở Lai Châu là 7. Chi phí trung bình cho mỗi hệ thống vào khoảng 400 triệu đồng (ví dụ như các hệ thống tự chảy tại huyện Chi Lăng, Lạng Sơn).

Hình 2.31 Hệ thống lọc áp lực (Phong Thổ, Lai Châu)

Bể chứa nước chính: Bể chứa nước chính có tác dụng điều hòa lượng nước từ nguồn chảy về và lượng nước sử dụng, dự trữ nước trong trường hợp lưu lượng dùng lớn hơn lưu lượng đến và đặc biệt trong trường hợp trạm xử lý xả rửa hệ thống (Hình 2.32a). Thể tích bể chứa nước được tính toán dựa vào lưu lượng nước đến và nhu cầu dùng nước, thời gian sử dụng nước của nhân dân. Theo kinh nghiệm được áp dụng tại nhiều địa phương thì thể tích bể chứa thường thay đổi từ 20 m3 đến 40 m3.

Đường ống dẫn nước: Đường ống dẫn nước bao gồm đường ống chính và đường ống nhánh. Hiện nay thường sử dụng ống nhựa HDPE, PVC, thép tráng kẽm (Hình 2.32b). Để đảm bảo giữ gìn đường ống dẫn nước lâu dài, nhất thiết phải chôn ống dẫn nước trong lòng đất ở độ sâu khoảng 0.7m.

Bể cắt áp (có thể có hoặc không): Bể cắt áp được xây dựng trong những trường hợp áp lực mà áp lực trong đường ống lớn hơn khả năng cho phép của ống. Bể cắt áp có tác dụng giảm áp lực nước trong đường ống bằng cách cho nước xả vào không khí tạo ra áp lực thủy tĩnh đáp ứng áp lực cho phép của đường ống.

Khả năng chịu áp tối đa của một số loại đường ống thông dụng:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Ống nhựa mềm HDPE class III - 6 kg/cm2 tương đương 60 m cột nước. - Ống nhựa mềm HDPE class IV - 10 kg/cm2 tương đương 100 m cột nước. - Ống sắt kẽm (GI) - 25 kg/ cm2 tương đương 250m cột nước.

Bể cắt áp được xây bằng các vật liệu thông thường như gạch, đá với kích thước khoảng 2÷3 m3, tường bể tối thiểu là 20 cm. Trong bể cắt áp có các đường ống dẫn nước vào, ống xả tràn và ống dẫn nước đi.

Bể chứa nước công cộng (bể nhánh):Khi dân cư phân bố thưa thớt và các gia đình ở các độ cao khác nhau thì việc dẫn nước về đến từng gia đình là hết sức khó khăn với 2 lý do: (1) kinh phí đầu tư lớn; và (2) hệ thống không đủ áp lực để phân phối tới các gia đình ở trên cao. Giải pháp trong trường hợp này là xây dựng các bể công cộng (bể nhánh) sau bể chính với dung tích từ 5-10m3 để cung cấp cho một cụm từ 5-10 hộ gia đình (Hình 2.33). Toàn bộ hệ thống cấp nước tự chảy ở Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, Yên Bái, Hòa Bình, Lai Châu, Lào Cai hiện nay là hình thức cấp nước tại các bể công cộng. Người dân có thể sử dụng nước ngay tại bể. Những gia đình cư trú thấp ở độ cao thấp hơn bể có thể dùng ống nhựa dẫn về tận nhà để dùng.

a) Bể đầu mối b) Đường ống dẫn nhánh bằng HDPE

Hình 2.32 Hệ thống cấp nước tự chảy thôn Tân Thành, xã Nhật Tiến, huyện Hữu Lũng

a) Bể nhánh (10m3) ở Hữu Lũng, Lạng Sơn b) Bể công cộng ở Sìn Hồ, Lai Châu

Hình 2.33 Bể nhánh của hệ thống tự chảy tại cấp nước nơi công cộng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Một ví dụ điển hình là hệ thống cấp nước tự chảy được xây dựng năm 2007 và đưa vào sử dụng năm 2008 tại thôn Tân Thành, xã Nhật Tiến, huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn. Nước từ khe trên núi được thu tập trung vào một bể lọc thô bằng cát sỏi sau đó dùng đường ống dẫn về bể trung tâm kích thước 20 m3 (Hình 2.32.a). Đường ống chính sau bể dùng 30m ống tráng kẽm 50mm, sau đó đến các đoạn ống HDPE đường kính giảm dần từ 63mm xuống đến 41mm, có đoạn đặt ngầm qua đường dùng ống tráng kẽm. Các đường ống phân phối từ ống chính vào các bể nhánh dùng ống HDPE (Hình 2.32.b). Nước trữ tại bể nhánh (3 bể 10 m3 và 5 bể 6 m3) sau đó được người dân sử dụng ngay tại bể hoặc dùng ống dẫn về bể chứa tại nhà (Hình 2.33). Theo đánh giá của người dùng nước thì nguồn nước ở Nhật Tiến có quanh năm, đủ để đáp ứng nhu cầu ăn uống, sinh hoạt cho khoảng 100 hộ dân với tổng số khoảng 550 nhân khẩu, UBND xã, trường PTCS và Trạm y tế xã. Hình thức quản lý được áp dụng ở đây là xã quản lý công trình đầu mối và bể trung tâm, các bể nhánh được giao cho thôn quản lý. Về kinh phí áp dụng mức thu 5 đến 10.000 đồng/hộ/tháng.

Một mô hình tương tự được khảo sát ở xóm Khai hoang, thị trấn Đồng Văn, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang (Hình 2.34). Các bể nhánh được xây dựng tại các trung tâm thôn, bản hoặc các khu vực tập trung đông dân cư, dung tích mỗi bể là 10 m3 cấp cho khoảng 25 hộ với số nhân khẩu là 128 người. Với những hộ dân ở cao hơn vị trí xây bể tập trung có thể đến sử dụng nước ngay tại bể cho các nhu cầu tắm, giặt, còn nước ăn cho người và gia súc được gánh về nhà với mức trung bình khoảng 40 lít/ngày (trong cả mùa khô).

Hình 2.34 Cấp nước tự chảy về bể tập trung tại xóm Khai hoang, thị trấn Đồng Văn

Với các hộ ở thấp hơn vị trí xây dựng bể, người dân có thể dùng ống nước (bằng PVC hoặc PE) để dẫn nước về chứa tại bể (Hình 2.35).

Hình 2.35 Người dân tự dẫn nước từ bể nhánh về bể hộ gia đình tại xóm Khai hoang, thị trấn Đồng Văn, Hà Giang

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Các bể hộ cá nhân do các hộ dùng nước tự bỏ kinh phí xây dựng, hoặc dùng lại bể đã được đầu tư từ các chương trình 134, 135. Hiệu quả trữ và cấp nước của hệ thống cấp nước tự chảy ở đây là rất rõ rệt khi người dân được dùng nước thoải mái cả trong mùa khô, trong khi trước đây trong 4 tháng khan hiếm nhất từ tháng 12 cho đến cuối tháng 3 năm sau mỗi ngày mỗi người chỉ được dùng tối đa 5 lít nước (cho tất cả các nhu cầu ăn uống, tắm giặt) bằng cách đi gánh nước từ những nguồn ở xa.

Tại thị Trấn Đồng Văn, huyện Đồng Văn, Hà Giang, nước sau khi lấy ở đầu nguồn không qua sử lý (nguồn nước trong, không có lắng cặn) được bơm lên bể đầu mối được xây dựng trên cao (bể bê tông dung tích 72 m3) để cấp xuống cho thị trấn (Hình 2.36).

Hình 2.36 Cụm công trình đầu mối cấp nước cho thị trấn Đồng Văn, Hà Giang

Với mô hình ở huyện Hữu Lũng (Hình 3.4) thì Nhà nước đầu tư công trình đầu mối, các bể tập trung và đường ống dẫn chính, nhân dân đóng góp kinh phí và nhân công đào đắp các tuyến nhánh. Một số hệ thống khác do Nhà nước hoặc tỉnh, huyện đầu tư 100% số vốn thì sau khi hoàn thành sẽ giao cho các thôn quản lý, vận hành. Đa số các mô hình kiểu này không thu phí sử dụng nước. Cũng có một số mô hình như ở Lạng Sơn, Hà Giang có thu phí 5-10 nghìn/hộ/tháng. Tuy nhiên do việc thu phí đồng đều theo hộ mà không kiểm soát được lượng nước dùng nên các hộ ở đầu nguồn dùng không tiết kiệm nước dẫn đến thiếu nước cấp cho các bể cuối nguồn.

Hình thức cấp nước tại các bể công cộng có những nhược điểm sau: - Hình thức sở hữu ở đây là sở hữu tập thể nên ý thức bảo vệ tài sản của người dân kém (cả hệ thống thu nước, hệ thống phân phối nước).

- Đây là hình thức cấp nước không thu phí hoặc thu phí đồng hạng nên không khuyến khích người dùng tiết kiệm nước, gây lãng phí nguồn nước. Công trình thường không đạt được nhiệm vụ thiết kế ban đầu. Những khu vực ở đầu hệ thống thì nguồn nước dồi dào, khu vực nằm cuối hệ thống thì không đủ nước dùng.

- Không có đủ kinh phí để sửa chữa, thay thế thiết bị và trả lương ban quản lý. Do không có kinh phí để quản lý, vận hành, duy tu bảo dưỡng nên nhiều công trình bị xuống cấp, không đảm bảo yêu cầu thiết kế ban đầu. Trong tất cả các khu vực được khảo sát, thì ở hầu hết các công trình cấp nước tự chảy bằng các bể công cộng những bể đầu nguồn thường có nguồn nước dồi dào, người dân ngoài việc sử dụng nước cho mục đích sinh hoạt họ còn sử dụng cho những mục đích khác như tưới. Một số gia đình dẫn nước từ bể về và để chảy liên tục, không khóa. Những bể cuối nguồn thường thiếu nước để dùng,

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ có bể không hoạt động được. Huyện Mai Châu (Hòa Bình) có hệ thống cấp nước Xóm Pheo ở xã Cun Pheo không hoạt động được, xóm Băng, Vế, Vận, Pạnh xã Piềng Vế, xã Mai Hịch, Nà Mèo, Tân Mai, Thung Khe, Pù Bin chỉ sử dụng được khoảng 50% năng lực thiết kế [18].

Hệ thống phân phối nước tới tận hộ gia đình: Hệ thống phân phối nước đến từng hộ gia đình, đang được áp dụng ngày càng nhiều trong các dự án đầu tư cấp nước sinh hoạt hiện nay. Tuy nhiên hầu hết việc cấp nước ở miền núi là miễn phí nên không lắp đồng hồ đo nước tại các hộ gia đình nên cũng không khuyến khích người sử dụng nước tiết kiệm. Ở Yên Châu (Sơn La) có 48/78 công trình là cấp nước đến từng hộ [1, 5, 6]. Hình thức cấp nước đến tận hộ gia đình, có lắp đặt đồng hồ thu phí (Hình 2.37) là hệ thống hoàn chỉnh nhất. Ưu điểm của hệ thống phân phối này gồm:

- Tiền phí sử dụng nước thu được sẽ trang trải về chi phí vận hành, bảo dưỡng và mở rộng hệ thống khi cần thiết. Nhờ được bảo dưỡng, sửa chữa, thay thế tuổi thọ của hệ thống sẽ tăng lên.

- Khuyến khích người sử dụng nước tiết kiệm. - Phân định được rõ ràng trách nhiệm của người sử dụng nước và ban quản lý. Các hộ gia đình chịu trách nhiệm quản lý các thiết bị từ sau đồng hồ đo nước, hệ thống từ đầu mối đến đồng hồ do ban quản lý chịu trách nhiệm.

Hình 2.37 Đồng hồ đo lượng nước dùng từ hệ thống tự chảy

Tóm lại, các hệ thống cấp nước tự chảy được áp dụng rộng rãi, phát huy hiệu quả cấp nước sinh hoạt tốt với ưu điểm nổi bật là không tiêu thụ năng lượng, lượng nước cấp ổn định, các bể nhánh được xây dựng tại các khu vực tập trung đông dân cư tạo điều kiện tốt cho người dùng nước. Tuy nhiên hình thức này cũng có một số hạn chế như kỹ thuật lọc thô sơ chỉ đảm bảo khi có nguồn nước sạch, trong trường hợp có mưa lũ gây xói mòn đất làm đục nguồn nước, các đoạn ống dẫn dùng vật liệu PVC nêu để lộ thiên sẽ không bền trong môi trường tự nhiên, dễ bị nứt, vỡ, gây rò rỉ nước(lâu nhất được khoảng 10 năm ở xã Chiến Thắng, huyện Chi Lăng). Đối với mô hình sử dụng máy bơm nước lên bể đầu mối trên cao tuy có lợi khi cấp nước tự chảy hoàn toàn nhưng tiêu tốn điện năng, vốn đầu tư lớn. Bên cạnh đó hình thức cấp nước tập trung đòi hỏi một hệ thống quản lý chặt chẽ, khoa học. Ngoài ra, trình độ dân trí và ý thức của các hộ hưởng lợi cũng là một yếu tố quan trọng cần đảm bảo để công trình có thể phát huy hiệu quả tốt và kéo dài tuổi thọ, tiết kiệm

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ nước. Những hạn chế khác đối với các hệ thống kiểu này là việc đánh giá không chính xác nguồn sinh thủy hoặc sự thay đổi của điều kiện khí hậu, có hệ thống hoạt động tốt nhưng chỉ sau một vài năm nguồn nước không còn hoặc không đảm bảo đủ công suất thiết kế. Điển hình ở xã Quốc Khánh, huyện Tràng Định, Lạng Sơn có 3 hệ thống vào mùa kiệt không hoạt động được do không có nguồn nước.

Hiện nay các tỉnh trong vùng vẫn tiếp tục khảo sát, tìm các nguồn nước có trữ lượng tốt quanh năm để xây dựng thêm các hệ thống cấp nước tự chảy (Hình 2.38).

Hình 2.38 Vị trí dự kiến xây dựng cụm công trình đầu mối của hệ thống cấp nước tự chảy tại xã Na Khê, huyện Yên Minh, Hà Giang

Suất đầu tư: Suất đầu tư cho một hệ thống cấp nước tự chảy tùy thuộc vào quy mô công trình, điều kiện địa hình, phân bố dân cư, tình trạng hệ thống giao thông tại khu vực nghiên cứu. Tham khảo nhiều công trình cấp nước ở các huyện khác nhau trên địa bàn 8 tỉnh thì suất đầu tư trung bình cho mỗi nhân khẩu là từ 1.5-2.5 triệu đồng.

Ý kiến của người quản lý, người sử dụng nước và kiến nghị đối với hệ tự chảy: - Các nhà quản lý hệ thống cấp nước tự chảy đều mong muốn tiếp tục đầu tư để hoàn chỉnh hệ thống cấp nước theo hình thức cấp nước đến từng hộ gia đình và áp dụng hình thức dùng nước có thu phí. Cố gắng giảm tối đa hình thức cấp nước tại các bể công cộng.

- Đối với những hộ gia đình mà không thể dẫn đường ống tới nơi do quá xa, hoặc quá cao thì vẫn sử dụng bể công cộng nhưng cần thay hệ thống vòi bằng bơm pit tông để tránh lãng phí nước. - Tất cả người sử dụng nước mong muốn nước được cấp tại gia đình. Một số người dân được hỏi sẵn sàng trả tiền với giá hợp lý, số khác muốn được dùng không mất phí.

- Hệ thống cấp nước tự chảy có lưu lượng thay đổi theo từng mùa và từng năm. Có những hệ thống mùa khô không đủ nước cấp theo năng lực thiết kế. Đối những hệ thống này cần bổ sung lu chứa nước cho các hộ gia đình để hỗ trợ trữ nước trong những thời kỳ thiếu nước.

2.4.2. Cấp nước tự chảy bằng hồ chứa hoặc đập dâng

Các công trình trữ nước bằng hồ chứa (Hình 2.39) được xây dựng ở nhưng nơi có diện tích lưu vực và nguồn sinh thủy đảm bảo, trong khi đập dâng được sử dụng tại những dòng suối có nước quanh năm với mục đích dâng cao đầu nước để cấp nước tự chảy chủ yếu phục vụ sản xuất nông nghiệp, một số nơi kết hợp cấp nước sinh hoạt. Rất nhiều công trình loại này được xây dựng ở Lạng Sơn tại các huyện Hữu Lũng (11 hồ đập loại trung trở lên

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ với tổng năng lực thiết kế 1.840 ha, thực tế 1.424 ha, đạt 78%), Văn Quan (5 hồ, đập với dung tích hồ khoảng từ 15.000 đến 20.000 m3), Chi Lăng và Tràng Định. Đập được xây dựng bằng vật liệu bê tông, đất nện hoặc đá.

b) a)

Hình 2.39 Hồ chứa nước Kéo Quân ở huyện Tràng Định, Lạng Sơn

Các công trình hồ chứa và đập dâng trong vùng phát huy hiệu quả tốt trong việc đảm bảo tưới cho nông nghiệp kết hợp cấp nước sinh hoạt. Ưu điểm nổi bật của các hồ chứa là trữ lượng nước lớn, tưới tự chảy không tiêu tốn điện năng, ngoài cấp nước còn có tác dụng cắt lũ, duy trì môi trường sinh thái, đồng thời cũng là những địa điểm tham quan giải trí. Những hạn chế của hình thức này là vốn đầu tư lớn, không xây dựng được ở vùng núi đá vôi có nhiều hang động Karst, thậm chí một số vùng núi đất nếu không sử lý nền tốt cũng không giữ được nước, ví dụ như hồ Khòn Tạng, hồ Rọ Hin ở Văn Quan, Lạng Sơn. Một số công trình hồ chứa, đập dâng tuy công trình đầu mối hoạt động tốt nhưng hệ thống kênh mương (chủ yếu là kênh đất) không đảm bảo, bị rò rỉ nước, xuống cấp theo thời gian…

2.4.3. Hồ treo

Hồ treo là hình thức được đầu tư xây dựng khá phổ biến ở các vùng khan hiếm hoặc khó khăn khi khai thác nguồn nước, đặc biệt là các vùng núi đá ở Hà Giang, Cao Bằng. Hình thức này không có ở các vùng thuận lợi hơn về nguồn nước ở Lạng Sơn, Yên Bái, Sơn La, Hòa Bình, Lai Châu, và Lào Cai. Các hồ treo thường được xây dựng trên sườn núi nơi có nền đất ổn định và có nguồn sinh thủy đảm bảo là dòng chảy tràn trên sườn núi hoặc nước tập trung từ các khe, mạch nước.

Có ba hình thức hồ treo chủ yếu phân theo vật liệu xây dựng là hồ xây bằng đá hoặc gach đóng bằng bột đá, hồ bằng bê tông và hồ lót vải địa kỹ thuật (HDPE) chống thấm, trong đó các công trình xây dựng gần đây hoặc sẽ được đầu tư xây dựng chủ yếu thuộc 2 loại bê tông hoặc lót vải HDPE.

2.4.3.1. Hồ treo bằng đá xây

được xây dựng ở trên cao để thu gom nước mưa trên sườn núi, nước từ các khe, sau đó cấp nước tự chảy hoặc dân xung quanh có Vật liệu để xây dựng hồ treo loại này (Hình 2.40) có thể là đá xây hoặc gạch đóng bằng bột đá. Các hồ treo loại này thường

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ thể đến sử dụng trực tiếp tại hồ. Ưu điểm của loại hồ này là giá thành rẻ hơn so với các loại hồ khác. Tuy nhiên việc xử lý thấm, đặc biệt là thấm từ đáy hồ là rất khó khăn, các hồ thường bị thất thoát một lượng nước rất lớn.

Hình 2.40 Bể đá xây trữ nước ở Hà Quảng, Cao Bằng 2.4.3.2. Hồ treo bằng bê tông

Hồ treo bằng bê tông là hình thức khắc phục được các nhược điểm về thấm và tuổi thọ của các hồ xây bằng đá hoặc gạch đóng bằng bột đá. Các hồ bê tông thường có dung tích lớn hơn hồ xây nên đòi hỏi diện tích mặt bằng lớn hơn, thường được xây dựng ở trên sườn núi nơi có điều kiện địa chất đảm bảo và nguồn thu gom nước dồi dào. Hình thức thu nước của loại hồ này có thể từ các khe nước trên sườn núi, gom nước chảy tràn trên sườn núi, hoặc gom bằng sân bê tông. Trong đó hình thức thu nước bằng sân bê tông ít thấy xuất hiện trong vùng. Đây là loại hồ treo được áp dụng ở những nơi khó khăn về nguồn thu gom tự nhiên. ở xã Sủng Mán, huyện Mèo Vạc, Hà Giang có một công trình kiểu này (Hình 2.41). Sân thu nước được xây dựng bằng cách bạt núi đá tạo mặt phẳng sau đó lát bê tông. Nước từ bể được cấp cho dân theo dạng tự chảy (với vùng dưới thấp) hoặc động lực (với vùng trên cao). Nhược điểm của loại này là tốn diện tích cho phần thu nước, dẫn tới giảm dung tích trữ, lượng bốc hơi cũng có thể lớn hơn loại khác.

Hình 2.41 Hồ treo có sân thu nước bằng bê tông Sủng Mán, huyện Mèo Vạc, Hà Giang

Phần lớn các hồ còn lại có hình thức thu nước từ sườn núi đá hoặc các khe, mỏ nước. Hồ đang xây dựng tại thị trấn Mèo Vạc, Hà Giang (Hình 2.42) với dung tích 7250 m3, tường cao 3m. Đáy đầm đất lót 10 cm bê tông, đổ 20 cm bê tông cốt thép. Khớp nối dùng vải HDPE, không dùng khớp đồng. Tường ba phía dựa vào đất, đổ bê tông như đáy. Một phía tường xây đá có đỉnh 1 m, dốc hai mái 30o, lát 20 cm bê tông cốt thép. Giá đầu tư khoảng 3 triệu đồng/m3.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.42 Hồ treo bê tông đang xây dựng tại thị trấn Mèo Vạc, Hà Giang

Để khắc phục tính trạng không ổn định của các tường hồ (do chịu áp lực thấm), hệ thống tường chống được xây dựng như ở hồ treo xã Cán Tỷ, huyện Quản Bạ, Hà Giang (Hình 2.43).

b) a)

Hình 2.43 Hồ treo bê tông đang xây dựng tại xã Cán Tỷ, huyện Quản Bạ

2.4.3.3. Hồ treo lót vải địa kỹ thuật (HDPE)

Hồ treo dùng vải địa kỹ thuật (Hình 2.44) để chống thấm là một sự ứng dụng các tiến bộ của khoa học vào việc khắc phục các hạn chế của hồ treo sử dụng các loại vật liệu thông thường như đã đề cập ở trên. Hơn nữa giá thành của loại hồ này rẻ hơn, trung bình khoảng 500 ÷ 700.000 đồng/m3. Các hồ thường được làm theo dạng bể chữ nhật có mái dốc, lót vải địa kỹ thuật (HDPE) để chống thấm và đổ bể tông để giữ ổn định.

Qua quá trình rút kinh nghiệm từ các vấn đề gặp phải khi thi công và sử dụng, phương pháp xây dựng hồ treo lót vải địa kỹ thuật đã được cải tiến nhiều lần. Với các hồ thế hệ đầu tiên thì lòng hồ được đầm nén bằng đá sau đó lót vải HDPE rồi đổ các tấm bê tông mỏng lên trên, tường xây không có trụ chống, không có hàng rào bảo vệ xung quanh. Do những hạn chế như trên nên các hồ này bị rò rỉ, mất nước do lớp vải HDPE lót dưới đáy chịu áp lực nước lớn bị chọc thủng khi tiếp xúc trực tiếp với lớp đá bên dưới. Ngoài ra do không có biện pháp giữ ổn định tường nên khi trong hồ ít nước thì áp lực nước và đất đá bên ngoài làm cho tường bị xô nghiêng hoặc đổ vào trong. Việc không có hàng rào chắn có thể gây ô nhiễm nguồn nước trữ trong hồ khi rác thải tràn trên sườn núi đổ vào hồ hoặc gia súc, gia cầm ra vào tự do làm bẩn nước hồ.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

b) a)

Hình 2.44 Hồ lót vải địa kỹ thuật (HDPE) đang xây dựng ở vùng Lục Khu, Hà Quảng

Thế hệ hồ hiện nay được cải tiến rất nhiều trong phương pháp xử lý nền móng, tường… để khắc phục các hạn chế nói trên (Hình 2.45). Nền lòng hồ được lót một lớp bao chứa đất mềm trước khi phủ vải HDPE tránh được việc đá nhọn làm rách lớp vải lót, tường hồ được gia cố bằng các cột, tường chống hoặc bằng hệ thống xương giằng nhằm đảm bảo sự ổn định của tường trước áp lực của nước và đất bên ngoài, bao xung quanh hồ chứa là hệ thống thu gom nước, chống rác thải tràn vào hồ và có tường rào để ngăn gia súc, gia cầm vào trong hồ gây mất vệ sinh. Một cải tiến nữa là xây dựng cửa lấy nước riêng, tránh trường hợp người dân sử dụng và tiếp xúc trực tiếp (Hình 2.46). Hồ treo được đầu tư xây dựng nhiều ở Hà Giang, trong đó chủ yếu là chương trình 30 hồ treo dung tích từ 5.000 m3 trở lên. Ở tỉnh Cao Bằng có 9 hồ lót vải HDPE đã xây dựng có dung tích lớn hơn 800 m3 trở nên, trong đó trước năm 1999 có 2 hồ dung tích từ 1500 đến 2000 m3. Hiện đang xây dựng mới 6 hồ với dung tích từ 2000 đến 2500 m3.

b) c) a)

Hình 2.45 Vật liệu xây dựng và các cải tiến trong thi công ở Hà Quảng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hình 2.46 Hồ vải địa kỹ thuật với bể lấy nước tách riêng ở Hà Quảng

Ưu điểm của loại hình này là trữ và cấp nước tốt, dung tích lớn, không bị tổn thất do thấm, tuổi thọ tương đối cao (khoảng 50 năm), sử dụng thuận tiện do thường được xây dựng gần các khu dân cư. Tuy nhiên bể loại này cũng có những hạn chế như giá thành đầu tư lớn, đòi hỏi kỹ thuật thi công cao. Công tác quản lý sau khi đưa vào sử dụng cũng cần được quan tâm. Một vấn đề về kỹ thuật đối với loại bể này cũng như các loại bể treo thông thường khác là các hồ có mặt thoáng rất lớn nên tổn thất do bốc hơi không thể bỏ qua.

Kiến nghị của hầu hết các địa phương trong vùng là các hồ treo chỉ nên có dung tích từ 5000 m3 trở xuống để dễ thi công và quản lý.

2.4.4. Cấp nước bằng bơm thủy luân, bơm va

Loại công trình này được Viện Khoa học Thủy lợi đề xuất xây dựng tại một số dòng suối có nguồn nước dồi dào (cả trong mùa khô) ở Lạng Sơn, Lào Cai, Hòa Bình. Nguyên lý hoạt động của hệ thống cấp nước bằng bơm va là lợi dụng sức nước để đẩy nước từ các sông suối lên một bể điều tiết ở cao trình cao hơn nguồn nước từ 20-80m (Hình 2.47). Nhờ hiệu ứng va đập, sử dụng bơm va không mất nhiên liệu (điện, dầu), tự động đưa nước lên cao suốt ngày đêm nhờ chính bản thân năng lượng do dòng nước sinh ra. Quy mô của bể điều tiết phụ thuộc vào số hộ sử dụng nước của hệ thống, thông thường từ 30-100m3. Nước từ bể điều tiết sau đó được phân phối vào hệ thống cấp nước tự chảy. Kết cấu của hệ thống tự chảy giống với phần đã trình bày ở trên.

Hình 2.47 Hệ thống cấp nước bằng bơm va (Đà Bắc, Hòa Bình)

Một mô hình kiểu này được xây dựng trên suối Pò Phai, thôn Lũng Cải, xã Tú Xuyên, huyện Văn Quan, Lạng Sơn. Cụm công trình đầu mối bao gồm đập tràn bằng bê tông, trạm bơm thủy luân, trạm bơm va (Hình 2.48).

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

a) b) c)

Hình 2.48 Cụm lấy nước Pò Phai: a) Đập dâng, b) Bơm thủy luân, và c) Bơm va

Nước từ trạm bơm thủy luân được đưa bằng đường ống về bể bê tông chứa nước cấp cho nông nghiệp và sinh hoạt bằng xây chìm dưới đất có kích thước 5×3×2 = 30m3 (Hình 2.49). Nước từ trạm bơm va được dẫn về bể trữ nước cấp cho sinh hoạt bằng bê tông (Hình 2.50) có kích thước: 6×3×2 = 36 m3

a) b) c)

Hình 2.49 Cấp nước từ trạm bơm thủy luân: a) bể đầu mối, b) khu tưới, và c) cụm dân cư

Hình 2.50 Cấp nước sinh hoạt từ trạm bơm va tại Tú Xuyên, huyện Văn Quan, Lạng Sơn

Trạm bơm thủy luân (xã Hòa Bình, huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn) tưới được 12 ha và phục vụ nước sinh hoạt, được thôn quản lý tốt nên phát huy hiệu quả hơn 10 năm nay.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hiện nay đập chắn tạo luồng vào bơm bị xuống cấp cần được cải tạo. Trạm bơm này chủ yếu cấp nước nông nghiệp, để dùng cho sinh hoạt cần giữ vệ sinh tốt nguồn nước. Dự kiến của địa phương là cải tạo hệ thống ống dẫn để tưới được hết tiềm năng nguồn nước cho 50 ha, đồng thời có biện pháp giữ vệ sinh nguồn để kết hợp cấp nước cho sinh hoạt.

Trước khi sử dụng trạm bơm thủy luân và bơm va thì các vùng này đã dùng bơm điện nhưng không hiệu quả do khó khăn về điện. Ưu điểm của bơm thủy luân và bơm va là lợi dụng sức được sức nước tự nhiên, không tốn năng lượng điện. Nhược điểm là khó quản lý (dễ hư hỏng) và vận hành, bảo dưỡng (hỏng khó sửa chữa). Hiện tại ở cụm công trình đầu mối Pò Phai nói trên trạm bơm thủy luân đang bị hỏng ống đẩy, trạm bơm va bị hỏng ống hút áp lực.

2.4.5. Bể chứa nước mưa tại hộ gia đình

Loại hình cấp nước bằng bể chứa nước mưa được thực hiện với quy mô hộ gia đình ở những nơi khó khăn hoặc không thể khai thác được nước ngầm và nước mặt về phương diện kỹ thuật hoặc kinh tế. Nước mưa được thu từ mái nhà và tích trữ vào bể để dùng trong những thời kỳ khô hạn. Một bể chứa nước mưa hoàn chỉnh bao phải gồm cả phần mái hứng, máng thu, ống dẫn và bể chứa.

− Mái hứng: Tốt nhất là mái ngói, mái tôn hoặc mái bằng đổ bê tông. Nếu mái là mái lá thì nên lọc nước trước khi cho chảy vào bể chứa. Diện tích mái hứng cần đủ rộng để hứng đủ lượng nước mưa cần thiết đối với một gia đình, tối thiểu cần 25m2 mái hứng.

− Máng thu: Tốt nhất là làm bằng tôn (có thể bằng ống tre, nứa, thân cây cau bổ đôi). Máng đóng vai trò quan trọng trong việc thu hứng, cần được treo đỡ cẩn thận để có thể hứng được nhiều nước nhất trong mỗi làn mưa.

− Bể chứa: Có thể là bể xây bằng gạch hoặc đá có hình dáng kích thước khác nhau. Tuỳ thuộc vào điều kiện cụ thể của từng nơi để chọn loại vật liệu phù hợp.

Tùy theo nhu cầu về sử dụng nước mà kích thước bể phổ biến ở các địa phương có khác nhau. Bể do Nhà nước đầu tư theo chương trình 134, 135 ở Văn Quan, Lạng Sơn, có dung tích khoảng 2 m3, các bể do dân tự có kích thước khoảng 9-10 m3. Ví dụ như một hộ gia đình có 6 người ở xã Tú Xuyên sử dụng bể 3×2×1.5 = 9 m3 (Hình 2.51). Trong khi đó kích thước bể phổ biến ở Hữu Lũng, Lạng Sơn, là khoảng 4 m3, ở Chi Lăng, Lạng Sơn, từ 3 đến 5 m3. Do dung tích không đủ lớn nên lượng nước dự trữ trong bể chỉ đủ để dùng trong thời gian 1-2 tháng đầu mùa khô. Một số địa phương có chủ trương xây dựng các bể chứa nước mưa lớn (giai đoạn 2001-2002) nhưng không thực hiện được do thiếu kinh phí (vốn đầu tư tập trung vào phát triển giao thông).

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hình 2.51 Bể thu nước mưa từ mái nhà ở xã Tú Xuyên, huyện Văn Quan Vật liệu dùng để xây dựng một bể chứa nước mưa khoảng 4 m3 như sau: - Xi măng 510 kg - Gạch chỉ 1.520 viên - Gạch vỡ 1,25m3 - Sỏi hoặc đá dăm 1x2cm 0,25m3 - Cát vàng 2,7m3 - Sắt fi 6 25 kg - Máng tôn 10m - Ống nhựa PVC (cid:31)48 10 – 20m Giá thành cho mỗi m3 bể chứa nước mưa vùng miền núi Bắc Bộ từ 1-2 triệu đồng.

Hình thức đầu tư xây dựng phổ biến là Nhà nước và nhân dân cùng làm, mỗi bể hộ gia đình trong chương trình 134, 135 được Nhà nước hỗ trợ 100.000 đồng tiền mua xi măng, còn lại do dân tự bỏ thêm kinh phí và nhân công xây dựng. Các bể chứa nước được đầu tư xây dựng bước đầu đã giảm bớt khó khăn cho cấp nước sinh hoạt. Tuy nhiên dung tích 4 m3 không đủ cho cả mùa khô. Một số lượng lớn bể được đầu tư bởi các chương trình hỗ trợ của UNICEF (Hình 2.52). Các bể loại này cũng có dung tích đa dạng, từ khoảng 1-2 m3 cho đến 10 m3 tùy theo số người dùng nước của hộ gia đình.

Hình 2.52 Bể nước Unicef tại xã Cán Tỷ, huyện Quản Bạ, Hà Giang

Ở huyện Bảo Lạc, Cao Bằng có nhiều bể gia đình với dung tích khoảng 8-10 m3, giá thành đầu tư khoảng 1 triệu đồng/m3. Ở Hà Quảng (Cao Bằng) trước đây đầu tư 4 người trở xuống xây dựng một bể 6 m3, 5 người trở lên 2 bể, giải quyết cấp được khoảng 15 lít/người/ngày trong các tháng mùa khô. Năm 1995 Viện KHTL có các phương án xây bể bằng đá, nâng mức sử dụng lên 20 lít/người/ngày. Đến trước năm 1999 trong tỉnh có tổng cộng 5938 bể, tuy nhiên cho đến nay phần lớn bị rò rỉ, xuống cấp do người dân quản lý và sử dụng không tốt nên hình thức này phát huy tác dụng không lớn. Tỉnh và các huyện chủ trương chuyển sang các loại hình trữ nước khác, chủ yếu là các hình thức trữ và cấp nước tập trung. Theo nguyện vọng của người dân ở Hà Quảng, Cao Bằng, đề nghị đầu tư các bể vuông chứa nước bằng bê tông hoặc đá xây với dung tích 6 m3, giá thành khoảng 12 triệu đồng/bể, mỗi gia đình tuy theo số nhân khẩu có thể xây dựng 1 hoặc 2 bể. Bể chứa nước kiểu này có vốn đầu tư cao hơn dùng lu chứa nhưng có dung tích lớn hơn, độ bền tốt hơn và không chiếm quá nhiều diện tích. Mô hình này đã được đầu tư tại địa phương từ những

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ năm 1975 nhưng do chất lượng thi công không tốt nên không hiệu quả và đã bị bỏ qua, đến nay cần có những cải tiến phù hợp để đảm bảo chất lượng công trình.

Hai xã Hang Kia và Pà Cò thuộc huyện Mai Châu, Hòa Bình [18] là khu vực mà đồng bào người Mông sống ở trên núi cao. Đây là vùng núi đá vôi, không có sông suối nên không thể khai thác nước mặt hoặc nước ngầm. Nguồn nước duy nhất ở khu vực này là nước mưa. Thời gian thiếu nước khoảng 5 tháng mỗi năm, từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Chương trình 134, 135 ở Hòa Bình đã triển khai xây dựng các bể chứa nước mưa kích thước lớn trên địa bàn 2 xã trên, mỗi bể 6 m3 cho hộ gia đình có quy mô ít hơn 6 nhân khẩu và 10m3 cho những hộ gia đình có quy mô từ 6 nhân khẩu trở lên (Hình 2.53).

Hình 2.53 Bể chứa nước mưa dung tích 10m3 tại hộ gia đình (Mai Châu, Hòa Bình)

Với dung tích bể là 10 m3 thì cũng chỉ đủ để cấp nước sinh hoạt trong khoảng 3 tháng đầu mùa khô. Ước tính sơ bộ với quy mô hộ gia đình gồm 6 nhân khẩu, để đủ nước sinh hoạt dùng trong 5 tháng mùa khô từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau cần một dung tích bể để dự trữ vào khoảng 20m3. Tỉnh Lào Cai có 2 xã Dìn Chin, Tả Gia Khâu là điểm nóng về thiếu nước, ở đây có suối Xanh chảy qua địa phận 2 xã nhưng dân bản ở đây sống ở cao độ cao hơn suối khoảng 800m nên việc bơm nước từ suối lên là không khả thi. Nguồn nước ngầm ở khu vực này cũng quá sâu nên đào giếng cũng không khả thi. Trong đề án “Hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững huyện Mường Khương” đưa ra đề nghị xây dựng 364 bể chứa nước với dung tích 20 m3 mỗi bể và thay thế mái lợp nhà bằng mái tôn để hứng nước. Hiện nay ở Hà Giang có khá nhiều bể đã được đầu tư nhưng không còn được sử dụng. Nguyên nhân chủ yếu là chất lượng công trình và điều kiện nguồn nước. Một số bể bằng đá xây hay bê tông chất lượng kém có tuổi thọ không cao, bên cạnh đó việc không có hoặc có rất ít nước vào mùa khô khiến cho bể dễ bị nứt, vỡ (Hình 2.54).

Hình 2.54 Bể đá xây bị nứt ở xã Tráng Kìm, huyện Quản Bạ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Ở các khu vực miền núi Bắc Bộ, ô nhiễm không khí chưa phải là vấn đề nghiêm trọng, chất lượng nước mưa vẫn đảm bảo. Tuy nhiên, hầu hết người dân ở miền núi hiện nay sử dụng ngói pro xi măng để lợp nhà (Hình 2.55) trong đó có chất a-mi-ăng là chất có hại cho sức khỏe. Vì vậy để đảm bảo chất lượng nước, cần thay thế mái lơp pro xi măng bằng các vật liệu khác như ngói nung, mái tôn. Đây cũng là một yếu tố làm tăng giá thành khi việc ứng dụng bể chứa nước mưa vào việc cấp nước sinh hoạt.

b) a)

Hình 2.55 Bể chứa nước mưa tại các hộ gia đình ở Hà Quảng

Một khó khăn khác khi áp dụng bể phân tán có dung tích lớn vào cấp nước sinh hoạt là việc vận chuyển vật liệu như sắt thép, xi măng, gạch xây đến từng hộ gia đình ở vùng cao, xa xôi hẻo lánh, nơi các phương tiện cơ giới không thể tiếp cận. Ưu điểm của việc dùng các bể phân tán có dung tích lớn gồm:

+ Nước được cấp tại chỗ cho từng hộ gia đình.

+ Công trình cấp nước trở thành tài sản của gia đình nên mọi người có ý thưc bảo vệ công trình và sử dụng nước tiết kiệm.

+ Việc xây dựng bể mới hoàn toàn độc lập, điều này rất thuận lợi khi có sự tăng lên về số hộ gia đình trong cộng đồng.

2.4.6. Bể chứa nước mưa tại các khu tập trung, công trình công cộng

Trong vùng Cao Bằng có khá nhiều bể chứa nước tập trung với dung tích lớn đã được xây dựng tại các cơ quan, khu công cộng như chợ (Hình 4.28), hoặc tại các khu vực tập trung đông dân cư.

b) a)

Hình 2.56 Bể chứa nước mưa loại lớn tại các công sở và công trình công cộng ở Lục Khu, Hà Quảng, Cao Bằng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình thức thu nước phổ biến nhất vẫn là thu hứng nước mưa từ mái nhà, tận dụng các diện tích mái lớn như mái chợ (mái ngói nung như trong Hình 2.56a) hay mái các khu công sở (thường là mái tôn như Hình 2.56c). Cũng có nơi thu gom nước từ sườn núi để chứa vào bể (Hình 2.57).

Hình 2.57 Bể chứa nước tập trung của ở Hà Quảng khu dân cư Các bể chứa nước mưa kiểu này thường được xây gạch hoặc bê tông với dung tích từ vài chục đến vài trăm m3 (Hình 2.56b), đủ để đáp ứng nhu cầu dùng nước trong cả mùa khô.

Mô hình thu gom nước mưa bằng các bể tập trung cỡ lớn này chỉ phù hợp với những công trình công cộng hoặc cơ quan Nhà nước, các công ty, xí nghiệp… Mức chứa của các bể này đủ dùng quanh năm cho nhiều người. Một số công trình xây dựng mới, ví dụ như Trường cấp 3 xã Thượng Thôn, huyện Hà Quảng, đều có thiết kế bể thu gom nước mưa từ mái. Mô hình này nên được áp dụng rộng rãi cho những nơi không có nguồn nước ngầm và không được cấp nước tự chảy.

2.4.7. Lu, téc, bi chứa nước

Lu chứa nước là một trong hai hình thức đầu tư chủ yếu, bên cạnh bể chứa nước gia đình loại vừa và nhỏ, của các chương trình 134, 135. Vật liệu làm lu chủ yếu là xi măng. Nhà nước có thể đầu tư mối gia đình từ một vài đến nhiều lu tùy thuộc vào số lượng người dùng nước. Số lượng lu đã đầu tư ở Cao Bằng là trên 13.000, Hoà Bình là 10.710, Lai Châu hơn 8.000, Lào Cai khoảng 13.000 và Sơn La hơn 6.000.

Hình 2.58 Lu chưa nước mưa theo công nghệ của Thái Lan, Mường Khương, Lào Cai Lu chứa nước mưa xây theo công nghệ xây dựng kiểu Thái Lan với thể tích 2m3 (Hình 2.58) với yêu cầu về vật liệu bao gồm:

- Xi măng 100 kg

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Cát vàng 0,12 m3 - Đá dăm bột 0.3 m3

- Vòi nước (cid:31) 15 1 cái

- Nắp tôn 1cái

Giá thành để xây dựng một lu chứa ở Hòa Bình khoảng 600 nghìn đồng, ở Lai Châu, Lào Cai, Sơn La khoảng 700 nghìn đồng, ở một số vùng cao của Cao Bằng giá thành lên đến hơn 1 triệu đồng.

Ưu điểm là giá thành rẻ, thi công nhanh, chiếm diện tích không lớn. Tuy nhiên do dung tích mỗi lu nhỏ, nếu đặt nhiều lu, có nhà lên đến 10 lu hoặc nhiều hơn (Hình 2.59), sẽ tốn nhiều diện tích đất nên người dân không thích sử dụng. Ngoài ra do vật liệu làm lu không tốt nên dễ bị hỏng, vỡ.

Mặc dù chương trình cấp lu chứa nước cho nhân dân đã đạt được hiệu quả nhất định trước đây nhưng về lâu dài không phát huy tác dụng, nhiều cho còn lãng phí vốn đầu tư do đã xây dựng lu nhưng người dân không đến ở.

b) a)

Hình 2.59 Lu chứa nước mưa tại các hộ gia đình ở Hà Quảng, Cao Bằng

Ý kiến của người quản lý, người sử dụng nước và kiến nghị đối với hệ dùng bể chứa hoặc lu chứa: Cả các cán bộ và người sử dụng nước khi được hỏi đều cho rằng bể chứa hoặc lu chứa kể cả khi áp dụng mô hình bể lớn cũng chỉ đủ nước để ăn uống, tắm rửa trong các tháng mùa khô. Nước dùng cho các hình thức sinh hoạt khác và nước dùng để chăn nuôi vẫn thiếu. Vì vậy, hình thức bể chứa hoặc lu chứa chỉ nên áp dụng cho những khu vực mà không thể sử dụng các hình thức cấp nước khác (hệ tự chảy, giếng đào, giếng khoan) hoặc sử dụng như một giải pháp phụ trợ cho các hình thức cấp nước khác trong những tháng mùa khô.

Kinh phí để xây dựng bể và lu chứa nước tăng lên rất cao ở những vùng khó khăn về nguồn cung cấp và vận chuyển vật liệu xây dựng. Để khắc phục tình trạng này, một số chương trình của Nhà nước như 134, 135… đã cấp téc nhựa hoặc inox (Hình 2.60), điển hình ở Bảo Lạc, Cao Bằng, và Mù Căng Chải, Yên Bái. Thông thường téc nhựa cấp cho hộ dân khoảng có dung tích từ 1.5 đến 2 m3. Dung tích trữ lớn nhất của loại hình này áp dụng cho các nơi công cộng lên tới 800 đến 1.500 m3

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.60 Téc nước bằng nhựa tại huyện Mù Căng Chải, Yên Bái

Ngoài hình thức đầu tư Nhà nước còn có một số nguồn khác, ví dụ Đồn biên phòng Lũng Mần, huyện Bảo Lâm, Cao Bằng hỗ trợ cho vài hộ dân một téc nước dung tích 2000 lít. Téc nhựa có giá thành rẻ hơn nhưng độ bền không cao, dễ bị hư hỏng do thời tiết. Ngược lại, các téc inox có độ bền cao hơn nhưng đòi hỏi vốn đầu tư lớn. Nhược điểm chung của hai loại hình này là dung tích chứa (các loại téc được cấp) không cao nên không chứa được đủ nước dùng cho mùa khô. Hình thức chứa nước bằng bi chỉ thấy ở huyện Chi Lăng, Lạng Sơn. Mỗi khoanh bi chứa nước bằng bê tông có dung tích 0.6 m3 với đường kính 0.6 m và chiều cao 1 m (Hình 2.61), tùy theo số lượng người dùng nhiều hay ít có thể chồng nhiều bi lên nhau. Vật liệu để làm bi là bê tông. Nguồn nước có thể là hứng nước mưa từ mái nhà hoặc dẫn từ nguồn khe trên sườn núi về bằng ống dẫn PE, HDPE, hoặc dùng máng lần bằng tre nứa. Ưu điểm của bi chứa nước có giá thành rẻ hơn xây bể, tính cơ động cao, dung tích có thể thay đổi, không chiếm nhiều diện tích, ít bị hỏng hóc so với bể. Tuy nhiên hình thức này cũng có những hạn chế như dung tích chứa nước ít hơn bể xây, nếu chồng nhiều bi lên để tiết kiệm diện tích mà vẫn chứa được nhiều nước thì sẽ gặp khó khăn trong việc sử dụng.

b) c) a)

Hình 2.61 Bi chứa nước sinh hoạt ở huyện Chi Lăng

2.4.8. Mó nước, bể hốc đá

Mó nước được khai thác khá phổ biến ở các vùng miền núi. Đây là một hình thức rất đơn giản khi chỉ cần tạo một mó thu nước với kích thức nhỏ ở những nơi có mạch nước ngầm hoặc lộ thiên. Mó có thể làm bằng đá hoặc gạch xây (Hình 2.62). Người dân có thể sử dụng ngay tại chỗ(tắm, giặt, cho gia súc uống nước…) hoặc đưa nước về nhà bằng ống nhựa PVC, ống HDPE hoặc ống tre (máng lần) dẫn nước từ mó về bể hay lu (Hình 2.63).

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.62 Mó nước ở huyện Văn Quan, Sơn Lạng

Thực chất mó nước không có tác dụng trữ nước hay cấp nước với nguồn ổn định mà chỉ là biện pháp để ngăn dòng chảy giúp cho việc sử dụng nước dễ dàng hơn hoặc tạo đầu nước để dẫn nước tự chảy (tương tự như đập dâng quy mô nhỏ). Ưu điểm của hình thức này là xây dựng đơn giản, sử dụng thuận tiện. Hạn chế là phải phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn nước lộ thiên, không có tác dụng trữ nước, dễ bị hư hỏng. Về mùa khô khi hàm lượng phù sa trong nước lớn người dân thường phải chứa nước vào các chậu, lu chứa để phù sa lắng trước khi đưa vào sử dụng. Bể hốc đá gần như là một loại mó nước có quy mô lớn và có tác dụng trữ nước (có nhiều ở Cao Bằng với dung tích khoảng 100 đến 150 m3). Loại hình này có thuận lợi là hầu như không phải vốn đầu tư xây dựng rất thấp do tận dụng được các hang, hốc tự nhiên. Nhưng cũng có những hạn chế là nguồn trữ nước thấp, thường ở xa hoặc trên núi cao, khó khăn trong việc sử dụng.

Hình 2.63 Dẫn nước bằng ống nhựa từ suối về gia đình

2.4.9. Giếng khoan, giếng đào

Giếng khoan lắp bơm sử dụng cho những nơi dân cư thưa thớt với quy mô từng hộ gia đình (Hình 2.64). Loại hình cấp nước bằng giếng khoan chỉ phù hợp với vùng núi đất. Độ sâu của giếng phụ thuộc vào từng địa điểm, có thể từ 20m đến trên 60m. Đối với nước ngầm bị nhiễm phèn, sắt thường dùng bể lọc chậm để làm sạch nước. Hình thức cấp nước này không phổ biến ở vùng Tây Bắc Bộ, trong đợt khảo sát vào tháng 7/2009 vừa qua thì giếng khoan chỉ thấy xuât hiện ở xã Toàn Sơn, huyện Đà Bắc với số lượng là 15 chiếc. Trong khi ở Lạng Sơn thì số lượng giếng khoan tập trung khá nhiều ở huyện Tràng Định, như ở xã Quốc Khánh có 56 giếng, xã Tri Phương có 28 giếng.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hình 2.64 Giếng khoan quy mô hộ gia đình

Có hai hình thức chính là giếng khoan cấp nước tập trung cho các khu công sở, trường học, trạm y tế… và giếng khoan hộ gia đình. Ở huyện Chi Lăng, Lạng Sơn, đã khoan nước ngầm hoặc đào giếng cấp nước cho các ủy ban xã, các khu vực tập trung công sở. Giếng đào 10 đến 15m rồi dùng bơm điện bơm lên sử dụng. Giếng khoan khoảng 30m-40m là có nguồn nước đảm bảo. Hình thức giếng khoan hộ gia đình ở vùng này chủ yếu do các hộ tự bỏ vốn thuê các công ty tư nhân khoan giếng sâu khoảng 20-30 m với giá thành khoảng 3 đến 4 triệu đồng (tính cả máy bơm). Cũng ở Tràng Định, Lạng Sơn, có hình thức giếng khoan do 1 hộ xây dựng nhưng dùng cho nhiều hộ xung quanh bằng cách dẫn về bằng đường ống (Hình 2.65), các hộ dùng nước trả tiền cho chủ sở hữu giếng theo mức bình quân tháng, chủ yếu để trả tiền điện. Đây là một hình thức rất dễ để quản lý, vận hành, người sử dụng có trách nhiệm cao nên hiệu quả sử dụng của loại hình này rât tốt. Ở vùng có nguồn nước ngầm dồi dào như ở xã Quốc Khánh, huyện Tràng Định có nơi tập trung đến 19 giếng trong một thôn. Giếng ở đây được khoan sâu 30m, vốn đầu tư tính cả máy bơm là 5 triệu đồng, mỗi giếng có thể cấp nước sinh hoạt đủ cho 10 hộ dùng quanh năm.

b) c) a)

Hình 2.65 Giếng khoan cụm gia đình ở xã Quốc Khánh, huyện Tràng Định

Giếng thu nước ngầm tầng nông thường được gọi là giếng đào (Hình 2.66). Đây là loại hình sử dụng nước rất phổ biến ở nông thôn vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ trước đây. Hình thức cấp nước bằng giếng đào chỉ phù hợp với những vùng có mực nước ngầm thấp, thường là những khu vực ven sông, ven suối, các thung lũng. Tuy nhiên, do xây dựng không đảm bảo, bảo quản còn sơ sài trong quá trình sử dụng nên nhiều giếng có chất lượng kém. Giếng đào có đường kính từ 0,8 ÷ 1,5 m, chiều sâu giếng từ 4 ÷ 7 m đến 9 ÷ 15m. Để đảm bảo vệ sinh giếng phải có thành nắp đậy, sân giếng phải xây dốc và có rãnh thoát nước bẩn. Nước giếng được đưa lên trên mặt đất bằng các loại bơm tay khác hoặc bằng gầu múc

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ tuỳ thuộc vào mức độ sâu mực nước và điều kiện kinh tế của hộ gia đình. Hình thức cấp nước này hiện vẫn rất phổ biến ở tỉnh Hòa Bình với số lượng hơn 77.000 chiếc, trong đó tỷ lệ dùng nhiều nhất ở Tân Lạc với 4908 giếng, cấp nước cho hơn 36% số dân. Với các tỉnh còn lại, hình thức cấp nước bằng giếng đào không phổ biến.

Hình 2.66 Giếng đào

Hạn chế của hình thức giếng khoan, giếng đào là hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn nước ngầm. Nhiều chỗ khoan đến 80 – 90m mà không có nước. Đào giếng khó khăn do địa hình đồi núi xen kẽ. Bên cạnh đó kinh phí đầu tư cao cũng là yếu tố khiến nhiều nơi tuy khi khoan thăm dò thấy có nguồn nước ngầm đảm bảo nhưng chính quyền địa phương và nhân dân không có đủ kinh phí để xây dựng. Nước giếng khoan nhiều nơi bị ô nhiễm (như ô nhiễm sắt ở thị trấn Thất Khê, huyện Tràng Định). Qua điều tra cho thấy nhiều vùng ở Cao Bằng có khả năng có nguồn nước ngầm nhưng chưa được thăm dò, đánh giá tốt. Ngay ở xã Ngọc Chung, huyện Trùng Khánh do tước đây quá khan hiếm nước nên đã được quan tâm thăm dò nguồn nước ngấm, kết quả đến nay trong toàn xã có 7 giếng khoan với trữ lượng và chất lượng nước đảm bảo cho như cầu dùng nước của ủy ban xã (Hình 2.67) và 7 thôn, xóm (205 hộ). Khi hệ thống khai thác nước ngầm này phát huy tác dụng tốt thì từ năm 2007 xã đã bỏ hình thức bơm nước từ hang dưới sâu lên bể tập trung. Mức sử dụng nước khá cao (do nguồn nước ổn định cả trong mùa khô), một hộ có thể sử dụng 2 m3/ngày cho 5-6 người dùng và nước uống cho gia súc.

b) a)

Hình 2.67 Bể chứa nước từ giếng khoan, kết hợp hứng nước mưa ở Trùng Khánh

Mô hình quản lý ở đây cũng có nhiều điểm đáng chú ý: Vị trí khoan giếng được chọn hợp lý sao cho khoảng cách từ hộ xa nhất đến giếng khoảng 300 m. Người dân có thể đến dùng trực tiếp hoặc dẫn nước về nhà bằng đường ống tự đầu tư. Khu vực đặt máy bơm được bảo vệ bằng việc xây tường hoặc làm hàng rào xung quanh, nhà bảo vệ. Ngoài ra bể

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ chứa nước giếng khoan bơm lên ở những nơi có mái nhà (bằng tôn hoặc ngói nung) còn được tận dụng để chứa nước mưa.

2.4.10. Bơm điện, bơm dầu

Hình thức cấp nước bằng trạm bơm khai thác nguồn nước mặt được áp dụng ở những nơi có đầu nước không đủ cao để cấp nước tự chảy. Trước đây do hầu hết các xã vùng cao đều không có điện nên chủ yếu sử dụng các trạm bơm dầu. Loại bơm này tuy không đòi hỏi phải có nguồn cung cấp điện năng nhưng quản lý vận hành khó khăn, hay hỏng hóc, công suất không cao, đặc biệt là việc sử dụng nhiên liệu như dầu diesel có thể làm ô nhiễm môi trường. Sau khi các huyện vùng cao được cấp điện thì hầu hết các trạm bơm dầu đã được chuyển sang thành bơm điện. Hiện ở Hữu Lũng có 20 trạm bơm điện tưới (năng lực thiết kế 1.032,5 ha, thực tế 347 ha, đạt 33% do kênh mương chưa hoàn chỉnh). Một số trạm bơm điện ở Văn Quan được đầu tư nhưng sau một thời gian không phát huy hiệu quả vì nguồn nước suy giảm, không đảm bảo áp lực nên hiện không còn được sử dụng.

Ở xã Ngọc Chung, huyện Trùng Khánh, Cao Bằng, do quá khó khăn nước về mùa khô, nhiều chỗ dân phải đi gùi nước từ hang karst sâu 10 đến 20 m ở khoảng cách xa 2-5 km về sử dụng nên Nhà nước đã đầu tư (thông qua chương trình 135) hệ thống bơm nước từ các hang sâu lên các bể tập trung phục vụ cho khoảng 80 hộ. Tuy nhiên vấn đề phát sinh khi sử dụng bơm điện là tiêu thụ điện năng, đòi hỏi người có trình độ để quản lý, vận hành, đồng thời vấn đề thu phí sử dụng điện cũng gặp nhiều khó khăn.

Việc sử dụng bơm điện khắc phục được các nhược điểm của bơm dầu. Tuy nhiên, loại hình công trình này cũng có khá nhiều hạn chế như vốn đầu tư và yêu cầu kỹ thuật cao, tiêu hao điện năng lớn, việc thu phí tiêu thụ điện đối với những người dùng nước gặp nhiều khó khăn, khâu quản lý khai thác đòi hỏi cán bộ có chuyên môn. Vì hạn chế này ở huyện Tràng Định, Lạng Sơn, không sử dụng hình thức xây dựng các trạm bơm vì chưa có kinh nghiệm quản lý vận hành. Ở Đồng Khu, xã Minh Tiến, huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn đã được đầu tư một hệ thống cấp nước sinh hoạt bằng bơm điện từ các hang ngầm năm 2008 nhưng do không thu được tiền điện nên đến nay hoạt động kém hiệu quả, chỉ đạt 50% công suất thiết kế. Ngoài ra theo kinh nghiệm của các địa phương thì việc sử dụng nhiều trạm bơm nếu hút quá nhiều nước từ hang sẽ làm giảm lượng nước ngầm các vùng lân cận.

2.4.11. Một số hình thức thất bại

- Ở Tràng Định, Lạng Sơn, hay Bảo Lạc, Cao Bằng trước đây từng khoanh vùng cạnh ruộng (ao nhân tạo) để chứa nước phục vụ tưới và kết hợp nuôi trồng thủy sản. Hiện tại hình thức này không được dùng nữa do nhân dân tận dụng tối đa quỹ đất để sản xuất nông nghiệp. Cũng ở Tràng Định, Lạng Sơn, đã thử nghiệm tưới phun mưa ở Đại Đồng cho thuốc lá, khoai tây năm 1994-1995 bằng cách dẫn nước tự chảy từ trên cao để tạo áp lực nhưng chỉ có hiệu quả trong thời gian đầu, sau đó do quản lý không tốt nên thiết bị xuống cấp, đồng thời nguồn nước suy giảm nên không sử dụng nữa.

- Các téc nhựa đến nay hầu như không còn thấy sử dụng do chất lượng không tốt, độ bền không cao nên đã bị hư hỏng sau một thời gian ngắn sử dụng.

2.4.12. Tổng hợp, phân loại các mô hình đã ứng dụng trong vùng nghiên cứu

Dựa trên nguyên nhân và tiêu chí xác định khan hiếm nước (Bảng 1.2) và kết quả khảo sát thực địa vùng khan hiếm nước, các giải pháp đã thực hiện ở 8 tỉnh miền núi phía Bắc được tổng hợp và phân loại như trong Bảng 4.1.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 2.11 Phân loại các hình thức công trình đã thực hiện trong vùng

Phân nhóm theo mức độ khô hạn và khan hiếm

II III I

Loại công trình Hình thức Tỉnh Nguồn nước

Lào Cai Yên Bái Sơn La Lai Châu Hà Giang Hòa Bình Lạng Sơn Cao Bằng

*** *** *** ∗∗∗ ∗∗ ∗∗∗ ∗∗∗ ∗∗∗ Tự chảy Hệ thống bể tự chảy

*** ** * ∗∗∗ ∗ ∗∗∗ ∗∗ Tự chảy Hồ chứa, đập dâng

* * * * ∗ ∗ ∗∗ ∗ Tự chảy Nước mặt Bơm thủy luân, bơm va

* * ** ** ∗∗ ∗∗ ∗∗ ∗∗ Tự chảy Mó nước, bể hốc đá

** * * ∗∗ ∗ ∗∗ ∗ Động lực Bơm điện, bơm dầu

* ∗∗∗ ∗ Thu hứng Hồ treo

** ** *** ** ∗∗∗ ∗ ∗∗ ∗∗∗ Bể chứa nước mưa hộ gia đình Thu hứng

Nước mưa ** ** *** ** ∗ ∗ ∗ ∗∗∗ Thu hứng Bể chứa nước mưa tập trung

* * ** *** ∗ ∗∗ ∗ ∗∗ Thu hứng Lu, téc, bi chứa nước

*** ** * * ∗∗ ∗ ∗∗ ∗ Động lực Nước ngầm Giếng khoan, giếng đào

Ghi chú: ∗∗∗ : Rất phổ biến; ∗∗ : Phổ biến; ∗ : Ít phổ biến

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

III – ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN VÙNG NGHIÊN CỨU

3.1. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA HÌNH

- Khu vực Đông Bắc bộ: Nhìn chung địa hình của miền Đông Bắc bộ là địa hình đồi núi thấp hơn phía Tây Bắc bộ. Diện tích có độ cao trên 1000 m chiếm 7%. Đỉnh cao nhất là Tây Côn Lĩnh ở phía Bắc cao 2431m. Vùng thấp nhất là đồng bằng Móng Cái có độ cao 1,0m. Độ cao trung bình toàn vùng là 600 ÷ 700m. Địa hình vùng Đông Bắc bộ khá phức tạp, mức độ chia cắt mạnh, diện tích dốc trên 250 chiếm 68%, phân đai cao thấp khá rõ ràng, trong đó độ cao từ 300 - 1.000 m chiếm phần lớn diện tích toàn vùng. Các đỉnh núi cao có Tây Côn Lĩnh (2419 m); Kiều Liêu Ti (2402 m); Pu Tha Ca (2274 m)… Có thể thấy miền Đông Bắc một sự sắp xếp theo dạng cánh cung uống quanh khối núi vòm sông Chảy về phía Đông, trong đó tiêu biểu là cánh cung sông Gâm kéo dài từ Tam Đảo tới Hà Giang, mặt lồi quay về phía Đông; cánh cung Ngân Sơn từ Bắc Cạn đến Nguyên Bình (Cao Bằng) có đỉnh phía Bắc cao 1930 m là đường phân thủy của hai hệ thống sông Bằng Giang - Kỳ Cùng đổ về Trung Quốc và hệ thống thuộc sông Hồng đổ về đồng bằng Bắc Bộ; Cánh cung Yên Lạc, cánh cung Đông Triều và cánh cung Bắc Sơn…. Lọt giữa các dãy núi là rất nhiều dải trũng rộng đặc biệt là các hồ cạn rải rác dọc các sông cùng phương như sông Hồng, sông Chảy, hạ lưu sông Lô, sông Kỳ Cùng …

- Khu vực Tây Bắc bộ: Miền Tây Bắc bộ có địa hình núi rộng, đồ sộ so với các miền núi khác ở Việt Nam. Địa hình có những nét khác biệt với Đông Bắc, chia cắt sâu phổ biến là 750 – 1000 m. Đây là miền miền có địa hình núi cao, vực sâu nhất nước ta, điển hình là dãy Hoàng Liên Sơn với nhiều đỉnh cao trên 2000 m, cao nhất là đỉnh Phan-xi-pan (3143 m). Nhiều dãy núi chạy song song theo hướng tây bắc - đông nam: Hoàng Liên Sơn, các dãy núi biên giới Việt Lào (Pu Đen Đinh, Pu Sam Sao...) xen kẽ có các cao nguyên đá vôi đồ sộ (Cao nguyên Mộc Châu, Sơn La…). Ngoài ra còn có những đồng bằng nhỏ nằm giữa vùng núi cao (Mường Thanh, Than Uyên, Nghĩa Lộ...).

Qua khảo sát thực tế tại 8 tỉnh cho thấy vùng khan hiếm nước không hoàn toàn tập trung mà ở một số tỉnh vùng khan hiếm nước nằm rải rác từ vài đến vài trăm km2 trên địa bàn nên rất gây khó khăn cho việc bố trí công trình cấp nước.

(cid:153) Vị trí vùng khan hiếm nước qua điều tra, khảo sát:

Hình 3.1: VỊ TRÍ VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC QUA KHẢO SÁT TỔNG HỢP

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Tỉnh Lào Cai: Vùng khan hiếm nước chủ yếu tập trung ở một vài vùng trên địa bàn 3 huyện Mường Khương, Bắc Hà và Si Ma Cai.

- Tỉnh Yên Bái: Vùng khan hiếm nước chủ yếu nằm trên địa bàn 2 huyện Mù Căng Chải và Trạm Tấu.

- Tỉnh Hà Giang: Vùng đặc biệt khan hiếm nước nằm trên địa bàn 4 huyện vùng cao núi đá gồm Quản Bạ, Yên Minh, Mèo Vạc và Đồng Văn.

- Tỉnh Cao Bằng: Vùng khan hiếm nước nằm chủ yếu trên 3 huyện Hà Quảng, Bảo Lạc và Bảo Lâm.

- Tỉnh Lạng Sơn: Vùng khan hiếm nước tập trung ở một số vùng thuộc các huyện Hữu Lũng, Chi Lăng và Văn Quan.

- Tỉnh Lai Châu: Vùng khan hiếm nước chủ yếu nằm trên huyện Phong Thổ và huyện Sìn Hồ.

- Tỉnh Sơn La: Vùng khan hiếm nước tập trung chủ yếu ở huyện Thuận. Ngoài ra còn rải rác ở một số địa điểm dọc trục đường QL6.

- Tỉnh Hoà Bình: Vùng khan hiếm nước nằm rải rác trên địa bàn 3 huyện Mai Châu, Tân Lạc và Đà Bắc.

(cid:153) Đặc điểm địa hình và thảm phủ thực vật:

Địa hình vùng khan hiếm nước thuộc 8 tỉnh có đặc điểm chung là độ dốc lớn, bị chia cắt mạnh. Có thể chia địa hình làm 2 dạng chính:

- Địa hình núi đá: Dạng địa hình này chủ yếu tập trung ở vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Hà Giang. Vùng này chủ yếu là núi đá vôi, địa hình phức tạp có độ dốc lớn, có nhiều hang, hốc đá và các kẽ nứt, khả năng giữ nước rất kém. Thảm phủ thực vật ở đây gần như không có, chỉ có các cây bụi mọc ở các kẽ đá với mật độ rất thưa thớt.

- Địa hình núi đất xen lẫn đá:Địa hình này nằm tập trung ở vùng khan hiếm nước thuộc các tỉnh: Cao Bằng, Lào Cai, Lạng Sơn, Yên Bái, Lai Châu, Sơn La và Hoà Bình. Vùng khan hiếm nước thuộc các tỉnh này chủ yếu nằm trên các vùng đất dốc, bị chia cắt mạnh bởi nhiều dãy núi cao, xen kẽ là những sông suối ngắn, thung lũng hẹp. Thảm phủ thực vật ở các vùng này tương đối mỏng, chủ yếu là rừng tái sinh, rừng nghèo, độ khép tán nhỏ, phần lớn là cây bụi.

Dưới đây là một số đặc điểm địa hình chung trên mỗi tỉnh và vùng nghiên cứu.

3.1.1. Vùng Đông Bắc

(cid:153) Tỉnh Lào Cai:

Địa hình của tỉnh Lào Cai rất phức tạp, phân tầng độ cao lớn, mức độ chia cắt mạnh. Hai dãy núi chính là dãy Hoàng Liên Sơn và dãy Con Voi cùng có hướng Tây Bắc – Đông Nam, nằm về phía Đông và phía Tây tạo ra các vùng đất thấp, trung bình giữa hai dãy núi này và một vùng về phía Tây dãy Hoàng Liên Sơn. Ngoài ra còn có rất nhiều núi nhỏ hơn, phân bố đa dạng, chia cắt tạo ra những tiểu vùng khí hậu khác nhau. Do địa hình chia cắt phân đai cao thấp rất rõ ràng, trong đó độ cao từ 300 m – 1000 m chiếm phần lớn diện tích toàn tỉnh. Điểm cao nhất là đỉnh Phanxipăng, trên dãy Hoàng Liên Sơn, có độ cao 3.143 m so với mặt nước biển; Tả Giàng Phình – 3.090 m. Dải đất dọc theo sông Hồng và sông Chảy gồm thành phố Lào Cai, thị xã Cam Đường, huyện

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảo Thắng, Bảo Yên và phía Đông huyện Văn Bàn thuộc các đai độ cao thấp hơn (điểm thấp nhất là 80 m thuộc địa phận huyện Bảo Thắng), địa hình ít hiểm trở hơn, có nhiều vùng đất đồi thoải, thung lũng, ruộng nước, là địa bàn thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp hoặc xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng. Các vùng khan hiếm nước nằm trên những nơi có địa hình dốc và vùng núi đá vôi, không có dòng chảy mặt, tập trung ở một vài vùng thuộc các huyện Bắc Hà, Mường Khương và Si Ma Cai:

Huyện Mường Khương: Các xã Dìn Chin, Tả Gia Khâu, Pha Long.

Huyện Bắc Hà: Các xã Lùng Cải, Hoàng Tung Phố, Tả Van Trư, Bản Già.

Huyện Si Ma Cai: Vùng KHN gồm các xã : Sán Chải, Thào Chư Phìn, Cán Cấu, Lùng Xui, Quan Thần Sán.

Bảng 3.1: CAO ĐỘ, DIỆN TÍCH VÙNG NGHIÊN CỨU TỈNH LÀO CAI

Ghi chú TT Thuộc các xã Diện tích (km2) Cao độ (m) Vùng khan hiếm nước

200-1600 85.62

200-600 4.95 I Huyện Mường Khương 1.1 Vùng tương đối bằng phẳng Vùng ven sông thuộc xã Tả Gia Khâu Dìn Chin, Tả Gia Khâu, Pha Long 1.2 Vùng địa hình dốc 600-1600 80.67 Các vùng còn lại của 3 xã

500-1800 100.10

II Huyện Bắc Hà 2.1 Vùng tương đối bằng phẳng 1400- 1600

Lùng Cải, Hoàng Tung Phố, Tả Van Trư, Bản Già 8.56 Vùng nằm phía nam xã Lùng Cải 500-1800 91.54 Các vùng còn lại 2.2 Vùng địa hình dốc của 4 xã

400-1600 198.91

900-1200 12.42 III Huyện Si Ma Cai 3.1 Vùng tương đối bằng phẳng sông Vùng ven thuộc xã Sán Chải, Lùng Xui Sán Chải, Thào Chư Phìn, Cán Cấu, Lùng Xui, Quan Thần Sán 400-1600 186.49 Các vùng còn lại 3.2 Vùng địa hình dốc của 5xã

(cid:153) Tỉnh Yên Bái:

Yên Bái nằm ở vùng núi phía Bắc, có đặc điểm địa hình cao dần từ Đông Nam lên Tây Bắc và được kiến tạo bởi 3 dãy núi lớn đều có hướng chạy Tây Bắc - Đông Nam: phía Tây có dãy Hoàng Liên Sơn - Pú Luông nằm kẹp giữa sông Hồng và sông Đà, tiếp đến là dãy núi cổ Con Voi nằm kẹp giữa sông Hồng và sông Chảy, phía Đông có dãy núi đá vôi nằm kẹp giữa sông Chảy và sông Lô.

Địa hình khá phức tạp nhưng có thể chia thành 2 vùng lớn: vùng cao và vùng thấp. Vùng cao có độ cao trung bình 600 m trở lên, chiếm 67,56% diện tích toàn tỉnh. Vùng này dân cư thưa thớt, có tiềm năng về đất đai, lâm sản, khoáng sản, có khả năng huy động vào phát triển kinh tế - xã hội. Vùng thấp có độ cao dưới 600 m, chủ yếu là địa hình đồi núi thấp, thung lũng bồn địa, chiếm 32,44 % diện tích tự nhiên toàn tỉnh.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Vùng khan hiếm nước của tỉnh Yên Bái chủ yếu tập trung ở những nơi địa hình dốc, địa hình núi đá vôi nằm rải rác ở vài xã thuộc huyện Mù Căng Chải và Trạm Tấu:

Huyện Mù Cang Chải: Gồm 2 xã Nậm Có, Cao Phạ.

Huyện Trạm Tấu: Gồm 2 xã Trạm Tấu, Pá Lau.

Bảng 3.2: CAO ĐỘ, DIỆN TÍCH VÙNG NGHIÊN CỨU TỈNH YÊN BÁI

Cao độ Diện tích TT Vùng khan hiếm nước Thuộc các xã

(m) (km2)

I Huyện Mù Cang Chải 400-2520 289.81

670 - 1720 3.25 1.1 Vùng tương đối bằng phẳng Nậm Có, Cao Phạ 400-2520 286.56 1.2 Vùng địa hình dốc

400-2520 54.19 II Huyện Trạm Tấu

400-550 1.2 2.1 Vùng tương đối bằng phẳng Trạm Tấu, Pá Lau 400-2520 52.99 2.1 Vùng địa hình dốc

(cid:153) Tỉnh Hà Giang:

Có thể chia địa hình Hà Giang làm 3 dạng:

+ Vùng cao núi đá. Gồm 4 huyện Đồng Văn, Mèo Vạc, Quản Bạ, Yên Minh. Độ cao trung bình so với mặt biển trên 1500 m. Vùng này chủ yếu là núi đá, địa hình phức tạp có độ dốc lớn, có nhiều hang, hốc đá và các kẽ nứt, khả năng giữ nước kém. Dòng chảy mặt về mùa khô hầu như không có. Đây là vùng trọng điểm về khan hiếm nước cả sinh hoạt và sản xuất của tỉnh.

+ Vùng cao núi đất: Gồm 2 huyện Xín Mần và Hoàng Su Phì, Độ cao bình quân so với mặt biển trên 1000 m. Địa hình chủ yếu là núi đất, sườn núi dốc, bị chia cắt bởi những khe lạch, sông suối. Đất canh tác chủ yếu nằm trong các thung lũng nhỏ, hẹp có diện tích 5 đến 50 ha. Còn lại chủ yếu là ruộng bậc thang. Với đặc điểm địa hình trên đã gây nhiều khó khăn cho xây dựng các công trình thuỷ lợi phục vụ sản xuất.

+ Vùng động lực: Là vùng trọng điểm phát triển kinh tế của tỉnh, gồm huyện Bắc Quang, Vị Xuyên, Bắc Mê và thị xã Hà Giang. Độ cao trung bình so với mặt nước biển trên 800m. Riêng đối với vùng đất canh tác ven các sông suối của huyện Bắc Quang và Vị Xuyên có độ cao bình quân dưới 100 m.

Các vùng đặc biệt khan hiếm nước nằm rải rác trên vùng cao núi đá của 4 huyện

Đồng Văn, Mèo Vạc, Quản Bạ, Yên Minh, bao gồm:

Quản Bạ: Vùng khan hiếm nước gồm 7 xã vùng cao núi đá: Bát Đại Sơn, Cán Tỷ,

Thái An, Nghĩa Thuận, Cao Mã Pờ, Tả Ván, Thanh Vân.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Yên Minh: Vùng khan hiếm nước gồm 6 xã vùng cao núi đá: Phù Lũng, Thắng

Mố, Sủng Thài, Sủng Tráng, Na Khê, Bạch Đích.

Mèo Vạc: Vùng khan hiếm nước gồm hầu hết các xã ngoại trừ 3 xã ở vùng núi

đất: Nậm Ban, Niêm Sơn, Tát Ngà.

Đồng Văn: Vùng khan hiếm nước gồm hầu hết các xã, ngoại trừ 3 xã ở vùng núi

đất: Má Lé, Lũng Cú, Lũng Táo.

Bảng 3.3: CAO ĐỘ, DIỆN TÍCH VÙNG NGHIÊN CỨU TỈNH HÀ GIANG

Ghi chú TT Thuộc các xã Vùng khan hiếm nước Cao độ (m) Diện tích (km2)

I Huyện Quản Bạ 349.35 1200- 1650

15.75 1.1 1200- 1300 Vùng tương đối bằng phẳng

Bát Đại Sơn, Cán Tỷ, Thái An, Nghĩa Thuận, Cao Mã Pờ, Tả Ván, Thanh Vân còn lại 1.2 Vùng địa hình dốc 333.60 1200- 1650 Thuộc một phần diện tích xã Bát Đại Sơn và Thanh Vân Vùng thuộc 7 xã

II Huyện Yên Minh 700-1700 241.81

700-850 2.24 2.1 Vùng tương đối bằng phẳng

Phù Lũng, Thắng Mố, Sủng Thài, Sủng Tráng, Na Khê, Bạch Đích còn lại 2.2 Vùng địa hình dốc 700-1700 239.57 Vùng ven suối thuộc xã Bạch Đích Vùng thuộc 6 xã

400-1650 398.23 III Huyện Mèo Vạc

400-600 0.42 3.1 Vùng tương đối bằng phẳng Vùng ven sông Nho Quế thuộc xã Xin Cái, Giàng Chu Phìn, Sơn Vĩ

lại 3.2 Vùng địa hình dốc 500-1650 397.81 còn Vùng thuộc 13 xã Thượng Phùng, Pải Lủng, Xin Cái, Pả Vi, Giàng Chu Phìn, Sủng Chà, Sủng Máng, Mèo Vạc, Lũng Chinh, Cán Chu Phìn, Sơn Vĩ, Lũng Pù, Khâu Vai

IV Huyện Đồng Văn 700-1770 319.36

4.1 0.75 Vùng tương đối bằng phẳng 1400- 1500 Vùng ven đường 4C thuộc các xã Sính Lủng, Sảng Tủng, Lũng Thần

lại 4.2 Vùng địa hình dốc 700-1770 318.61 Vùng còn thuộc 14 xã Phố Là, TT Phó Bảng, Sủng Là, Xả Phìn, Phó Cáo, Lũng Thầu, Sảng Tủng, Sính Lủng, Hố Quáng Phìn, Vần Chải, Sủng Trái, Lũng Phìn, Đồng Văn, Tả Lủng

(cid:153) Tỉnh Cao Bằng:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Vùng khan hiếm nước chủ yếu nằm trên địa bàn 3 huyện Hà Quảng, Bảo Lạc và Địa hình tỉnh Cao Bằng rất phức tạp, bị chia cắt mạnh bởi nhiều dãy núi cao, xen kẽ là những sông suối ngắn, thung lũng hẹp, độ dốc lớn, độ cao biến động lớn từ 160 – 776 m. Có thể chia địa hình Cao Bằng thành 4 vùng: + Vùng núi đá vôi: Nằm ở phía Bắc, Đông Bắc tỉnh, dọc biên giới Việt Trung, diện tích tự nhiên khoảng 32% toàn tỉnh, bao gồm các huyện: Bảo Lạc, Bảo Lâm, Thông Nông, Hà Quảng, Trà Lĩnh, Trùng Khánh, Hạ Lang, Quảng Uyên, Phục Hoà, Thạch An, độ cao trung bình 700-1000 m. Đặc trưng chủ yếu là thung lũng hẹp xen kẽ giữa các dãy núi đá vôi. + Vùng núi đất: Nằm ở phía Tây và Tây Nam tỉnh, thuộc huyện Bảo Lạc và Nguyên Bình, chiếm khoảng 18% diện tích tự nhiên toàn tỉnh. Đặc trưng chủ yếu là địa hình chia cắt mạnh, dốc lớn, độ cao trung bình từ 700-1.100 m. + Vùng núi đất thượng nguồn sông Hiến: Đặc điểm chủ yếu của vùng này là thoải dần xuống vùng bồn địa Cao Bằng, địa hình vẫn còn bị chia cắt mạnh, các sườn núi độ dốc vẫn còn lớn, chiếm khoảng 38% diện tích tự nhiên toàn tỉnh. Xen kẽ giữa các dãy núi cao là những thung lũng hẹp, độ cao trung bình từ 200-600 m. + Vùng bồn địa Thị xã Cao Bằng và huyện Hoà An: Chạy dọc theo sông Bằng Giang, chiếm khoảng 12% diện tích tự nhiên của tỉnh, cao độ trung bình từ 170 - 250 m. Đây là vùng phù sa cổ, địa hình khá bằng phẳng, là vùng trồng lúa nước lớn nhất của tỉnh. Bảo Lâm, cụ thể như sau:

Huyện Hà Quảng: Vùng khan hiếm nước gồm 12 xã vùng cao trên nền đá vôi: Kéo Yên, Lũng Nặm, Vân An, Cải Viên, Nội Thôn, Thượng Thôn, Hồng Sỹ, Tổng Cọt, Sỹ Hai, Hạ Thôn, Mã Ba, Vần Dính.

Huyện Bảo Lạc: Vùng khan hiếm nước gồm 5 xã: Khánh Xuân, Xuân Trường, Hồng An, Cô Ba, Thượng Hà.

Huyện Bảo Lâm: Vùng khan hiếm nước gồm 2 xã: Đức Hạnh, Lý Bôn.

Thuộc các xã TT Bảng 3.4: CAO ĐỘ, DIỆN TÍCH VÙNG NGHIÊN CỨU TỈNH CAO BẰNG Caođộ(m) F (km2) Vùng khan hiếm nước

I Huyện Hà Quảng 220-1646 270.69

1.1 Vùng tương đối bằng phẳng 257 - 1060 6.40

1.2 Vùng địa hình dốc 220-1646 264.79 Kéo Yên, Lùng Nặm, Vân An, Cải Viên, Nội Thôn, Thượng Thôn, Tổng Cọt, Hồng Sĩ, Sĩ Hai, Mã Ba, Hạ Thôn

II Huyện Bảo Lâm 220-1646 206.73

2.1 Vùng tương đối bằng phẳng 220 - 400 0.45 Đức Hạnh, Lý Bôn 2.1 Vùng địa hình dốc 220-1646 206.28

III Huyện Bảo Lạc 220-1646 315.06

3.1 Vùng tương đối bằng phẳng 400 - 1270 2.57

Khánh Xuân, Xuân Trường, Hồng An, Cô Ba, Thượng Hà 220-1646 312.49 3.2 Vùng địa hình dốc

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

(cid:153) Tỉnh Lạng Sơn:

Lạng Sơn có độ cao trung bình so với mực nước biển là 252 m, đỉnh cao nhất là núi Mẫu Sơn cao 1.541 m. Núi không cao nhưng vách núi thường dốc tạo nên địa thế hiểm trở. Các dãy núi phía Đông Bắc kế tiếp nhau tạo thành biên giới Việt Trung. Phía Tây Nam là vùng núi đá vôi có độ dốc lớn, nhiều hang động, khe rãnh. Phía Đông Nam là vùng đồi bát úp chiếm phần lớn huyện Lộc Bình và Đình Lập.

Nhìn chung địa hình Lạng Sơn phức tạp bao gồm vùng núi cao, vùng đá vôi, núi thấp và vùng ruộng đất canh tác xen kẽ có xu hướng thấp dần từ Đông Nam sang Tây Bắc. Các lòng máng Cao Lạng, lòng máng Mai Sao - Chi Lăng tạo thành hai hệ thống sông lớn là sông Kỳ Cùng và sông Thương. Toàn tỉnh không có đồng bằng rộng lớn, các thung lũng tương đối bằng phẳng nằm kề liền với đồi núi cao. Cánh đồng Thất Khê là cánh đồng bằng phẳng lớn nhất tỉnh, còn lại là một số cánh đồng nhỏ ở Lộc Bình, Hữu Lũng,..

Vùng khan hiếm nước tập trung ở một số vùng thuộc các huyện Hữu Lũng, Chi

Lăng và Văn Quan:

Huyện Hữu Lũng: Vùng khan hiếm nước gồm 7 xã vùng núi đá vôi: Hữu Liên,

Yên Bình, Hoà Bình, Tân Lập, Yên Vượng, Nhật Tiến và Minh Tiến.

Huyện Chi Lăng: Gồm 8 xã Y Tịch, Vạn Ninh, Bằng Mạc, Bằng Hữu, Hoà

Bình, Thượng Cường, Lý Nhân và Hữu Kiên.

Huyện Văn Quan: Gồm 8 xã Tri Lễ, Lương Năng, Hữu Lễ, Tú Xuyên, Tân

Đoàn, Tràng Phái, Song Giang và Văn An.

Vùng khan hiếm nước Thuộc các xã TT Bảng 3.5: CAO ĐỘ, DIỆN TÍCH VÙNG NGHIÊN CỨU TỈNH LẠNG SƠN Caođộ(m) F (km2)

100-700 254.73 I Huyện Hữu Lũng

100-220 16.95 1.1 Vùng tương đối bằng phẳng

100-700 237.78 1.2 Vùng địa hình dốc Hữu Liên, yên Bình, Hòa Bình, Tân Lập, Minh Tiến, Yên Vượng, Nhật Tiến

100-800 308.48 II Huyện Chi Lăng

320-440 15.35 2.1 Vùng tương đối bằng phẳng

100-800 293.13 2.2 Vùng địa hình dốc Bằng Hữu, Bằng Mạc, Thượng Cường, Hòa Bình, Vạn Linh, Nhân Lý, Y Tịch, Hữu Kiên

100-750 266.94 III Huyện Văn Quan

280-360 1058 3.1 Vùng tương đối bằng phẳng

100-750 256.36 3.2 Vùng địa hình dốc Tú Xuyên, Lương Năng, Tri Lễ, Hữu Lễ, Tân Đoàn, Tràng Phái, Song Giang, Văn An

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3.1.2. Vùng Tây Bắc

Tiểu vùng trung du miền núi Tây Bắc: (Gồm Lai Châu, Sơn La và Hoà Bình). Đặc điểm chung của tiểu vùng này là địa hình bị chia cắt mạnh trên một nền địa chất phức tạp. Đất có độ dốc trên 250 chiếm trên 85%.

Nhìn chung địa hình nói trên đã hình thành nên những tiểu vùng khí hậu khác nhau và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc phát triển kinh tế. Đất đai canh tác hạn chế, khó khăn trong sản xuất nông nghiệp và cấp nước tập trung.

(cid:153) Tỉnh Lai Châu:

Do chịu ảnh hưởng của hoạt động kiến tạo nên địa hình của tỉnh Lai Châu rất phức tạp, có những nét riêng biệt được hình thành qua nhiều giai đoạn kiến tạo khác nhau trong đó phổ biến là uốn nếp và sụt lún. Lai Châu có địa hình núi cao, trên 60% diện tích có độ cao trên 1.000 m, trên 90% diện tích có độ dốc trên 25o, bị chia cắt mạnh bởi các dãy núi chạy dài theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, xen kẽ là các thung lũng có địa hình tương đối bằng phẳng như Mường So, Tam Đường, Bình Lư, Than Uyên…

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Lai Châu nằm trên vài vùng thuộc huyện Phong Thổ và Sìn Hồ. Đây là những nơi có địa hình dốc và núi đá vôi, không có hoặc xa dòng chảy mặt.

Huyện Phong Thổ: Vùng khan hiếm nước gồm 3 xã Vàng Ma Chải, Mù Sang,

Sờ Lờ Lầu.

Huyện Sìn Hồ: Gồm 7 xã Nậm Ban, Pa Tần, Pìn Hồ, Hồng Thu, Tả Phìn, Ma

Quai, Phăng Sô Lin.

Bảng 3.6: ĐỊA HÌNH VÙNG NGHIÊN CỨU TỈNH LAI CHÂU

TT Vùng khan hiếm nước Thuộc các xã Cao độ (m) Diện tích (km2)

109.93 I Huyện Phong Thổ 220- 2450

220-350 1.45 1.1 Vùng tương đối bằng phẳng

Vàng Ma Chải, Sì Lở Lấu, Mù Sang 108.48 1.2 Vùng địa hình dốc 220- 2450

670.55 II Huyện Sìn Hồ 220- 2459

230-900 6.30 2.1 Vùng tương đối bằng phẳng

664.25 2.2 Vùng địa hình dốc Nậm Ban, Pa Tần, Pìn Hồ, Hồng Thu, Tả Phìn, Ma Quai, Phăng Sô Lin 220- 2459

(cid:153) Tỉnh Sơn La:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Sơn La có địa hình nghiêng dần từ Tây Bắc xuống Đông Nam theo chiều dòng chảy của sông Đà và sông Mã. Các dãy núi phần lớn chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Độ cao bình quân từ 600 m – 700 m so với mặt nước biển, cao nhất là dãy Phu Luông nằm ở Bắc huyện Mường La với các đỉnh cao tới 2.849 m, 2.925 m, 2.985 m. Thấp nhất là khu vực sông Đà với độ cao 120 m. Độ dốc bình quân từ 250 - 300. Tuy Sơn La có địa hình cao dốc nhưng lại có 2 cao nguyên tương đối bằng phẳng là cao nguyên Mộc Châu và cao nguyên Nà Sản.

Dọc theo quốc lộ 6 vùng này rộng khoảng 20 km kéo dài từ Mộc Châu - Yên Châu - Sơn La - Thuận Châu đến Quỳnh Nhai. Đặc trưng địa chất vùng này là đá vôi dạng khối và phân lớp, xen kẹp giữa các núi đá vôi là các đồi cát kết, bột kết và đá phiến sét. Đặc trưng vùng này là hiện tượng Karst phát triển mạnh. Trên núi là các hang động chứa nước, dưới mặt đất là các suối chảy ngầm nên về mùa khô nước mặt khan hiếm.

Vùng khan hiếm nước tập trung chủ yếu ở huyện Thuận Châu tỉnh Sơn La, gồm 13 xã: Phổng Lái, Chiềng Ly, Chiềng Ngàm, Mường Khiêng, Bó Mười và Chiềng La, Mường É, Chiềng Pha, Phổng Lập, Phổng Lăng, Co Mạ, Chiềng Bôm, Long Hẹ.

Bảng 3.7: CAO ĐỘ, DIỆN TÍCH VÙNG NGHIÊN CỨU TỈNH SƠN LA

Cao độ Diện tích Ghi chú Thuộc các xã TT Vùng khan hiếm nước (m) (km2)

I Huyện Thuận Châu 600- 1200 475.85

tương đối 600-800 5.80 1.1 Vùng bằng phẳng Vùng thuộc xã Phỏng Lái và Chiềng Khoang

1.2 Vùng địa hình dốc 1200 470.05 Các vùng còn 600- lại của 13 xã Phổng Lái, Chiềng Ly, Chiềng Ngàm, Mường Khiêng, Bó Mười và Chiềng La, Mường É, Chiềng Pha, Phổng Lập, Phổng Lăng, Co Mạ, Chiềng Bôm, Long Hẹ

(cid:153) Tỉnh Hoà Bình:

Ðịa hình tỉnh Hòa Bình là núi cao, chia cắt phức tạp, không có các cánh đồng rộng (như các tỉnh Lai Châu, Sơn La), độ dốc lớn và theo hướng Tây Bắc-Ðông Nam, chia thành 2 vùng rõ rệt:

+ Vùng núi cao: Tập trung ở phía Tây Bắc của tỉnh có độ cao trung bình từ 600- 700 m, độ dốc trung bình 30-35o, có nơi có độ dốc trên 40o. Ðịa hình hiểm trở, đi lại khó khăn. Diện tích toàn vùng là 2.127,4 km2, chiếm 46% diện tích tự nhiên toàn tỉnh;

Vùng khan hiếm nước của tỉnh Hoà Bình nằm trên 3 huyện Mai Châu, Tân Lạc

+ Vùng trung du: Tập trung chủ yếu ở phía Ðông Nam của tỉnh có độ cao trung bình từ 100-200 m, độ dốc trung bình từ 20-25o, địa hình là các dải núi thấp, ít bị chia cắt với diện tích toàn vùng là 2.535,1 km2, chiếm 54 % diện tích tự nhiên toàn tỉnh. và Đà Bắc:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Huyện Mai Châu: Vùng khan hiếm nước gồm 2 xã Hang Kia, Pà Cò.

Huyện Tân Lạc: Gồm 7 xã Phú Vinh, Phú Cường, Quyết Chiến, Bắc Sơn, Nam

Sơn, Lũng Văn và Ngó Luông.

Huyện Đà Bắc: Gồm 4 xã Mường Tuổng, Yên Hoà, Toàn Sơn và Tu Lý.

Bảng 3.8: CAO ĐỘ, DIỆN TÍCH VÙNG NGHIÊN CỨU TỈNH HOÀ BÌNH

Ghi chú Thuộc các xã TT Vùng khan hiếm nước Cao độ (m) I Huyện Mai Châu Diệntích (km2) 800-1400 43.47

tương đối 1.1 800-900 3.87 Vùng bằng phẳng Hang Kia, Pà Cò

còn lại 1.2 Vùng địa hình dốc 900-1400 39.6

II Huyện Tân Lạc 300-1200 189.55 Vùng tương đối bằng phẳng nằm trên địa phận xã Hang Kia Vùng thuộc 2 xã

tương đối 300-400 12.57 2.1 Vùng bằng phẳng

Phú Vinh, Phú Cường, Quyết Chiến, Bắc Sơn, Nam Sơn, Lũng Văn và Ngó Luông còn lại 2.2 Vùng địa hình dốc 400-1200 176.98

III Huyện Đà Bắc 400-1200 168.71 Vùng tương đối bằng phẳng nằm về phía Nam trên địa phận xã Phú Vinh Vùng thuộc 7 xã

tương đối 3.1 400-500 9.29 Vùng bằng phẳng

Mường Tuổng, Yên Hoà, Toàn Sơn và Tu Lý còn lại 3.2 Vùng địa hình dốc 400-1200 159.42 suối Vùng ven thuộc địa phận xã Tu Lý Vùng thuộc 4 xã

3.2. ĐẶC ĐIỂM THỔ NHƯỠNG

3.2.1. Vùng Đông Bắc

Sự khác biệt về thổ nhưỡng giữa đông bắc, tây bắc thể hiện trước hết ở mức độ tiến triển của các quá trình hình thành đất. Do có mùa đông tương đối lạnh, các quá trình phân giải đất ở đây có phần nào thiếu đi so với các miền núi khác, đặc biệt là vành đai nhiệt đới chỉ đạt tới độ cao 500 - 600m. Đặc tính chung của đất Đông bắc là giầu ôxi sắt và nhôm, khả năng trao đổi thấp, tầng mùn mỏng màu đen hoặc xám sáng, các chất dinh dưỡng dễ tiêu ít. Kiểu đất phổ biến nhất ở đây là đất feralit vàng đỏ và đất feralit vàng đỏ trên núi phù hợp với địa hình đồi núi thấp. Từ đó cho thấy Đông Bắc về mặt địa mạo kém phức tạp hơn Tây bắc và do đó thổ nhưỡng đông bắc cũng đơn giản hơn.

3.2.2. Vùng Tây Bắc

Về toàn bộ, tỉ lệ diện tích núi thấp dưới 1000m trong miền tây bắc lớn hơn diện tích núi trung bình và núi cao, song tỉ lệ diện tích núi trung bình và núi cao vẫn hơn

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

nhiều ở miền Đông bắc gấp 4 lần. Địa hình chia cắt mạnh, dốc lớn, tuổi địa chất tương đối trẻ hơn Đông bắc. Đặc điểm chung của đất ở đây là ẩm, ít kết vón, càng lên cao càng ẩm, mùn càng nhiều, thành phần nhôm ôxit nhiều hơn ôxit sắt. Tây bắc vành đai đất feralit vàng đỏ có mùn lại chiếm ưu thế hơn vành đai đất feralit vàng đỏ. Trên núi cao phát triển vành đai đất mùn alit tuy diện tích này không lớn nhưng hơn rất nhiều so với ở Đông Bắc. Vùng Tây bắc phổ biến là những loại đất sau:

+ Đất feralit vàng đỏ phân bố ở thung lũng dọc sông đà

+ Đất feralit vàng đỏ có mùn chiếm diện tích lớn miền Tây bắc phân bố ở độ cao từ 600 - 700 đến 1800m gồm các tỉnh Lai Châu, Sơn La, một phần Lào Cai và Hoà Bình.

+ Đất mùn alit phân bố từ độ cao 1.800 trên dãy Hoàng Liên sơn và các núi ở biên giới Việt Trung.

3.3. ĐẶC ĐIỂM KHÍ HẬU

3.3.1. Chế độ nhiệt:

Vùng Đông Băc Bắc Bộ có mùa đông lạnh nhất cả nước. Nhiệt độ thay đổi theo cao độ địa hình. Có thể phân biệt theo vùng thấp, vùng cao trung bình, vùng núi cao.

- Vùng thấp: (<200 m) gồm các thung lũng và máng trũng: có dao động nhiệt độ ngày lớn, ít mưa, gió yếu,

- Vùng cao trung bình (200 ÷ 500 m) gồm các thung lũng, bình nguyên và núi thấp: có nhiệt độ, dao động nhiệt độ ngày đêm giảm, lượng mưa tăng.

- Vùng núi cao (>500 m) tập trung ở phía tây và Bắc: nhiệt độ giảm theo độ cao, lượng mưa cao hơn vùng thấp không nhiều.

Đại bộ phận diện tích vùng núi Đông Bắc có nhiệt độ trung bình năm dưới 220C. Tháng nóng nhất là tháng VII, đôi khi là tháng VI với nhiệt độ trung bình tháng 26 – 28 0C, trừ vùng núi cao phía bắc.

Vùng Tây Bắc bộ có nền nhiệt nói chung ấm hơn vùng Đông Bắc, chênh lệch 2 - 30C. Địa hình vùng Tây Bắc phức tạp khiến cho khí hậu ở đây có những nét khác biệt không những so với các miền khác mà ngay cả giữa các khu vực trong phạm vi miền. Vùng này bị ảnh hưởng gió mùa đông bắc yếu hơn vùng Đông bắc, do dãy Hoàng liên Sơn che khuất. Mặt khác, áp thấp nam châu Á tạo điều kiện cho mùa lạnh kết thúc sớm, có gió Lào và cả gió tây khô nóng trên cao. Những hiện tượng đó đã làm cho sự khác biệt về khí hậu giữa các thung lũng và trên các đường phân thuỷ càng thêm rõ rệt.Mùa Lạnh bắt đầu từ tháng XII, cứ lên 100 m bắt đầu sớm hơn 5 - 6 ngày và kết thúc khoảng từ giữa tháng III. Tháng lạnh nhất là tháng I, nhiệt độ trung bình tháng I khoảng từ 17 0C, thấp nhất là ở Sơn La là 15 0C. Mùa Hè ở đây cũng đến sớm hơn và kết thúc muộn hơn do bị ảnh hưởng sớm và nhiều của áp thấp nóng phía Tây.

Do có dãy Hoàng Liên Sơn che chắn gió mùa Đông Bắc nên nhiệt độ ở vùng Tây Bắc thường lớn hơn ở Đông Bắc từ 2 - 3 0C. Nhiệt độ trung bình từ 21 - 24 0C.

Bảng 3.9: NHIỆT ĐỘ TRUNG BÌNH THÁNG NHIỀU NĂM TẠI CÁC TRẠM Đơn vị: oC

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 TB

ĐÔNG BẮC Trạm/Tháng

LÀO CAI

YÊN BÁI

18 13 10 13 16 15 17 17

28 24 20 24 27 23 28 28

21 16 14 17 19 18 20 20

28 23 20 24 26 23 27 28

23 19 16 20 23 19 24 24

28 24 20 25 27 23 28 28

23 20 17 20 23 21 24 24

27 21 18 23 25 22 25 26

21 16 13 16 19 16 20 20

27 22 19 23 25 23 26 27

17 12 9 13 16 13 17 17

16 11 9 12 15 13 16 16 8,3 10,0 13,7 17,2 19,8 20,5 20,9 20,4 19,0 16,3 12,6 9,7

23 18 15 19 22 19 23 23 15,7

HÀ GIANG

CAO BẰNG

LẠNG SƠN

22,8 15,6 16,7 20,3 23,5 26,7 27,6 27,8 27,6 26,5 23,7 20,2 16,7 22,0 10,8 11,3 11,9 12,5 13,1 13,3 13,4 12,8 12,2 11,5 11,0 10,6 22 15 20 14 20 13 21 15 22 15 22 15 21 14 21 15 15 21 12 TB

19 18 17 18 19 19 18 19 19 11

23 21 21 22 23 23 22 22 22 10

18 18 17 19 20 19 18 18 19 3

27 26 26 27 27 27 26 27 27 6

25 24 24 25 25 26 25 26 25 9

14 13 12 13 15 14 13 13 14 1

15 14 14 15 17 15 14 14 15 2

23 22 21 23 24 23 22 22 22 4

26 25 24 25 26 26 25 26 26 5

27 26 26 27 27 28 27 27 27 7

27 26 26 26 27 27 26 27 26 8

TÂY BẮC

LAI CHÂU

SƠN LA

HOÀ BÌNH Lào Cai Bắc Hà Sa Pa Mường Khương Yên Bái Mù Cang Chải Văn Chấn Lục Yên Phó Bảng Hà Giang Hoàng Su Phì Cao Bằng Nguyên Bình Trùng Khánh Hà Quảng Bảo Lạc Thất Khê Bắc Sơn Lạng Sơn Đình Lập Trạm/Tháng Lai Châu Mường Tè Sơn La Hòa Bình Mai Châu Lạc Sơn

17 17 15 17 17 17

19 18 17 18 18 18

21 21 20 21 21 21

25 14 23 25 25 25

27 26 25 27 27 27

27 26 25 28 28 29

27 26 25 28 27 28

26 25 24 27 26 27

24 23 22 24 24 24

20 20 18 21 20 21

17 17 15 18 17 18

23 22 21 24 23 24

3.3.2. Số giờ nắng:

Tổng số giờ nắng trong năm ở vùng Tây Bắc tương đối cao, dao động từ 1400 ÷ 1800 giờ/năm cao hơn so với vùng Đông Bắc, do vùng Tây Bắc chịu ảnh hưởng sớm của gió mùa Tây Nam, cuối mùa đông lại ít chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc.

Trên từng khu vực, số giờ nắng cao nhất và thấp nhất có khác nhau. Vùng núi cao Hoàng Liên Sơn có số giờ nắng thấp hơn cả 1444,5 giờ/năm. Vùng thượng nguồn sông Đà các tháng có tổng số giờ nắng cao nhất là vào các tháng III, IV, V đạt từ 180 ÷ 210 giờ/tháng, và đạt 1900 giờ/năm đến trên 2000 giờ/năm; ở cao nguyên Mộc Châu, Sơn La là vào các tháng IV, V trị số giờ nắng đạt xấp xỉ 200 giờ/tháng, trung bình nhiều năm cũng đạt trên 1700 giờ/năm.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 3.10: SỐ GIỜ NẮNG TRUNG BÌNH THÁNG NHIỀU NĂM TẠI CÁC TRẠM

Đơn vị: giờ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

102

142

176

148

158

163

160

125

114

112

141

159

132

137

119

105

102

107

ĐÔNGBẮC Trạm/Tháng

116

111

154

169

147

106

115

105

110

127

149

151

169

176

171

148

121

107

158

164

204

202

174

106

114

140

149

154

171

LÀO CAI

145

144

134

131

155

148

145

126

106

133

128

134

149

154

132

110

107

159

136

159

174

161

132

111

142

172

191

152

189

170

149

130

126

110

YÊN BÁI

104

139

155

150

111

119

138

101

103

114

117

160

152

174

182

169

139

116

114

123

117

125

131

140

119

111

104

101

130

108

140

134

162

179

170

139

125

122

HÀ GIANG

155

132

160

151

142

136

111

114

131

155

137

158

166

157

111

112

107

101

169

156

190

184

165

145

115

112

161

150

189

173

168

148

123

114

CAO BẰNG

187

162

191

167

181

158

135

117

LẠNG SƠN Lào Cai Bắc Hà Sa Pa Yên Bái Mù Cang Chải Văn Chấn Lục Yên Hà Giang Hoàng Su Phì Phó Bảng Cao Bằng Nguyên Bình Trùng Khánh Hà Quảng Bảo Lạc Thất khê Bắc Sơn Lạng Sơn

12 Tổng 1543 100 1405 1454 1401 1889 1492 1235 1416 1707 1407 1524 1404 1466 1421 1462 1506 1466 1593

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Tổng

130

146

183

204

189

121

127

153

164

152

137

133

Trạm/Tháng TÂY BẮC

150

157

186

198

195

123

130

155

168

152

138

140

LAI

146

140

173

190

204

147

150

161

179

182

158

169

101

111

151

184

195

133

147

155

166

157

123

122

Lai Châu CHÂU Mường Tè

136

145

175

184

200

148

150

143

171

163

139

144

115

184

167

190

166

172

159

137

132

107

132

174

150

164

147

151

136

114

SƠN LA

148

138

149

158

154

149

112

102

HOÀ BÌNH Sơn La Quỳnh Nhai Sông Mã Hòa Bình Mai Châu Lạc Sơn 1838 1892 1997 1744 1896 1646 1553 1411

3.3.3. Bốc hơi:

Lượng bốc hơi ở vùng Tây Bắc cao hơn vùng Đông Bắc. Khoảng 660- 1150mm/năm ở vùng Tây Bắc, vùng trung du khoảng 560-1050mm/năm. Bốc hơi là đại lượng biến đổi phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: nắng, gió, nhiệt độ, lượng mưa và độ ẩm. Theo các tài liệu quan trắc cho thấy lượng bốc hơi trên lưu vực không lớn, tổng lượng bốc hơi đo bằng ống Piche trung bình trên toàn lưu vực dao động từ 660 ÷ 1150 mm/năm. Lượng bốc hơi lớn nhất quan trắc được tại các trạm thường xảy ra vào các tháng III, IV. Tổng lượng bốc hơi các tháng này hầu hết đều đạt trên 100 mm/tháng. Đây là thời kỳ cuối mùa khô, trời nắng, nóng, lượng mưa nhỏ. Trong các tháng từ VI ÷ IX, X lượng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

bốc hơi đạt giá trị nhỏ nhất, đây là thời kỳ mùa mưa nhiều, độ ẩm không khí nhỏ. Lượng bốc hơi trong các tháng này phổ biến ở mức 40 ÷ 80mm/tháng.

Vùng dọc thung lũng sông Đà có lượng bốc hơi nhỏ: Mường Tè: 673 mm/năm, Lai Châu: 903 mm/năm, Hoà Bình: 763 mm/năm. Mùa hè lượng bốc hơi nhỏ hơn mùa đông, vùng hạ lưu lượng bốc hơi thấp hơn vùng thượng nguồn, lượng bốc hơi ở mỗi khu vực thay đổi do phụ thuộc các điều kiện địa hình và các yếu tố khí hậu khác.

Bảng 3.11: BỐC HƠI BÌNH QUÂN THÁNG NHIỀU NĂM TẠI CÁC TRẠM

Đơn vị: mm

6

7

8

9

1

2

3

4

5 10 11 12 Tổng

ĐÔNG BẮC Trạm/Tháng

LÀO CAI

YÊN BÁI

HÀ GIANG

CAO BẰNG

54 49 39 33 59 72 59 47 63 64 53 49 72 57 66 79 50 67 71 97 97

51 48 52 29 53 70 58 39 56 61 52 50 72 60 66 69 51 64 66 93 94

LẠNG SƠN

79 67 67 48 75 62 80 71 78 83 69 63 90 67 68 84 71 74 79 93 83 6

75 65 65 45 70 55 74 56 73 76 66 56 86 63 72 79 66 69 80 90 85 7

72 60 54 42 81 60 61 58 73 71 68 60 79 63 67 69 64 65 65 76 69 8

69 59 43 45 68 69 56 57 78 71 65 60 81 67 71 76 63 75 70 81 76 9

56 40 57 25 42 69 53 36 50 59 49 47 66 44 52 56 53 55 59 88 82 1

60 43 73 29 37 88 55 35 53 65 55 52 66 44 50 70 62 52 49 74 68 2

83 58 113 37 43 131 73 45 73 93 73 72 98 64 67 81 88 62 51 80 72 3

86 67 104 45 51 125 72 52 86 102 82 80 113 77 75 86 98 68 58 89 80 4

102 78 85 62 78 100 81 78 99 104 86 81 116 81 82 83 94 86 84 114 100 5

848 61 692 58 787 35 484 43 724 66 974 75 780 59 627 54 857 74 919 70 779 62 728 60 1023 84 750 66 810 74 925 93 819 59 819 82 811 79 1071 97 97 1002 10 11 12 Tổng

TÂY BẮC

LAI CHÂU

SƠN LA

57 48 69 87 64 107 89 77 83 85 94

51 45 54 82 61 104 77 64 80 83 89

58 49 53 64 62 77 67 62 67 66 67

64 53 54 58 61 71 66 72 65 63 67

73 45 67 55 57 70 91 86 53 68 58

89 60 85 60 68 73 104 102 49 70 54

120 80 117 92 88 94 141 136 59 83 54

113 77 110 98 86 95 134 132 67 89 70

95 74 97 105 88 111 122 127 86 98 96

65 50 58 61 62 77 72 82 66 70 79

60 42 55 58 56 71 71 83 61 67 73

59 50 62 58 56 70 81 83 60 68 75

HOÀ BÌNH Lào Cai Bắc Hà Sa Pa Mường Khương Yên Bái Mù Cang Chải Văn Chấn Lục Yên Hà Giang Hoàng Su Phì Bắc Mê Phó Bảng Cao Bằng Nguyên Bình Trùng Khánh Hà Quảng Bảo Lạc Thất Khê Bắc Sơn Lạng Sơn Đình Lập Trạm/Tháng Lai Châu Mường Tè Sơn La Mộc Châu Quỳnh Nhai Phù Yên Yen Châu Cò Nòi Hòa Bình Mai Châu Chi Nê

903 673 881 877 809 1021 1114 1103 797 908 875

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3.3.4. Độ ẩm không khí:

Độ ẩm tương đối trung bình nhiều năm vùng Đông Bắc các tháng mùa khô 82 – 83%, các tháng mùa mưa 84 – 86%. Một số vùng mùa khô độ ẩm khá thấp như Hoàng Su Phì, Mù Cang Chải, Bảo Lạc độ ẩm chỉ khoảng 72 – 79%. Sương muối là hiện tượng thường gặp trong các tháng mùa đông. Vùng Tây Bắc độ ẩm tương đối trung bình nhiều năm vào mùa khô thấp hơn vùng Đông Bắc, khoảng 79 – 82%, cao nhất dao động 82 – 86% vào các tháng V - X, độ ẩm thấp nhất tuyệt đối có thể xuống dưới 10%, thậm chí dưới 5% ở những vùng trũng và thung lũng kín gió của vùng Tây Bắc.

Bảng 3.12: ĐỘ ẨM TƯƠNG ĐỐI BÌNH QUÂN THÁNG NHIỀU NĂM CÁC TRẠM

Đơn vị: %

1

2

3

4

6

7

8

9 10 11 12

TB

5

84 84 82 83

84 85 86 85 86 86 85

ĐÔNG BẮC Trạm/Tháng

84

88 88 85 86

86 87 88 87 87 88 87

87

88 86 82 82

87 88 88 89 91 89 87

LÀO CAI

87

91 90 89 88

88 89 89 88 88 89 89

89

88 88 90 88

85 86 86 86 85 85 85

86

80 77 72 74

84 86 86 82 81 80 79

YÊN BÁI

80

87 87 87 87

84 86 87 86 86 85 84

86

85 84 83 82 100 84 86 86 84 84 84 84

85

81 79 78 77 84 82 81 81

82 84 85 83 83 81 80 85 86 87 85 85 85 84

77 82

HÀ GIANG

81 84

84 83 82 81

85 86 86 84 83 83 83

84

82 81 80 79

83 85 85 84 83 82 80

82

84 85 83 82

84 85 85 83 82 82 81

83

81 82 81 81

83 84 85 83 81 80 78

CAO BẰNG

82

83 80 81 81

82 84 86 84 81 80 81

82

82 79 77 77

83 85 86 85 85 84 83

82

82 83 85 85

83 84 86 84 82 82 82

83

80 83 85 84

82 83 85 83 80 80 78

82

78 81 84 83

82 84 85 84 80 78 78

LẠNG SƠN

82

78 82 85 85

86 86 88 85 80 78 77

Lào Cai Bắc Hà Sa Pa Mường Khương Yên Bái Mù Cang Chải Lục Yên Hà Giang Hoàng Su Phì Bắc Mê Phó Bảng Cao Bằng Nguyên Bình Trùng Khánh Hà Quảng Bảo Lạc Thất Khê Bắc Sơn Lạng Sơn Đình Lập

83

10 11 12

TÂY BẮC Trạm/Tháng

TB

82

LAI CHÂU

84

78 76 72 75

84 85 86 84 83 80 79

SƠN LA

80

84 84 85 84

83 83 85 85 85 84 83

84

80 79 79 80

83 83 86 86 84 82 80

HOÀ BÌNH

82

85 85 87 86

85 86 87 88 85 84 83

Lai Châu Mường Tè Sơn La Hòa Bình Mai Châu Lạc Sơn

85

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3.3.5. Đặc trưng mưa:

Lưu vực sông Đà có lượng mưa năm khá phong phú, biến đổi từ 1200 ÷ 2900 mm/năm. Tuy nhiên sự phân bố mưa trên lưu vực lại không đều, mức độ dao động lượng mưa ở các vùng khá lớn do địa hình và các hướng núi thay đổi giữa các vùng.

Lượng mưa năm lớn nhất trên lưu vực đo được ở vùng núi cao Hoàng Liên Sơn: 2825 mm/năm (Sa Pa), các vùng núi cao thuộc tỉnh Lai Châu: Mường Tè 2429 mm/năm, Sìn Hồ 2746 mm/năm. Vùng ít mưa nhất được coi là trung tâm khô hạn là thung lũng Yên Châu, lượng mưa năm đạt khoảng 1208 mm/năm. Vùng cao nguyên Sơn La, Mộc Châu cũng có lượng mưa nhỏ, chỉ đạt từ 1400 ÷ 1500 mm/năm. Vùng Hoà Bình lượng mưa trung bình khoảng từ 1600-2100mm/năm vùng có lượng mưa nhỏ nhất như Xóm Khoang là 1562mm, Lương Sơn 1608mm.

Chế độ mưa và lượng mưa trên lưu vực phụ thuộc vào chế độ gió mùa và các dạng địa hình khác nhau, và phân theo mùa rõ rệt. Mùa mưa gần như trùng với mùa của gió mùa Đông Nam và thường kéo dài từ tháng V ÷ X, (khoảng 6 tháng, có nơi mưa nhiều đến7, 8 tháng là mùa mưa, nơi mưa ít thì chỉ từ 4 ÷ 5 tháng), cá biệt như vùng núi cao Hoàng Liên Sơn lượng mưa tháng XI đo được vẫn trên 100mm/tháng. Những năm đặc biệt mưa đến sớm hoặc kết thúc muộn.

Lượng mưa trong mùa mưa chiếm khoảng từ 75 ÷ 85% lượng mưa năm. Lượng mưa trong năm lớn nhất thường vào tháng VII, VIII, đều đạt trên 220 mm/tháng, cao nhất tới 635 mm/tháng ở Mường Tè (Lai Châu); Lượng mưa nhỏ nhất thường vào tháng XII, I trung bình đạt từ 10 ÷ 36 mm/tháng, vùng núi cao mưa lớn đạt tới trên 60 mm/tháng.

Mùa đông thường có mưa phùn và ẩm ướt, mùa hè thường có mưa rào, mưa dông đôi khi có mưa đá nhưng chỉ trên một diện hẹp. Trong mùa đông có xuất hiện mưa phùn, tuy nhiên số ngày có mưa phùn thấp hơn nhiều so với vùng đồng bằng, bình quân có 16 ngày ở Lai Châu, 22 ngày ở Hoà Bình.

Các dãy núi cánh cung: Đông Triều, Bình Liêu, Mẫu Sơn, Nguyên Bình như tấm bình phong ngăn gió mùa phía Đông, Đông Bắc, Đông Nam đã tạo ra các trung tâm mưa tương đối lớn như Nguyên Bình 1808mm. Các lưu vực nằm sau các dãy núi hay các thung lũng khuất gió nhưng lưu vực sông Kỳ Cùng thuộc tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn lượng mưa lại rất nhỏ như Lạng Sơn 1321mm, Lộc Bình 1219mm.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 3.13: LƯỢNG MƯA BÌNH QUÂN THÁNG NHIỀU NĂM TẠI CÁC TRẠM

Đơn vị: mm

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 TB

Trạm/ Tháng ĐÔNG BẮC

34 32 82 75

27 22 66 73

57 122 169 230 302 351 216 132 59 57 65 127 198 244 284 339 215 132 105 211 356 406 460 446 302 216 111 211 355 389 440 503 311 215 100 81

LÀO CAI

YÊN BÁI

HÀ GIANG

CAO BẰNG

LẠNG SƠN

75 48 58 73 71 53 68 92 48 30 77 38 43 68 57 52 51 58 50 61 54 40 62 56 49 50 38 39 46 55 54

27 15 21 29 25 19 39 78 22 19 30 22 21 27 29 28 21 21 16 14 23 33 25 21 19 21 24 3 15 24 20

45 24 21 43 34 30 42 71 23 15 15 20 24 40 38 29 28 37 35 28 23 20 37 32 32 38 31 29 31 31 30

Lào Cai 1724 24 Bắc Hà 1740 24 Sa Pa 2825 66 Cát Cát 68 2821 Phú Nhuận 23.9 41.1 53.9 139 160 221 220 248 203 172 62.2 27.6 1571 Yên Bái 61 1958 130 213 275 307 343 279 168 35 Mù Cang Chải 18 35 1417 115 187 255 258 261 136 65 Văn Chấn 64 1486 67 13 166 175 300 287 196 119 Lục Yên 61 1988 138 217 288 327 388 240 151 34 Ngòi Thia 55 1641 104 163 162 340 307 231 129 19 Thác Bà 1732 56 110 203 244 330 327 199 139 22 Hà Giang 2487 108 311 449 538 408 241 157 40 86 Bắc Quang 4806 253 776 972 915 620 393 400 164 73 Hoàng Su Phì 1666 51 194 300 334 325 160 107 85 18 Đồng Văn 1344 52 174 256 252 244 137 65 12 87 Mèo Vạc 1335 48 160 197 237 202 145 121 89 15 Phó Bảng 1756 63 181 313 375 320 184 125 95 20 Cao Bằng 1423 42 191 243 278 265 133 83 24 77 Nguyên Bình 1808 58 239 290 324 311 196 115 95 45 Trùng Khánh 1692 50 93 214 340 304 291 143 97 36 Hà Quảng 1745 48 277 300 276 304 179 124 93 36 Bảo Lạc 1284 39 77 74 23 179 217 265 210 102 Quảng Hoà 1594 44 81 101 200 284 321 283 136 29 Hạ Lang 1440 34 68 179 277 292 254 129 83 23 Trà Lĩnh 1553 28 78 212 313 305 279 131 78 27 Đông Khê 1330 33 67 184 220 237 249 135 80 26 Minh Khai 1545 38 93 185 268 310 286 161 88 23 Thất Khê 1472 45 90 187 236 254 265 143 97 34 Bình Gia 1275 32 69 99 22 152 201 229 232 131 Bắc Sơn 1519 45 89 130 193 227 259 269 174 34 Lạng Sơn 1321 37 84 165 196 243 228 133 96 30 Lộc Bình 1219 30 67 92 24 154 190 225 206 139 Đình Lập 1456 29 85 105 167 226 295 267 186 24 Chi Lăng 1374 33 79 107 173 215 281 233 139 22 Ngân Sơn 1611 49 88 95 26 209 260 335 286 152 Na Rì 1372 38 74 105 178 213 251 241 147 21

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 TB

174 356 474 561 350 190 152

TÂY BẮC

2531

126 269 482 621 431 190 111

2429

178 324 501 593 468 241 153

2746

129 270 446 469 375 153

LAI CHÂU

2137

149 236 392 413 360 134

1951

113 188 254 266 258 131

1424

177 237 254 312 249 129

1591

114 193 230 218 255 196 115

1454

148 211 219 246 133

SƠN LA

1208

110 170 232 236 249 122

1283

194 241 304 370 345 217

1912

245 282 312 333 295 186

1893

103 267 310 340 352 354 218

2162

111 206 239 293 340 348 261

2015

110 188 253 299 339 360 245

2010

219 254 290 323 330 202

1880

169 212 280 293 282 167

1608

117 224 277 295 322 233 132

HOÀ BÌNH

1699

155 197 241 247 344 176

1562

211 249 261 360 315 236

1864

117 221 271 334 346 365 294

2187

206 275 284 367 357 200

1888

220 252 317 345 312 181

1917

199 267 312 341 295 165

Trạm/ Tháng Tam Đường Mường Tè Sìn Hồ Lai Châu Than Uyên Sơn La Mộc Châu Quỳnh Nhai Yên Châu Cò Nòi Chi Nê Hoà Bình Kim Bôi An Bình Cao Sơn Hưng Thi Lương Sơn Piềng Vế 20 Xóm Khoang 22 Tú Lý Gia Mỗ Tuấn Đạo Lạc Sơn Mai Châu

1771

3.4. ĐẶC ĐIỂM THỦY VĂN

3.4.1. Hệ thống sông ngòi

3.4.1.1. Các sông chính

Trên địa bàn 8 tỉnh có vùng khan hiếm nước đều có các hệ thống sông lớn của vùng Bắc bộ chảy qua. Một số sông chính trong vùng như sau:

- Sông Hồng: Dòng chính sông Hồng bắt nguồn từ Trung Quốc, chảy vào Việt Nam ở Lào Cai, đoạn từ Lào Cai đến Việt Trì gọi là sông Thao. Tại Việt Trì sông Thao gặp sông Đà và sông Lô-Gâm.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Sông Đà: Là nhánh lớn nhất của sông Hồng. Khi chảy vào Việt Nam, đoạn đầu gọi là Nậm Tè, đến Lai Châu gọi là sông Đà. Sông chảy song song với sông Thao theo hướng Tây Bắc-Đông Nam, đến thị xã Hoà Bình chuyển hướng chảy lên phía Bắc và nhập vào sông Hồng ở Trung Hà, cách ngã ba Việt Trì 15 km về phía thượng lưu. Trên sông Đà đã xây dựng hồ chứa Hoà Bình tại thị xã Hoà Bình. Công trình này đã đi vào hoạt động đầy đủ từ năm 1991.

- Sông Lô:Bắt nguồn từ Trung Quốc, đổ vào sông Hồng tại Việt Trì. Chiều dài dòng chính 450 km. Sông Lô có nhiều nhánh sông lớn phân bố hình dẻ quạt như: sông Chảy, sông Gâm, sông Phó Đáy và dòng chính sông Lô. Sông Gâm nhập vào sông Lô tại Tuyên Quang, sông Chảy nhập vào tại Đoan Hùng và sông Phó Đáy nhập vào sông Lô gần Việt Trì.

- Sông Gâm: Nằm ở phía Tây tỉnh Cao Bằng, diện tích lưu vực chủ yếu nằm ở huyện Bảo Lạc, Bảo Lâm. Sông bắt nguồn từ Trung Quốc sau đó chảy vào Việt Nam qua huyện Bảo Lạc, Bảo Lâm sau đó chảy sang tỉnh Hà Giang. Hướng chảy chính của sông Gâm là Đông Bắc - Tây Nam

- Sông Thao: Là dòng chính của sông Hồng bắt nguồn từ Trung Quốc, chảy theo hướng Tây Bắc – Đông Nam. Sông Thao chảy qua địa phận tỉnh Yên Bái với chiều dài 100 km bắt đầu từ Lang Thíp (Văn Yên) đến Văn Tiến (Trấn Yên) và diện tích lưu vực là 2700km2, có 48 ngòi là các phụ lưu trong đó có 4 phụ lưu lớn là Ngòi Thia, Ngòi Hút, Ngòi Lao, Ngòi Lâu.

- Sông Chảy: Bắt nguồn từ núi Tây Côn Lĩnh cao nhất trong khu Đông Bắc (2.419m) chảy theo hướng Tây Bắc-Đông Nam dài 95km, bắt đầu từ Minh Chuẩn (Lục Yên) đến Hán Đà (Yên Bình), diện tích lưu vực là 2.200 km2, uốn khúc quanh co, lòng sâu, hẹp, chảy xiết, độ dốc lớn thường từ 40o ÷ 45o hai bên bờ là núi cao, việc lấy nước phục vụ sản xuất và đời sống rất khó khăn.

- Sông Bằng Giang: Bắt nguồn từ núi Nà Vài cao 600 m, chảy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam và nhập vào sông Tây Giang tại Long Châu ở độ cao 140 m. Lưu vực sông Bằng Giang ở phía Đông Nam cánh cung Ngân Sơn, là đường phân thủy lớn nhất khu Đông Bắc Bắc Bộ, toàn bộ vùng thung lũng sông nằm giữa một vùng cao nguyên đá vôi rộng lớn ở phía Bắc với cánh cung Ngân Sơn đồ sộ, cao nhất khu Đông Bắc nằm ở phía Tây lưu vực.

Phần thượng lưu Bằng Giang chảy len lỏi trong một vùng đá vôi hiểm trở, cao nguyên Pác Bó nằm ở phía Tây Bắc vùng này. Theo hướng tây Bắc - Đông Nam, sông chảy gần tới Nước Hai thì gặp sông Rẻ Dào. Từ Nước Hai, sông chảy vào một cánh đồng phù sa trù phú kéo dài tới tận thị xã Cao Bằng, sau đó sông Bằng Giang qua vùng đá vôi thành một hẻm rất sâu, ngăn cách hai vùng cao nguyên Đông Khê và Quảng Uyên. Tới gần biên giới Việt - Trung, sông nhận thêm nước của sông Bắc Vọng từ phía bờ trái rồi chảy qua Trung Quốc.

- Sông Kỳ Cùng: Phần thượng và trung lưu ở Việt Nam có tên là Kỳ Cùng. Sông bắt nguồn từ vùng núi Ba Xá cao trên 1000m, chảy từ Đông Nam lên Tây Bắc qua Đình Lập, Lộc Bình, Lạng Sơn, Điềm He, Na Sầm đến Thất Khê sông uốn khúc và theo hướng gần Tây Bắc - Đông Nam tới biên giới. Sông Kỳ Cùng có tới 78 phụ lưu, trong đó có 26 phụ lưu cấp I, 34 phụ lưu cấp II và 16 phụ lưu cấp III, 1 phụ lưu cấp IV. Các sông nhánh lớn hơn cả là sông Bắc Giang, Bắc Khê và Ba Thin.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Sông Thương: Bắt nguồn từ dãy núi Na - Pa - Phước cao 600 m gần ga Bản Thí, tỉnh Lạng Sơn. Từ nguồn tới Chi Lăng có thung lũng hẹp, độ rộng trung bình lưu vực chỉ khoảng 6 km, độ cao trung bình khoảng 276 m, độ dốc lưu vực 12,5%o, đoạn này dòng sông phẳng, phía bờ phải núi đá vôi dựng đứng sát bờ sông trên chiều dài 14 ÷15 km, độ dốc đáy sông tới 30 ‰.

- Sông Lục Nam: Ở phía Đông Nam tỉnh Lạng Sơn, bắt nguồn từ vùng núi Kham- Sau-Chom cao 700 m ở huyện Đình Lập. Tổng diện tích lưu vực 3.070 km2, trong đó diện tích thuộc tỉnh Lạng Sơn là 612 km2, chiếm 20,9%.

Bảng 3.14: SÔNG SUỐI CHÍNH CHẢY QUA 8 TỈNH

Sông chính Ghi chú Tỉnh

TT I Vùng Đông Bắc 1 Lào Cai 2 Yên Bái Hồng, Chảy Thao, Chảy

3 Hà Giang Lô, Gâm, Chảy

4 Cao Bằng Gâm, Bằng Giang, Năng, Quây Sơn

5 Lạng Sơn Kỳ Cùng, Thương, Phố Cũ, Đồng Quy

Ngoài ra còn có suối Nậm Kim (Mù Cang Chải) thuộc hệ thống sông Đà, Suối Kháo (Khánh Thiện - Lục Yên) thuộc hệ thống sông Lô Sông Lô còn có các chi lưu như sông Miện, sông Sảo, sông Con. Sông Gâm có phụ lưu lớn là sông Nho Quế. Toàn vùng cao núi đã có 3 con sông chính chảy qua là: sông Nho Quế, sông Nhiệm và sông Miện Sông Bằng Giang có các phụ lưu chính là sông Rẻ Dào, sông Hiến, sông Trà Lĩnh và sông Bắc Vọng. Sông Thương có các nhánh gia nhập là sông Hoá, sông Trung. Sông Phố cũ và sông Đồng Quy chảy về Quảng Ninh.

II Vùng Tây Bắc 6 Lai Châu Đà

7 Sơn La Đà, Mã

Các sông nhánh Nậm Na, Nậm Mạ, Nậm Mức, Nậm Bú, Nậm Sập, Suối Rút, Nậm Boum... Bờ tả sông Đà có: Nậm Càng, Nậm Chiên, Nậm Pha Kinh, Nậm Giôn,.. Bờ hữu sông Đà có: Nậm Muội, Nậm Ét, Nậm Sập, Nậm Vạt.. 8 Hoà Bình Đà, Mã, Bưởi, Bôi, Đáy

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3.4.1.2. Các sông suối nhỏ

Mặc dù trên địa bàn 8 tỉnh đều có hệ thống sông lớn chảy qua nhưng những vẫn tồn tại nhiều vùng khan hiếm nước. Các vùng khan hiếm trên các tỉnh nằm ở phía thượng nguồn các nhánh nhỏ của các hệ thống sông lớn. Phần lớn các nhánh suối nhỏ chảy qua vùng khan hiếm nước thường cạn kiệt hoặc không có nước về mùa cạn. Một số vùng khan hiếm nước có dòng sông chính chảy qua và dòng chảy trong sông vẫn duy trì quanh năm nhưng khoảng cách và chênh lệch cao độ giữa sông và khu dân cư hoặc khu canh tác khá lớn nên các vùng này vẫn gặp khó khăn về nước trong mùa cạn. Trường hợp này điển hình như các vùng nằm trên sườn núi ven sông Miện ở Hà Giang.

3.4.1.3. Mật độ lưới sông

Mật độ lưới sông trên các vùng khan hiếm nước thấp hơn nhiều so với mật độ lưới sông trên địa bàn toàn vùng. Mặt khác những vùng đặc biệt khan hiếm nước thường ở trên cao và xa so với nguồn nước gây khó khăn và tốn kém khi xây dựng các công trình cấp nước.

Bảng 3.15: MẬT ĐỘ LƯỚI SÔNG TRÊN CÁC VÙNG KHAN HIẾM

Vùng khan hiếm nước

Mật độ lưới sông (km/km2) Diện tích vùng khan hiếm (km2) Chiều dài sông chính và sông nhánh chảy qua (km)

Vùng Đông Bắc

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Lào Cai 140 374 0.370

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Yên Bái 198 343 0.577

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Hà Giang 398 1307 0.304

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Cao Bằng 342 992 0.344

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Lạng Sơn 251 828 0.303

Vùng Tây Bắc

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Lai Châu 405 766 0.528

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Sơn La 87 475 0.185

Vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh Hoà Bình 192 1095 0.175

Chi tiết mạng lưới sông suối trên địa bàn 8 tỉnh xem trong báo cáo chuyên đề Khí tượng thuỷ văn.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3.4.2. Nguồn nước mặt

3.4.2.1 Vùng Đông Bắc

Tỉnh Lào Cai

Vùng khan hiếm nước trên địa bàn Lào Cai phân bố chủ yếu ở 3 huyện Bắc Hà, Mường Khương và Si Ma Cai. Vùng này nằm ở phía tả sông Hồng, các sông suối nhánh ở đây đều ngắn, dốc, diện tích lưu vực bé, thảm phủ cạn kiệt, mô số dòng chảy cạn nhất đã đo được chỉ có 1,2 l/s/km2. Trong khi đó trên sông Hồng tại Lào Cai mô đun dòng chảy trung bình mùa cạn bằng 11,2 l/s/km2, và mô đun dòng chảy cạn nhất chưa đến 2 l/s/km2.

Đối với Lào Cai, phần nhiều lưu vực càng nhỏ, độ cao lưu vực càng lớn, lượng mưa càng lớn, tỷ lệ rừng cũng nhiều và lớp mùn trên đất rừng càng dày, nên thu nhận được lượng nước của gần hết các tầng trữ nước ngầm. Qua khảo sát thực địa của Đài khí tượng thuỷ văn trước đây, những lưu vực nhỏ thấy có nhiều điểm lộ nước ngầm ở lưng chừng núi, trong khi ở thung lũng và vùng đất thấp nhân dân phải đào giếng để lấy nước sinh hoạt.

40.0

35.0

30.0

25.0

Huyện Mường Khương

20.0

Huyện Si Ma Cai

Huyện Bắc Hà

15.0

10.0

5.0

0.0

M75%

Mmc

M3tcn

M1tcn

Hình 3.2: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY VÙNG KHN TỈNH LÀO CAI

Tỉnh Yên Bái

Về mùa cạn, Chế độ dòng chảy ở 83 con suối có mô đun bình quân 9 l/s/km2. Mô đun cạn lớn nhất là 11 l/s/km2 rơi vào tiểu vùng hữu sông Chảy thuộc Lục Yên-Yên Bình. Mô đun cạn nhỏ nhất là 8 l/s/km2 rơi vào tiểu vùng lưu vực Nậm Kim.

Vùng nghiên cứu thuộc tỉnh Yên Bái có mùa cạn kéo dài từ tháng XI ÷ V năm sau và đều thuộc các tiểu lưu vực của các nhánh sông nhỏ, lượng dòng chảy trong mùa cạn chiếm từ 26 ÷ 35% dòng chảy năm. Các tháng có lưu lượng cạn nhỏ nhất thường từ tháng II ÷ IV, lượng dòng chảy ba tháng cạn nhất chiếm từ 7,1 ÷ 13% dòng chảy năm. Tháng cạn nhất rơi vào tháng II ở vùng sông Chảy, tháng III ỏ vùng sông Nậm Mu và sông Thao.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

60.0

50.0

40.0

Huyện Mù Cang Chải

30.0

Huyện Trạm Tấu

20.0

10.0

0.0

M75%

Mmc

M3tcn

M1tcn

Hình 3.3: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY VÙNG KHN TỈNH YÊN BÁI

Tỉnh Hà Giang

Dòng chảy mùa cạn bắt đầu từ tháng XI đến tháng V năm sau. Tài liệu quan trắc cho thấy tổng lượng dòng chảy mùa cạn chỉ chiếm khoảng 20÷25% tổng lượng dòng chảy cả năm và dòng chảy cạn nhất thường rơi vào tháng III. Mô số dòng chảy bình quân mùa cạn từ 2÷10 l/s/km2.

30.0

25.0

20.0

Huyện Quản Bạ

Huyện Yên Minh

15.0

Huyện Đồng Văn

Huyện Mèo Vạc

10.0

5.0

0.0

M75%

Mmc

M3tcn

M1tcn

Hình 3.4: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY VÙNG KHN TỈNH HÀ GIANG

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Tỉnh Cao Bằng

Mùa cạn trên vùng nghiên cứu thường bắt đầu từ tháng XI đến đến tháng IV, còn tháng V và X là 2 tháng chuyển tiếp giữa mùa lũ và mùa cạn. Tuỳ theo tình hình thời tiết từng năm mà các tháng chuyển tiếp này có năm nhiều nước, có năm ít nước. Trong mùa cạn dòng chảy trung bình rất nhỏ, mô đun dòng chảy trung bình các tháng nhỏ nhất mùa cạn chỉ khoảng 2¸8 l/s/km2 tuỳ theo từng vùng và dạng địa hình. Tháng có dòng chảy nhỏ nhất thường là tháng II. Lượng dòng chảy mùa cạn so với cả năm chiếm tỷ lệ rất nhỏ. Tổng lượng dòng chảy các tháng mùa cạn (từ tháng X đến V) chỉ chiếm khoảng 20¸35% tổng lượng dòng chảy năm. Các trị số cực đoan nhỏ xuất hiện cũng rất nhỏ. Ví dụ tại trạm Đức Thông đã quan trắc được là 0,41 l/s/km2.

35.0

30.0

25.0

Huyện Bảo Lâm

20.0

Huyện Bảo Lạc

15.0

12 xã Hà Quảng

10.0

5.0

0.0

M75%

Mmc

M3tcn

M1tcn

Hình 3.5: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY VÙNG KHN TỈNH CAO BẰNG

Tỉnh Lạng Sơn

Lượng nước mùa cạn chiếm tỷ lệ bé. Theo chỉ tiêu vượt trung bình mùa cạn dài 8 tháng (X-V) song chỉ chiếm 20-34% tổng lượng nước cả năm.

Lưu lượng trung bình tháng nhỏ nhất và lưu lượng ngày nhỏ nhất thường không xuất hiện trong cùng 1 tháng trong năm. Lưu lượng ngày nhỏ nhất thường xuất hiện muộn hơn so với lưu lượng tháng. Điều này xảy ra với tất cả các trạm quan trắc. Tháng dòng chảy nhỏ nhất xuất hiện từ tháng XII đến tháng IV năm sau, nhưng lưu lượng ngày nhỏ nhất lại xuất hiện từ tháng I đến tháng XII. Tháng II là tháng có dòng chảy nhỏ nhất xuất hiện nhiều nhất.

Dòng chảy mùa cạn lưu vực Kỳ Cùng thuộc loại ít nước nhất trong vùng Đông Bắc, mô đun dòng chảy 30 ngày liên tục nhỏ nhất là 2 l/s/km2, lưu vực sông Bắc Giang lớn hơn (3,05 l/s/km2).

Dòng chảy nhỏ nhất bình quân tháng xuất hiện vào tháng II hoặc tháng III (thời kỳ cuối mùa cạn) lưu lượng rất nhỏ chỉ chiếm 1,2 - 2,0 %.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Lưu lượng mùa cạn của thượng nguồn 2 hệ thống sông Thương và Lục Nam nhỏ hơn so với lưu lượng của sông Kỳ Cùng.

Tại Hữu Lũng mô số dòng chảy tháng nhỏ nhất đạt 1,13 l/s/km2 tại Chi Lăng là 1,05 l/s/km2, còn tại Văn Quan có dòng chảy mùa cạn lớn hơn, đạt 2,5 l/s/km2. Thực tế cho thấy những lưu vực phần lớn là núi đất (granit, diệp thạch) có độ che phủ còn nhiều thì dòng chảy mùa cạn thiên lớn. Những vùng nhiều diện tích đá vôi có dòng chảy thiên nhỏ.

25.0

Huyện Chi Lăng

Chi Lăng V1

20.0

Chi Lăng V2

Chi Lăng V3

15.0

Huyện Hữu Lũng

Hữu Lũng V1

10.0

Huyện Văn Quan

Văn Quan V1

5.0

Văn Quan V4

Văn Quan V5

0.0

M75%

Mmc

M3tcn

M1tcn

Hình 3.6: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY VÙNG KHN TỈNH LẠNG SƠN

3.4.2.2. Vùng Tây Bắc

Tỉnh Lai Châu

Dòng chảy cạn ở Lai Châu kéo dài từ tháng XI đến tháng IV năm sau. Các tháng mùa cạn lượng dòng chảy chỉ chiếm khoảng trên dưới 20% tổng lượng dòng chảy năm. Tháng cạn nhất xảy ra trong tháng III. Mô đun dòng chảy cạn trung bình chỉ khoảng từ 9 - 10 l/s/km2. Mô đun dòng chảy tháng cạn nhất trung bình dao động từ 10 - 20 l/s/km2.

Các sông trong vùng thuộc phía bờ trái sông Đà, có mô đun dòng chảy cạn lớn hơn các sông nhỏ phía bờ phải sông Đà. Như trạm Nậm Giàng và Pa Há có mô đun dòng chảy mùa còn đạt từ 18 ÷ 29 l/s/km2, trạm Nà Hừ đật 10,1 l/s/km2.

Tháng III là tháng có lượng dòng chảy bình quân thấp nhất trên toàn tỉnh, mô đun dòng chảy chỉ còn từ 7,3 l/s/km2 (trạm Lai Châu) ở phía Nam của tỉnh rồi tăng dần lên phía Bắc tỉnh.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

60.0

Nậm Ban (sông Nậm Quang nhánh nhỏ của Nậm Na) Sìn Hồ

50.0

Xã Tả Phìn Sìn Hồ

40.0

30.0

Phăng Sô Lin, Ma Quai, Phìn Hồ, Hồng Thu (sông Nậm Na) Sìn Hồ

20.0

Xã Tông Qua Lìn (tính đến cửa ra của xã) Phong Thổ

10.0

Xã Tông Qua Lìn (Các nhánh nhỏ trong xã) Phong Thổ

0.0

M75%

Mmc

M3tcn

M1tcn

Xã Mù Sang và Vàng Ma Chải(dò

hí h) Ph

Thổ

Hình 3.7: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY VÙNG KHN TỈNH LAI CHÂU

Tỉnh Sơn La

50.0

Sông Nậm Tin tính đến cửa ra của 2 xã Chiềng Công, Chiềng Ân Mường La

45.0

Xã Hát Lót tuyến vào Mai Sơn

40.0

35.0

30.0

Xã Hát Lót tuyến ra Mai Sơn

25.0

20.0

Xã Phiêng Cằm Mai Sơn

15.0

10.0

Xã Chiềng Sung Mai Sơn

5.0

0.0

M75%

Mmc

M3tcn

M1tcn

Xã Phiềng Luông, suối Khen Mộ Châ

Mùa mưa ở Sơn La bắt đầu từ tháng V ÷ IX, mùa lũ bắt đầu và kết thúc muộn hơn một tháng. Khi mùa mưa kết thúc lượng dòng chảy trong sông giảm dần, trong điều kiện bề mặt lưu vực là đá vôi và Karst nên dòng chảy mặt giảm nhanh ngay khi mùa mưa kết thúc, ví dụ mô đun dòng chảy trung bình tháng X ở Bản Cuốn là 19 l/s/km2 sang tháng XI chỉ còn 12,8 l/s/km2 và ở Thác Vai mô đun dòng chảy cũng giảm nhanh từ 13,0 l/s/km2 ở tháng X xuống 8,2 l/s/km2 sang tháng XI, sau đó tốc độ giảm chậm dần. Mô đun dòng chẩy bình quân tháng thấp nhất trong năm là tháng III, điển hình ở Bản Cuốn là 4,8 l/s/km2 còn Thác Vai chỉ có 2,7 l/s/km2. Dòng chảy cạn nhất đối với vùng núi đá vôi Karst như ở Sơn La xuống rất thấp. Thời gian xuất hiện lưu lượng cạn nhất có thể xảy ra dao động trong khoảng từ tháng II - III. Mô số dòng chảy cạn nhất xuống đến 1 l/s/km2 ở những suối có lưu vực nhỏ.Dòng chảy các tháng mùa cạn xuống rất thấp có thể sát đáy hoặc không đo được dòng chảy. Vì vậy ở Sơn La trong các tháng mùa cạn cực kỳ khan hiếm nguồn nước mặt. Mô đun dòng chảy trung bình về mùa cạn giảm từ 8,5 l/s/km2 ở vùng nhiều nước và xuống 4,0 l/s/km2 ở vùng ít nước. Với tần suất 75%, 85% và 90% - 95% thì hầu hết dòng chảy cạn nhất xuống chỉ còn 1 ÷ 2 l/s/km2. Hình 3.8: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY VÙNG KHN TỈNH SƠN LA

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Tỉnh HOÀ BÌNH

Hoà Bình nằm trên lưu vực của 3 sông chính: sông Đà, sông Mã, sông Đáy với khoảng 400 sông suối lớn nhỏ (tính từ chi lưu cấp 3 trở lên), trong đó khoảng 50% sông suối có lưu lượng thường xuyên trên 3 l/s. Tổng lượng dòng chảy hàng năm khoảng 5 tỉ m3, trong đó sông Mã chiếm 38%, Đà chiếm 32% và Đáy chiếm 30%.

40.0

Mường Tuổng Đà Bắc

35.0

Tú Lý Đà Bắc

30.0

Hang Kia, phà cò Mai Châu

Bắc Sơn Tân Lạc

25.0

Lũng Vân Tân Lạc

20.0

Phú Cường Tân Lạc

15.0

Nam Sơn Tân Lạc

Ngó Luông Tân Lạc

10.0

Quyết Chiến Tân Lạc

5.0

Phú Vinh Tân Lạc

0.0

M75%

Mmk

M3tkn

M1tkn

Nhìn chung dòng chảy mùa kiệt trên lưu vực sông trên địa bàn tỉnh từ tháng XI đến tháng V năm sau. Sau những tháng mưa tập trung cao vào các tháng VI, VII, VIII, IX mực nước sông giảm nhanh trong tháng X và XI. Từ tháng XII đến hết tháng IV năm sau, mực nước ít thay đổi. Tuy vậy dòng chảy tháng X còn lớn hơn lượng dòng chảy bình quân hàng năm và tháng XI còn chiếm tới 60 ÷ 70% lượng dòng chảy trung bình hàng năm. Đối với các ngành dùng nước cơ bản về mùa cạn của sông, thực chất là phải quan tâm đến lượng dòng chảy từ tháng XII đến tháng IV, nhưng trong tính toán chế độ dòng chảy mùa cạn của lưu vực vẫn dùng khái niệm mùa cạn từ tháng XI đến tháng V năm sau, gồm 7 tháng có lưu lượng bình quân nhỏ hơn lưu lượng trung bình năm. Các tháng mùa kiệt lượng dòng chảy chỉ chiếm khoảng trên dưới 20% tổng lượng dòng chảy năm. Tháng kiệt nhất thường xảy ra trong tháng III, IV, ngày có lưu lượng kiệt nhất thường rơi vào tháng IV. Mô số dòng chảy trung bình mùa kiệt trên dòng chính sông Đà nhỏ, chỉ khoảng 12 ÷ 13 l/s/km2. Trong khi đó các sông nhánh bờ tả sông Đà còn rất lớn tại Nậm Giàng, Pa Há và Nà Hừ còn đo được từ 18 ÷ 29 l/s.km2. Còn bờ hữu sông Đà dòng chảy bình quân mùa kiệt nhỏ hơn, chẳng hạn như Nậm Mức, Nậm Pô chỉ đo được 9 ÷ 10 l/s.km2. Dòng chảy nhỏ nhất đã xuất hiện trong những năm gần đây đạt 1,09 m3/s (ngày 15/5/1969). Mô đun dòng chảy nhỏ nhất bình quân tháng chỉ đạt 5l/s/km2 ứng với lưu lượng là 4,5 m3/s chiếm 1,3% lượng dòng chảy cả năm và thường xuất hiện vào tháng I hoặc II. Hình 3.9: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY VÙNG KHN TỈNH HOÀ BÌNH

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

MÔ ĐUN DÒNG CHẢY 3 THÁNG KIỆT NHẤT TRÊN 8 TỈNH

M3tkn

Sla

0 Lcai

Lson

Lchau

H binh

Lchau

H binh

C bang

Y bai H giang

Hình 3.10: MÔ ĐUN DÒNG CHẢY 3 THÁNG KIỆT NHẤT VÙNG KHN 8 TỈNH VÙNG NÚI BẮC BỘ

Qua hình II.10 cho thấy khả năng sinh dòng chảy trên vùng khan hiếm nước ở các tỉnh Yên Bái, Lai Châu tương cao hơn so với các tỉnh còn lại. Vùng khan hiếm nước ở Lạng Sơn, 1 phần Hà Giang và 1 phần Hoà bình có khả năng sinh dòng chảy thấp, trong đó vùng Lạng Sơn thấp nhất.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 3.16: NƯỚC ĐẾN CÁC VÙNG KHN 8 TỈNH VÙNG NÚI BẮC BỘ

Dòng chảy năm

Dòng chảy mùa cạn

F (km2)

TT Huyện (vùng)

LÀO CAI

HÀ GIANG

CAO BẰNG

Qo (m3/s) 2.9 1.5 4.1 37.4 41.9 14.1 20.0 7.3 9.3 4.1 6.2 14.2 11.5 3.3 0.4 1.4 14.7 4.7 11.3

Wo (106 m3) 91.9 46.9 128.9 1809.0 1006.8 442.9 629.8 231.0 293.4 128.1 195.2 446.2 361.0 104.5 11.5 42.7 461.9 146.6 355.2

Mo (l/s/km2) 34.6 28.0 27.8 31.2 56.5 25.6 25.6 16.4 16.2 19.7 19.7 31.2 16.3 16.3 16.3 16.3 18.2 18.2 20.5

LẠNG SƠN

Dòng chảy tần suất 75% Wo (106 m3) 80.3 41.0 112.7 629.7 425.9 165.6 141.6 204.9 65.4 94.4 146.5 340.2 93.4 25.7 2.5 10.3 120.5 36.5 97.1

Mo (l/s/km2) 30.2 24.5 24.3 16.7 18.2 9.5 8.2 8.3 4.6 14.5 14.7 23.8 4.2 4.0 3.6 3.9 4.7 4.5 5.6

Qo (m3/s) 2.6 1.3 3.6 20.0 13.5 5.3 4.5 6.5 2.1 3.0 4.6 10.8 3.0 0.8 0.1 0.3 3.8 1.2 3.1

Qo (m3/s) 1.9 1.0 2.7 26.9 13.6 5.5 7.8 2.9 3.7 1.2 1.9 5.2 1.3 0.4 0.0 0.2 1.7 0.5 1.9

Wo (106 m3) 61.3 31.3 86.0 564.2 251.5 14.4 20.5 7.5 9.5 3.3 5.0 13.7 0.3 0.1 0.0 0.0 0.4 0.1 0.5

Mo (l/s/km2) 23.1 18.7 18.5 22.5 18.4 10.0 10.0 6.4 6.4 6.0 6.0 11.5 1.8 1.8 1.8 1.8 2.1 2.1 3.5

Dòng chảy 3 tháng cạn nhất Wo (106 m3) 21.5 11.0 30.1 137.9 49.9 10.8 15.3 5.6 7.1 1.7 2.6 9.2 2.3 0.7 0.1 0.3 3.0 0.9 3.7

Mo (l/s/km2) 8.1 6.5 6.5 14.8 8.7 7.4 7.4 4.7 4.7 3.2 3.2 7.9 1.3 1.3 1.3 1.3 1.4 1.4 2.6

Qo (m3/s) 0.7 0.4 1.0 17.8 6.4 4.1 5.8 2.1 2.7 0.7 1.0 3.6 0.9 0.3 0.0 0.1 1.1 0.4 1.4

Dòng chảy tháng cạn nhất Wo (106 m3) 20.8 10.6 29.2 42.0 14.1 9.6 13.7 5.0 6.4 1.5 2.3 8.8 1.8 0.5 0.1 0.2 2.3 0.7 3.4

Mo (l/s/km2) 7.8 6.3 6.3 13.1 7.1 6.8 6.8 4.3 4.3 2.7 2.7 7.3 1.0 1.0 1.0 1.0 1.1 1.1 2.5

Qo (m3/s) 0.7 0.3 0.9 15.7 5.3 3.7 5.3 1.9 2.5 0.6 0.9 3.3 0.7 0.2 0.0 0.1 0.9 0.3 1.4

84.3 53.1 147.2 1199.3 742.0 549.9 781.9 446.7 574.4 206.7 315.1 453.6 703.1 203.4 22.4 83.2 804.7 255.2 549.4

Vùng Đông Bắc 1 Huyện Mường Khương 2 Huyện Si Ma Cai 3 Huyện Bắc Hà YÊN BÁI 1 Huyện Mù Cang Chải 2 Huyện Trạm Tấu 1 Huyện Quản Bạ 2 Huyện Yên Minh 3 Huyện Đồng Văn 4 Huyện Mèo Vạc 1 Huyện Bảo Lâm 2 Huyện Bảo Lạc 12 xã Hà Quảng 3 1 Huyện Chi Lăng 2 Chi Lăng V1 3 Chi Lăng V2 4 Chi Lăng V3 5 Huyện Hữu Lũng 6 Hữu Lũng V1 7 Huyện Văn Quan

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Dòng chảy năm

Dòng chảy mùa cạn

F (km2)

Qo (m3/s) 3.7 1.3 0.5

181.3 61.7 23.0

TT Huyện (vùng)

Dòng chảy tần suất 75% Wo (106 m3) 30.5 9.9 3.5

Mo (l/s/km2) 5.3 5.1 4.9

Qo (m3/s) 1.0 0.3 0.1

Qo (m3/s) 0.6 0.2 0.1

Wo (106 m3) 0.2 0.1 0.0

Mo (l/s/km2) 3.5 3.5 3.5

Dòng chảy 3 tháng cạn nhất Wo (106 m3) 1.2 0.4 0.2

Mo (l/s/km2) 2.6 2.6 2.6

Qo (m3/s) 0.5 0.2 0.1

Dòng chảy tháng cạn nhất Wo (106 m3) 1.1 0.4 0.1

Mo (l/s/km2) 2.5 2.5 2.5

Qo (m3/s) 0.5 0.2 0.1

Wo (106 m3) 117.2 39.9 14.8

Mo (l/s/km2) 20.5 20.5 20.5

9.4

170.5

295.6

55.0

8.4

265.3

49.3

2.6

83.0

15.4

1.4

42.8

8.0

1.2

37.7

7.0

8 Văn Quan V1 9 Văn Quan V4 10 Văn Quan V5 Vùng Tây Bắc LAI CHÂU

2.4

44.0

74.3

53.6

2.1

65.7

47.4

0.7

20.6

14.8

7.6

0.3

9.4

6.7

0.3

10.6

8.1

1.6

49.1

7.1

1.8

55.8

219.3

12.2

383.9

55.5

11.0

345.5

50.0

3.4

108.1

15.6

Nậm Ban (sông Nậm Quang nhánh nhỏ của Nậm Na) 1 2 Xã Tả Phìn

65.7

3.4

108.1

52.2

3.0

95.8

46.3

1.0

30.0

14.5

0.5

15.5

7.5

0.4

13.6

6.6

13.8

0.7

23.4

53.6

0.7

20.4

46.8

0.2

6.4

14.6

0.1

3.3

7.5

0.1

2.9

6.7

108.5

5.4

168.8

49.3

4.8

150.1

43.9

1.5

47.0

13.7

0.8

24.2

7.1

0.7

21.3

6.2

19.7 75.0

1.0 3.8

30.7 120.0

49.3 50.7

0.9 3.4

26.7 106.4

43.0 45.0

0.3 1.1

8.4 33.3

13.5 14.1

0.1 0.5

4.3 17.2

6.9 7.3

0.1 0.5

3.8 15.1

6.1 6.4

Phăng Sô Lin, Ma Quai, Phìn Hồ, Hồng Thu (sông Nậm Na) Xã Tông Qua Lìn (tính đến cửa ra của xã) Xã Tông Qua Lìn (Các nhánh nhỏ trong xã) Xã Mù Sang và Vàng Ma Chải(dòng chính)

225.0

10.6

333.5

47.0

9.2

291.1

41.0

3.7

118.2

16.7

2.3

72.3

10.2

1.9

59.7

8.4

6 7 Xã Mù Sang (nhánh nhỏ) 8 Xã Vàng Ma Chải (nhánh nhỏ) SƠN LA

446.0 508.0 215.0 11.0

6.7 7.6 3.2 0.2

211.0 240.3 101.7 7.6

15.0 15.0 15.0 22.0

170.3 194.4 80.9 5.9

12.1 12.1 11.9 17.1

1.9 2.2 0.9 0.1

59.6 68.1 28.3 2.1

4.2 4.2 4.2 6.0

1.2 1.4 0.6 0.0

38.4 43.8 18.2 1.3

5.4 6.2 2.6 0.2

2.7 2.7 2.7 3.9

1.2 1.3 0.5 0.0

36.3 41.4 17.2 1.3

2.6 2.6 2.5 3.6

Sông Nậm Tin tính đến cửa ra của 2 xã Chiềng Công, Chiềng Ân

1 2 Xã Hát Lót tuyến vào 3 Xã Hát Lót tuyến ra 4 Xã Phiêng Cằm 5 Xã Chiềng Sung

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Dòng chảy năm

Dòng chảy mùa cạn

F (km2)

18.0 29.0

Qo (m3/s) 0.6 0.8

Wo (106 m3) 17.6 24.7

Mo (l/s/km2) 31.0 27.0

TT Huyện (vùng)

Dòng chảy tần suất 75% Wo (106 m3) 14.3 20.0

Mo (l/s/km2) 25.3 21.9

Qo (m3/s) 0.5 0.6

Qo (m3/s) 0.2 0.2

Wo (106 m3) 5.0 7.0

Mo (l/s/km2) 8.8 7.7

Dòng chảy 3 tháng cạn nhất Wo (106 m3) 3.2 4.5

Mo (l/s/km2) 5.7 4.9

Qo (m3/s) 0.1 0.1

Dòng chảy tháng cạn nhất Wo (106 m3) 3.1 4.3

Mo (l/s/km2) 5.4 4.7

Qo (m3/s) 0.1 0.1

10.0

0.2

0.1

2.0

6.3

0.0

1.3

4.0

0.0

1.2

3.8

7.3

23.0

5.7

17.9

0.2

6 Xã Phiềng Luông, suối Khen 7 Xã Phiềng Luông, suối Áng

26.0 79.0

0.6 1.7

0.2 0.5

5.0 15.2

6.1 6.1

0.1 0.3

3.2 9.8

3.9 3.9

0.1 0.3

3.0 9.2

3.7 3.7

18.0 53.6

22.0 21.5

14.3 43.3

17.4 17.4

0.5 1.4

Xã Mường Khiêng sông Nậm Pan

42.0

1.0

0.3

8.8

6.6

0.2

5.6

4.3

0.2

5.3

4.0

31.1

23.5

25.1

18.9

0.8

8 9 Bó Mười sông Nậm Pan 10 Bó Mười sông Nậm Nguôi

Xã Mường Khiêng sông Nậm Nguôi

81.0 35.0 84.7 1.8 52.1 41.9 6.1 6.6 3.0 18.7 31.3 24.5 32.7

1.5 0.8 1.5 0.1 1.7 1.3 0.2 0.2 0.1 0.6 1.1 0.8 1.1

0.7 0.4 0.7 0.0 0.7 0.5 0.1 0.1 0.0 0.2 0.4 0.3 0.4

22.9 11.8 23.2 0.7 21.5 16.0 2.0 2.4 1.0 6.7 11.8 9.1 12.3

9.0 10.7 8.7 11.8 13.1 12.1 10.5 11.3 11.0 11.4 11.9 11.8 11.9

0.5 0.3 0.5 0.0 0.3 0.2 0.0 0.0 0.0 0.1 0.1 0.1 0.1

15.5 8.0 15.7 0.3 8.4 6.3 0.6 0.7 0.3 2.0 3.4 2.7 3.6

6.1 7.2 5.9 4.6 5.1 4.7 3.0 3.3 3.2 3.3 3.5 3.4 3.5

0.4 0.2 0.4 0.0 0.3 0.2 0.0 0.0 0.0 0.1 0.1 0.1 0.1

13.3 6.8 13.5 0.3 8.0 6.0 0.5 0.6 0.3 1.7 2.9 2.3 3.0

5.2 6.2 5.1 4.4 4.9 4.5 2.6 2.8 2.7 2.8 2.9 2.9 2.9

37.6 19.4 38.2 1.3 40.8 30.5 4.1 4.8 2.1 13.7 24.0 18.6 25.1

14.7 17.5 14.3 22.4 24.8 23.0 21.4 23.0 22.4 23.2 24.3 24.1 24.3

47.3 24.3 48.1 1.8 52.3 39.5 6.2 7.1 3.2 19.6 33.6 26.3 35.1

18.5 22.0 18.0 31.2 31.8 29.9 32.1 34.0 34.0 33.2 34.0 34.0 34.0

1.2 0.6 1.2 0.0 1.3 1.0 0.1 0.2 0.1 0.4 0.8 0.6 0.8

HOÀ BÌNH

11 12 Chiềng Bôm (các nhánh) 13 Chiềng Pha 14 Cò Mạ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Mường Tuổng Tú Lý Hang Kia, Phà cò Bắc Sơn Lũng Vân Phú Cường Nam Sơn Ngó Luông Quyết Chiến Phú Vinh

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3.5. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA CHẤT THỦY VĂN

Tài nguyên nước nói chung ngày càng trở lên quan trọng và quý giá đối với sự sống và phát triển của con người. Trong tài nguyên nước thì nước ngầm và nước mặt là hai yếu tố quan trọng và giữ vai trò thiết yếu đối với sự sống của con người. Đối với vùng khô hạn, khan hiếm nguồn nước mặt thì nguồn nước ngầm càng giữ vai trò quan trọng. Theo đánh giá của Cục Địa chất Việt nam, trữ lượng nước ngầm trên các khu vực như sau:

Bảng 3.17: TRỮ LƯỢNG NƯỚC NGẦM TRÊN CÁC VÙNG

Vùng Tỉnh Diện tích (km2) Trữ lượng động (m3/ngày) Trữ lượng khai thác tiềm năng (m3/ngày)

Vùng Đông Bắc

Vùng Tây Bắc Lào Cai Yên Bái Hà Giang Cao Bằng Lạng Sơn Lai Châu Sơn La Hoà Bình 3.589.135 3.836.219 5.609.390 1.757.245 1.045.694 6.744.863 6.509.071 2.262.398 3.589.136 3.836.221 5.609.392 1.757.248 1.045.696 6.749.865 6.509.073 2.262.400 8.000 6.883 7.856 6.669 8.295 16.740 14.066 4.724

Tài nguyên nước ngầm có những đặc thù riêng mà những tài nguyên khoáng sản khác trong lòng đất không có đó là :

(1). Nước ngầm có thể di chuyển dễ dàng từ tầng này sang tầng khác, trong quá trình di chuyển nó tham gia vào nhiều quá trình hóa-lý-sinh học với môi trường làm biến đổi chính nó và biến đổi môi trường.

(2). Nước ngầm là loại tài nguyên có khả năng phục hồi trữ lượng, nên nếu khai thác hợp lý nguồn tài nguyên sẽ được duy trì, còn nếu khai thác không hợp lý nguồn tài nguyên sẽ bị phá hoại nhanh chóng.

(3). Trữ lượng nước ngầm thường bao gồm hai phần :

- Trữ lượng tĩnh- lượng nước được chứa, giữ trong đất đá.

- Trữ lượng động- lượng nước vận động trong đất đá. Trữ lượng động không có khả năng tích luỹ nên nếu không đưa vào khai thác sử dụng sẽ tạo nên sự lãng phí tài nguyên.

(4). Nước ngầm còn là một trong những yếu tố tạo nên môi trường. Cùng với các yếu tố đất đá, sinh quyển, khí quyển, thủy quyển, chúng tạo nên một hệ thống cân bằng động. Bất cứ một sự tác động nào lên bất kỳ một yếu tố nào của môi trường đều dẫn đến sự xác lập mối cân bằng động mới.

(5). Các công trình khai thác nước ngầm đơn giản và khác hoàn toàn với các công trình khai thác khoáng sản rắn, vận chuyển nước cũng khác hoàn toàn với vận chuyển các khoáng sản rắn.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

(6). Nếu sử dụng các phương thức thích hợp, có thể khai thác nước ngầm ở bất cứ đâu nhằm phục vụ đời sống và kinh tế.

(7). Nước ngầm có thể phục vụ nhiều mục đích : ăn uống, sinh hoạt, tưới, công nghiệp, an dưỡng chữa bệnh, chăn nuôi, khai thác nhiệt, khai thác nguyên liệu.

(8). Nước ngầm có thể sử dụng trực tiếp (ăn uống, sinh hoạt) vừa có thể sử dụng như một tác nhân cho sản xuất (công nghiệp, nông nghiệp), vừa có thể sử dụng như một loại hàng hóa (nước đóng chai, nước xuất khẩu...).

Từ các đặc tính đó, khi đánh giá tài nguyên nước ngầm phải có hiểu biết rộng và tuân thủ những nguyên tắc chung:

(1). Xác định chất lượng của nước ngầm ứng với mục đích sử dụng chúng. Chỉ có như vậy mới tận dụng hết các loại nước ngầm có thành phần khác nhau.

(2). Chỉ được xác định phần nước ngầm có thể khai thác, sử dụng (phần nước được coi là tài nguyên) không bị thay đổi về lượng và chất đáp ứng mục đích sử dụng trong suốt thời gian sử dụng.

(3). Chỉ được coi là tài nguyên phần nước ngầm khai thác không gây tác hại xấu đến môi trường nghĩa là đảm bảo phát triển lâu bền và kinh tế.

(4). Đánh giá tài nguyên phải mang tính khả thi, nghĩa là phải phù hợp với điều kiện kinh tế, kỹ thuật cho phép của đất nước hiện tại và tương lai khoảng 20-30 năm.

Các nguyên tắc này đã được phản ánh trong các công trình của nghiên cứu địa chất thuỷ văn thể hiện ở các quan điểm đánh giá trữ lượng nước ngầm ở cả hai khía cạnh lớn là:

- Đánh giá chất lượng nước: Khi đánh giá chất lượng người ta phải xem các yếu tố hình thành và các thành phần vật chất trong nước, hàm lượng các thành phần trong nước so với tiêu chuẩn quy định, các khả năng biến đổi của nó và xử lý chúng để có thể thích hợp với mục đích sử dụng, đồng thời cũng phài chú ý đến bảo vệ tài nguyên đó trong quá trình khai thác.

- Đánh giá trữ lượng nước: Khi đánh giá về lượng cũng có những vấn đề phải xem xét gồm: nguồn hình thành, bổ sung trữ lượng trong quá trình khai thác, khả năng vận động của nước trong đất đá, khả năng biến đổi chất và lượng trong quá trình khai thác cũng như khả năng biến dạng mặt đất khi khai thác. Một trong những yếu tố cần xem xét là khả năng kinh tế, kỹ thuật hiện tại.

Qua nghiên cứu bản đồ địa chất thuỷ văn tỷ lệ 1/200.000 các tỉnh: Lạng Sơn, Lào Cai, Yên Bái, Cao Bằng, Hà Giang, Hoà Bình, Sơn La và Lai Châu cho thấy nền địa chất của các tỉnh đều được thành tạo bởi các địa tầng thuộc các giới Paleozoi và giới Mesozoi là chủ yếu. Ngoài ra còn có một phần nhỏ thuộc giới Kainozoi.

Trong giới Paleozoi chủ yếu thuộc các hệ tầng Cambri, Đevon, Carbon Permi, trong giới Mesozoi chủ yếu là các hệ tầng Trias.

Kết hợp với việc tham khảo các tài liệu, các công trình đã tiến hành nghiên cứu về địa chất thuỷ văn nhất là phần nước dưới đất như:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Đề tài độc lập “ Đánh giá tính bền vững của việc khai thác, sử dụng tài nguyên nước ngầm lãnh thổ Việt Nam. Định hướng chiến lược khai thác sử dụng hợp lý và bảo vệ tài nguyên nước ngầm đến 2020”

- “ Kết quả điều tra, đánh giá nước dưới đất tỉnh Hà Giang (Do Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Bắc thực hiện đến tháng 9/2009).

“Báo cáo kết quả thực hiện điều tra đánh giá nước dưới đất một số vùng trọng điểm thuộc 7 tỉnh miền núi phía Bắc đặc biệt khó khăn” do liên đoàn địa chất thuỷ văn - địa chất miền Bắc- Cục địa chất và khoáng sản Việt Nam - Bộ tài nguyên Môi Trường.

Dựa vào đặc điểm địa tầng, thành phần thạch học, đặc điểm địa hình, tính thấm, khả năng chứa nước, thành phần hoá học của nước... cho thấy trong địa chất thuỷ văn trên các vùng nghiên cứu có một số đặc điểm sau:

3.5.1. Các dạng tầng trữ nước trong vùng nghiên cứu

3.5.1.1. Nước khe nứt

Kết hợp vớí các tài liệu đã nghiên cứu và đánh giá địa chất thuỷ văn đặc biệt là phần nước dưới đất của các công trình, đề tài nghiên cứu thấy rằng: Nước dưới đất trong vùng nghiên cứu chiếm tồn tại chủ yếu dưới dạng nước khe nứt. Nước tồn tại trong các khối đá nứt nẻ thuộc các thành tạo lục nguyên, cacbonat và phun trào, tuổi từ Paleozoi đến Neogen. Nước khe nứt có đặc điểm lớn là phân bố rất không đồng đều, sự không đồng đều đó càng thể hiện rõ nét trong vùng đá cacbonat phát triển mạnh như tỉnh Cao Bằng, Hà Giang, Lai Châu, Yên Bái…. Mực nước dưới đất ở những nơi địa hình thấp, gần miền thoát chỉ cách mặt đất vài ba mét ở một số nơi mực nước cao ngang mặt đất. Nước khe nứt, nhất là nước cactơ có quan hệ mật thiết với môi sinh. Những hố sụt các-tơ, phễu các-tơ là nới tiếp thu nước mưa cung cấp cho nước dưới đất đồng thời cũng là nơi tiếp thu các vật chất hữu cơ, chất thải sinh hoạt, gây ô nhiễm cho nước dưới đất.

3.5.1.2. Tầng chứa nước lỗ hổng trong trầm tích Đệ tứ (Q)

Hầu hết chỉ phân bố ở ven một số sông, suối nhỏ và chiếm diện tích nhỏ hẹp. Chiều dày tầng chứa nước dao động từ 20-30 m nhưng do trầm tích hỗn tạp và tầng chứa nước “treo” nên có khả năng chứa nước nhưng hầu như không chứa nước, một vài lỗ khoan có nước lưu lượng cũng chỉ trên 1 l/s.

Phân bố không liên tục dọc hai bờ sông, phụ thuộc vào điều kiện tích tụ. Chiều dày trầm tích Đệ tứ không quá 8 m và chiều dày phần chứa nước tối đa cũng chỉ đến 4,3m.

Mức độ giàu nước của tầng cũng bất đồng lớn, ở một vài lỗ khoan lưu lượng đạt đến 8-9 l/s, tỉ lưu lượng 6-7 l/s-m nhưng ở nhiều lỗ khoan lưu lượng chỉ từ 2-3 l/s, có những lỗ khoan hầu như không chứa nước.

Nước dưới đất thường không có áp hoặc áp lực yếu. Mực nước đều nằm dưới mặt đất và thường phân bố ở chiều sâu 2-3 m, có quan hệ thuỷ lực trực tiếp với nước mặt.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

3.5.2. Đặc điểm các tầng trữ nước trong vùng nghiên cứu

3.5.2.1. Đặc điểm chung

(cid:153) Các tầng giàu nước

Các tầng giàu nước bao gồm các thành tạo cacbon có tuổi địa chất P2, C-P1, D3, D1-2, S2-D1.

Nước có động thái thay đổi lớn theo mùa và chịu ảnh hưởng trực tiếp của các yếu tố khí tượng thủy văn.

Chiều sâu mực nước tuỳ thuộc và yếu tố địa hình, ở những thung lũng mực nước sát mặt đất hoặc chỉ cách một vài mét ở những sườn đồi và gần các đường phân thuỷ mực nước nằm rất sâu.

Khả năng chứa nước của đá thay đổi khá lớn tuỳ thuộc vào điều kiện phát triển cactơ, ở những nơi đá cacbonat khá thuần khiết và chịu ảnh hưởng của đứt gãy, cactơ phát triển mạnh, dòng mặt hầu như không còn, toàn bộ nguồn nước đổ vào các hang phễu cactơ, chảy đi theo các dòng ngầm và xuất lộ ở những nơi địa hình thuận lợi đôi khi đó chính là đầu của một con suối lớn như nguồn lộ ở hang Pác Bó là đầu của suối LêNin. Cactơ cũng phát triển theo nhiều tầng, nhiều bậc, từ trên mặt đất tới độ sâu 70- 80m.

Nguồn cung cấp cho nước dưới đất trong các tầng này chủ yếu do nước mưa rơi trực tiếp trên diện tích, một phần từ các tầng trầm tích lục nguyên chảy sang.

Các tầng chứa nước Cácbonat Paleozoi là rất giàu nước và là tầng chứa nước quan trọng ở vùng Bắc Bộ nói chung và các xã khan hiếm thuộc vùng nghiên cứu nói riêng.

(cid:153) Các tầng giàu nước trung bình

Xếp vào các tầng giàu nước trung bình gồm các tầng chứa nước trong các thành tạo địa chất D1, S2-D1, O-S, ∈3. Phân bố chủ yếu là quaezit, đá vôi, đá phiến. Ngoài ra thấy có đá phiến thạch anh - mica - felspat, xen quaezit vôi, bên cạnh đó nhiều hệ tầng ở một số vùng như Văn Quan (Lạng Sơn), Hà Quảng, Bảo Lạc, Bảo Lâm(Cao Bằng), Yên Minh(Hà Giang), Trảm Tấu (Yên Bái)… gồm cát bột kết, đá phiến sét, hệ tầng Thần Sa chủ yếu là cát kết thạch anh, đá phiến có xen cacbonat.

Các tầng giàu nước trung bình chủ yếu là trầm tích lục nguyên có xen cacbonat phân bố rải rác, diện tích không lớn.

Mức độ chứa nước của các tầng này chủ yếu trong đới nứt nẻ kiến tạo dọc theo các đứt gãy và đới phát triển cactơ trong đá cacbonat, Một số xã thuộc vùng nghiên cứu nước dưới đất chỉ tàng trữ trong đới nứt nẻ phong hoá.

Chiều sâu phân bố của nước dưới đất thay đổi từ 40-50m đến hàng trăm mét. Các tầng này đều chưa được nghiên cứu địa chất thủy văn, việc đánh giá dựa vào thành phần vật chất, mức độ nứt nẻ và các ngồn lộ tự nhiên của nước dưới đất.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Trong các tầng, nguồn lộ nước dưới đất khá nhiều, lưu lượng thay đổi lớn từ < 0,1 l/s, một số nguồn lộ có lưu lượng 1-2 l/s. Chịu ảnh hưởng trực tiếp của yếu tố khí tượng thủy văn.

(cid:153) Các tầng nghèo nước

Bao gồm các trầm tích Neogen T2, T1, T1, D2, D1, D1. Hầu hết chiếm một diện tích khá lớn trên diện tích tự nhiên của vùng nghiên cứu. Số lượng các nguồn lộ tự nhiên nước dưới đất khá nhiều nhưng lưu lượng nhỏ chỉ 0,1-0,2 l/s. Qua các kết quả điều tra thuộc các vùng có điều kiện tương tự điều kiện tại các các xã thấy rằng lưu lượng xấp sỉ mức 1 l/s.

3.5.2.2. Đặc điểm chi tiết từng vùng khan hiếm nước

Ngoài những đặc điểm địa chất, địa chất thuỷ văn chung tại các vùng nghiên cứu như đã trình bày, khi nghiên cứu để làm rõ vấn đề khan hiếm nước tại các xã thấy có những vấn đề sau:

a. VÙNG ĐÔNG BẮC

(cid:153) Tỉnh Lào Cai

Tại huyện Mường Khương và Bắc Hà: qua tiến hành khảo sát đã xác định được các xã Dìn Chin, Tả Gia Khâu, Pha Long (Mường Khương), Lùng Cải, Hoàng Tung Phố, Tả Van Trư, Bản Già và huyện Xi Ma Cai có các xã Sán Chải, Thào Chư Phìn, Cán Cấu, Lùng Xui, Quan Thần Sán (Bắc Hà) thuộc diện khan hiếm nước, Đây là các xã thuộc vùng núi cao của huyện với độ cao từ 500-1000m, có địa hình khá dốc từ 80- 150.Qua bản đồ địa chất thuỷ văn thấy rằng các xã này đều nằm trên nền địa chất có nước ngầm tồn tại dạng nước khe nứt trên các đá biến chất Preterozoi sớm hệ tầng suối Chiềng (hay Lũng Pô) (Pz1).

Trên địa bàn các xã này cũng chưa có một công trình khoan thăm dò nào để đánh giá địa chất thuỷ văn tuy nhiên theo nhận định của các nhà địa chất học, cũng như qua kết quả phân tích bản đồ địa chất thuỷ văn tỉnh Lào Cai tỷ lệ 1 :100.000 do PTS Nguyễn Ngọc Thạch, Viện Địa lý chủ trì xây dựng năm 1994 của Liên Đoàn quy hoạch và điều tra nước miền Bắc thì nước khe nứt dưới đất tồn tại trong đá biến chất Preterozoi rất ít, các mạnh lộ trong đá chủ yếu là thấm, rỉ. Các mạnh lộ có lưu lượng rất nhỏ từ 0.01-0.5l/s, trung bình là 0.15l/s. Tầng này nghèo nước và ít có khả năng cung cấp nước.

(cid:153) Tỉnh Yên Bái

Huyện Mù Căng Trải xác định có 2 xã Nậm Có và Cao Phạ, huyện Trảm Tấu xác định được các xã Trảm Tấu, Pá Lau. Qua nghiên cứu bản đồ địa chất thuỷ văn nước ngầm thấy rằng các xã đều có nguồn nước ngầm nằm trong tầng chứa nước khe nứt hệ tầng Văn Chấn (J3-KIvc) lưu lượng các điểm lộ nước ngầm nhỏ nhất 0,01 l/s, trung bình 0,28 l/s.

100

Như vậy với điều kiện địa chất thuỷ văn tại các xã thấy rằng trữ lượng nước dưới đất là không nhiều việc khai thác có hạn hơn nữa động thái phụ thuộc vào nước

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

mặt nên việc khai thác và sử dụng nước ngầm phục vụ sinh hoạt cũng sẽ gặp nhiều khó khăn nhất là trong mùa khô.

(cid:153) Tỉnh Hà Giang

Tại huyện Quản Bạ: Vùng KHN gồm 7 xã vùng cao núi đá: Bát Đại Sơn, Cán Tỷ, Thái An, Nghĩa Thuận, Cao Mã Pờ, Tả Ván, Thanh Vân qua tìm hiểu bản đồ địa chất thuỷ văn thấy rằng các hầu hết các xã đều có nước ngầm tồn tại dưới dạng nước khe nứt cator thuộc phân vị chứa nước có các tầng chứa nước trung bình như D2ld, D2 dd, tại Tả Ván và Cao Mã Pờ đã có hai lỗ khoan thăm dò tuy nhiên đều thu được tỷ lưu lượng nhở q<0,2l/s.m. Các xã Thanh Vân và Nghĩa Thuận còn thấy dải nhỏ hẹp có phân vị chứa nước thuộc các tầng Pecmi thống dưới hệ tầng đồng đăng (P2dd) và Cacbon- Pecmi thống dưới hệ tầng bắc Sơn. Hai phân vị này cũng được đánh giá có tỷ lưu lượng ở mức trung bình đến giàu như hệ tầng C-P2bs

Tại huyện Yên Minh: Vùng KNN gồm 6 xã vùng cao núi đá: Phù Lũng, Thắng Mố, Sủng Thài, Sủng Tráng, Na Khê, Bạch Đích. Qua nghiên cứu bản đồ thấy rằng hầu hết các xã có nước ngầm tồn tại dưới dạng nước khe nứt cator trong các phân vị chứa nước thuộc tầng Triat thống trên (T1sh) đây là tầng được coi là nghèo nước trong dạng tồn tại của nước ngầm khe nứt, khe nứt cator. Tại các xã Sủng Thái, Sủng Tráng và Thắng Mố có một dải địa chất nhỏ hẹp trải dài qua các xã từ Thắng Mố tới Sủng Thái có phân vị chứa nước thuộc các tầng Cacbon- Pecmi thống dưới hệ tầng Bắc Sơn được đánh giá là giàu nước có tỷ lưu lượng q>1l/s.m. Qua tài liệu khoan thăm dò thấy lỗ khoan 1093 cho tỷ lưu lượng ở mức 0,2-1l/s.m.

Tại huyện Mèo Vạc: Vùng KHN gồm hầu hết các xã ngoại trừ 3 xã ở vùng núi đất: Nậm Ban, Niêm Sơn, Tát Ngà. Qua nghiên cứu thấy rằng các xã này cũng có dạng tồn tại nước dưới đất là nước ngầm khe nứt cattơr thuộc phân vị chứa nước của các tầng Triat thống trên (T1sh) đây là tầng được coi là nghèo nước. Ngoài ra một phần nhỏ phía Đông của Niệm Sơn và của xã Tát Ngà có địa chất thuộc tầng Devon thống dưới (D1bb) đây cũng được coi là tầng nghèo nước.

Tại huyện Đồng Văn: Vùng KHN gồm hầu hết các xã, ngoại trừ 3 xã ở vùng núi đất: Má Lé, Lũng Cú, Lũng Táo. Qua nghiên cứu thấy rằng hầu hết các phân vị chứa nước thuộc các hệ tầng Cacbon- Pecmi thống dưới hệ tầng Bắc Sơn được đánh giá là giàu nước có tỷ lưu lượng q>1l/s.m. Tuy nhiên, qua tài liệu khoan thăm dò thấy rằng các lỗ khoan đều cho tỷ lưu lượng thuộc mức trung bình thấp q từ 0,2-1 l/s.m.

Tại một số xã trong các huyện cũng đã tiến hành khoan thăm dò địa chất thuỷ văn trong các dự án:

Dự án: “Điều tra, đánh giá nguồn nước dưới đất vùng Quản Bạ - Hà Giang”; Kết quả tìm ra 12 lỗ khoan có nước (QT1, QT2, QT3, QT4, QT5, TS1, TS2, TS3, TS4, TS5, TV1 và TV3) ở các xã Thanh Vân, Quyết Tiến và Thị trấn Tam Sơn với tổng lưu lượng là 6.383m3/ngđ.

Dự án: “Điều tra đánh giá nguồn nước dưới đất huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang”; Kết quả tìm ra 3 lỗ khoan có nước (MV1, MV8 và MV10) với tổng lưu lượng là 752m3/ngđ.

101

Dự án: Điều tra, đánh giá nguồn nước dưới đất các vùng Lũng Hồ - Đường Thượng, Phố Cáo, Phố Bảng, Sủng Là, Tà Lủng, Sính Lủng (Đồng Văn) thuộc Dự án

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

“Điều tra, đánh giá nước dưới đất ở một số vùng trọng điểm thuộc 7 tỉnh đặc biệt khó khăn miền núi phía Bắc”; Kết quả tìm ra 3 lỗ khoan có nước PC1, PC3 ở xã Phố Cáo và TL2 ở thị trấn Đồng Văn với tổng lưu lượng là 922,7m3/ngđ.

Các lỗ khoan trên đây chủ yếu tại khác khu vực có địa hình lòng trũng, thấp, nước khe nứt tích tụ nhiều nhất là trong mùa mưa.

Như vậy qua các kết qủa điều tra trên cùng với những nhận định về nước dưới đất thấy rằng tại các xã được xác định là khan hiếm nước có nguồn nước ngầm thuộc dạng trung bình có thể khai thác vục vụ sinh hoạt với quy mô nhỏ.

(cid:153) Tỉnh Cao Bằng

Đối với huyện Hà Quảng: xác định được 12 xã nằm trên vùng cao của dãy núi đá vôi: Kéo Yên, Lũng Nặm, Vân An, Cải Viên, Nội Thôn, Thượng Thôn, Hồng Sỹ, Tổng Cọt, Sỹ Hai, Hạ Thôn, Mã Ba, Vần Dính. Các xã này đều nằm trên nền địa chất thuộc giới Paleozoi (PZ) bao gồm:

+ Hệ Cacbon- Hệ Pecmi thống dưới (C-P1) tuy nhên trong đá phát triển nhiều khe nứt kiến tạo, đứt gãy đã tạo điều kiện cho castơr phát triển rộng rãi và mạnh mẽ dẫn đến sự mất nước nghiêm trọng.

+ Hệ Pecmi thống trên- Hệ tầng Triat thống dưới (P3-T1) hệ tầng này trên bản đồ địa chất thấy rằng chỉ tồn tại một diện tích nhỏ khoảng 7,8km2 thuộc xã Nội Thôn. Mức độ ngậm nước của tầng hệ tầng này có khá hơn tuy nhiên do diện tích nhỏ hẹp, xung quanh lại bị nhiều nứt lẻ sâu, ngầm lên việc tích tụ nước từ nước mặt có hạn chế.

Đối với huyện Bảo Lạc: cũng xác định được vùng KHN gồm 5 xã: Khánh Xuân, Xuân Trường, Hồng An, Cô Ba, Thượng Hà. Nền địa chất của các xã này trên bản đồ địa chất cũng thấy rằng hầu hết các xã đều nằm trên tầng chứa nước ke nứt hệ Pecmi thống trên- Hệ tầng Triat thống giữa và thống dưới (P3-T2,1). Một dải nhỏ, hẹp kéo dài từ Cô Ba xuống Xuân Trường thuộc hệ tầng Cacbon- Pecmi thống dưới. Tất cả các hệ tầng này đều thuộc tầng chứa nước khe nứt và giàu nước tuy nhiên do trên hệ tầng phát triển mạnh các đứt gãy, khe nứt mà khả năng tích tụ nước kém, khả năng khai thác nước ngầm bị hạn chế, theo đánh giá và nhận định chung khi xuống tầng sâu từ 60-100m các đứt gãy, nứt nẻ có giảm tuy nhiên khả năng khai thác không nhiều.

Huyện Bảo Lâm: qua tìm hiểu cũng xác định được vùng KHN đặc biệt là Đức Hạnh và Lý Bôn hai xã đều nằm trên hệ tầng Tiat thống dưới và cũng thuộc dạng chứa nước khe nứt dạng nghèo nước bao gồm các trầm tích Neogen T2alp, T1sh.

Nhìn chung, do điều kiện chưa cho phép nên các công trình nghiên cứu theo chiều sâu chưa có nên không đánh giá được chiều sâu đới phong hoá nứt nẻ và khả năng chứa nước của chúng. Tuy nhiên tại khu vực thị xã Cao Bằng các tài liệu khoan ĐCCT, ĐCTV và khảo sát các giếng tại tầng địa chất trầm tích phun trào hệ Trias thống dưới, hệ tầng Sông Hiến, tập dưới (t1sh1) thấy rằng:

102

Nước dưới đất tồn tại và lưu thông trong đới nứt nẻ của đá ryolit, đá vôi hoa hoá, cuội kết chứa tuf. Qua tài liệu thuộc báo cáo kết quả điều tra nguồn nước vùng thị xã Cao Bằng tại LK 4D và tài liệu thuộc báo cáo tìm kiếm tỉ mỷ mỏ sắt Nà Rụa tại các lỗ khoan 6N, LK10N, LK15N, LK14N, LK17N và LK18N cho thấy đới phong hoá nứt nẻ có bề dày thay đổi 8,4m (LK6N) ÷ 108 m (LK15N). Các đá phong hoá nứt nẻ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

mạnh nhưng thường bị lấp đầy bởi sét, bột sét (LK4Đ, LK10N) nên hạn chế khả năng chứa và lưu thông nước.

Khảo sát 42 điểm lộ nước cho thấy: có 15 điểm lộ Q < 0,1 l/s, 25 điểm Q = 0,1 ÷ 1 l/s, 2 điểm Q = 3,0 l/s (điểm lộ 442 và 136N).

Kết quả bơm thí nghiệm ở 6 lỗ khoan, cho thấy: có 3 lỗ khoan Q < 1 l/s, 1 lỗ

khoan Q = 1 ÷ 5 l/s, 2 lỗ khoan Q > 5 l/s.

Hệ số dòng ngầm M theo tài liệu hút nước thí nghiệm là 3,77 l/s.km2.

Qua kết quả nêu trên có thể xếp vào tầng chứa nước trung bình, không đồng nhất về diện và chiều sâu.

Tại lỗ khoan (LK15N) gặp ryolit ở độ sâu 61m ÷ 180 m, đến độ sâu 104 m gặp nước áp lực, nước dâng cao + 7,56 m, xả nước thí nghiệm kéo dài 194 giờ lưu lượng đo được 7,02 l/s tương ứng hạ thấp 5,57 m. Năm 1997, Đoàn 54 tiến hành khoan khai thác lỗ khoan đó phục vụ cấp nước nóng cho Công ty Du lịch Cao Bằng. Khi đó áp lực vỉa đã giảm, mực nước chỉ còn dâng cao +0,2 m, Kết quả bơm khai thác thử 98 giờ: lưu lượng ổn định 6,50 l/s, mực nước hạ thấp 14,80 m, mực nước phục hồi ổn định là +0,2 m.

Như vậy có thể thấy rằng dù khu vực thị xã là nơi hợp lưu của hai nhánh sông lớn là sông Bằng và sông Hiến ngoài ra còn có nhiều suối nhỏ tuy nhiên do khả năng ngậm nước kém lên lượng nước khai thác được không nhiều, chỉ ở mức độ trung bình. Đối với các xã vùng khan hiếm nước thuộc tỉnh cao Bằng do nằm ở vị trí thượng nguồn các nhánh suối nhỏ, có độ dốc lớn do vậy việc tích tụ nước trong các tầng địa chất hầu như rất ít, nhất là trong mùa khô. Mùa mưa có khá hơn tuy nhiên động thái của nước dưới đất gắn liền với nước mặt lên sau khi mưa ít ngày mực nước tụt rất nhanh. Tại các xã thuộc vùng nghiên cứu tuy chưa có công trình khoan thăm dò địa chất thuỷ văn nào nhưng qua đánh giá các điều kiện địa chất tương tự và khảo sát các điểm xuất lộ thấy rằng việc khai thác nguồn nước ngầm để phục vụ sinh hoạt và sản xuất không mấy khả quan.

(cid:153) Tỉnh Lạng Sơn

Vùng KHN thuộc huyện Hữu Lũng: xác định được 7 xã: Hữu Liên, Yên Bình, Hoà Bình,Tân Lập, Yên Vượng, Nhật Tiến, Minh Tiến. Trên bản đồ địa chất thuỷ văn thấy rằng nền địa chất thuỷ văn của huyện nằm chủ yếu trên ba dạng phân vị chứa nước dạng nước khe nứt là các tầng: Cácbon giữa - Pecmi dưới hệ Bắc Sơn (C-P1bs). Tầng chứa nước nứt nẻ các thành tạo cacbonat Pecmi trên - hệ tầng Đồng Đăng (P2đđ). Tầng chứa nước khe nứt các thành tạo Triat.

Tại xã Hoà Bình đã tiến hành khoăn thăm dò hai lỗ khoan 3230 và 3232 thấy rằng tỷ lưu lượng khai thác thuộc dạng trung bình từ giao động từ 0,2-1l/s.m.

Tại các xã Minh Tiến, Nhật Tiến đã có khoan tham dò tại lỗ khoan 3176 thấy rằng tỷ lưu lượng khai thác cũng thuộc dạng trung bình từ 0,15-1 l/s.m. Tại xã Yên Vượng cũng tiến hành khoan thăm dò tại lỗ khoan 3264 thấy tỷ lưu lượng khai thác được trung bình ở mức hơn 0,15 l/s.m.

103

Xã Yên Bình nằm trên nền địa chất thuỷ văn có hai dạng chứa nước là lỗ hổng và khe nứt. Dạng tồn tại của địa tầng chứa nước lỗ hổng hầu hết nằm phía Nam của xã

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

và có thành tạo bở rời đệ tứ (Q). Phía Bắc của xã hầu hết có các tầng chứa nước khe nứt thuộc các thành tạo Cacbon- Pecmi (C-P) và phức hệ Triat.

Vùng KHN thuộc huyện Văn Quan: xác định được 9 xã: Tri Lễ, Lương Năng, Hữu Lễ, Tú xuyên, Song Giang, Văn An, Tràng Sơn, Tân Đoàn, Tràng Phái: Các xã này hầu hết đều nằm trên nền địa chất thuỷ văn có nguồn nước ngầm tồn tại dưới dạng nước khe nứt thuộc tầng nghèo nước có tuổi địa chất hầu hết nằm trong kỷ Triat như TT3n-rvl, T3 cms, T1-2sh… trong đó tầng T3cms đã thí nhiệm ở 16 lỗ khoan nhưng phần lớn đều cho giá trị trung bình q< 0,2 l/sm, thuộc loại nghèo nước. Trong 9 xã đã xác định đã tiến hành khoan thí nghiệm ở 8 lỗ thì có đến 7 lỗ cho giá trị tỷ lưu lượng thấp với q<0,2l./s.m.

Huyện Chi Lăng: cũng xác định được vùng KHN gồm 8 xã: Y Tịch, Vạn Ninh, Bằng Mạc, Bằng Hữu, Hoà Bình, Thượng Cường, Nhân Lý, Hữu Kiên

Qua nghiên cứu bản đồ địa chất thuỷ văn thấy rằng các xã này cũng có tầng chứa nước thuộc các tầng nghèo nước như T3cms,J-Ktl ngoài ra một số nơi như xã Bằng Hữu, Bằng Mạc có nền địa chất thuộc hệ tầng Cabon- Pecmi giữa hệ tầng Bắc Sơn (C-P1bs) còn hầu hết các xã có nước ngầm tồn tại trong hệ tầng D1-2nq và D1ml, chủ yếu gồm các loại đá vôi, bột kết xen ít đá vôi kết vôi, vôi sét, đá phiến sét…Khe nứt và hang hốc cattor phát triển trong các hang hốc có độ sâu từ 70-80m. Qua khoan thí nhiệm 8 lỗ khoan trên các xã thuộc các hệ tầng thì thấy có đến 5/8 lỗ khoan có tỷ lưu lượng q=0,1-0,2 l/s.m.có 3 lỗ có tỷ lưu lượng trung bình q=0,2-0,5l/s.m.

Ngoài kết quả khảo sát, 1 số tầng cũng đã được bơm nước thí nghiệm, như các tầng N, T3n-rvl, T3 cms, T1-2sh… trong đó tầng T3cms đã thí nghiệm ở 16 lỗ khoan, nhưng phần lớn đều cho giá trị trung bình q < 0,2 l/sm, thuộc loại nghèo nước.

Như vậy qua đánh giá thấy rằng hầu hết các xã KHN thuộc tỉnh Lạng Sơn có nước ngầm tồn tại dưới dạng nước khe nứt thuộc các hệ tầng Cacbon- Pecmi thống giữa và các hệ tầng Triat. Với dạng tồn tại này cùng với sự nứt nẻ và đứt gãy phát triển mạnh kiến nước dưới đất tại các xã vùng cao nói chung và các xã trong vùng khan hiếm nước nói riêng có trữ lượng không nhiều. Việc khai thác nước ngầm để phục vụ sinh hoạt và sản xuất sẽ gặp nhiều khó khăn đặc biệt vào mùa khô lưu lượng sẽ rất nhỏ.

b. VÙNG TÂY BẮC

(cid:153) Tỉnh Lai Châu

Tại Sìn Hồ qua điều tra khảo sát thấy có các xã Vàng Ma Chải, Mù San, Tông Qua Lìn và tại huyện Phong Thổ có các xã Ma Quai, Phăng Sô Lin, Tả Phìn, Hồng Thu, Phìn Hồ, Pa Tần, Nậm Ban là các xã thuộc diện khan hiếm nước.

104

Qua tìm hiểu và nghiên cứu thêm trên bản đồ địa chất thuỷ văn của tỉnh thấy rằng: nước dưới đất đều tồn tại dưới dạng nước khe nứt và nằm trên các hệ tầng địa chất có khả năng trữ nước và cung cấp nước thuộc loại trung bình đến nghèo nước như các hệ tầng C3-P1; J3-k; S2-D1; Pr-12; Chưa có công trình nào tiến hành khoan thăm dò trên địa bàn các xã, tuy nhiên theo nhận định chung có nếu khoan thăm dò thì có tỷ lưu lượng thường nhỏ từ 0,1-0,5l/s.m. Đáng chú ý ở các xã Vàng Ma Chải và Tông

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Qua Lìn thấy tồn tại các đá biến chất của giới Protezozoi gồm hệ thống suối Chiềng (PR1-2sc) đây được xếp vào thể địa chất rất nghèo và cách nước. Do nước dưới đất tồn tại dưới dạng nước khe nứt do vậy động thái cũng như mực nước trong các khe nứt phụ thuộc vào nước mưa, về mùa khô nước khe nứt tụt giảm và ít đến không có.

(cid:153) Tỉnh Sơn La

Huyện Thuận Châu: Gồm các xã : Phỏng Lái, Mường Khiêng, Bó Mười, Chiềng Bôm, Tông Lệnh, Chiềng Pha, Co Mạ: Qua nghiên cứu bản đồ địa chất thuỷ văn thấy rằng các xã đều nằm trên nền địa chất thuỷ văn thuộc các địa tầng Pecmi thống giữa và hệ tầng Triat như T3mn;T2lmt; D1np; T1cn, P2yd đều là các các tầng chứa nước khe nứt có mức ngậm nước ít động thái phụ thuộc vào nước mưa, vào mùa khô lượng nước hạ thấp và ít. Tại xã Phỏng Lái đã có hai lỗ khoan thăm dò kết quả cho đo cho thấy tỷ lưu lượng đạt mức thấp q<0,2l/s.m. Tại các xã như Bó Mười. Mường Chiêng, Cò Mạ cũng qua tài liệu khoan thăm dò cũng cho kết quả tỷ lưu lượng ở mức thấp hơn 0,2l/s.m.

Huyện Mường La có hai xã: Chiền Công và Chiềng Ân được xác định là vùng khan hiếm nước. Qua bản đồ địa chất thuỷ văn nước ngầm cho thấy nền địa chất thuỷ văn của hai xã nằm trong dải địa chất có thể địa chất ngheo nước J-K1; Qua tài liệu tiến hành khoan thăm dò địa chất thủy văn trên địa bàn 2 xã thấy rằng cả bốn lỗ khoan đều đo được tỷ lưu lượng ở mức thấp từ 0,01-0,2l/s.m.

Huyện Mộc Châu qua tiến hành khảo sát thăm hỏi cũng xác định các xã Piềng Luông, Xuân Nha là các xã thuộc diện khan hiếm nước. Nghiên cứu bản đồ địa chất thủy văn nước ngầm trên hai xã thấy rằng nước ngầm tồn tại chủ yếu là dạng nước ngầm khe nứt trên nền địa chất PR3-ε1nc2-3 và ε3 hr đây là các thể địa chất rất nghèo nước do vậy việc khai thác nước ngầm phục vụ nhu cầu của người dân là khó khăn. Theo tài liệu khoan thăm dò đã tiến hành khoan một lỗ tại xã Xuân Nha kết quả cho thấy tỷ lưu lượng chỉ ở mức <0,01l/s.m

Tại Huyện Mai Sơn cũng xác định được các xã Hát Lót, Phiêng Cằm, Chiềng Sung là các xã khan hiếm nước. Thông qua nghiên cứu và phân tích bản đồ địa chất thuỷ văn nước ngầm thấy rằng nước ngầm tồn tại dưới dạng nước khe nứt và thuộc các tầng Triat như T1cn, Tađg là các tầng nghèo nước, qua các tài liệu khoan thăm dò tại Hát Lót khoan 1 lỗ, TT. Chiềng Sung 1 Lỗ đều cho tỷ lưu lương q<1l/s.m.

105

Như vậy, thông qua những nhận định cũng như đánh giá khi phân tích, nghiên cứu bản đồ địa chất thuỷ văn tỷ lệ 1:200.000, các tài liệu tham khảo cũng như các điều tra thực tế thấy rằng tại tất cả các xã được đánh giá là xã khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh miền núi phía Bắc đều có một đặc điểm chung về dạng tồn tại của nước dưới đất đó là nước khe nứt và hầu hết nằm trên các tầng chứa nước thuộc diện nghèo nước đến rất nghèo, bên cạnh đó là hoạt động địa chất cactơr diễn ra mạnh mẽ nên khả năng mất nước rất lớn. Động thái nước khe nứt cũng như mực nước trong các khe nứt phụ thuộc vào nước mưa, về mùa khô nước khe nứt tụt giảm và ít đến không có. Việc khai thác nước ngầm nhằm phục vụ nhu cầu nước sinh hoạt cho người dân nơi đây là không khả thi, ngoại trừ một số vùng trũng thấp khai thác trong trầm tích bở rời đệ tứ tuy nhiên diện tích không nhiều do vậy mức độ cung cấp nước từ tầng này cũng không nhiều nhất là trong mùa khô.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Trên đây là những nhận định và đánh giá địa chất thủy văn tại các xã trong vùng khan hiếm nước để làm rõ thêm mức độ khan hiếm nước nhất là việc khan hiếm nguồn nước ngầm trong mùa khô. Từ đó cũng định được hướng khai thác nguồn nước để phục vụ sinh hoạt và sản xuất chỉ có thể tận dụng nguồn nước mặt.

(cid:153) Tỉnh Hoà Bình

Tại huyện Mai Châu: đã xác định được vùng khan hiếm có hai xã là Hang Kìa và Pà Cò, huyện Tân Lạc có các xã: Phú Vinh, Phú Cường, Quyết chiến, Bắc Sơn, Nam Sơn, Lùng Vân, Ngổ Luông. Qua nghiên cứu và tìm hiểu bản đồ địa chất thuỷ văn của tỉnh thấy rằng nước dưới đất thuộc các xã tồn tại dưới dạng nước khe nứt cator, động thái biến đổi mạnh theo mùa, về mùa khô hầu hết bị khô cạn, thuộc các trầm tích cacbonat và lục nguyên thuộc các hệ tầng Triat giữa T2 như T2nt, riêng xã Phú Vinh có một dải địa tầng thuộc Pecmi giữa và Triat giữa (P2-T2) đều thuộc tầng nghèo nước

Huyện Đà Bắc có các xã: Yên Hoà, Mường Tuổng, Vạn Sơn, Toàn Sơn, Tu Lý. Qua nghiên cứu thấy rằng các xã đều nằm trên địa tầng có tầng chứa nước trung bình như O3-S1; D1-2.

Cho đến nay, trên địa bàn các xã chưa tiến hành khoan thăm dò đề đánh giá địa chất thuỷ văn, tuy nhiên qua khảo sát thấy một số điểm xuất lộ có lưu lượng 0,1-0,5l/s. Để đánh giá kỹ hơn tại các vùng khan hiếm cần tiến hành khoan thăm dò tuy nhiên đến thời điểm này, qua đánh giá địa chất thuỷ văn nước ngầm thấy rằng nguồn nước ngầm tại các xã thuộc khu vực nghiên cứu và nhất là các xã khan hiếm nước thuộc huyện Tân Lạc, Mai Châu đều nằm trong hệ tầng chứa nước thuộc dạng nghèo. Cùng với sự phát triển sâu rộng của karst thì nước dưới đất chủ yếu tồn tại trong các tháng mùa mưa, vào các tháng mùa khô mực nước tụt đi đi nhanh chóng. Việc khai thác nước ngầm nhằm phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất sẽ gặp nhiều khó khăn nhất là trong mùa khô.

IV - THỜI GIAN VÀ MỨC ĐỘ THIẾU NƯỚC

4.1. TÍNH NHU CẦU SỬ DỤNG NƯỚC CHO CÁC HỘ DÙNG NƯỚC

4.1.1. Giới hạn vùng khan hiếm nước

Qua đợt khảo sát thực tế, làm việc với địa phương, nhóm nghiên cứu đã xác định vùng khan hiếm nước trên địa bàn từng tỉnh như sau:

4.1.1.1. Vùng Đông Bắc

a. Tỉnh Lào Cai

Huyện Mường Khương: Các xã Dìn Chin, Tả Gia Khâu, Pha Long.

Huyện Bắc Hà: Các xã Lùng Cải, Hoàng Tung Phố, Tả Van Trư, Bản Già.

Huyện Si Ma Cai: Vùng KHN gồm các xã : Sán Chải, Thào Chư Phìn, Cán Cấu, Lùng Xui, Quan Thần Sán.

106

b. Tỉnh Yên Bái

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Huyện Mù Cang Chải: Gồm 2 xã Nậm Có, Cao Phạ.

Huyện Trạm Tấu: Gồm 2 xã Trạm Tấu, Pá Lau.

c. Tỉnh Hà Giang

Quản Bạ: Vùng khan hiếm nước gồm 7 xã vùng cao núi đá: Bát Đại Sơn, Cán Tỷ, Thái An, Nghĩa Thuận, Cao Mã Pờ, Tả Ván, Thanh Vân.

Yên Minh: Vùng khan hiếm nước gồm 6 xã vùng cao núi đá: Phù Lũng, Thắng Mố, Sủng Thài, Sủng Tráng, Na Khê, Bạch Đích.

Mèo Vạc: Vùng khan hiếm nước gồm hầu hết các xã ngoại trừ 3 xã ở vùng núi đất: Nậm Ban, Niêm Sơn, Tát Ngà.

Đồng Văn: Vùng khan hiếm nước gồm hầu hết các xã, ngoại trừ 3 xã ở vùng núi đất: Má Lé, Lũng Cú, Lũng Táo.

d. Tỉnh Cao Bằng

Huyện Bảo Lạc: Vùng khan hiếm nước gồm 5 xã: Khánh Xuân, Xuân Trường, Hồng An, Cô Ba, Thượng Hà.

Huyện Bảo Lâm: Vùng khan hiếm nước gồm 2 xã: Đức Hạnh, Lý Bôn.

e. Tỉnh Lạng Sơn

Huyện Hữu Lũng: Vùng khan hiếm nước gồm 7 xã vùng núi đá vôi: Hữu Liên, Yên Bình, Hoà Bình, Tân Lập, Yên Vượng, Nhật Tiến và Minh Tiến.

Huyện Chi Lăng: Gồm 8 xã Y Tịch, Vạn Ninh, Bằng Mạc, Bằng Hữu, Hoà Bình, Thượng Cường, Lý Nhân và Hữu Kiên.

Huyện Văn Quan: Gồm 8 xã Tri Lễ, Lương Năng, Hữu Lễ, Tú Xuyên, Tân Đoàn, Tràng Phái, Song Giang và Văn An.

4.1.1.2. Vùng Tây Bắc

a. Tỉnh Lai Châu

Huyện Phong Thổ: Vùng khan hiếm nước gồm 3 xã Vàng Ma Chải, Mù Sang, Sờ Lờ Lầu.

Huyện Sìn Hồ: Gồm 7 xã Nậm Ban, Pa Tần, Pìn Hồ, Hồng Thu, Tả Phìn, Ma Quai, Phăng Sô Lin.

b. Tỉnh Sơn La

Huyện Thuận Châu: gồm 13 xã Phổng Lái, Chiềng Ly, Chiềng Ngàm, Mường Khiêng, Bó Mười và Chiềng La, Mường É, Chiềng Pha, Phổng Lập, Phổng Lăng, Co Mạ, Chiềng Bôm, Long Hẹ.

107

c. Tỉnh Hoà Bình

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Huyện Mai Châu: Vùng khan hiếm nước gồm2 xã Hang Kia, Pà Cò.

Huyện Tân Lạc: Gồm 7 xã Phú Vinh, Phú Cường, Quyết Chiến, Bắc Sơn, Nam Sơn, Lũng Văn và Ngó Luông.

Huyện Đà Bắc: Gồm 4 xã Mường Tuổng, Yên Hoà, Toàn Sơn và Tu Lý.

4.1.2.Nhu cầu sử dụng nước

4.1.2.1. Phân vùng sử dụng nước

4.1.2.1.1. Vùng Đông Bắc

a. Tỉnh Lào Cai

+ Vùng I: Gồm tất cả các 3 huyện Huyện Mường Khương, Bắc Hà, Si Ma Cai với tổng diện tích tự nhiên 147284 ha, diện tích trồng cây hàng năm 24382, 5 ha, diện tích trồng cây lâu năm 5498 ha.

b. Tỉnh Yên Bái

+ Vùng I: gồm 2 xã Nậm Có và Cao Phạ của huyện Mù Cang Chải với tổng diện tích tự nhiên là 28.981,3ha,diện tích trồng cây hàng năm 1195 ha, cây lâu năm 113,55 ha.

Vùng II: Gồm 2 xã Trạm Tấu và Pá Lau của huyện Trạm Tấu với tổng diện tích tự nhiên là 5.299,1ha, diện tích trồng cây hàng năm 773 ha, cây lâu năm 96 ha.

c. Tỉnh Hà Giang

+ Vùng I (Lưu vực sông Nho Quế): gồm đất đai của hai huyện Mèo Vạc, Đồng Văn và 12/18 xã của huyện Yên Minh với iện tích tự nhiên 126.382ha, diện tích trồng cây hàng năm…, diện tích trồng cây lâu năm …

+ Vùng II(lưu vực sông Miện): gồm đất đai của huyện Quản Bạ và 6 xã của huyện Yên Minh: Phú Lúng, Na Khê, Lao Và Chải, Thắng Mố, Bạch Đích và xã Sủng Tráng với diện tích tự nhiên là 108.893 ha, diện tích trồng cây hàng năm…, diện tích trồng cây lâu năm …

d. Tỉnh Cao Bằng

+ Vùng I: gồm 12 xã của huyện Hà Quảng với diện tích tự nhiên 27119 ha, diện tích trồng cây hàng năm 3616 ha, cây lâu năm 55,6 ha.

+ Vùng II: gồm 2 xã Đức Hạnh, Lý Bôn của huyện Bảo Lâm với tổng diện tích tự nhiên 20673 ha, diện tích trồng cây hàng năm 3460 ha, cây lâu năm 113 ha.

+ Vùng III: Gồm 5 xã: Khánh Xuân, Xuân Trường, Hồng An, Cô Ba, Thượng Hà của huyện Bảo Lạc với diện tích tự nhiên 31506,87 ha, diện tích trồng cây hàng năm 2794,6, cây lâu năm 68,2 ha.

e. Tỉnh Lạng Sơn

108

+ Vùng I: Gồm 17 xã vùng núi đá vôi 3 huyện Hữu Lũng, Chi Lăng Và Văn Quan: Hữu Liên, Yên Bình, Hoà Bình Tân Lập, Yên Vượng, Nhật Tiến, Minh Tiến,

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Tri Lễ, Lương Năng, Hữu lễ, Tú Xuyên, Y Tịch, Vạn Ninh, Bằng Mạc, Bằng Hữu, Hoà Bình và Thượng Cường với tổng diện tích tự nhiên là 63986,5 ha, diện tích trồng cây hàng năm 8297,1 ha, cây lâu năm +ăn quả 1457 ha.

+ Vùng II: Gồm xã Lý Nhân huyện Chi Lăng với diện tích tự nhiên là 2236,4 ha, diện tích trồng cây hàng năm 353,3 ha, cây lâu năm+ ăn quả là 48 ha.

+ Vùng III: Gồm xã Hữu Kiên huyện Chi Lăng với diện tích tự nhiên là 8324,4 ha, diện tích trồng cây hàng năm 253,8 ha, cây lâu năm+ăn quả 10 ha.

+ Vùng IV: Gồm 2 xã Tân Đoàn, Tràng Phái huyện Văn Quan, tổng diện tích tự nhiên 6174,2 ha, diện tích trồng cây hàng năm 700,8 ha, lâu năm + ăm quả 780 ha.

+ Vùng V: Gồm 2 xã Song Giang và Văn An huyện Văn Quan với diện tích tự nhiên là 2295,2 ha, diện tích trồng cây hàng năm 318,2 ha, cây lâu năm+ăn quả 12 ha.

4.1.2.1.2. Vùng Tây Bắc

a. Tỉnh Lai Châu

+ Vùng I: Gồm 3 xã Vàng Ma Chải, Sì Lở Lấu, và Mù Sang huyện Phong Thổ với tổng diện tích tự nhiên là 10848 ha, diện tích trồng cây hàng năm 1016,8 ha, diện tích trồng cây lâu năm 12,6 ha.

+ Vùng II: Gồm 7 xã Ban, Pa Tần, Pìn Hồ, Hồng Thu, Tả Phìn, Ma Quai, Phăng Sô Lin Huyện Sìn Hồ vơíu tổng diện tích tự nhiên 67055 ha, diện tích trồng cây hàng năm 7559,8 ha, cây lâu năm 63 ha.

b. Tỉnh Sơn La

+ Vùng I: gồm 6 xã nằm phía Tây Bắc của huyện Thuận Châu là: Phổng Lái, Chiềng Ly, Chiềng Ngàm, Mường Khiêng, Bó Mười và Chiềng La với tổng diện tích tự nhiên 33.062 ha, diện tích trồng cây hàng năm 8228 ha, cây lâu năm 1390,5 ha.

+ Vùng II: gồm 7 xã nằm ở phía Tây Nam của huyện Thuận Châu: Mường É, Chiềng Pha, Phổng Lập, Phổng Lăng, Co Mạ, Chiềng Bôm, Long Hẹ, tổng diện tích tự nhiên 39112 ha, diện tích trồng cây hàng năm 7769,6 ha, diện tích trồng cây lâu năm 822 ha.

c. Tỉnh Hoà Bình

+ Vùng I: Gồm 3 xã Hang Kia, Pà Cò huyện Mai Châu, tổng diện tích tự nhiên 4190 ha, diện tích trồng cây hàng năm 451,5 ha, diện tích trồng cây lâu năm 52,5 ha.

+ Vùng II: Gồm 7xã Phú Vinh, Phú Cường, Quyết Chiến, Bắc Sơn, Nam Sơn, Lũng Văn và Ngó Luông huyện Tân Lạc với tổng diện tích tự nhiên 19243 ha, diện tích trồng cây hàng năm 2496,7 ha, cây lâu năm 95,2 ha.

+ Vùng III: Gồm xã Mường Tuổng huyện Đà Bắc với diện tích tự nhiên 1402 ha, diện tích trồng cây hàng năm 31 ha.

+ Vùng IV: Gồm xã Yên Hoà huyện Đà Bắc với tổng diện tích tự nhiên 3303, diện tích trồng cây hàng năm 299,4 ha, cây lâu năm 32 ha.

109

+ Vùng V: Gồm 2 xã Toàn Sơn và Tu Lý huyện Đà Bắc với tổng diện tích tự nhiên 7299 ha, diện tích trồng cây hàng năm 520 ha, cây lâu năm 195,3 ha.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

4.1.2.2. Chỉ tiêu dùng nước của các ngành

a. Chỉ tiêu cấp nước cho sinh hoạt

Dựa theo tiêu chuẩn cấp nước của Viện Quy hoạch thuỷ lợi kết hợp cùng chỉ tiêu của Bộ xây dựng đề ra để lấy chỉ tiêu tính toán cho từng thời đoạn như sau:

+ Nông thôn: 40-60l/người/ngày/đêm

+ Thị Trấn, thị xã: 80 l/người/ ngày đêm.

+ Thành phố: 100 l/người/ ngày đêm.

Bảng 4.1: THỐNG KÊ DÂN SỐ NĂM 2008 CÁC VÙNG KHN 8 TỈNH

TT Vùng Năm 2008

110

A I 1 II 1 2 III 1 2 IV 1 2 3 V 1 2 3 4 5 B I 1 2 II 1 2 III 1 2 3 4 5 Nông thôn 122.172 122172 14.121 10834 3287 194.919 138082 56837 42.275 18196 9995 14084 73.594 57478 2842 2968 6273 4033 30.469 8913 21556 69.635 34422 35213 33.312 4948 18346 1067 1495 7456 VÙNG ĐÔNG BẮC TỈNH LÀO CAI I TỈNH YÊN BÁI I II TỈNH HÀ GIANG I II TỈNH CAO BẰNG I II III TỈNH LẠNG SƠN I II III IV V VÙNG TÂY BẮC TỈNH LAI CHÂU I II TỈNH SƠN LA I II TỈNH HOÀ BÌNH I II III IV V Thành thị 13.185 13185 0 0 0 15.945 10585 5360 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

b. Chỉ tiêu cấp nước cho chăn nuôi

Theo TCVN 4454/ 1987 quy định nước dùng trong chăn nuôi được lấy như sau: 70-100 l/ngđ.

- Trâu, bò: - Lợn: - Gia cầm: 15-25 l/ngđ. 1-2 l/ngđ.

Bảng 4.2: THỐNG KÊ GIA SÚC, GIA CẦM VÙNG NGHIÊN CỨU

111

Năm 2008 Bò 7717 7717 1744 1333 411 62935 50739 12196 16565 4759 4092 7714 11932 10098 113 325 850 546 392 46 346 8885 4392 4493 5241 1190 2067 210 296 1478 Lợn 75317 75317 6783 5203 1580 97141 62399 34742 25572 11197 5265 9110 33064 24821 1323 1439 3336 2145 17123 4395 12728 29135 14402 14733 12951 1570 7675 395 553 2758 Vùng VÙNG ĐÔNG BẮC TỈNH LÀO CAI I TỈNH YÊN BÁI I II TỈNH HÀ GIANG I II TỈNH CAO BẰNG I II III TỈNH LẠNG SƠN I II III IV V VÙNG TÂY BẮC TỈNH LAI CHÂU I II TỈNH SƠN LA I II TỈNH HOÀ BÌNH I II III IV V TT A I 1 II 1 2 III 1 2 IV 1 2 3 V 1 2 3 4 5 B I 1 2 II 1 2 III 1 2 3 4 5 Trâu 35668 35668 2564 1870 694 23354 12372 10982 5851 3458 1274 1119 19014 13197 973 1696 1916 1232 8691 2145 6546 7414 3665 3749 6508 1050 3507 208 291 1452

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

c. Nhu cầu nước cho trồng trọt

Trên cơ sở tài liệu về khí tương, mưa tưới ứng với tần suất 75% tại các trạm trong và lân cận vùng nghiên cứu chúng tôi tiến hành tính toán nhu cầu nước cho các loại cây trồng trong vùng nghiên cứu.

Kết quả tính toán mức tưới cho các loại cây trồng như bảng sau:

Bảng 4.3: MỨC TƯỚI CỦA CÁC LOẠI CÂY TRỒNG TRONG VÙNG

Tên vùng Màu đông Lúa chiêm Màu chiêm Lúa mùa Màu mùa Cây lâu năm

VÙNG ĐÔNG BẮC

Tỉnh Lào Cai 6086 728 3786 993 2285

Tỉnh Yên Bái 7010 1920 3743 1890 850 5600

Tỉnh Hà Giang 7990 1208 2199

Tỉnh Cao Bằng 6973 1268 3558 1855 2440

Tỉnh Lạng Sơn 6020 870 4020 300 806 3116

VÙNG TÂY BẮC

Tỉnh Lai Châu 6810 2410 3326 250 1650 3700

5575 Tỉnh Sơn La 7160 2130 3468 850 1730

112

600 3750 Tỉnh Hoà Bình 7100 1740 3530 0

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

4.1.2.3. Nhu cầu nước cho các ngành

a.Nhu cầu nuớc cho sinh hoạt

Bảng 4.4: TỔNG NHU CẦU NƯỚC CHO SINH HOẠT

Đơn vị: 106m3/năm

TT Tỉnh / Vùng Nhu cầu nước sinh hoạt

113

Thành thị 0 0 0 0 0 2,586 1,536 1,050 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 A I 1 II 1 2 III 1 2 IV 1 2 3 V 1 2 3 4 5 B I 1 2 II 1 2 III 1 2 3 4 5 VÙNG ĐÔNG BẮC TỈNH LÀO CAI I TỈNH YÊN BÁI I II TỈNH HÀ GIANG I II TỈNH CAO BẰNG I II III TỈNH LẠNG SƠN I II III IV V VÙNG TÂY BẮC TỈNH LAI CHÂU I II TỈNH SƠN LA I II TỈNH HOÀ BÌNH I II III IV V Nông thôn 20,141 20,141 0,361 0,277 0,084 30,786 21,705 9,081 8,831 5,046 1,577 2,208 1,612 1,259 0,062 0,065 0,137 0,088 0,667 0,195 0,472 1,779 0,879 0,900 0,730 0,109 0,402 0,023 0,033 0,163

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

b. Nhu cầu nước nông nghiệp(trồng trọt và chăn nuôi)

Bảng 4.5: NHU CẦU NƯỚC CHO NÔNG NGHIỆP

Đơn vị: 106m3/năm

TT Tỉnh / Vùng Nhu cầu nước nông nghiệp

114

A I 1 II 1 2 III 1 2 IV 1 2 3 V 1 2 3 4 5 B I 1 2 II 1 2 III 1 2 3 4 5 VÙNG ĐÔNG BẮC TỈNH LÀO CAI I TỈNH YÊN BÁI I II TỈNH HÀ GIANG I II TỈNH CAO BẰNG I II III TỈNH LẠNG SƠN I II III IV V VÙNG TÂY BẮC TỈNH LAI CHÂU I II TỈNH SƠN LA I II TỈNH HOÀ BÌNH I II III IV V Trồng trọt 11,497 11,497 0.218 0.165 0.053 38,571 29,650 8,930 23,315 2,479 1,590 19,246 44,097 34,455 1,569 1,338 5,011 1,724 0,284 0,072 0,212 0,906 0,448 0,458 0,425 0,072 0,212 0,021 0,020 0,100 Chăn nuôi 53,935 53,935 14.280 7.870 6.410 22,578 16,466 6,112 59,591 35,612 21,484 2,495 1,116 0,822 0,040 0,088 0,101 0,065 15,259 1,650 13,608 53,642 29,525 24,117 7,296 1,522 3,383 0,255 0,607 1,528

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

c. Tổng hợp nhu cầu nước cho các ngành

Bảng 4.6: TỔNG NHU CẦU NƯỚC CHO CÁC NGÀNH TẠI NƠI DÙNG NƯỚC VÀ ĐẦU MỐI

Đơn vị: 106m3/năm

TT Tỉnh / Vùng Tổng nhu cầu nước Nơi dùng nước

115

Đầu mối 32,478 32,478 24,766 13,854 10,912 135.28 100.245 35.038 91,740 43,140 24,700 23,900 85,201 66,428 3,0379 2,7124 9,5438 3,4793 29,517 3,530 25,987 93,881 51,422 42,459 15.690 3,096 7,593 0,545 1,200 3,256 A I 1 II 1 2 III 1 2 IV 1 2 3 V 1 2 3 4 5 B I 1 2 II 1 2 III 1 2 3 4 5 VÙNG ĐÔNG BẮC TỈNH LÀO CAI I TỈNH YÊN BÁI I II TỈNH HÀ GIANG I II TỈNH CAO BẰNG I II III TỈNH LẠNG SƠN I II III IV V VÙNG TÂY BẮC TỈNH LAI CHÂU I II TỈNH SƠN LA I II TỈNH HOÀ BÌNH I II III IV V 21,286 21,286 14,859 8,312 6,547 87.934 65.159 22.775 59,631 28,041 16,055 15,535 46,861 36,535 1,671 1,492 5,249 1,914 16,234 1,942 14,293 56,275 30.853 25.422 8,451 1,703 3,997 0,300 0,660 1,791

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

4.2. CÂN BẰNG NƯỚC

4.2.1. Các cơ sở tính toán

4.2.1.1. Tần suất cấp nước tưới

Theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN 5090-90), hệ thống thuỷ lợi trong vùng nghiên

cứu thuộc công trình cấp IV, Chọn tần suất tưới như sau:

+ Dòng chảy nước đến theo tần suất P=75%. + Tính toán cân bằng nước ứng với tần suất P=75%.

116

4.2.1.2. Dòng chảy đến theo tần suất P=75%

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 4.7. DÒNG CHẢY ĐẾN ỨNG VỚI TẦN SUẤT P=75% (Đơn vị: m3/s, 106m3) 5

10

9

8

7

6

1

3

4

2

11

12

0,627 1,678

1.341

3.044

3.289

2.266

2.001

1.234

0.776

0.947 2.536 1.00 0.179

0.915 2.213 2.00 0.171

1.198 3.209 3.00 0.130

5.657 14.663 6.00 1.176

11.462 30.700 7.00 1.940

3.475 4.00 0.180

8.152 5.00 0.716

3.197 11.00 0.454

2.079 12.00 0.540

8.810 8.00 1.291

5.874 9.00 1.710

5.359 10.00 1.044

22,96 61,50

18,14 43,88

14,31 38,33

168,07 435,63

247,94 664,08

20,14 52,19

45,93 123,01

56,41 146,2

29,62 79,33

332,80 891,38

83,20 215,66

107,33 287,47

TÊN VÙNG A. VÙNG ĐÔNG BẮC Tỉnh Lào Cai I

18,94 50,721

17,16 41,52

12,83 34,36

39,35 102,00

103,12 276,19

14,25 36,93

27,52 73,70

37,58 97,40

21,75 58,25

145,73 390,31

72,64 188,29

59,77 160,09

Tỉnh Yên Bái I II Tỉnh Hà Giang I II

0,1600 0,4147 0,050 0,130 0,070 0,181

0,160 0,1600 0,1600 0,428 0,3871 0,4285 0,050 0,050 0,050 0,134 0,121 0,134 0,070 0,070 0,070 0,187 0,169 0,187

0,1600 0,4147 0,050 0,130 0,070 0,181

0,1600 0,4285 0,050 0,134 0,070 0,187

0,1600 0,4147 0,050 0,130 0,070 0,181

0,1600 0,4285 0,050 0,134 0,070 0,187

0,1600 0,4147 0,050 0,130 0,070 0,181

0,1600 0,4285 0,050 0,134 0,070 0,187

Tỉnh Cao Bằng I II

Yếu tố Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W

0,328 0,878 0,013 0,035

0,289 0,700 0,011 0,028

0,215 0,576 0,009 0,023

4,584 11,881 0,180 0,483

6,869 18,397 0,500 1,340

0,394 1,020 0,015 0,041

0,312 0,834 0,008 0,023

6,396 17,131 0,473 1,268

4,888 12,671 0,412 1,102

2,000 5,356 0,132 0,354

0,815 2,114 0,091 0,245

0,612 1,639 0,062 0,166

117

III Tỉnh Lạng Sơn I II

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

0,161 0,419 1,123 2,910 0,382 0,990

0,054 0,145 0,099 0,264 0,034 0,090

0,048 0,115 0,094 0,227 0,032 0,077

0,035 0,094 0,100 0,267 0,034 0,091

0,065 0,169 0,110 0,286 0,038 0,097

0,034 0,092 1,665 4,459 0,567 1,517

0,763 1,978 0,901 2,336 0,307 0,795

0,523 1,392 0,817 2,189 0,652 1,745

0,417 1,096 3,635 9,736 1,237 3,314

0,083 0,221 0,624 1,671 0,085 0,229

0,071 0,184 0,139 0,361 0,047 0,123

0,039 0,104 0,113 0,303 0,039 0,103

12.541 33.590 4.726 12.657

10.597 28.383 3.993 10.695

8.095 21.681 3.050 8.1697

16.485 37.938 44.153 101.616 14.296 6.212 38.29 16.637

8.874 23.769 3.344 8.9564

30.183 80.842 11.373 30.4621

95.095 254.706 35.833 95.976

256.283 120.851 60.464 686.439 323.693 161.949 22.784 45.539 96.571 61.024 121.97 258.66

25.735 68.930 9.697 25.973

0.735 1.970 1.595 4.095

0.602 1.457 1.306 3.029

0.546 1.462 1.184 3.039

0.584 1.514 1.267 3.148

0.661 1.771 1.434 3.681

2.245 5.819 4.870 12.096

3.980 10.660 8.633 22.160

9.564 25.616 20.746 53.252

5.868 15.211 12.730 31.622

2.814 7.536 6.104 15.667

1.886 4.889 4.091 10.163

1.266 3.391 2.746 7.049

Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W Q W

0.215 0.576 0.735 1.967 0.009 0.024 0.166 0.490 0.404 1.081

0.190 0.459 0.510 1.235 0.008 0.019 0.147 0.390 0.356 0.862

0.192 0.513 0.354 0.949 0.008 0.021 0.148 0.436 0.360 0.964

0.283 0.735 0.386 1.000 0.012 0.031 0.219 0.625 0.532 1.380

1.237 3.312 2.155 5.773 0.052 0.139 0.955 2.816 2.322 6.220

1.637 4.384 5.856 15.685 0.068 0.183 1.265 3.728 3.074 8.234

2.057 5.508 5.133 13.749 0.086 0.230 1.589 4.684 3.862 10.345

1.523 4.079 3.871 10.368 0.064 0.171 1.177 3.468 2.860 7.661

2.226 5.770 4.467 11.578 0.093 0.241 1.720 4.906 4.181 10.837

0.594 1.591 5.757 15.420 0.025 0.067 0.459 1.353 1.115 2.988

1.164 3.018 4.254 11.026 0.049 0.126 0.900 2.566 2.187 5.668

0.271 0.727 1.673 4.482 0.011 0.030 0.210 0.618 0.510 1.366

118

III IV V B. VÙNG TÂY BẮC Tỉnh Lai Châu I II Tỉnh Sơn La I II Tỉnh Hoà Bình I II III IV V

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc

Bộ

4.2.1.3. Diện tích của các loại cây trồng trong vùng

Bảng 4.8: DIỆN TÍCH GIEO TRỒNG CỦA CÁC LOẠI CÂY TRỒNG

Đơn vị: ha

Vùng

Vụ mùa

Fcanh tác

TT

VÙNG ĐÔNG BẮC

A I

Tỉnh Lào Cai

1 Vùng I

II

Tỉnh Yên Bái

1 Vùng I 2 Vùng II

II

Tỉnh Hà Giang

1 Vùng I 2 Vùng II

IV Tỉnh Cao Bằng

1 Vùng I 2 Vùng II 3 Vùng III V Tỉnh Lạng Sơn 1 Vùng I 2 Vùng II 3 Vùng III 4 Vùng IV 5 Vùng V

24382,5 24382,5 1967.7 1195.1 772.6 55212,9 40917,7 14295,2 27111.6 15300.46 6629.5 5181.6 9923.2 8297.1 353.3 253.8 700.8 318.2

VÙNG TÂY BẮC

B I

Tỉnh Lai Châu

1 Vùng I 2 Vùng II

II

Tỉnh Sơn La

1 Vùng I 2 Vùng II

III Tỉnh Hoà Bình Vùng I 1 Vùng II 2 Vùng III 3 Vùng IV 4 Vùng V 5

Vụ Đông Xuân Màu Lúa 12597,0 781,0 12597,0 781,0 484.5 513 362.7 238.0 121.8 275 21800,5 1376,5 16411,4 1294,7 5389,1 81,8 26407.6 483.0 15095.5 143.0 6449.5 74.0 4862.6 266.0 3683.9 1973.5 3173.4 1600.4 190.0 65.3 61.4 77.0 157.9 134.5 101.2 96.3 3166 0 544.0 0 2622 0 5746.5 748.1 5128.8 305.5 617.7 442.6 1610.2 0 447.2 0 778.1 0 24.21 0 175.0 0 185.7 0

Lúa 4214,0 4214,0 1442.4 804.6 637.8 4678,7 3007,3 1671,4 5556.0 1912.0 2497.0 1147.0 5081.7 4124.1 163.3 192.4 384.0 217.9 3572 211.0 3361.0 4445.9 485 3960.9 282.7 6.0 172.5 6.89 29.4 67.9

Màu 5216,0 5216,0 525.4 390.6 134.8 18750,3 11883,01 6867,3 21334.6 13326.5 4026.5 3981.6 1951.4 1711.0 104.5 33.8 34.4 67.7 1705.1 130.0 1575.1 12952.9 7308.6 5644.3 1275.9 392.2 718.6 0 95.0 70.1

Cây lâu năm 784,0 784,0 209.4 113.6 95.8 747,0 498,0 249,0 211.0 62.0 96.0 53.0 2325.5 1456.6 47.9 9.7 799.3 12.0 75.7 12.6 63.1 2214.6 1390.5 824.1 375.0 52.5 95.2 0 32.0 195.3

8576.7 1016.8 7559.9 16819.7 8227.8 8591.9 3798.6 451.5 2496.7 31.1 299.4 519.9

4.2.1.4. Hệ số sử dụng kênh mương

- Căn cứ vào tình hình địa chất nơi xây dựng, hiện trạng sử dụng của các công trình trong vùng nghiên cứu, hệ số sử dụng kênh mương được lấy như sau:

- Đối với vùng miền núi hệ số kênh mương lấy η = 0,55.

119

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc

Bộ

4.2.2. Tính toán cân bằng nước 4.2.2.1. Phương pháp tính toán cân bằng nước

Dựa trên nguyên tắc cơ bản của phương trình cân bằng nước

Qđến - Qdùng = ± ∆Q

Wđến - Wdùng = ± ∆W

Trong đó:

Qđến: Lưu lượng dòng chảy đến tại nút tính toán của lưu vực sông suối (m3/s) Qdùng: Lưu lượng nước dùng tại nút tính toán (m3/s) Wđến: Tổng lượng dòng chảy đến tại nút tính toán của lưu vực sông suối (m3) Wdùng: Tổng lượng nước dùng tại nút tính toán (m3)

Ở đây chúng tôi chỉ tính nhu cầu dùng nước cho một số ngành là: nông nghiệp, công nghiệp, sinh hoạt, chăn nuôi, thuỷ sản đó là những ngành dùng nước tương đối nhiều, còn rất nhiều ngành khác cũng có nhu cầu dùng nước nhưng lượng nước dùng không đáng kể nên chúng tôi không đưa những nhu cầu đó vào tính toán cân bằng.

Qdùng = QNN + QSh + QCNuôi + QMT Wdùng = WNN + WSh + WCNuôi + WMT Trong đó: - Qsh, Wsh lưu lượng và tổng lượng nước dùng cho sinh hoạt.

- Qcn, Wcn lưu lượng và tổng lượng nước dùng cho chăn nuôi.

- QNN, WNN lưu lượng và tổng lượng nước dùng cho trồng trọt.

Qmt, Wmt lưu lượng và tổng lượng nước dùng cho môi trường sinh thái của các dòng sông bao gồm lượng nước duy trì sức sống của dòng sông và lượng nước dùng để pha loãng nước thải của công nghiệp, dân sinh…

4.2.2.2 Kết quả tính toán cân bằng nước (bảng 4.9)

120

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 4.9: TÍNH TOÁN CÂN BẰNG NƯỚC TẠI CÁC VÙNG KHAN HIÊM THUỘC 8 TỈNH VÙNG NÚI BẮC BỘ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

2277,920 32,478 2245,442 6019,180 86,990 5933,957 2277,920 32,478

34,130 90,27 13,85 76,42 90,27

Tháng Hạng mục A. VÙNG ĐÔNG BẮC TỈNH LÀO CAI Vùng I Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) TỈNH YÊN BÁI Vùng I Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng II Q đến (m3/s)

183,300 2,815 180,485 490,950 7,540 483,411 183,300 2,815 0,947 2,536 1,060 1,48 2,536 0,179

91,520 3,305 88,215 221,410 8,852 213,410 91,520 3,305 0,915 2,213 1,385 0,83 2,213 0,171

69,580 4,587 64,993 186,380 12,286 174,077 69,580 4,587 1,198 3,209 0,844 2,37 3,209 0,130

63,880 2,034 61,846 165,580 5,449 160,304 63,880 2,034 1,341 3,475 0,947 2,53 3,475 0,180

114,210 1,240 112,970 305,890 3,321 302,579 114,210 1,240 3,044 8,152 0,614 7,54 8,152 0,716

110,680 3,522 107,158 286,880 9,434 277,752 110,680 3,522 5,657 14,663 1,185 13,48 14,663 1,176

335,330 3,480 331,850 898,150 9,320 888,828 335,330 3,480 11,462 30,700 1,524 29,18 30,700 1,940

353,140 2,906 350,234 945,850 7,783 938,067 353,140 2,906 3,289 8,810 1,282 7,53 8,810 1,291

242,050 3,380 238,670 627,380 9,053 618,633 242,050 3,380 2,266 5,874 2,658 3,22 5,874 1,710

200,440 0,991 199,449 536,870 2,655 534,204 200,440 0,991 2,001 5,359 1,998 3,36 5,359 1,044

258,250 1,929 256,321 669,400 5,167 664,383 258,250 1,929 1,234 3,197 0,184 3,01 3,197 0,454

255,540 2,289 253,251 684,440 6,130 678,309 255,540 2,289 0,776 2,079 0,174 1,91 2,079 0,540

9,532

121

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

0,458 0,811 -0,353 0,580 18,94 18,36 1,554 50,721 49,17 2,770 22,96

0,396 1,262 -0,866 1,011 17,16 16,15 2,446 41,52 39,07 4,078 18,14

0,335 0,868 -0,533 2,246 12,83 10,58 6,016 34,36 28,34 7,764 14,31

0,448 0,871 -0,423 0,923 14,25 13,32 2,393 36,93 34,54 2,860 20,14

2,922 0,875 2,047 1,653 39,35 37,70 4,284 102,00 97,72 3,982 168,07

4,979 1,178 3,800 1,240 103,12 101,88 3,322 276,19 272,87 2,571 247,94

3,315 0,975 2,340 1,006 145,73 144,72 2,694 390,31 387,62 2,146 332,80

4,248 1,881 2,367 1,252 72,64 71,39 3,244 188,29 185,04 2,562 83,20

2,679 1,560 1,119 0,960 59,77 58,81 2,571 160,09 157,52 2,045 107,33

1,128 0,123 1,005 0,659 37,58 36,92 1,708 97,40 95,69 1,517 56,41

1,385 0,114 1,271 0,482 21,75 21,27 1,290 58,25 56,96 1,210 29,62

24,132 10,912 15,395 -2,175 13,324 47,55 557,30 35,038 1509,75 1474,71 38,174 95,57

1,839 0,395 1,444 1,312 27,52 26,21 3,515 73,70 70,19 4,668 45,93

20,19 7,420 61,50

14,06 9,865 43,88

6,55 20,796 38,33

17,28 7,412 52,19

41,26 12,503 123,01

164,09 10,321 435,63

245,37 6,887 664,08

330,65 5,747 891,38

80,64 6,641 215,66

105,28 5,478 287,47

54,89 3,933 146,2

28,41 3,242 79,33

1108,68 100,245 3038,7

Tháng Hạng mục Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) TỈNH HÀ GIANG Vùng I Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng II Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3)

54,08

34,01

17,53

44,78

110,51

425,31

657,19

885,63

209,02

281,99

142,27

76,09

2938,41

122

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

2

3

1

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

1,590

1,562

1,321

4,534

4,093

1,968

1,651

5,010

2,064

1,058 0,531 3,846

-0,502 4,184

0,977 0,344 3,539

1,083 0,885 5,271

0,871 0,780 4,280

5,529

2,560 1,286 0,498

-1,345 0,382

2,616 0,922 0,731

17,159 1,210 15,949 45,959 3,241 42,717 5,427

11,286 2,304 8,982 29,253 5,972 23,281 3,687

1,697 2,838 12,145 4,544 7,601 1,343

1,411 2,682 10,609 3,657 6,953 1,119

2,900 2,371 0,564

2,258 2,023 0,454

1,162 3,848 13,419 3,113 10,306 1,330

11,835 1,469 10,366 30,677 3,808 26,869 2,683

0,471

0,644

0,240

1,218

0,294

2,200

0,589

0,963

0,282

0,027 1,204

1,490 -1,108 1,023

0,087 1,958

1,487 9,557

0,754 3,598

0,156 2,900

0,693 -0,129 1,510

0,171 1,176

1,091 3,563

1,465 6,953

5,702

1,577

2,495

1,726

1,139

0,732

0,642

3,157

5,133 14,535 0,788 13,747

28,273 1,097 27,176 75,727 2,938 72,789 14,255 0,317 13,939 38,181 0,848 37,333

3,855

2,021

0,405

0,233

0,064

0,444

2,921

3,796

3,990 -2,967

Tháng Hạng mục W thiếu (106m3) TỈNH CAO BẰNG Vùng I Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng II Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng III Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s)

0,758 0,430 0,328

0,582 1,262 -0,680

1,114 0,592 0,522

8,271 0,627 7,644

21,725 0,454 21,271

5,619 1,664 3,955

2,047 0,612 1,435

1,705 0,727 0,978

1,855 -0.346 0,859 0,629 0,230

90,282 16,403 74,381 -0,502 238,909 43,136 197,118 -1,345 0,000 32,473 9,401 24,310 -1,237 86,158 24,651 64,819 -2,967 0,000 49,487 9,119 41,048 -0,680

0,692 0,301 0,390

2,027 0,266 1,761

4,088 1,555 2,534

123

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

2,984 1,585 1,399

5,430 0,712 4,718

10,597 4,030 6,567

22,152 1,679 20,473

58,189 1,217 56,972

14,565 4,314 10,251

5,483 1,639 3,844

4,420 1,885 2,535

2,301 1,686 0,615

1,835 1,040 0,795

1,559 3,381 -1,822

1,792 0,781 1,011

131,307 23,949 109,180 -1,822

Tháng Hạng mục W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) TỈNH LẠNG SƠN

0,328 0,596

0,289 3,638

0,215 2,152

0,394 1,174

0,312 3,099

4,584 1,282 3,302

6,869 5,473 1,396

6,396 1,475 4,921

4,888 4,609 0,280

2,000 1,195 0,805

0,815 0,596 0,219

0,612 0,606 0,006

-0,269 0,878 1,597

-3,349 0,700 8,800

-1,938 0,576 5,765

-0,781 1,020 2,841

-2,787 0,834 8,299

1,639 1,624

11,881 3,101 8,780

18,397 14,658 3,739

17,131 3,950 13,181

12,671 11,150 1,521

5,356 3,200 2,156

2,114 1,443 0,671

0,015

-0,719

-8,101

-5,190

-1,821

-7,465

27,701 25,895 10,928 -9,123 73,195 66,428 30,047 -23,280

0,013 0,074

0,011 0,146

0,009 0,094

0,015 0,041

0,008 0,138

0,180 0,047 0,133

0,500 0,218 0,282

0,473 0,060 0,414

0,412 0,173 0,238

0,132 0,045 0,087

0,091 0,047 0,044

0,062 0,051 0,011

-0,061 0,035 0,198

-0,136 0,028 0,392

-0,085 0,023 0,252

-0,026 0,041 0,110

-0,130 0,023 0,371

0,483 0,126 0,357

1,340 0,583 0,757

1,268 0,159 1,108

1,102 0,464 0,638

0,354 0,121 0,233

0,245 0,126 0,119

0,166 0,136 0,030

Vùng I Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng II Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3)

-0,162

-0,364

-0,229

-0,068

-0,348

1,907 1,134 1,210 -0,437 5,108 3,038 3,242 -1,172

124

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

0,048 0,135

0,035 0,080

0,034 0,111

0,054 0,014 0,041

0,763 0,054 0,709

0,523 0,259 0,264

0,417 0,072 0,345

0,161 0,188 -0,026

0,083 0,039 0,044

0,071 0,012 0,059

0,039 0,013 0,026

-0,087 0,115 0,361

-0,045 0,094 0,214

-0,077 0,092 0,297

0,145 0,037 0,109

1,978 0,146 1,832

1,392 0,693 0,699

1,096 0,193 0,903

0,419 0,503 -0,085

0,221 0,103 0,118

0,184 0,033 0,151

0,104 0,035 0,070

-0,245

-0,120

-0,205

0,065 0,037 0,028 0,169 0,098 0,070

2,294 1,013 1,489 -0,208 6,010 2,712 3,867 -0,570

1 0,099 0,209

2 0,094 0,365

3 0,100 0,331

4 0,110 0,295

11 0,139 0,217

12 0,113 0,244

5 1,665 0,447 1,218

6 0,901 0,149 0,752

7 0,817 0,512 0,305

8 3,635 0,140 3,495

9 1,123 0,377 0,746

10 0,624 0,346 0,278

-0,110 0,264 0,559

-0,271 0,227 0,882

-0,232 0,267 0,888

-0,184 0,286 0,764

-0,078 0,361 0,563

-0,131 0,303 0,653

4,459 1,198 3,261

2,336 0,387 1,948

2,189 1,372 0,817

9,736 0,375 9,362

2,910 0,977 1,933

1,671 0,926 0,745

-0,202

-0,350

-0,295

-0,656

-0,621

-0,478

9,420 3,632 6,794 -1,006 25,010 9,544 18,067 -2,601

0,032 0,196

0,034 0,111

0,038 0,058

0,034 0,026 0,008

0,567 0,156 0,411

0,307 0,071 0,236

0,652 0,294 0,358

1,237 0,083 1,155

0,382 0,227 0,155

0,085 0,058 0,028

0,047 0,025 0,023

0,039 0,026 0,012

Tháng Hạng mục Vùng III Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng IV Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng V Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3)

0,090

-0,164 0,077

-0,078 0,091

-0,020 0,097

1,517

0,795

1,745

3,314

0,990

0,229

0,123

0,103

3,424 1,299 2,371 -0,246 9,171

125

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

0,475

0,299

0,150

0,417 1,101

0,184 0,611

0,787 0,958

0,221 3,093

0,589 0,402

0,154 0,074

0,064 0,059

0,071 0,032

0,069 0,021

Tháng Hạng mục W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3)

-0,398

-0,208

-0,053

3,479 6,350 -0,658

B. VÙNG TÂY BẮC

12,541 0,088 12,453 33,59 0,235 33,355 12,541

10,597 0,126 10,471 28,38 0,305 28,078 10,597

8,095 0,273 7,822 21,68 0,731 20,950 8,095

8,874 0,289 8,585 23,77 0,749 23,020 8,874

95,095 0,132 94,963 254,71 0,343 254,363 95,095

256,283 0,017 256,266 686,44 0,045 686,394 256,283

120,851 0,051 120,800 323,69 0,137 323,556 120,851

60,464 0,143 60,321 161,95 0,370 161,579 60,464

25,735 0,120 25,615 68,93 0,321 68,609 25,735

16,485 0,039 16,446 44,15 0,100 44,053 16,485

37,938 0,056 37,883 101,62 0,149 101,467 37,938

683,140 1,350 681,790 1829,752 3,530 1826,222 683,140

30,183 0,017 30,166 80,84 0,045 80,797 30,183

4,726 0,359 4,366 12,657 0,962 11,695 4,726

3,993 0,474 3,519 10,695 1,269 9,426 3,993

3,050 1,230 1,820 8,1697 3,294 4,876 3,050

3,344 1,284 2,060 8,9564 3,439 5,518 3,344

35,833 1,818 34,015 95,976 4,869 91,107 35,833

96,571 0,039 96,532 258,66 0,106 258,551 96,571

45,539 0,587 44,952 121,97 1,572 120,398 45,539

22,784 1,978 20,806 61,024 5,297 55,727 22,784

9,697 1,563 8,134 25,973 4,186 21,787 9,697

6,212 0,116 6,096 16,637 0,309 16,328 6,212

14,296 0,216 14,080 38,29 0,579 37,711 14,296

11,373 0,039 11,334 30,4621 0,106 30,356 11,373

TỈNH LAI CHÂU Vùng I Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng II Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) TỈNH SƠN LA

257,418 9,702 247,715 689,467 25,987 663,480 257,418

126

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

3

4

2

0,735

0,602

0,546

0,584

0,661

2,245

3,980

9,564

5,868

2,814

1,886

1,266

30,752

1,462 9,148

1,514 10,023

1,457 4,808

1,970 3,998

1,771 2,184

5,819 2,290 3,528

10,660 1,271 9,388

25,616 1,225 24,391

15,211 10,454 4,757

7,536 2,777 4,759

4,889 1,688 3,201

3,391 1,555 1,835

-2,028

-0,414

1,595

1,434

4,870

8,633

20,746

12,730

6,104

4,091

2,746

-7,686 1,184 3,039 7,242

-8,509 1,267 3,148 7,965

-3,351 1,306 3,029 4,000

4,095 3,699 0,396

3,681 1,756 1,925

12,096 2,139 9,958

22,160 1,572 20,588

53,252 1,269 51,983

31,622 8,400 23,222

15,667 2,338 13,330

10,163 1,079 9,084

7,049 1,003 6,046

-4,203

-4,816

-0,971

81,295 51,422 51,861 -21,987 66,709 169,002 42459,6 136,533 -9,990

0,192 0,239

0,283 0,295

0,190 0,125 0,065

0,215 0,182 0,033

1,237 0,041 1,196

1,637 0,018 1,619

2,057 0,014 2,043

1,523 0,014 1,509

2,226 0,084 2,142

0,594 0,049 0,545

1,164 0,061 1,103

0,271 0,062 0,210

Tháng Hạng mục Vùng I Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng II Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) TỈNH HOÀ BÌNH Vùng I Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3)

0,576

0,459

-0,047 0,513

-0,012 0,735

3,312

4,384

5,508

4,079

5,770

1,591

3,018

0,727

11,589 1,183 10,465 -0,059 30,672

127

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

0,640

0,766

0,486 0,089

0,301 0,157

0,109 3,203

0,0456 4,339

0,0373 5,471

0,0368 4,042

0,2179 5,552

0,1316 1,459

0,1584 2,859

0,1653 0,562

-0,127

-0,031

3,096 27,734 -0,158

0,354 0,435

0,386 0,533

0,735 0,335 0,400

0,510 0,236 0,275

2,155 0,088 2,067

5,856 0,242 5,614

5,133 0,136 4,997

3,871 0,131 3,740

4,467 0,286 4,181

5,757 0,121 5,636

4,254 0,116 4,138

1,673 0,115 1,558

-0,080 0,949 1,164

-0,147 1,000 1,382

1,967 0,896 1,071

1,235 0,570 0,665

5,773 0,236 5,537

15,685 0,628 15,057

13,749 0,365 13,384

10,368 0,352 10,016

11,578 0,741 10,836

15,420 0,323 15,096

11,026 0,301 10,726

4,482 0,309 4,173

-0,215

-0,382

35,152 2,774 32,605 -0,228 93,232 7,268 86,561 -0,597

0,008 0,012

0,012 0,014

0,025 0,039

0,011 0,048

0,008 0,007 0,0011

0,052 0,004 0,0478

0,068 0,011 0,0577

0,086 0,007 0,0795

0,064 0,006 0,0573

0,093 0,008 0,0849

0,049 0,042 0,0070

0,009 0,010 -0,0007 -0.001 0.024 0.026

-0.004 0.021 0.032

-0.002 0.031 0.037

-0.014 0.067 0.104

-0.036 0.030 0.127

0.019 0.016 0.003

0.139 0.010 0.128

0.183 0.028 0.155

0.230 0.018 0.213

0.171 0.017 0.154

0.241 0.021 0.220

0.126 0.108 0.018

-0.002

-0.010

-0,006

-0,037

-0,097

0,485 0,206 0,335 -0.057 1.283 0.545 0.891 -0,153

Tháng Hạng mục W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng II Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng III Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng IV Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s)

0,166 0,074

0,147 0,041

0,148 0,096

0,219 0,116

0,955 0,017

1,265 0,042

1,589 0,023

1,177 0,022

1,720 0,045

0,459 0,014

0,900 0,010

0,210 0,011

8,953 0,512

128

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI

Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 Năm

0,092

0,105

0,052

0,103

0,938

1,222

1,566

1,154

1,675

0,444

0,890

0,199

0,490 0,174 0,316

0,390 0,096 0,294

0,436 0,225 0,212

0,625 0,272 0,353

2,816 0,040 2,776

3,728 0,099 3,629

4,684 0,054 4,629

3,468 0,052 3,416

4,906 0,106 4,800

1,353 0,034 1,319

2,566 0,022 2,544

0,618 0,025 0,593

8,441 0,000 26,080 1,200 24,881

0,404 0,131 0,273

0,356 0,117 0,240

0,360 0,183 0,177

0,532 0,208 0,324

2,322 0,028 2,295

3,074 0,094 2,981

3,862 0,055 3,808

2,860 0,053 2,807

4,181 0,062 4,119

1,115 0,082 1,034

2,187 0,106 2,081

0,510 0,098 0,412

1,081 0,351 0,730

0,862 0,312 0,550

0,964 0,491 0,473

1,380 0,558 0,822

6,220 0,074 6,146

8,234 0,250 7,984

10,345 0,147 10,198

7,661 0,142 7,519

10,837 0,167 10,670

2,988 0,219 2,768

5,668 0,284 5,384

1,366 0,261 1,104

Tháng Hạng mục Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3) Vùng V Q đến (m3/s) Q yêu cầu (m3/s) Q thừa (m3/s) Q thiếu (m3/s) W đến (106m3) W yêu cầu (106m3) W thừa (106m3) W thiếu (106m3)

21,765 1,216 20,549 0,000 57,606 3,256 54,349 0,000

129

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 4.3. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ TÍNH TOÁN CÂN BẰNG NƯỚC

4.3.1. Vùng Đông Bắc

a. Tỉnh Lào Cai

Vùng I: Nguồn nước đến hàng năm của các vùng đều có khả năng đáp ứng các yêu cầu nước của các ngành dân sinh kinh tế hiện tại cũng như trong tương lai.

b. Tỉnh Yên Bái

Vùng I: Qua tính toán cân bằng nước cho thấy nguồn nước trong vùng có thể đáp ứng được yêu cầu dùng nước các hộ trong vùng này.

Tuy nhiên, một bộ phận dân cư sống ở vùng cao, trên đầu nguồn các sông suối trong thời kỳ mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 vẫn bị thiếu nước.

- Trong nghiên cứu này, chúng tôi đã chia nhỏ các vùng sử dụng nước theo từng xã hoặc cụm xã. Vì vậy việc đánh giá khả năng cấp so với yêu cầu là tưng đối phù hợp.

Vùng II: Lượng nước thiếu tập trung vào các tháng mùa khô từ tháng 1 đến tháng 4, với tổng lượng nước thiếu cho các tháng này của vùng 2 là 2,2 triệu m3. Thời gian thiếu nước nhất xảy ra vào tháng 2 trùng với thời kỳ kiệt nhất ở Bắc Bộ, lượng nước thiếu tháng này là 0,87 triệu m3, chiếm tới 40% tổng lượng nước thiếu trong năm.

- Nguyên nhân thiếu nước:

+ Do dòng sinh thủy các tháng mùa kiệt ở đây rất nhỏ, theo tính toán thủy văn mô số dòng chảy kiệt các sông suối trong vùng chỉ đạt 4,0-6l/s/km2.

+ Một bộ phận dân cư sống ở vùng cao, trên đầu nguồn các sông suối. Vì vậy nguồn nước rất khan hiếm ngay cả cho sinh hoạt.

Mặt khác qua kết quả tính toán cân bằng nước là phù hợp với vùng xác định khan hiếm nước đã được xác định từ khảo sát thực tế.

c. Tỉnh Hà Giang

Vùng I: Lưu lượng đến đáp ứng đủ lưu lượng dùng trong tất cả các tháng, lưu lượng dùng trong tháng kiệt (Tháng 3, tháng 4) chiếm khoảng 4 - 5% lưu lượng đến.

Vùng II: Lưu lượng đến đáp ứng đủ lưu lượng dùng trong tất cả các tháng, lưu lượng dùng trong tháng kiệt (Tháng 2, tháng 3) chiếm khoảng 5 - 10% lưu lượng đến.

d. Tỉnh Cao Bằng

- Nguồn nước đến hàng năm của các vùng có khả năng đáp ứng hầu hết các yêu cầu nước của các ngành dân sinh kinh tế hiện tại, tuy nhiên vào tháng III cả ba vùng đều thiếu.

130

Vùng I, II,III: Lượng nước thiếu tập trung vào thời kỳ mùa khô, trong khi lượng nước thừa vào mùa lũ là khá lớn. Cụ thể tháng 3 vùng 1 thiếu 0,502 m3/s, vùng 2 thiếu 1.108 m3/s, vùng 3 thiếu 0,68 m3/s. Tương ứng với tổng lượng thiếu vùng 1 là 1,345x106m3, vùng 2 là 2,967x106m3, vùng 3 là 1,822x106m3.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ e. Tỉnh Lạng Sơn

Vùng I: Qua việc tính toán cân bằng nước cho thấy lượng nước thiếu tập trung vào các tháng mùa kiệt từ tháng 1 đến tháng 5 với tổng lượng thiếu: 23,280 triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong các tháng còn lại rất lớn 30,047 triệu m3.

Thời gian lượng nước thiếu lớn nhất xảy ra vào tháng 3 trùng với thời kỳ kiệt nhất của Bắc Bộ.

+ Nguyên nhân thiếu nước:

- Do dòng sinh thuỷ các tháng mùa kiệt ở đây nhỏ, các sông suối về mùa kiệt lượng nước đến nhỏ.

- Một bộ phận dân cư lớn sống ở trên cao, trên đỉnh hoặc lưng chừng núi, nguồn nước ở đây rất khan hiếm, việc lấy nước cho sinh hoạt về mùa khô là rất khó khăn.

Vùng II: Qua việc tính toán cân bằng nước cho thấy lượng nước thiếu tập trung vào các tháng mùa kiệt từ tháng 1 đến tháng 5 với tổng lượng thiếu: 1,172 triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong các tháng còn lại rất lớn 3,242 triệu m3.

Thời gian lượng nước thiếu lớn nhất xảy ra vào tháng 3 và tháng 5 trùng với thời kỳ kiệt nhất của Bắc Bộ.

+ Nguyên nhân thiếu nước:

- Do dòng sinh thuỷ các tháng mùa kiệt ở đây nhỏ, các sông suối về mùa kiệt lượng nước đến nhỏ.

Vùng III: Qua việc tính toán cân bằng nước cho thấy lượng nước thiếu tập trung vào các tháng mùa kiệt tháng2, 3 và 4 với tổng lượng thiếu: 0,570 triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong các tháng còn lại rất lớn 3,867triệu m3.

Thời gian lượng nước thiếu nước xảy ra vào tháng 2,3 và 4 trùng với thời kỳ kiệt của Bắc Bộ.

+ Nguyên nhân thiếu nước:

- Do dòng sinh thuỷ các tháng mùa kiệt ở đây nhỏ, các sông suối về mùa kiệt lượng nước đến nhỏ.

Vùng IV: Qua việc tính toán cân bằng nước cho thấy lượng nước thiếu tập trung vào các tháng mùa kiệt tháng 1-4 và 11,12 với tổng lượng thiếu: 2,601triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong các tháng còn lại rất lớn 18,067triệu m3.

Thời gian lượng nước thiếu nước xảy ra vào tháng 1-4 và 11,12 trùng với thời kỳ kiệt nhất của Bắc Bộ.

131

+ Nguyên nhân thiếu nước:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Do dòng sinh thuỷ các tháng mùa kiệt ở đây nhỏ, các sông suối về mùa kiệt lượng nước đến nhỏ.

Vùng V: Qua việc tính toán cân bằng nước cho thấy lượng nước thiếu tập trung vào các tháng mùa kiệt từ tháng 2 đến tháng 5 với tổng lượng thiếu: 0,658 triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong các tháng còn lại rất lớn 6,350 triệu m3.

Thời gian lượng nước thiếu nước xảy ra vào tháng 3,4 và 5 trùng với thời kỳ kiệt nhất của Bắc Bộ.

+ Nguyên nhân thiếu nước:

- Do dòng sinh thuỷ các tháng mùa kiệt ở đây nhỏ, các sông suối về mùa kiệt lượng nước đến nhỏ.

Trong nghiên cứu này, chúng tôi đã chia nhỏ vùng cân bằng nước theo từng cụm hoặc xã vì vậy việc đánh giá khả năng cấp nước là tương đối phù hợp với địa bàn.

Mặt khác qua kết quả tính toán cân bằng nước cho thấy việc xác định vùng khan hiếm nước sau khi đi khảo sát thực tế là phù hợp.

4.3.2. Vùng Tây Bắc

a.Tỉnh Lai Châu

Vùng I, II: Qua việc tính toán cân bằng nước chúng tôi thấy rằng lượng nước đến trong vùng tương đối phong phú, lượng nước yêu cầu chủ yếu là cấp nước cho nông nghiệp trong vùng nhỏ hơn so với lượng nước đến. Về mặt tổng thể có thể không thiếu nguồn nhưng khi đi khảo sát thực tế về mùa khô xét thấy vẫn có những điểm thiếu nước cục bộ do phong tục, tập quán của đồng bào dân tộc sông ở trên cao, nên có thể ở dưới suối có nước nước nhưng người dân đi lấy rất xa, ở dưới sâu nên việc cấp nước cho sinh hoạt còn gặp nhiều khó khăn, còn về sản xuất hầu như không được cấp nước.

b.Tỉnh Sơn La

Vùng I: Lượng nước thiếu tập trung vào các tháng mùa khô từ tháng 1 đến tháng 5, với tổng lượng nước thiếu cho các tháng này của vùng 1 tới gần 22 triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong các tháng còn lại là rất lớn tới gần 52 triệu m3.

- Thời gian thiếu nước nhất xảy ra vào tháng 3 và tháng 4 trùng với thời kỳ kiệt nhất ở Bắc Bộ, lượng nước thiếu các tháng này chiếm tới 35-40% tổng lượng nước thiếu trong năm.

- Nguyên nhân thiếu nước:

+ Do dòng sinh thủy các tháng mùa kiệt ở đây rất nhỏ, theo tính toán thủy văn mô số dòng chảy kiệt các sông suối trong vùng chỉ đạt 3,0-3,5l/s/km2.

132

+ Một bộ phận dân cư sống ở vùng cao, trên đầu nguồn các sông suối. Vì vậy nguồn nước rất khan hiếm ngay cả cho sinh hoạt.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ - Trong nghiên cứu này, chúng tôi đã chia nhỏ các vùng sử dụng nước theo từng xã hoặc cụm xã. Vì vậy việc đánh giá khả năng cấp so với yêu cầu là tưng đối phù hợp.

Mặt khác qua kết quả tính toán cân bằng nước là phù hợp với vùng xác định khan hiếm nước đã được xác định từ khảo sát thực tế.

Vùng II: Lượng nước thiếu tập trung vào các tháng mùa khô từ tháng 2 đến tháng 4, với tổng lượng nước thiếu cho các tháng này của vùng 2 là 9,99 triệu m3. Thời gian thiếu nước nhất xảy ra vào tháng 4 là 4,82 triệu m3 chiếm tới 48% tổng lượng nước thiếu trong năm.

- Nguyên nhân thiếu nước:

+ Do dòng sinh thủy các tháng mùa kiệt ở đây rất nhỏ, theo tính toán thủy văn mô số dòng chảy kiệt các sông suối trong vùng chỉ đạt 3,0-3,5l/s/km2.

+ Một bộ phận dân cư sống ở vùng cao, trên đầu nguồn các sông suối. Vì vậy nguồn nước rất khan hiếm ngay cả cho sinh hoạt.

c. Tỉnh Hoà Bình

Vùng I: Qua việc tính toán cân bằng nước lượng nước thiếu rơi vào tháng 3 và tháng 4, với tổng lượng thiếu 0,158 triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong vùng trong vùng còn rất lớn 27,734 triệu m3 nhưng chỉ tập trung vào các tháng mùa lũ.

Thời gian thiếu nước xảy ra vào tháng 3 và tháng 4 phù hợp với thời kỳ kiệt của vùng bắc bộ.

Nguyên nhân thiếu nước:

+ Các xã thuộc vùng khan hiếm nước nằm ở phía thượng nguồn các sông suối, về mùa kiệt dòng chảy của các sông sông suối rất nhỏ, hầu như không có nước do vậy nguồn nước ở đây là rất khan hiếm.

+ Các xã thuộc vùng khan hiếm nước hầu hết là đồng bào dân tộc sống ở trên cao lưng chừng núi, nên về mùa khô nước khan hiếm, bà con phải đi lấy nước rất là xa, viẹc cấp nước trong vùng chủ yếu là cho sinh hoạt.

Vùng II: Qua việc tính toán cân bằng nước lượng nước thiếu rơi vào tháng 3 và tháng 4, với tổng lượng thiếu 0,597triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong vùng trong vùng còn rất lớn 86,561triệu m3 nhưng chỉ tập trung vào các tháng mùa lũ.

Thời gian thiếu nước xảy ra vào tháng 3 và tháng 4 phù hợp với thời kỳ kiệt của vùng bắc bộ.

Nguyên nhân thiếu nước:

133

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Vùng III: Qua việc tính toán cân bằng nước lượng nước thiếu rơi vào tháng 1 và tháng 3,4 và tháng 10 và tháng 12, với tổng lượng thiếu 0,153 triệu m3. Tuy nhiên lượng nước thừa trong vùng trong vùng còn rất lớn 0,891 triệu m3 nhưng chỉ tập trung vào các tháng mùa lũ.

Thời gian thiếu nước xảy ra vào tháng1, và tháng 3,4 và tháng 10 và 12 phù hợp với thời kỳ kiệt của vùng bắc bộ.

Nguyên nhân thiếu nước:

Vùng IV, vùng V:

Qua việc tính toán cân bằng nước chúng tôi thấy rằng lượng nước đến trong vùng tương đối phong phú, lượng nước yêu cầu chủ yếu là cấp nước cho nông nghiệp trong vùng nghiên cứu là nhỏ hơn so với lượng nước đến. Về mặt tổng thể có thể không thiếu nguồn nhưng khi đi khảo sát thực tế về mùa khô xét thấy vẫn có những điểm thiếu nước cục bộ do phong tục, tập quán của đồng bào dân tộc sông ở trên cao, nên có thể ở dưới suối có nước nhưng người dân đi lấy rất xa, ở dưới sâu nên việc cấp nước cho sinh hoạt còn gặp nhiều khó khăn, còn về sản xuất hầu như không được cấp nước.

Nhận xét chung:

Sau khi nghiên cứu xác định vùng khan hiếm nước, tính toán cân bằng nước tại các vùng khan hiếm nước thuộc 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ cho thấy:

+ Giai đoạn thiếu nước thường rơi vào từ tháng 1 đến tháng 5 tháng 5 hàng năm đúng với thời kỳ mùa kiệt của vùng Bắc Bộ.

+ Các điểm thiếu nước thường tập trung ở những vùng đầu nguồn, những nơi không có nguồn sinh thuỷ về mùa khô.

+ Các công trình thuỷ lợi có khả năng điều tiết nước rất ít hầu như không có.

134

+ Việc cấp nước cho nhân dân nằm trong vùng khan hiếm nước trong mùa khô là hết sức khó khăn.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ V – TIÊU CHÍ VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC

5.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM

Tiêu chí vùng khan hiếm nước dùng để xác định vùng nghiên cứu có khan hiếm nước hay không. Tiêu chí này xem như ngưỡng để so sánh với thực trạng vùng nghiên cứu, qua đó cho thấy tình trạng về khan hiếm nước của vùng nghiên cứu. Về lý thuyết có thể lượng hoá được tất cả các tiêu chí, tuy nhiên nhiều yếu tố cấu thành tiêu chí khó có khả năng lượng hoá do thiếu dữ liệu thống kê, đo đếm. Vì vậy phù hợp hơn ta có thể xác định vùng khan hiếm bằng hai dạng tiêu chí: tiêu chí định lượng và tiêu chí định tính. Tiêu chí định lượng là tiêu chí thể hiện dưới dạng con số thông qua đo đếm hoặc tính toán từ số liệu đo đạc, quan trắc ví dụ như lưu lượng, mô số dòng chảy, lượng nước trên đầu người,... Tiêu chí định tính là tiêu chí không có điều kiện lượng hoá, nhưng có khả năng phân biệt khá rõ ràng ở một số mức độ khác nhau thông qua mô tả. Các tiêu chí trong nghiên cứu được xây dựng trên cơ sở các khái niệm được mô tả dưới đây.

5.1.1 Các chỉ tiêu phân cấp hạn thường dùng 5.1.1.1. Hạn khí tượng

Hạn khí tượng thường được đánh giá dựa trên mức độ khô hạn và khoảng thời gian khô hạn. Hạn khí tượng được xem như là sự di chuyển khí quyển từ vùng này qua vùng khác .

Hạn khí tượng thường được tính theo tần suất mưa, theo chỉ tiêu gió mùa hay hệ số thủy nhiệt.

Theo tần suất mưa

Theo lượng mưa tuần, tháng so với trung bình nhiều năm

Tháng: ∆R ≤ 20% (hụt trên 20% so với chuẩn) thì được coi là mưa ít.

∆R ≤ 30%, được coi là hạn.

∆R ≤ 50%, được coi là hạn nặng.

∆R ≤ 75%, được coi là hạn rất nặng.

Đây là chỉ tiêu dễ hiểu, dễ nhận biết, dễ xác định thời gian bắt đầu bị hạn và kết thúc hạn (xác định khoảng thời gian hạn). Tuy nhiên chưa thể hiện mức độ cạn ở ao, hồ, dòng chảy mặt nên chỉ tương đối phù hợp cho những vùng không có công trình thủy lợi, hoàn toàn dựa vào nước mưa. Kết quả thống kê diện tích hạn không phù hợp với tần suất mưa.

Theo chỉ tiêu gió mùa GMI

Ở khu vực nhiệt đới gió mùa Châu á, chỉ tiêu xác định mức độ hạn được dùng rộng rãi là chỉ tiêu tính hạn theo cơ chế gió mùa GMI. Chỉ tiêu gió mùa GMI kết hợp quan điểm của chỉ tiêu ẩm thời kỳ sinh trưởng của cây trồng và chỉ tiêu tính hạn theo cơ chế gió mùa.

135

Công thức tính hạn theo chỉ tiêu gió mùa GMI được biểu thị như sau:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

i RW

1 =

GMI = ∑

Trong đó:

X i là tỷ số giữa lượng mưa thời đoạn (10 ngày, tháng …) và lượng mưa X

Wi =

vụ (Đông xuân, hè thu, mùa) trung bình nhiều năm.

Ri: Lượng mưa thời đoạn (10 ngày, tháng…) của từng năm.

N: Số thời đoạn

Hệ số trọng lượng (Wi) phụ thuộc vào phần trăm của lượng mưa trung bình tháng với lượng mưa cả thời kỳ và nó biến đổi từ tháng này qua tháng khác, vùng này qua vùng khác.

Phân cấp hạn theo ngưỡng giá trị chỉ số GMI được dùng rộng rãi trong khu vực nhiệt đới gió mùa châu Á như sau:

Khi GMI > 80: Khả năng bị thiệt hại do ngập úng.

Khi GMI: 41 ÷ 90: Xấp xỉ điều kiện sinh trưởng của mùa màng.

Khi GMI: 21 ÷ 40: Hạn vừa, ảnh hưởng đến mùa màng.

Khi GMI: 11 ÷ 20: Hạn có nguy cơ làm mất mùa.

Khi GMI < 10: Hạn nghiêm trọng (thiên tai) làm mất mùa.

Theo Hệ số thủy nhiệt

Một trong những cách đánh giá và phân loại hạn phù hợp với thực tiễn và đang được áp dụng rộng rãi là dùng hệ số thủy nhiệt.

Hệ số thủy nhiệt được xác định theo công thức sau:

K =

∑ ∑ >10Tγ

Trong đó:

K : Hệ số thủy nhiệt

ΣR: Tổng lượng mưa tháng ΣT>10: Tổng nhiệt độ tháng > 10oC. γ: Hệ số điều chỉnh phụ thuộc vào các vùng khác nhau (thường γ = 0,1).

Các ngưỡng đánh giá và phân loại:

K < 0,2 : Tương ứng với vùng sa mạc.

K < 0,4 : Hạn rất nặng.

K = 0,4 ÷ 0,5 : Hạn nặng.

136

K = 0,5 ÷ 0,6 : Hạn vừa.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Khi K < 1 gọi là giai đoạn bắt đầu khô hạn.

5.1.1.2. Hạn Thủy văn

Hạn Thủy văn là sự thể hiện mức độ khô của đất và mức độ cạn của nước sông giai đoạn khô. Tổ hợp hai yếu tố khô và hạn có thể xảy ra các trường hợp sau:

a/ Đất khô do không mưa hoặc mưa rất ít nhưng nước trong sông chưa cạn.

b/ Mưa đủ lớn, đất không khô nhưng nước sông lại rất cạn.

c/ Đồng thời đất vừa khô và nước sông cạn mới có khả năng sinh hạn

Như vậy, phân tích hạn thủy văn bao gồm:

- Phân tích trạng thái khô (theo tiềm năng bốc thoát hơi nước và lượng mưa).

- Phân tích nguồn nước tự nhiên thời kỳ cạn của các sông suối, thời khoảng xuất hiện cạn (đánh giá qua dòng chảy nhỏ nhất).

- Đưa ra các chỉ tiêu về phân loại hạn, phân khu và phân vùng hạn

Phân tích trạng thái khô

Chỉ số khô và chỉ số ẩm

Mọi vật, đất đai trồng cây ít nhiều chứa một lượng nước nhất định. Khô chỉ rằng lượng nước ấy quá ít so với trạng thái bình thường.

Nhiều tác giả biểu thị mức độ ẩm bằng tổng lượng mưa (x) trong thời đoạn khô hoặc chuẩn sai (∆x) của mưa cùng với biến đổi của nhiệt độ không khí (∆t0) (nhân tố tượng trưng cho tiềm năng bốc thoát hơi).

x t ∆ ∆ − x t σσ

Hiệu số của hai tỷ số dùng để ấn định phân cấp mức độ hạn:

Trong đó: σt,σx là độ lệch chuẩn tương ứng của lượng mưa x và nhiệt độ t.

Trị số này tuy đem lại những nhận biết về khô hạn và dùng để đánh giá mức khô hạn nhưng chưa đầy đủ. Vì vậy tiềm năng bốc thoát hơi và lượng mưa trong thời đoạn khô biểu thị rõ rệt hơn về trạng thái khô và phân biệt trạng thái khô giữa vùng này với vùng khác.

Chỉ số ẩm:

X mZ

Kẩm =

Trong đó:

X là lượng mưa

Zm: Tiềm năng bốc thoát hơi nước (phần mất đi từ bề mặt đất)

137

+ Khi K = 1 chỉ rõ mưa và bốc hơi ngang nhau, trạng thái ẩm bình hòa.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

+ Khi K = 0 xảy ra trong thời đoạn lượng mưa X = 0, khi đó ẩm trên bề mặt

đồng ruộng ở mức nhỏ nhất.

+ Khi 0 < K < 1 trong thời đoạn mưa không đủ, bốc hơi nhiều hơn mưa và khô

nảy sinh, nếu kéo dài sẽ dẫn đến hạn.

+ Khi K >1 thời đoạn này ẩm, mưa nhiều hơn lượng nước cần thiết cho bốc hơi.

Chỉ số khô: trái với chỉ số ẩm

Kkhô = 1 - Kkhô = 1 - Kẩm X mZ

Trị số Kkhô thể hiện khá rõ.

+ Nếu lượng mưa vừa đủ để cấp nước cho quá trình bốc hơi trong thời đoạn

X = Zm dẫn đến Kkhô = 0 được ấn định chưa khô.

+ Trường hợp Kkhô = 0 là lúc khô nhất, có khả năng sinh hạn.

+ Trường hợp Kkhô < 0 là không khô dẫn đến không thể nảy sinh hạn.

Tỷ số mức độ khô biến đổi từ 0 đến 1,0. Trong đó thể hiện tương tác hợp thành của hai yếu tố chính là mưa và tiềm năng bốc thoát hơi.

Mức độ cạn các sông

Mức độ hạn thủy văn không chỉ phụ thuộc vào trạng thái khô mà còn phụ thuộc vào mức độ cạn nước trong các sông. Thông thường nước trong các sông thường dâng lũ vào thời kỳ mưa nhiều và rất cạn vào mùa ít mưa. Dòng chảy cạn là một yếu tố quan trọng của mức độ cạn gây ra hạn.

Dòng chảy cạn:

Mùa lũ kéo dài khoảng 3 ÷ 4 tháng trong năm và chiếm tới 80% tổng lượngn nước hàng năm. Vì thế mùa cạn thường thiếu nước và nảy sinh ra hạn. Đánh giá mức độ cạn thường dùng trị số lượng nước cạn nhất trong các thời kỳ khác nhau như: ngày cạn nhất, 10 ngày liên tiếp cạn nhất, tháng cạn nhất. Ngày cạn nhất thường xuất hiện trong 10 ngày cạn nhất, tuần cạn nhất thường xuất hiện trong ba tuần liên tiếp cạn nhất. Mặt khác, quan hệ lượng dòng chảy giữa 10 ngày và tuần, giữa tuần và ba tuần cạn nhất rất chặt chẽ.

Những nhân tố ảnh hưởng đến dòng chảy cạn:

138

Dòng chảy cạn trong sông có liên quan đến nước ngầm trong các lớp đất của lưu vực. Rừng, đất rừng, đất canh tác có ảnh hưởng đến nước chứa trong đất. Ở khu vực miền núi Bắc Bộ, do lớp phủ thực vật không còn nhiều, mùa khô kéo dài, nên khả năng điều tiết của rừng làm tăng dòng chảy sông ngòi trong mùa cạn không đáng kể (nằm trong sai số quan trắc).

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Việc phân tích ảnh hưởng của mưa đến dòng chảy cạn rất khó khăn do lượng mưa rơi trực tiếp trên lưu vực trong thời kỳ cạn khá nhỏ, do đó không đủ để trực tiếp chi phối dòng chảy cạn.

Xác định hệ số cạn:

1 −

Hệ số cạn được thiết lập bằng công thức:

.QQ i

Kcạn =

Trong đó:

Qj: Lưu lượng nước sông trung bình trong thời kỳ thứ j

Qi: Lưu lượng nước sông trung bình năm thứ i.

Qo: Lưu lượng trung bình nhiều năm của nước sông.

Với trường hợp đồng thời vừa khô vừa cạn mới có khả năng sinh hạn.

khô.KK

can

Khạn =

Hệ số Khạn là hệ số biểu thị mức độ hạn cho thời điểm xuất hiện và nơi sinh hạnc ụ thể. Hệ số hạn được tính toán cho từng trạm khí hậu nằm trong lưu vực hoặc lân cận lưu vực sông. Khạn được xác định khi đồng thời Kkhô và Kcạn là dương.

Phân cấp mức độ hạn:

Chỉ tiêu phân cấp mức độ hạn dựa vào diễn biến thực tế các năm. Có thể ấn định:

: Dấu hiệu sinh hạn

: Hạn nhẹ

: Hạn vừa

: Hạn nặng Khạn < 0,6 0,6 < Khạn ≤ 0,9 0,9 < Khạn ≤ 1 Khạn > 1,0

5.1.1.3. Một số nhận xét về đánh giá và phân loại hạn

Hạn Khí Tượng: + Theo tần suất mưa • Ưu điểm : - Đơn giản, dễ hiểu, dễ nhận biết, dễ xác định thời gian bắt đầu bị hạn. • Nhược điểm : - Khoảng thời gian tính toán dài thường là một vụ nên chưa thể hiện được sự phân bố ko đều theo các tháng.

139

- Chưa thể hiện mức độ khô cạn ở ao, hồ, dòng chảy mặt, ngầm. + Theo chỉ tiêu gió mùa • Ưu điểm : - Đơn giản, dễ tính toán, phù hợp với vùng nhiệt đới, gió mùa. • Nhược điểm :

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Dự phân chia các ngưỡng rộng, nhất là ngưỡng xấp xỉ điều kiện sinh trưởng của mùa màng (GMI= 41 ÷ 80), đã làm tần suất xuất hiện hạn bị thấp đi. - Chỉ tiêu tính toán hạn cho thời gian dài (3 tháng) làm giảm nhẹ mức độ hạn cho các khu vực. + Theo hệ số thủy nhiệt: Một trong những phương pháp đánh giá và phân loại hạn phù hợp với thực tiễn và đang được áp dụng rộng rãi là dùng hệ số thủy nhiệt. • Ưu điểm : - Số liệu thu thập đơn giản, phương pháp tính dễ nên được ứng dụng cho nhiều nước. - Bằng chỉ số này có thể tính được ngày bắt đầu và kết thúc các giai đoạn thừa ẩm, thiếu ẩm, hạn để từ đó thực hiện phân vùng khô hạn. • Nhược điểm :

- Chỉ ứng dụng cho giai đoạn có nhiệt độ lớn hơn 10oC - Không quan tâm đến độ ẩm đất. Hạn thủy văn: Theo mức độ khô và mức độ cạn, trường hợp đồng thời vừa khô

vừa cạn mới sinh ra hạn. • Ưu điểm : + Biểu thị mối tương tác giữa các yếu tố chính chi phối hạn như: mưa, tiềm năng bốc thoát hơi nước, lưu lượng năm và lưu lượng trung bình nhiều năm. + Tránh được sai số (nếu chỉ dùng lượng mưa hoặc mức độ cạn nước trong sông thì độ chính xác thấp). + Thể hiện rõ mức độ hạn của từng thời đoạn hạn nhất trong những thời khoảng khác nhau trong năm.

+ Công thức chính xác hơn khi tính cho thời đoạn dài: 3 tuần, 3 tháng. + Có thể dùng để phân khu hạn. • Nhược điểm : + Nếu áp dụng công thức tính hệ số khô và dòng chảy cạn cho những vùng chưa có số liệu quan trắc thì độ chính xác chưa cao.

5.1.2. Đánh giá sự khan hiếm theo đặc điểm nguồn nước

5.1.2.1. Theo chất lượng nước

a. Chất lượng nước mặt

Chất lượng nước hầu như chưa được kiểm soát liên tục và thường xuyên trên các vùng trên địa bàn 8 tỉnh, đặc biệt trên các vùng khan hiếm. Chất lượng nước chỉ mới được quan tâm ở giai đoạn đầu của những dự án cấp nước sinh hoạt. Một số xét nghiệm mẫu nước được tiến hành khi lập dự án. Chất lượng nước sau khi các dự án hoàn thành bàn giao cho người sử dụng chưa có quy trình kiểm tra, giám sát liên tục vì vậy không có cơ sở dữ liệu phục vụ cho các đánh giá.

140

Trên địa bàn 8 tỉnh nguồn nước, đặc biệt trên các vùng núi hoặc vùng khan hiếm nước người sử dụng thường khai thác một cách tự nhiên, không quan tâm hoặc không có điều kiện quan tâm đến chất lượng nước. Chất lượng nước mới chỉ được đánh giá qua cảm quan về màu sắc, mùi vị và cặn lắng. Nước khai thác từ các nguồn mạch lộ thường bị đục trong thời gian mưa do lượng bùn đất hoà tan chảy vào các công trình thu nước và dẫn nước. Thực tế nhiều nhiều nơi trên các vùng núi vẫn phải dùng nước khe

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ núi và dẫn nước về chứa trong bể bê tông nên hàm lượng vi sinh và các chỉ tiêu sinh học vẫn còn cao và vượt giới hạn so với tiêu chuẩn. Nguồn nước phục vụ sản xuất chưa có bất kỳ đánh giá chất lượng nào ở tất cả các điểm và địa phương đã được khảo sát thực địa. Tóm lại, chất lượng nước gây nên tình trạng khan hiếm chưa có biểu hiện rõ nét ở các vùng nghiên cứu trên địa bàn 8 tỉnh.

b. Chất lượng nước ngầm

Đối với nước ngầm tầng nông:

Trên địa bàn các xã vùng cao với nguồn nước ngầm mạch đùn, mó nước... có chất lượng tương đối tốt. Tuy nhiên cũng còn một số vùng các suối, mó nước bị ô nhiễm do công nghiệp khai quặng hay do chất thải từ các khu canh tác nông nghiệp, chăn thả gia súc, gia cầm, sử dụng bừa bãi thuốc bảo vệ thực vật. Nguồn nước ngầm tầng nông mà người dân sử dụng để cấp cho ăn uống và sinh hoạt, qua các điểm khảo sát đều không đủ tiêu chuẩn dùng làm nguồn cấp cho sinh hoạt. Mặc dù đã có các biện pháp hạn chế như dùng bơm tay thay bằng gầu, các giếng đều có nắp đậy bê tông nhưng nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước ngầm chủ yếu là do các giếng đào nông, hầu hết độ sâu từ 5÷10 m, nước thải từ các cống rãnh, nhà vệ sinh... ngấm xuống thông qua các mạch ngang gây ô nhiễm nguồn nước.

Đối với nước ngầm tầng sâu:

Theo đánh giá của Cục Địa chất Việt Nam, chất lượng nước ngầm trên tỉnh miền

núi bắc bộ như sau:

(cid:153) Vùng Đông Bắc

- Vùng Cao Bằng - Quảng Ninh: Nước có độ khoáng hoá M=0,1–0,5 g/l, pH=0,5 – 8, nước mềm (độ cứng <1,5 mgđ/l), hàm lượng sắt không lớn, hàm lượng ni-tơ nhỏ, thành phần vi trùng nhỏ. Nhìn chung nước có chất lượng tốt, đảm bảo yêu cầu sử dụng.

- Vùng Hà Giang – Tuyên Quang: Nước ngầm thuộc loại nhạt (M=0,1–0,5 g/; loại hình hoá học phổ biến là bicacbonat canxi; pH = 6-7, riêng nước trong các thành tạo magma xâm nhập pH có thấp hơn ít. Nước thuộc loại rất mềm (độ cứng < 1,5mgđl.l); hàm lượng sắt biến đổi không có quy luật, nước trong nhiều đơn vị chứa nước có hàm lượng sắt rất nhỏ, ngược lại quanh một số mỏ sunphua, hàm lượng sắt khá cao: hàm lượng các chất hữu cơ trong nước nhỏ, hàm lượng CO ăn mòn cao, thường >10mg/l. Nước ngầm có chất lượng tốt, cần xử lý hàm lượng sắt ở một số nơi. Mặt khác Nước nhạt nên hàm lượng một số vi nguyên tố quá nhỏ cũng không có lợi cho ăn uống.

(cid:153) Vùng Tây Bắc:

- Vùng Lào Cai - Hoà Bình: Nước ngầm ở đây thuộc loại nước nhạt (M<0,5g/l) trừ một số mạch nước khoáng; pH của nước biển đổi từ 6-8; độ cứng của nước nhỏ thường thuộc loại rất mềm; hàm lượng sắt nhỏ trừ nước trong các thành tạo bở rời ở các thung lũng sông. Nước ở đây thường có hàm lượng iod thấp, sử dụng dễ gây bệnh bướu cổ... Tuy vậy ở các nguồn nước mặt hàm lượng iod lại càng nhỏ nên nước ngầm ở đây vẫn là nguồn nước có chất lượng tốt hơn phục vụ cho cung cấp nước.

141

- Vùng Phong Thổ - Tân Lạc: Vùng này có các hoạt động kiến tạo trẻ mạnh mẽ nên có nhiều nguồn nước khoáng nóng. Trên vùng này có đất đá chứa nước khe nứt-

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ karst, các thành tạo cacbonat thuộc địa tầng T2đg có ý nghĩa rất lớn trong cung cấp nước. Nước ngầm ở đây thuộc loại nước nhạt (M<1,0 g/l), tuy nhiên càng về phía Đông Nam độ tổng khoáng hoá của nước càng tăng. Trong các thành tạo cacbonat hầu hết nước có M=0,3- 0,6 g/l ; sát biển một số nơi gặp nước mặn, M đến 3g/l; pH (6,5- 8); nước thường thuộc loại axit yếu đến kiềm yếu; độ cứng của nước phổ biến từ 1,5-3 mgđl/l, trong các thành tạo cacbonat thường từ 3-6 mgđl/l, đôi nơi lớn hơn. Hàm lượng sắt thường <1mg/l), hàm lượng các chất hữu cơ nhỏ. Nhìn chung nước ngầm có chất lượng đảm bảo cung cấp cho ăn uống, sinh hoạt. Trong các thành tạo cacbonat nước có độ cứng lớn không thuận lợi cấp cho công nghiệp...

5.1.2.2. Theo khoảng cách giữa nguồn nước và nơi sử dụng

Khoảng cách giữa nguồn nước và nơi sử dụng trên địa bàn nghiên nghiên cứu thay đổi theo mùa. Nguồn nước trong mùa mưa dồi dào và được dẫn từ nguồn về nơi sử dụng bằng đường dẫn kênh đất, máng tre hoặc đường ống. Trong mùa cạn nhiều mạch lộ cạn cạn không còn nguồn nước cung cấp nên nhiều vùng canh tác bị bỏ hoang. Nhiều điểm khan hiếm phải vận chuyển nước từ những nguồn khá xa khoảng 3 – 5 km hoặc hơn. Những vùng khan hiếm cục bộ loại này thường ở những vùng núi đất như khu vực Mai Châu (Hoà Bình), Mường Khương (Lào Cai), Thuận Châu,.. Khan hiếm nước do khoảng cách ở các tỉnh vùng núi Bắc bộ phần lớn có liên hệ với yếu tố địa hình và mật độ sông suối có nước trong mùa cạn. Các sông suối thường nằm khá xa hoặc khá sâu so với điểm khan hiếm trên các vùng.

5.1.3. Đánh giá khan hiếm nước theo điều kiện địa hình, địa chất

Điều kiện địa hình, địa chất là những nhân tố làm tăng tình trạng khan hiếm nước. Dân cư trên vùng nghiên cứu chủ yếu là đồng sinh sống trên các sườn núi hoặc các khu vực núi cao có địa hình dốc, mật độ sông suối có dòng chảy mùa cạn thưa thớt. Một số khu vực có sông chảy qua nhưng các sông suối nằm ở vị trí rất thấp so với nơi ở và canh tác của dân nên không thể lấy phục vụ sản xuất. Mùa cạn ở các sườn cao có độ che phủ kém thường lâm vào tình trạng cạn các nguồn nước tự chảy vốn đủ cung cấp trong thời kỳ mưa. Điển hình cho khan hiếm nước dạng này là khu vực 4 huyện vùng cao núi đá Hà Giang, vùng Lục Khu Hà Quảng, vùng núi đá vôi Lạng Sơn. Đây là những vùng bị ảnh hưởng của yếu tố địa hình, địa chất rất rõ nét. Đất đai trên các vùng này có độ che phủ rất thấp, các sườn núi dốc, các hệ các-tơ hoạt động rất mạnh dẫn đến khả năng giữ nước rất kém. Dòng chảy mặt trên các vùng này chỉ duy trì trong thời gian mưa. Sau khi mưa dòng chảy mặt hầu như không xuất hiện hoặc chỉ tồn tại trong một Các vùng núi đất như ở Bảo Lâm, Bảo Lạc (Cao Bằng), Mai Châu thời gian ngắn. (Hoà Bình), Thuận Châu (Sơn La), Sìn Hồ (Lai Châu), Hữu Lũng (Lạng sơn), Mường Khương, Bắc Hà (Lào Cai), Mù Cang Chải (Yên Bái), Quản Bạ (Hà Giang) thường có các điểm khan hiếm dạng xa nguồn nước do địa hình.

5.1.4. Đánh giá khan hiếm nước trên cơ sở cân bằng nước

142

Khan hiếm nước cũng có thể được hiểu là sự mất cân bằng giữa khả năng cung cấp nguồn nước và nhu cầu sử dụng nước. Sự mất cân bằng cung cầu về nước trên vùng khan hiếm có tính chất tái diễn thường xuyên và ngày càng trở nên trầm trọng vì nhu cầu nước của các hộ dùng nước ngày một tăng do sự tăng dân số và nhu cầu nước khác cho phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh tăng nhu cầu nước, sự suy thoái bề mặt thảm

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ phủ càng làm gia tăng sự thiếu hụt. Tính toán cân bằng nước trên các vùng cho ta cái nhìn khái quát sự thiếu hụt tiềm năng nguồn nước theo không gian và thời gian. Qua cân bằng nước cũng cho thấy một cách tương đối mức độ thiếu hụt nước so với nhu cầu giữa các vùng. Tỉ lệ giữa lượng nước đến có thể khai thác với nhu cầu nước cũng có thể dùng làm cơ sở làm ngưỡng xác định vùng khan hiếm. Tuy nhiên cũng như tiêu chí về hạn khí tượng, hạn thuỷ văn, tiêu chí xây dựng trên cơ sở cân bằng nước cũng gặp phải những hạn chế đối với đầu vào dữ liệu hiện có như số liệu đo đạc thuỷ văn, số liệu về nước ngầm, số liệu về hộ dùng nước. Vì vậy tiêu chí xây dựng trên cơ sở cân bằng nước cần được xem xét với các yếu tố khác khi xác định vùng khan hiếm nước.

5.2. TIÊU CHÍ VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC

Hiện nay trên thế giới phân vùng khan hiếm nước dựa vào một số tiêu chí như lượng nước có khả năng khai thác trên đầu người một năm hoặc chỉ số khan hiếm nước. Các tiêu chí này thường được sử dụng để phân mức độ khan hiếm nước ở các vùng khô hạn như Ấn Độ, Trung Đông, nơi lượng mưa hàng năm ít, địa hình tương đối bằng phẳng, dân cư ở tập trung đông.

Với các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta điều kiện tự nhiên có nhiều điểm khác với các nước trên thế giới nói trên như lượng mưa lớn, địa hình đồi núi cao, đất dốc, núi đá vôi xen kẽ, dân cư ở phân tán,.. Theo tính toán chỉ tiêu lượng nước có khả năng khai thác trên đầu người một năm ở các vùng nghiên cứu (Bảng 5.1) cho thấy các vùng này đều thuộc loại đủ nước hoặc thừa nước. Vì vậy việc áp dụng một số tiêu chí trên thế giới đã nêu vào các tỉnh miền núi phía Bắc của nước ta rõ ràng không phù hợp vì lượng mưa hàng năm ở các vùng này cũng khá lớn.

Bảng 5.1: LƯỢNG NƯỚC CÓ KHẢ NĂNG KHAI THÁC TRONG VÙNG (P=75%)

Vùng nghiên cứu

143

TT I II III IV V HOÀ BÌNH Mai Châu Tân Lạc Đà Bắc SƠN LA Thuận Châu Mường La Mộc Châu Mai Sơn LAI CHÂU Phong Thổ Sìn Hồ LÀO CAI Mường Khương Bắc Hà Si Ma Cai LẠNG SƠN Hữu Lũng Lượng nước/người/năm (m3) 6199 5082 7725 2362 4799 144705 31985 48571 48571 48571

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Vùng nghiên cứu

TT VI VII VIII Chi Lăng Văn Quan CAO BẰNG Hà Quảng Bảo Lạc Bảo Lâm YÊN BÁI Trạm Tấu Mù Cang Chải HÀ GIANG Đồng Văn, Mèo vạc Yên minh, Quản Bạ Lượng nước/người/năm (m3) 18000 25000 13130 8620 9323 8332 7342 10934 53463

Trong nghiên cứu này chia tiêu chí thành hai nhóm, nhóm thứ nhất là các tiêu chí mang tính chất định tính hoặc bán định lượng. Tiêu chí thuộc nhóm này là những mô tả chi tiết về các yếu tố liên quan đến khan hiếm nước và là thực tế của các vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh. Nhóm thứ hai là các tiêu chí định lượng. Đây là những tiêu chí thể hiện bằng con số thông qua tính toán một số yếu tố bằng số liệu quan trắc của các trạm khí tượng, trạm thuỷ. Về tổng thể, nhóm tiêu chí định lượng sẽ dựa vào những yếu tố liên quan đến khí tượng, thuỷ văn và nhu cầu nước để xác định tiêu chí phân vùng khan hiếm nước ở vùng nghiên cứu. Các yếu tố khác như địa hình, địa chất sẽ dùng xây dựng nhóm tiêu tiêu chí định tính hoặc bán định tính để lựa chọn các điểm khan hiếm nước vì các dạng khan hiếm nước như thiếu nguồn, chênh lệch cao độ giữa nguồn nước và đối tượng có nhu cầu cấp nước, thiếu công trình, … đều có trên tất cả các vùng nghiên cứu.

5.2.1. Nhóm tiêu chí định lượng

5.2.1.1. Tiêu chí liên quan đến mưa và bốc hơi

hoKk

Kcan

Hệ số hạn (Khạn) là chỉ tiêu tổng hợp giữa yếu tố khí tượng và yếu tố thuỷ văn gây hạn. Hệ số hạn được xác định qua hệ số khô (Kkhô) và hệ số cạn nước sông (Kcạn).

Trong đó, Khạn =

Kkhô : là hệ số khô ; Kcạn : là hệ số cạn

Hệ số Khạn là mức độ hạn được tính cho từng trạm khí hậu nằm trong lưu vực hoặc lân cận lưu vực.

Mức độ hạn được phân 5 cấp gồm:

: Dấu hiệu sinh hạn

: Hạn nhẹ

: Hạn vừa

: Hạn nặng

144

: Hạn đặc biệt Khạn = 5 0,5 < Khạn ≤0,6 0,6 < Khạn ≤0,8 0,8 < Khạn ≤0,95 0,95 < Khạn ≤16

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hệ số khô được xác định dựa vào hai yếu tố mưa và bốc hơi tiềm năng. Mức độ khô còn phụ thuộc vào mức độ giữ ẩm của tầng đất. Mức độ giữ ẩm của tầng đất mặt phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tính chất, kết cấu tầng đất, chiều sâu mực nước ngầm nên không dễ dàng xác định được do thiếu các số liệu quan trắc. Vì vậy ở đây hệ số Kkhô được tính cho toàn bộ thời gian mùa cạn từ tháng XI năm trước đến tháng IV năm sau.

Hệ số khô được xác định bằng công thức:

X Zm

Trong đó, Kkhô = 1 -

X : là lượng mưa mùa cạn; Xm : là lượng bốc hơi tiềm năng mùa cạn

Hệ số cạn biểu thị cho mức độ cạn nước trong sông. Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến dòng chảy cạn. Dòng chảy cạn liên quan đến nước ngầm trong các lớp đất trong lưu vực, điều kiện thảm phủ của rừng, việc ảnh hưởng của mưa. Tuy nhiên về mùa cạn lượng mưa rơi trực tiếp trên lưu vực thường nhỏ nên không đủ để trực tiếp làm ảnh hưởng dòng chảy, vì vậy việc phân tích ảnh hưởng của mưa đến dòng chảy khó khăn. Đặc biệt là vùng khan hiếm nước thường nằm ở vùng không có các trạm quan trắc thuỷ văn.

Hệ số Kcạn được xác định bằng công thức sau:

QiQo

Trong đó, Kcạn = 1-

Qj Qi Qo : là lưu lượng nước sông trung bình trong thời kỳ thứ j : là lưu lượng nước sông trung bình năm thứ kỳ thứ i : là lưu lượng trung bình nhiều năm của sông

Trong nghiên cứu này chúng tôi sử dụng cấp mức độ của hệ số hạn để phân vùng khan hiếm nước. Ý nghĩa của các cấp độ về hạn ở đây chỉ mang tính tương đối. Sử dụng các mức độ này chủ yếu nhằm phân vùng khan hiếm nước thành các mức độ khác nhau để từ đó nghiên cứu các giải pháp công trình phù hợp.

Dưới đây là hệ số hạn tính cho một số vùng nghiên cứu ở 8 tỉnh miền núi Bắc

bộ.

Bảng 5.2: HỆ SỐ HẠN (Khạn) MÙA CẠN TRÊN CÁC VÙNG NGHIÊN CỨU

Hạn vừa

Tên

0.8 đến 0.95 0.6 đến 0.8

Hạn nặng Hạn đặc biệt 0.5 đến 0.6

0.72 0.63 0.73 0.65 0.67 0.63 0.72

Hạn nhẹ 0.95 đến 1.0

TT 1 Tỉnh Hoà Bình Mai Châu Tân Lạc Đà Bắc 2 Tỉnh Sơn La Thuận Châu Mường La Mộc Châu Mai Sơn 3 Tỉnh Lai Châu

145

Hạn vừa

Tên

0.8 đến 0.95 0.6 đến 0.8

Tỉnh Cao bằng

Hạn nặng Hạn đặc biệt 0.5 đến 0.6 0.57 0.57 0.58 0.58 0.50 0.54 0.54 0.54 0.54

Hạn nhẹ 0.95 đến 1.0

0.81 0.88

0.6 0.6 0.6 0.62 0.72

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ TT Phong Thổ Sìn Hồ 4 Tỉnh Lào Cai Mường Khương, Bắc Hà Si Ma Cai 5 Tỉnh Lạng Sơn Hữu Lũng Chi Lăng Văn Quan 6 Hà Quảng Bảo Lạc Bảo Lâm 7 Yên Bái Trạm Tấu Mù Cang Chải 8 Hà Giang Đồng Văn Mèo Vạc Yên minh Quản Bạ

5.2.1.2. Tiêu chí liên quan đến khả năng sẵn có nguồn nước

Nhu cầu sử dụng nước và lượng nước đến có mối quan hệ trực tiếp với nhau. Khi nhu cầu nước tăng, trong khi nguồn nước đến không tăng hoặc giảm sẽ dễ dẫn đến khan hiếm nước. Các vùng khan hiếm trên địa bàn 8 tỉnh thuộc miền núi, lượng nước đến ở nhiều mức độ. Tuy nhiên số lượng nước đến nhiều hay ít chỉ phản ánh khả năng có thể khai thác một cách tương đối vì một số yếu tố chi phối mạnh mẽ đến khả năng khai thác nguồn nước đến này như sự chia cắt, cao độ địa hình, sự khác nhau về các tầng địa chất qua từng vùng. Để có một chỉ tiêu làm cơ sở so sánh giữa lượng nước đến hàng năm và nhu cầu sử dụng, chúng tôi đưa vào một chỉ số tạm gọi là chỉ số cân bằng, chỉ số này tính toán trên cơ sở công thức:

Wden Wyc

KCB =

146

Thông thường, về mặt lý thuyết vùng nào có KCB = 1 thì vùng đó được xem như đủ nước. Thực tế, không phải tất cả lượng nước đến đều có thể khai thác hiệu quả. Hiệu suất khai thác phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có yếu tố địa hình, địa chất và một số yếu tố khác như khả năng xây dựng công trình, thói quen sử dụng nước, … Đến nay chưa có đánh giá chính xác nào về hiệu suất khai thác nguồn nước đến ở vùng nghiên cứu. Hiện nay tiêu chuẩn cấp có thể đáp ứng ở các vùng khan hiếm chỉ bằng khoảng 1/3

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ so các vùng khác. Trong nghiên cứu này chúng tôi phân thành 3 mức cho chỉ số KCB (<3; 3 – 10; >10) để kết hợp với chỉ số Khạn làm cơ sở phân vùng khan hiếm.

Dưới đây là chỉ số cân bằng ở một số vùng thuộc 8 tỉnh vùng núi Bắc Bộ.

KCB

TT

Tỉnh/Vùng

Ghi chú

Wđến/Wyc

Bảng 5.3: TỈ LỆ GIỮA NƯỚC ĐẾN (P=75%) VÀ NHU CẦU NƯỚC MÙA CẠN Nhu cầu năm 2008 W yc (106m3) 6.871 4.858 0.357 0.854 2.331 33.405 26.743 2.135 9.957

Tổng nước đến W đến (106m3) 9.34 26.432 0.391 7.492 17.541 16.454 34.205 334.035 125.867

1.36 5.44 1.10 8.77 7.53 0.49 1.28 156.46 12.64

TỈNH HOÀ BÌNH I II III IV V TỈNH SƠN LA I II TỈNH LAI CHÂU I II TỈNH LÀO CAI I

I 1 2 3 4 5 II 1 2 III 1 2 IV 1

2724.05

48.745

55.88

V 1

TỈNH LẠNG SƠN I

Mai Châu Tân Lạc Đà Bắc Đà Bắc Đà Bắc Thuận Châu Thuận Châu Phong Thổ Sìn Hồ Mường Khương, Bắc Hà, Si Ma Kai Hữu Lũng, Chi Lăng, Văn Quan Chi Lăng Chi Lăng Văn Quan Văn Quan Hà Quảng Bảo Lâm Bảo lạc Mù Cang Chải Trạm Tấu

0.35 0.44 1.11 1.28 1.89 1.99 1.06 1.84 4.77 1.35

2 3 4 5 VI 1 2 3 VII 1 2 VIII 1 2

II III IV V TỈNH CAO BẰNG I II III TỈNH YÊN BÁI I II TỈNH HÀ GIANG I II

21.569 1.192 0.713 4.625 1.07 22.633 12.579 11.07 5.207 4.443 18.922 65.171

7.601 0.53 0.789 5.941 2.022 45.148 13.334 20.321 24.863 5.989 392.881 544.41

20.76 Mèo Vạc, Đồng Văn Quản Bạ, Yên Minh 8.35

5.2.2. Nhóm tiêu chí định tính

5.2.2.1. Tiêu chí liên quan đến địa hình, địa chất

147

Qua thực tế khảo sát trên vùng nghiên cứu cho thấy các vùng khan hiếm nước là những vùng có địa hình núi cao, độ dốc lớn, bị chia cắt mạnh; vùng các-tơ hoạt động mạnh. Các yếu tố này có ảnh hưởng đến khả năng điều tiết nước dẫn đến ảnh hưởng chế độ dòng chảy trong các mùa. Yếu tố địa hình, địa chất thể hiện rất rõ giữa các vùng cao

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ núi đá ở Hà Giang, vùng núi trên nền đá vôi Hà Quảng, vùng núi đá vôi Lạng Sơn với các vùng núi đất khác.

5.2.2.2. Tiêu chí liên quan đến nguồn nước mặt

Nguồn nước có vai trò quan trọng phục vụ sản xuất và sinh hoạt ở các tỉnh vùng núi Bắc bộ, tuy nhiên nguồn nước mặt phân bố không đều theo không gian và thời gian gây nên tình trạng thiếu nước phục vụ sản xuất và cả sinh hoạt trong mùa cạn. Thực tế, đáp ứng nhu cầu nước đã được thể hiện qua đánh giá hiện trạng vùng khan hiếm nước cho thấy vùng cao núi đá ở 4 huyện của Hà Giang nhu cầu nước sinh hoạt hiện chỉ đảm bảo khoảng 20 l/người/ngđ, trong khi đó những vùng khan hiếm nước ở các tỉnh khác nguồn nước có thể cấp cao hơn do các mạch lộ nước ngầm còn dòng chảy trong mùa khô.

5.2.2.3. Tiêu chí liên quan đến khả năng khai thác nước ngầm

Nước ngầm đối với vùng khan hiếm nước là nguồn bổ sung lượng thiếu hụt nước mặt rất tốt trong thời kỳ khô cạn. Tầng trữ nước, trữ lượng và khả năng khai thác phản ánh mức độ tái nạp từ nguồn nước mặt. Khả năng khai thác nước ngầm trên vùng nghiên cứu ở mức hạn chế. Khả năng khai thác tuỳ thuộc điều kiện địa chất từng vùng. Các vùng núi đất tuy thiếu dòng chảy trong các sông suối nhỏ nhưng vẫn có thể khai thác nước ngầm tầng sâu ở một số điểm trong vùng khan hiếm như vùng Mù Cang Chải, Trạm Tấu ở Yên Bái, vùng Tân Lạc, Lạc Sơn, Đà Bắc của Hoà Bình hoặc Thuận Châu của Sơn La.

5.2.3. Tổng hợp các tiêu chí xác định vùng khan hiếm nước

Trên cơ sở khảo sát, phân tích, đánh giá các yếu tố liên quan đến khan hiếm nước trên các vùng nghiên cứu ở 8 tỉnh, các yếu tố có thể dùng làm tiêu chí xác định vùng khan hiếm nước được mô tả dưới đây.

Bảng 5.4: BẢNG MÔ TẢ CÁC TIÊU CHÍ XÁC ĐỊNH VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC

Mô tả mức độ TT Tiêu chí xác định Khan hiếm nước sản xuất Khan hiếm sinh hoạt

I. TIÊU CHÍ

ĐỊNH TÍNH

1.1 Điều kiện địa hình, địa chất - Địa hình núi cao, độ dốc lớn chiếm hầu hết diện tích. - Địa hình núi cao có độ dốc lớn.

- Vùng núi đá vôi có nhiều phễu các-tơ, điều kiện địa chất không cho phép xây dựng các hồ chứa.

148

- Vùng núi đá vôi có nhiều phễu các-tơ, điều kiện địa chất không cho phép xây dựng các hồ chứa thông thường. Có thể xây dựng - Vùng núi đá vôi có nhiều

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Mô tả mức độ TT Tiêu chí xác định Khan hiếm nước sản xuất Khan hiếm sinh hoạt

các hồ chứa đặc dụng như hồ bê tông, hồ lót vải địa kỹ thuật.

phễu các-tơ. Sông suối trong vùng sau khi mưa không còn dòng chảy mặt hoặc chỉ còn trong thời gian ngắn. Có khả năng khai thác nước trong các hang các-tơ phục vụ nhu cầu sinh hoạt.

- Vùng núi đá vôi có nhiều phễu các-tơ. Sông suối trong vùng sau khi mưa không còn dòng chảy mặt. Mực nước trong hang các-tơ hạ thấp trong mùa cạn, lượng nước phục hồi trong hang không đáp ứng đủ nhu cầu sinh hoạt.

1.2 Điều kiện

- Tiêu chuẩn cấp nước sinh hoạt 60 l/người/ngàyđêm.

nguồn nước mặt - Tiêu chuẩn cấp nước sinh hoạt dưới 20 l/người/ngàyđêm.

- Nơi phụ thuộc vào nguồn nước thu trữ tại chỗ trong thời kỳ mùa cạn từ tháng 11 đến tháng 5 nguồn nước dự trữ hiện tại chỉ đủ cấp ½ thời gian.

- Nơi phụ thuộc vào nguồn nước thu trữ tại chỗ trong thời kỳ mùa cạn từ tháng 11 đến tháng 5, nguồn nước dự trữ hiện tại chỉ đủ cấp ½ thời gian.

- Nơi nguồn nước ngầm, nước mạch lộ chỉ khai thác được ½ thời gian. Thời gian còn lại phải lấy từ nguồn xa trên 1 km.

- Nơi nguồn nước ngầm, nước mạch lộ chỉ khai thác được ½ thời gian mùa cạn. Thời gian còn lại phải lấy nước từ nguồn ở xa trên 1 km hoặc phải vận chuyển nước từ nơi khác đến phục vụ sinh hoạt.

- Sông có độ dốc lớn, không có dòng chảy mùa cạn hoặc dòng chảy chỉ duy trì ½ thời gian trong mùa cạn hoặc lưu lượng dòng chảy đáp ứng nhu cầu dùng nước sinh hoạt nhưng không đủ cấp cho sản xuất.

149

- Sông có độ dốc lớn, không có dòng chảy mùa cạn hoặc dòng chảy chỉ duy trì ½ thời gian trong mùa cạn hoặc lưu lượng dòng chảy không đủ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Mô tả mức độ TT Tiêu chí xác định Khan hiếm nước sản xuất Khan hiếm sinh hoạt

đáp ứng nhu cầu dùng nước hoạt.

1.3 Điều kiện khai

- Tầng chứa nước thuộc loại nghèo hoặc rất nghèo nước. thác nước ngầm

- Không có mạch lộ xuất hiện trong mùa khô.

- Tầng trữ nước thuộc loại trung bình hoặc giàu nước. Độ sâu khai thác lớn (phải khoan), trữ lượng không đủ đáp ứng nhu cầu nước sản xuất.

- Có mạch lộ nước ngầm xuất hiện nhưng lưu lượng không đủ đáp ứng nhu cầu sản xuất.

II. TIÊU CHÍ

ĐỊNH LƯỢNG

2.1 Chỉ số Khạn 0.5 – 0.59 0.6 – 0.95

2.2 Chỉ số Kcb >3 <=3

5.3. PHÂN VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC

5.3.1. Vùng khan hiếm nước nghiên cứu

Qua khảo sát thực địa và các tiêu chí vùng khan hiếm nước xác định được vùng khan hiếm nước và điểm khan hiếm nước trong từng tỉnh.

a. Tỉnh Lạng Sơn

Huyện Hữu Lũng: Vùng khan hiếm nước gồm 7 xã vùng núi đá vôi: Hữu Liên, Yên Bình, Hoà Bình, Tân Lập, Yên Vượng, Nhật Tiến và Minh Tiến.

Huyện Chi Lăng: Gồm 8 xã Y Tịch, Vạn Ninh, Bằng Mạc, Bằng Hữu, Hoà Bình, Thượng Cường, Lý Nhân và Hữu Kiên.

Huyện Văn Quan: Gồm 8 xã Tri Lễ, Lương Năng, Hữu Lễ, Tú Xuyên, Tân Đoàn, Tràng Phái, Song Giang và Văn An.

b. Tỉnh Cao Bằng

150

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Huyện Bảo Lạc: Vùng khan hiếm nước gồm 5 xã: Khánh Xuân, Xuân Trường, Hồng An, Cô Ba, Thượng Hà.

Huyện Bảo Lâm: Vùng khan hiếm nước gồm 2 xã: Đức Hạnh, Lý Bôn.

c. Tỉnh Sơn La

d. Tỉnh Lai Châu

Huyện Phong Thổ: Vùng khan hiếm nước gồm 3 xã Vàng Ma Chải, Mù Sang, Sờ Lờ Lầu.

Huyện Sìn Hồ: Gồm 7 xã Nậm Ban, Pa Tần, Pìn Hồ, Hồng Thu, Tả Phìn, Ma Quai, Phăng Sô Lin.

e. Tỉnh Hà Giang

Quản Bạ: Vùng khan hiếm nước gồm 7 xã vùng cao núi đá: Bát Đại Sơn, Cán Tỷ, Thái An, Nghĩa Thuận, Cao Mã Pờ, Tả Ván, Thanh Vân.

Yên Minh: Vùng khan hiếm nước gồm 6 xã vùng cao núi đá: Phù Lũng, Thắng Mố, Sủng Thài, Sủng Tráng, Na Khê, Bạch Đích.

Mèo Vạc: Vùng khan hiếm nước gồm hầu hết các xã ngoại trừ 3 xã ở vùng núi đất: Nậm Ban, Niêm Sơn, Tát Ngà.

Đồng Văn: Vùng khan hiếm nước gồm hầu hết các xã, ngoại trừ 3 xã ở vùng núi đất: Má Lé, Lũng Cú, Lũng Táo.

f. Tỉnh Lào Cai

Huyện Mường Khương: Các xã Dìn Chin, Tả Gia Khâu, Pha Long.

Huyện Bắc Hà: Các xã Lùng Cải, Hoàng Tung Phố, Tả Van Trư, Bản Già.

Huyện Si Ma Cai: Vùng KHN gồm các xã : Sán Chải, Thào Chư Phìn, Cán Cấu, Lùng Xui, Quan Thần Sán.

g. Tỉnh Yên Bái

Huyện Mù Cang Chải: Gồm 2 xã Nậm Có, Cao Phạ.

Huyện Trạm Tấu: Gồm 2 xã Trạm Tấu, Pá Lau.

h. Tỉnh Hoà Bình

Huyện Mai Châu: Vùng khan hiếm nước gồm2 xã Hang Kia, Pà Cò.

Huyện Tân Lạc: Gồm 7 xã Phú Vinh, Phú Cường, Quyết Chiến, Bắc Sơn, Nam Sơn, Lũng Văn và Ngó Luông.

151

Huyện Đà Bắc: Gồm 4 xã Mường Tuổng, Yên Hoà, Toàn Sơn và Tu Lý.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 5.3.2. Phân vùng khan hiếm nước

Phân vùng khan hiếm nước dựa trên cơ sở về mức độ khan hiếm nước trong thời gian mùa cạn. Do các vùng khan hiếm nước ở các tỉnh miền núi Bắc Bộ thường thiếu các số liệu quan trắc thuỷ văn nên mức độ chính xác của hệ số hạn cũng ở mức độ nhất định. Vì vậy mức độ khan hiếm nước sẽ được điều chỉnh sau khi phân loại dựa trên hệ số hạn và chỉ số cân bằng nước để cho sát với thực tế. Điều chỉnh mức độ khan hiếm dựa vào những yếu tố chưa được đưa vào công thức các công thức tính nói trên, ở đây điều chỉnh dựa vào đặc điểm địa hình, địa chất của vùng nghiên cứu:

Nguyên tắc phân mức độ khan hiếm:

- Ưu tiên xét chỉ số cân bằng, đặc biệt những chỉ số cân bằng thấp.

- Vùng cao núi đá vôi có thể nâng lên một mức độ hạn.

Dưới đây là bảng phân vùng khan hiếm nước trên các vùng nghiên cứu thuộc 8

tỉnh miền núi Bắc Bộ.

Bảng 5.5: PHÂN VÙNG MỨC ĐỘ KHAN HIẾM NƯỚC CHO CÁC VÙNG

TT Tên Chỉ số Phân vùng (sau khi điều chỉnh)

Mai Châu II

II Tân Lạc

II Đà Bắc

SƠN LA

II Thuận Châu

II Mường La

II Mộc Châu

II Mai Sơn

152

I Phong Thổ Nhóm I Nhóm II Hạn nhẹ Hạn nặng 0.8 ÷ 0.95 0.5 ÷ 0.59 Thiếu Ít nguy cơ thiếu nước 10 đến 0 >10 0.72 5.44 0.63 1.10 0.73 7.53 0.65 1.24 0.67 1.28 0.63 1.28 0.72 1.28 0.57 I HOÀ BÌNH II III LAI CHÂU Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

TT Tên Chỉ số Phân vùng (sau khi điều chỉnh)

I Sìn Hồ

II Mường Khương

II Bắc Hà

II Si Ma Cai

LẠNG SƠN

II Hữu Lũng

Chi Lăng II

Văn Quan II

II Hà Quảng

II Bảo Lạc

II Bảo Lâm IV LÀO CAI V VI CAO BẰNG

VII YÊN BÁI

II Trạm Tấu

II Mù Cang Chải

VIII HÀ GIANG

II Đồng Văn, Mèo vạc

153

II Yên minh, Quản Bạ Nhóm I Nhóm II Hạn nhẹ Hạn nặng 0.8 ÷ 0.95 0.5 ÷ 0.59 Thiếu Ít nguy cơ thiếu nước 10 đến 0 >10 156.46 0.57 12.64 0.60 55.80 0.60 55.80 0.60 55.80 0.62 0.35 0.81 0.84 0.72 1.44 0.88 1.99 0.58 1.06 0.58 1.84 0.58 4.77 0.50 1.35 0.54 20.70 0.54 8.30 KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB KCB KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB Khạn KCB

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Đây là khu vực còn có thể khai thác dòng chảy mặt.

Các khu vực thuộc nhóm I chủ yếu xem xét các giải pháp công trình cấp nước.

Các khu vực thuộc nhóm II có mức độ khan hiếm cao, cần xem xét tất cả các giải pháp công trình trữ nước.

Nhận xét chung:

Lượng mưa trên các vùng nghiên cứu tương đối dồi dào so với các vùng khô hạn khác trong nước. Tuy nhiên lượng mưa được giữ lại được trên các vùng tuỳ thuộc điều kiện địa hình, địa chất ở từng khu vực. Vùng núi đất tình trạng khan hiếm nhẹ hơn vùng núi đá và vùng các-tơ hoạt động mạnh.

Khan hiếm nước trên vùng nghiên cứu ở 8 tỉnh vùng núi Bắc bộ quan hệ chặt chẽ với điều kiện địa hình, địa chất. Những vùng cao núi dốc thường khan hiếm dòng chảy mặt và dòng chảy ngầm xuất lộ.

Các khu vực khan hiếm thường nằm trên các vùng địa chất có tầng trữ nước nghèo đến trung bình. Khả năng khai thác nước ngầm trên các vùng này cho sản xuất và sinh hoạt hạn chế. Chất lượng nước chi phối tình trạng khan hiếm nước chưa thể hiện rõ nét.

VI – XÂY DỰNG BẢN ĐỒ KHAN HIẾM NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN 8 TỈNH

Mục tiêu xây dựng bộ bản đồ chuyên đề về tình trạng khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh Lào Cai, Cao Bằng, Hà Giang, Hoà Bình, Lai Châu, Lạng Sơn, Sơn La, Yên Bái là để sử dụng bản đồ phục vụ cho công tác khai thác và cập nhật thông tin về tình trạng khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh Lào Cai, Cao Bằng, Hà Giang, Hoà Bình, Lai Châu, Lạng Sơn, Sơn La, Yên Bái một cách thuận tiện nhất cho các cơ quan quản lý.

6.1. LỰA CHỌN PHẦN MỀM XÂY DỰNG BẢN ĐỒ

Hiện nay trên thế giới đang phổ biến các phần mềm GIS như ARC/INFO, ARC- GIS, INTER-GRAPH, ARCVIEW, IDRISI, MAPINFO… Nhìn chung các phần mềm này đều có chức năng tương tự nhau về việc biên tập và xử lý bản đồ, tuy nhiên mỗi phần mềm của các hãng thì cũng có những chức năng ưu việt khác nhau.

Phần mềm GIS-MapInfo được xem là sử dụng khá phổ biến ở Việt Nam, nó được xem như là một công cụ khá hữu hiệu để tạo ra và quản lý một cơ sở dữ liệu vừa và nhỏ trên máy tính cá nhân. Sử dụng công cụ MapInfo có thể thực hiện xây dựng một hệ thống thông tin địa lý phục vụ cho mục đích nghiên cứu khoa học, sản xuất của các tổ chức kinh tế xã hội, các ngành. Ngoài ra MaInfo là phần mềm tương đối gọn nhẹ và dễ sử dụng phù hợp với việc xây dựng bản đồ với quy mô nhỏ.

154

Từ những lý do trên, trong đề tài này chúng tôi sử dụng phần mềm MapInfo 9.0 để xây dựng bản đồ khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh: Lào Cai, Cao Bằng, Hà Giang, Hoà Bình, Lai Châu, Lạng Sơn, Sơn La, Yên Bái.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 6.2. QUY TRÌNH XÂY DỰNG BẢN ĐỒ

6.2.1. Thu thập, phân tích đánh giá tài liệu

- Thu thập các mảnh bản đồ UTM tỷ lệ 1/100.000 vùng 8 tỉnh: Lào Cai, Cao Bằng, Hà Giang, Hoà Bình, Lai Châu, Lạng Sơn, Sơn La, Yên Bái.

- Thu thập các bản đồ hành chính, thổ nhưỡng, địa chất vùng 8 tỉnh đã xuất bản trước đây.

- Thu thập niên giám thông kê của 8 tỉnh năm 2007.

- Thu thập các tài liệu về hiện trạng cấp nước, các tài liệu về thuỷ văn, vùng khô hạn thuộc 8 tỉnh.

- Hiện trạng cơ sở hạ tầng vùng nghiên cứu.

Sau đó phân tích các tài liệu đã thu thập được dựa trên mục đính và yêu cầu đã đề ra của bản đồ vùng khan hiếm nước thuộc 8 tỉnh (đánh giá mức độ chi tiết tính đầy đủ, tính hiện thời của tài liệu...)

6.2.2. Xử lý tài liệu

Xử lý tài liệu theo từng mục đích và từng yêu cầu cụ thể để chuẩn bị cho bước xây dụng cấu trúc cơ sở dữ liệu cho chúng phù hợp với tính chất của bản đồ khan hiếm nước.

6.2.3. Xây dựng cấu trúc dữ liệu

- Xây dựng cấu trúc dữ liệu không gian thuộc 8 tỉnh (các dữ liệu không gian chủ yếu là bản đồ dưới 3 dạng : điểm, đường, vùng)

- Xây dựng dữ liệu phi không gian (dữ liệu thuộc tính) bao gồm các số liệu về dân sinh kinh tế, hiện trạng cấp nước cho sản xuất và dân sinh, các dữ liệu về thuỷ văn nguồn nước…

6.2.4. Thiết kế bản đồ

Từ các dữ liệu đã thu thập được đã qua quá trình xử lý, chúng ta tiến hành xây dựng các trang bản đồ khan hiếm nước cho riêng từng tỉnh: Lào Cai, Cao Bằng, Hà Giang, Hoà Bình, Lai Châu, Lạng Sơn, Sơn La, Yên Bái.

Với mỗi một bản đồ bao gồm 2 lớp thông tin chính: Lớp thông tìn nền và lớp thông tin chủ đề.

6.2.4.1. Thông tin nền

Để tạo ra các thông tin nền chúng tôi tiến hành các bước sau:

- Số hóa bản đồ nền (Map Digitizing), vào các dữ liệu không gian như ranh giới hành chính, đường giao thông, các vùng khan hiếm nước, các yếu tố thủy văn.Sau đó tiến hành phân loại và định nghĩa các nội dung đó (đặt cho mỗi một yếu tố nội dung một trường ký hiệu Type nào đó)

- Chuyển vào các bản đồ GIS thu thập được qua một chương trình Convert, tại đây tiến hành chỉnh sửa, thay đổi các dữ liệu không gian đó bằng các Objects đồ họa...

155

a. Các thông tin nền dưới dạng đường

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

(cid:153) Ranh giới hành chính : Được thể hiện tới các cấp hành chính sau:

- Ranh giới quốc gia, nó được gán bằng 1 trường ký hiệu

- Ranh giới tỉnh, nó được gán bằng 1 trường ký hiệu

- Ranh giới huyện

- Ranh giới xã

- Ranh giới vùng khan hiếm nước

(cid:153) Giao thông:

- Đường sắt

- Đường ô tô

(cid:153) Thủy văn, dòng chảy, công trình cấp nước:

- Sông suối

- Các kênh tưới, kênh tiêu, đường ống dẫn thuộc công trình cấp nước.

b. Các thông tin vùng:

Các thông tin vùng bao gồm các poligon khép kín như: (các ranh giới tỉnh khép kín, sông 2 nét, hồ, vùng khan hiếm nước). Các vùng này sẽ được gán bằng các trường ký hiệu Type khác nhau, theo các thuộc tính riêng của chúng.

Các thông tin vùng của ranh giới 8 tỉnh thành được gán bằng các trường ký hiệu Type khác nhau.

c. Các thông tin điểm, Text.

Các thông tin điểm ở đây bao gồm:

- Vị trí trung tâm tỉnh lỵ, huyện lỵ của các tỉnh

- Vị trí các công trình cấp nước sinh hoạt và dân sinh

- Các trạm thuỷ văn

6.2.4.2. Thông tin chuyên đề a. Thông tin chuyên đề

Trong đề tài này chúng tôi thực hiện xây dựng 4 bản đồ chuyên đề gồm:

- Bản đồ hành chính của 8 tỉnh:

+ Tỉnh

+ Huyện

+ Xã.

- Bản đồ khan hiếm nước của 8 tỉnh:

+ Vùng khan hiếm nước

+ Đặc tính khan hiếm nước.

156

- Bản đồ thuỷ văn, nguồn nước của 8 tỉnh:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

+ Dòng chảy

+ Mạng lưới trạm thuỷ văn

+ Đẳng trị mưa

+ Mạng lưới trạm khí tượng

- Bản đồ công trình cấp nước sinh hoạt và dân sinh của 8 tỉnh:

+ Hiện trạng các công trình cấp nước sinh hoạt và dân sinh

+ Các mô hình dự kiến thử nghiệm.

b. Dữ liệu thuộc tính:

Dữ liệu thuộc tính bao gồm: Diện tích, dân số, lao động, các công trình cấp nước sinh hoạt và dân sinh, các trạm thuỷ văn trên địa bàn 8 tỉnh: Lào Cai, Cao Bằng, Hà Giang, Hoà Bình, Lai Châu, Lạng Sơn, Sơn La, Yên Bái.

VII – GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC CHO VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC

7.1. HIỆN TRẠNG CẤP NƯỚC VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC

7.1.1. Hiện trạng cấp nước nông nghiệp:

Công trình phục vụ nông nghiệp hiện nay chủ yếu là đập dâng, phai tạm, hồ chứa. Ngoài ra tưới bằng hình thức khác như: Bơm Va kết hợp cấp nước sinh hoạt, dẫn nước trực tiếp từ mó nước,..

Bảng 7.1: Tổng hợp hiện trạng CT tưới vùng khan hiếm nước 8 tỉnh Bắc Bộ

Diện tích được tưới (ha) Tỷ lệ được tưới (%) Loại CT TT Tỉnh

Tổng Hồ Khác Lúa ĐX Đập, phai Lúa mùa Lúa ĐX Lúa mùa

1 Hà Giang 131 1 130 318 2374 53.9 58.5

2 Lai Châu 975 235 740 6794 14124 52.0 55.0

3 Sơn La 284 14 128 142 2539 4305 67 71.5

4 Yên Bái 247 247 185.87 519.12 14.6 32.2

5 Lạng Sơn 101 18 35 48 780.4 1112.8 13.1 15.6

6 Cao Bằng 4 65 18 43 168.2 579.9 24.2 19.5

7 Hoà Bình 59 360 255 16.4 11.6

8 Lào Cai 140 140 180 1981 9.0 42.5

Tổng 2002 37 933 973 11325.47 25250.82 38.3 48.2

Đối với vùng khan hiếm nước 8 tỉnh hiện chủ yếu tưới được cho lúa vụ Mùa đạt

157

48,2% diện tích, vụ Đông Xuân (Chiêm) chỉ mới đáp ứng được 38,3%.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.1.2. Hiện trạng cấp nước sinh hoạt:

Vùng khan hiếm nước thuộc 8 tỉnh miền núi phía Bắc do còn khó khăn về nước sinh hoạt, vì vậy để cấp nước cho dân sinh ở đây có rất nhiều loại hình như:

- Cấp nước tự chảy bằng hệ thống bể: Được xây dựng chủ yếu bằng các nguồn vốn 135, 135, UNICEF,..

- Cấp nước tự chảy bằng hồ chứa hoặc đập dâng: Dựa vào các công trình thủy lợi để dẫn nước về cấp cho các hộ.

- Hồ treo: Theo chương trình xoá đói giảm nghèo của Chính Phủ. Hồ treo có các loại như sau:

+ Hồ treo bằng đá xây.

+ Hồ treo bằng bê tông.

+ Hồ treo lót vải địa kỹ thuật.

- Cấp nước bằng bơm thủy luân, bơm va: Hình thức này là nơi có nguồn nước sông suối dồi dào và được cấp lên cao 50-60m cho nhân dân sinh hoạt và sản xuất.

- Bể nước mưa hộ gia đình: Đây là loại hình phổ biến nhất ở các vùng khan hiếm nước 8 tỉnh miền núi phía Bắc.

- Bể nước mưa tại các khu tập trung, công trình công cộng.

- Lu, téc, bi chứa nước.

- Giếng khoan, giếng đào: Chỉ phù hợp với vùng núi đất. Hình thức cấp nước này không phổ biến ở vùng khan hiếm nước 8 tỉnh phía Bắc.

Hình thức CT TT Tỉnh Số người được cấp Bể Tổng Khác Giếng khoan 2125 Hệ tập trung 103 2000 22 543 1510 2

139 1120 107 240

17086 386 0 507 611 Bảng 7.2: Tổng hợp hiện trạng cấp nước SH vùng khan hiếm nước 8 tỉnh Tỷ lệ cấp nước (%) 42.5 22.9 41.7 30.8 31.3 73.0 64.2 22.1 34.5 394 6 67 56 10938 115 138 879 15422 1 Hà Giang 2 Lai Châu 3 Sơn La 4 Yên Bái 5 Lạng Sơn 6 Cao Bằng 7 Hoà Bình 8 Lào Cai Tổng 101456 164000 245362 5830 24531 58915 18439 26144 644677 2045 1126 414 10994 1008 749 19004 264 18982

7.1.3. Thuận lợi và khó khăn

7.1.3.1. Thuận lợi:

158

- Vùng khan hiếm nước của 8 tỉnh phía Bắc được sự quan tâm của Đảng và Nhà Nước đến cac lĩnh vực nước sạch vệ sinh môi trường.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Được đầu tư bằng các nguồn vốn như: Vốn 134, 135, vốn tín dụng, Unicef,.. và các tổ chức phi chính phủ.

7.1.3.2. Khó khăn:

- Các vùng khan hiếm nước thuộc 8 tỉnh là khu vực miền núi, địa hình phức tạp, địa hình chủ yếu là núi đá, địa hình chênh lệch về cao độ rất lớn, sông suối, đồi núi chia cắt khu tưới thành từng khu nhỏ độc lập. Diện tích canh tác manh mún và phân tán, đất trồng trọt đã bị thoái hoá nhiều.

- Đời sống văn hoá và trình độ dân trí còn rất thấp nhất.

- Hạ tầng cơ sở các công trình thuỷ lợi, xây dựng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu sản xuất và đời sống. Đặc biệt tình trạng thiếu nước tưới và sinh hoạt vẫn diễn ra thường xuyên.

Thực tế hiện nay các công trình thuỷ lợi phục vụ cấp nước trong vùng chỉ khai thác từ các nhánh suối nhỏ, nhiều loại cây trồng tưới hoàn toàn nhờ nước trời. Công trình thủy lợi trong vùng chủ yếu là các phai đập tạm không có khả năng điều tiết, diện tích tưới rất nhỏ từ 0,05-1ha là chủ yếu và chủ yếu tưới cho vụ Mùa, vụ Đông Xuân được tưới rất hạn chế, không đáng kể.

- Vùng khan hiếm nước chủ yếu là các nhánh suối nhỏ, về mùa kiệt dòng chảy rất nhỏ không có khả năng đáp ứng được nhu cầu nước. Nguồn nước ngầm được phát hiện chủ yếu từ các hang động, các khe nứt castơ nhìn chung lưu lượng nhỏ, chất lượng nước chưa được đánh giá.

Đây là vùng địa hình núi đá nên không có nguồn sinh thuỷ, hiện tượng thẩm lậu do castơ nên không giữ được nước.

- Độ che phủ của rừng thấp, đó chính là nguyên nhân hạn chế nguồn sinh thuỷ về mùa kiệt.

- Do điều kiện địa hình phức tạp, ruộng đất canh tác phân tán nên việc dẫn nước tưới trong vùng gặp nhiều khó khăn.

- Quản lý công trình còn hạn chế do trình độ nhận thức của người dân trong vùng chưa cao. Mặt khác do phong tục, tập quán canh tác lạc hậu dẫn đến hiệu quả đầu tư thấp.

7.2. CƠ SỞ XÁC ĐỊNH GIẢI PHÁP

7.2.1. Dựa trên điều kiện tự nhiên

7.2.1.1 Điều kiện thủy văn

159

+ Dòng chảy mặt: Dòng chảy mặt là điều kiện cần khi lựa chọn mô hình cấp nước bằng hệ tự chảy, hồ chứa, các trạm bơm, trạm thủy luân. Mô hình cấp nước bằng hệ thống tự chảy hoặc hồ chứa có ưu điểm là chi phí vận hành thấp, khả năng cung cấp nước ổn định, lượng nước cấp của các hệ tự chảy thường lớn đảm bảo yêu cầu dùng nước. Vùng khan hiếm nước là các xã thuộc vùng sâu, vùng cao thường nằm ở phía thượng nguồn các nhánh nhỏ của các hệ thống sông lớn. Phần lớn các nhánh nhỏ ở các vùng khan hiếm nước không có khả năng sinh thủy, điều tiết dòng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ chảy, vì vậy trong mùa kiệt dòng chảy thường cạn kiệt hoặc không có nước.

+ Phân phối dòng chảy mặt trong năm: Liên quan đến khả năng xây dựng các hệ tự chảy và bơm. Khi dòng chảy mùa lũ lớn, mùa khô quá nhỏ thì cũng không thể xây dựng các hệ cấp nước tự chảy hoặc trạm bơm. Ở các vùng khan hiếm nước, suốt 7 tháng mùa kiệt lượng dòng chảy chỉ chiếm khoảng trên dưới 20% tổng lượng dòng chảy năm. Tháng kiệt nhất thường xảy ra trong tháng III, IV, lưu lượng kiệt nhất thường rơi vào tháng IV. Mô số dòng chảy trung bình mùa kiệt chỉ khoảng 12 - 13 l/s.km2. Việc xây dựng các hệ tư chảy tại các vùng khan hiếm nước chỉ phù hợp với quy mô nhỏ.

+ Mưa nội tại: Là yếu tố quan trọng khi xem xét để lựa chọn giải pháp cấp nước bằng hình thức trữ nước trong các bể chứa, hồ treo. Trên địa bàn vùng nghiên cứu lượng mưa hàng năm phân bố rất không đồng đều theo không gian và thời gian. Vùng mưa lớn nhất thuộc khu vực Hoàng Liên Sơn với lượng mưa trung bình trên 3.000mm/năm, các vùng khác lượng mưa phổ biến từ 1.600-2.400mm, vùng ít mưa là Sông Mã (Sơn La) với lượng mưa trung bình năm khoảng 1.200mm. Lượng mưa phân bố theo mùa rõ rệt, mùa mưa nhiều trùng với thời kỳ gió Mùa mùa Hạ, mùa mưa ít trùng với thời kỳ gió mùa mùa Đông. Lượng mưa mùa hè (từ tháng V đến tháng X) chiếm 80-90% lượng mưa năm, tháng mưa nhiều nhất phổ biến là tháng VII, VIII, IX, đôi khi tháng X gây ra lũ lụt, sạt lở đất. Những tháng mùa khô lượng mưa nhỏ, cộng thêm thay đổi khí hậu ở miền núi nhiều khi mang tính chất cực đoan, nhất là trong điều kiện rừng bị suy giảm và đất bị thoái hoá là những nguyên nhân chính gây nên tình khô hạn. Mặc dù là vùng khan hiếm nước nhưng lượng mưa trung bình của các khu vực này vẫn >1200mm. Do vậy khả năng để xây dựng các bể chứa nước mưa là hoàn toàn khả thi trên tất cả các vùng khan hiếm nước. Tuy nhiên do lượng mưa chủ yếu tập trung vào mùa mưa, chiếm 80-90% lượng mưa cả năm nên để đảm bảo cấp đủ nước sinh hoạt bằng bể chứa nước mưa thì đòi hỏi dung tích bể lớn. Với mỗi gia đình ở vùng cao, dung tích bể tối thiểu cần xây dựng là 20m3.

+ Bốc hơi: Cần được đưa vào tính toán, xem xét khi loại hình cấp nước là các hồ chứa, hồ treo. Trên các vùng KHN trừ Mường Khương là có lượng bốc hơi dưới 500mm/năm, còn lại các khu vực khác đều từ 800-1000mm/năm. Vì vậy, với những hồ nông và rộng thì lượng thất thoát do bốc hơi là đáng kể. Cần có các giải pháp để chống bốc hơi đối với các bể chứa nước và đặc biệt là các hồ treo.

7.2.1.2 Điều kiện địa hình

Về điều kiện địa hình cần xem xét 3 dạng địa hình sau:

160

- Ở những vùng có các thung lũng núi có cánh đồng tập trung trên 100 ha, độ dốc mặt đất không lớn diện tích trồng trọt bao gồm các cánh đồng ruộng bậc thang ở sườn dốc và các cánh đồng tương đối bằng phẳng dọc theo thềm suối. Dân cư sinh sống thành những làng bản liền kề với các cánh đồng trồng lúa tập trung. Trong khu vực có các sông suối chảy qua, các sông suối này có diện tích lưu vực lớn, điều kiện địa hình khu vực đầu nguồn cho phép xây dựng hồ chứa nước để cung cấp nước cho nông nghiệp, sinh hoạt và các yêu dùng nước khác. Có thể nói rằng, những điều kiện tự nhiên như dạng thứ nhất là hết sức thuận lợi cho việc tạo nguồn nước, xây dựng các công trình cấp nước phục vụ sản xuất và sinh hoạt. Tuy nhiên, qua khảo sát thực tế ở các vùng khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh chúng tôi thấy những vùng có các điều kiện thuận lợi như trên không nhiều.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Địa hình tương đối dốc, diện tích nông nghiệp là những giải đồng bằng hẹp chừng vài chục đến 100 ha chạy dài theo hai bên dòng suối, trên sườn dốc là những nương rẫy trồng hoa mầu, cây ăn quả và cây công nghiệp, ở những cao trình cao hơn có thể phát triển vườn rừng. Địa hình vùng đầu nguồn hẹp và có độ dốc lớn không có khả năng xây dựng hồ chứa vì dung tích trữ nước nhỏ, không hiệu quả, hoặc nếu có làm thì đập sẽ rất cao, kinh phí đầu tư lớn, không kinh tế. Với những điều kiện tự nhiên như dạng thứ hai, cần có những biện pháp thuỷ lợi hợp lý để triệt để tận dụng nguồn nước phục vụ một cách hiệu quả cho nhiều mục tiêu khác nhau như tưới cho nông nghiệp, cấp nước sinh hoạt, đưa nước lên cao, phát điện phục vụ sinh hoạt… Đây cũng là dạng địa thường gặp trên địa bàn vùng núi phía Bắc.

- Địa hình tương đối dốc, diện tích nông nghiệp là những giải đồng bằng hẹp chừng vài chục ha trải dọc theo hai bên thềm suối, các nương rẫy trên sườn núi trồng hoa mầu, cây ăn quả và cây công nghiệp, ở những cao trình cao hơn nữa là rừng trồng hoặc rừng tự nhiên. Đây là khu vực nằm ở thượng nguồn, các suối có lưu lượng cơ bản không lớn vì thế không có điều kiện xây dựng hồ chứa nước. Dòng chảy về mùa khô nhỏ không đủ cung cấp cho tưới và sinh hoạt. Dân cư thường tập trung thành những làng, bản nhỏ vài chục hộ sống trên sườn dốc dọc theo các khe núi. Nhìn chung các khu tưới và khu dân cư nằm cao hơn nhiều mực nước của suối. Nước mạch nhỏ, nằm phân tán, nước ngầm thì quá sâu, đầu tư khai thác rất tốn kém. Đây là dạng rất phổ biến ở các xã vùng sâu, vùng xa trên 8 tỉnh nghiên cứu. Nhìn chung các vùng này nguồn nước tương đối khan hiếm, vấn đề lợi dụng tổng hợp nguồn nước để phát triển sản xuất và phục vụ đời sống là vấn đề khá khó khăn và phức tạp, nhiệm vụ của chúng ta là phải tìm ra biện pháp khắc phục nhằm giải quyết bài toán này một cách tốt nhất, với phương châm lợi dụng tối đa những nguồn nước có thể có trong khu vực, kết hợp với những phương pháp tưới tiên tiến nhất, tiết kiệm nước nhằm thoả mãn mọi nhu cầu về nước cho phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.

7.2.1.3 Điều kiện địa chất, địa chất thủy văn

+ Núi đất và núi đá: Địa hình núi đất và núi đá có nhiều đặc điểm khác nhau. Địa hình núi đất thường có khả năng giữ nươc tự nhiên tốt hơn núi đá. Khả năng xây dựng các công trình trên địa hình núi đất cũng có nhiều thuận lợi hơn. Vùng núi đá nằm chủ yếu ở tỉnh Hà Giang. Vùng này chủ yếu là núi đá vôi, địa hình phức tạp có độ dốc lớn, có nhiều hang, hốc đá và các kẽ nứt, khả năng giữ nước rất kém. Thảm phủ thực vật ở đây gần như không có, chỉ có các cây bụi mọc ở các kẽ đá với mật độ rất thưa thớt. Việc khai thác, đặc biệt là nước ngầm khó khăn hơn rất nhiều so vơi địa hình là đất.

Vùng núi đất tập trung ở vùng khan hiếm nước thuộc các tỉnh: Cao Bằng, Lào Cai, Lạng Sơn, Yên Bái, Lai Châu, Sơn La và Hoà Bình. Vùng khan hiếm nước thuộc các tỉnh này chủ yếu nằm trên các vùng đất dốc, bị chia cắt mạnh bởi nhiều dãy núi cao, xen kẽ là những sông suối ngắn, thung lũng hẹp. Thảm phủ thực vật ở các vùng này tương đối mỏng, chủ yếu là rừng tái sinh, rừng nghèo, độ khép tán nhỏ, phần lớn là cây bụi. Với các điều kiện đó nên khả năng trữ nước ở các vùng núi đất cũng rất hạn chế.

161

+ Tính thấm nước: Đóng vai trò rất quan trọng trong việc lựa chọn hình thức cấp nước là hồ chứa hay phải làm hồ treo. Khi khả năng thấm cao hồ chứa sẽ bị mất nước và cần xem xét xây dựng hồ treo.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

+ Tính ổn định của nền: Đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng công trình cấp nước đặc biệt là các công trình đầu mối. Hầu hết các khu vực khan hiếm nước đều có nền đất và đá gốc, khá ổn định trong việc xây dựng công trình.

+ Nước ngầm ở trong các vùng khan hiếm nước chủ yếu tồn tại dưới dạng nước khe nứt karst. Nước karst tồn tại và vận động trong các khe nứt, hang hốc karst. Mức độ nứt nẻ, karst hoá phát triển mạnh cả trên mặt và dưới sâu, tạo nên các hang động và sông suối ngầm. Chất lượng nước ngầm: Nước karst đều nhạt, độ tổng khoáng hoá M = 0,1 - 1,0 l/s, độ pH = 6,5 - 7,5. Loại hình hoá học phổ biến là bicarbonat - calci. Ðộ cứng tạm thời cao, hàm lượng sắt nhỏ. Có nhiều hang karst phát triển rất sâu (151m so với mặt đất); ở các hang phát triển nhiều bậc karst và nhiều hang động nhỏ. Vì vậy việc thăm dò, khai thác nước ngầm là hết sức khó khăn.

7.2.2. Dựa trên điều kiện kinh tế xã hội

7.2.2.1 Dân cư và phân bố dân cư

+ Mật độ dân cư là yếu tố cần được xem xét khi lựa chọn loại hình cấp nước. Những khu vực có mật độ dân cư cao thì hình thức cấp nước đến từng hộ gia đình nên được lựa chọn. Những khu vực dân cư thưa thớt, sống ở nhiều độ cao khác nhau thì hình thức cấp nước công cộng nên được áp dụng. Đối với các vùng khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh hầu hết là các dân tộc ít người, dân cư sinh sống phân tán do đó việc xây dựng các hệ thống cấp nước khép kín từ đầu mối đến các hộ gia đình sử dụng nước là hết sức khó khăn.

+ Tập quán sinh sống: Khi dân cư sinh sống ở các khu vực thấp ven các sông suối thì hình thức cấp nước tự chảy có thế áp dụng. Khi dân cư sinh sống trên các sườn núi cách xa nguồn nước thì các hình thức cấp nước bằng bể chứa nước mưa có tính khả thi hơn. Trên địa bàn vùng nghiên cứu, chỉ có 2 huyện Tân Lạc và Đà Bắc thuộc Hòa Bình và Thành phố Sơn La có dân cư sống ở vùng thấp ven sông, dân cư ở tất cả các điểm khan hiếm nước còn lại trên địa bàn các tỉnh Yên Bái, Lai Châu, Hà Giang, Lạng Sơn, Cao Bằng, Lào Cai, Sơn La, Hòa Bình đều sinh sống trên các sườn đồi, sống ở nhiều độ cao khác nhau, nên việc cấp nước bằng hệ thống tự chảy là rất tốn kém, khoảng cách từ công trình đầu mối lấy nước đến các hộ tiêu thụ nước rất xa, có nơi đến gần 20km.

+ Tập quán du canh, du cư: Việc cấp nước cho các đồng bào có tập quán du canh, du cư chỉ có thể áp dụng các hình thức cấp nước tạm thời như máng lần, các lu chứa nước dung tích nhỏ. Tuy nhiên, về lâu dài cần thực hiện chính sách định canh, định cư để đảm bảo ổn định tình hình kinh tế xã hội, bảo vệ rừng, đặc biệt là các khu vực vùng cao biên giới. Ngoài việc xây dựng hệ thống cấp nước, cần xây dựng đồng bộ hệ thống cơ sở hạ tầng nông thôn bao gồm cả việc bố trí đất đai sản xuất, quy hoạch nông nghiệp, hệ thống đường sá, trường học, hệ thống điện và các cơ sở y tế, thì mới giải quyết triệt để việc du canh, du cư trên địa bàn các tỉnh vùng cao.

7.2.2.2 Mức sống

162

+ Mức sống của đồng bào cũng là yếu tố cần được xem xét khi lựa chọn loại hình cấp nước. Toàn bộ các điểm khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh vùng nghiên cứu đều thuộc các khu vực khó khăn và đặc biệt khó khăn nên các hình thức cấp nước có chi phí

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ thấp, đặc biệt là chi phí vận hành cần được khuyến khích áp dụng (hệ tự chảy, các hình thức trữ nước mưa, bơm va).

7.2.3. Dựa trên điều kiện kinh tế kỹ thuật

7.2.3.1 Chi phí xây dựng

+ Yếu tố kinh tế cũng là một chỉ tiêu quan trọng trong việc lựa chọn hình thức cấp nước phù hợp cho vùng KHN. Vùng KHN cũng là các vùng sâu, vùng xa, giao thông đi lại khó khăn nên chi phí vận chuyển VLXD rất cao do vậy cần lựa chọn những loại hình cấp nước sử dụng càng nhiều nhiều vật liệu địa phương càng tốt, ít vật liệu phải vận chuyển từ nơi khác đến.

+ Việc xây dựng hệ thống cấp nước sinh hoạt cho đồng bào vùng cao cần thực hiện chính sách xã hội hóa, nhà nước và nhân dân cùng làm. Hình thức nhà nước hỗ trợ kỹ thuật, vật liệu, nhân dân đóng góp công lao động để vận chuyển, xây lắp công trình cấp nước để giảm gánh nặng đầu tư cho nhà nước.

7.2.3.2 Điều kiện kỹ thuật

+ Khả năng cấp nước: Trong những vùng KHN, khi có thể áp dụng nhiều loại hình cấp nước khác nhau thì loại hình nào cấp nước ổn định hơn (không bị gián đoạn về mặt thời gian) và có chỉ tiêu cấp nước cao hơn (lượng nước cấp cho 1 người trong 1 ngày) thì cần được ưu tiên lựa chọn.

+ Tính bền vững: Khi những điều kiện về kinh tế kỹ thuật khác là tương đương thì loại hình cấp nước nào có tính bền vững hơn nên được lựa chọn.

+ Quản lý và vận hành: Những loại hình mà việc quản lý và vận hành càng đơn giản càng nên được áp dụng.

7.2.4. Dựa trên điều kiện về cơ chế chính sách

+ Cơ chế huy động vốn và nhân lực: Việc xây dựng các hệ thống cấp nước sinh hoạt nói chung và cho các khu vực khan hiếm nước nói riêng là công việc có tính xã hội hóa cao. Ngoài vốn đầu tư để mua các vật liệu, thiết bị, các công trình cấp nước cho các khu vực khan hiếm nước còn đòi hỏi một lượng lớn nhân công để vận chuyển và xây dựng công trình. Vì vậy, những loại hình có áp dụng cơ chế nhà nước và nhân dân cùng làm nên được ưu tiên để giảm giá thành, tăng hiệu quả cấp nước trên một đơn vị vốn đầu tư.

163

+ Lồng ghép các chương trình: Những loại hình cấp nước có thể lồng ghép với các mục đích khác như cấp nước nông nghiệp, thủy sản (hồ chứa, hệ tự chảy) cần được ưu tiên lựa chọn. Để các hệ thống công trình cấp nước phát huy hiệu quả, phục vụ đồng bào một cách bền vững cần lồng ghép chương trình cấp nước với việc phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn một cách đồng bộ trên vùng khan hiếm nước.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.3. GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC CHO NÔNG NGHIỆP

7.3.1. Các loại công trình cấp nước cho nông nghiệp

7.3.1.1. Loại hình hồ chứa

Đối với các tỉnh miền núi thì hình thức cấp nước cho nông nghiệp bằng hồ chứa là có nhiều ưu điểm nhất. Hồ chứa có khả năng trữ nước trong mùa lũ để điều tiết cho mùa cạn. Chi phí vận hành đối với hồ chứa cũng rất thấp. Ngoài cung cấp nước cho nông nghiệp, hồ chứa còn được sử dụng để cấp nước sinh hoạt cho các khu vực dân cư lân cận.

7.3.1.2. Loại công trình phai, đập

Phai, đập là loại hình cấp nước cho nông nghiệp phổ biến nhất trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc. Do không có khả năng trữ nước nên các phai, đập thường chỉ cấp nước cho lúa vụ mùa, vụ chiêm chuyển sang trồng màu.

7.3.1.3. Loại công trình trạm bơm

Loại hình cấp nước bằng trạm bơm điện thường chỉ phổ biến ở khu vực đồng bằng và trung du nơi dòng chảy trên các sông suối duy trì thường xuyên cả mùa lũ và mùa kiệt. Đồng thời, yêu cầu về nguồn điện ổn định cũng là một yếu tố bắt buộc khi sử dụng loại hình này. Kể cả ở những khu vực nguồn nước từ sông suối dồi dào thì yếu tố về cột nước bơm cũng là vấn đề cần xem xét khi áp dụng biện pháp cấp nước bằng trạm bơm. Bởi vì với cột nước qua cao thì chi phí bơm cũng tăng lên rất nhiều.

Đối với các khu vực khan hiếm nước thuộc địa bàn 8 tỉnh nghiên cứu thì khả năng xây dựng các trạm bơm chỉ có thể ở huyện Hữu Lũng và Văn Quan của tỉnh Lạng Sơn.

7.3.2. Giải pháp công trình cho các tỉnh

7.3.2.1. Tỉnh Yên bái

Như đánh giá ở trên cấp nước tưới hiện nay cho nông nghiệp vùng khan hiếm nước tỉnh Yên Bái chủ yếu dựa vào các phai, đập tạm để tưới. Các công trình thủy lợi chủ yếu là ngăn và lợi dụng dòng chảy cơ bản để tưới, không có khả năng điều tiết để chủ động nguồn nước.

Đối với vùng khan hiếm nước tỉnh Yên Bái công trình thủy lợi mới đảm bảo tưới được 36% diện tích lúa vụ Mùa và 12% diện tích lúa vụ Đông Xuân. Để tăng trữ và cấp nước cho vùng khan hiếm nước cần được đầu tư xây dựng như sau:

• Nâng cấp các công trình dạng phai đập tạm do dân tự xây dựng để tăng khả năng tưới của công trình này:

- Nâng cấp 26 công trình dạng phai đập tạm của 2 xã Nậm Có và Cao Phạ của huyện Mùa Cang Chải để tăng khả năng tưới từ 68,5ha lên 95ha và kết hợp cấp nước cho 130 hộ dân (650 người).

- Nâng cấp 44 công trình đập tạm của 2 xã Trạm Tấu và Pá Lau của huyện Trạm Tấu để tăng khả năng tưới từ 33,25ha lên tưới ổn định 46ha và kết hợp cấp nước sinh hoạt cho 80 hộ dân (400 người).

164

• Tăng cường khả năng điều tiết nguồn nước trong mùa kiệt: Nâng cấp các vị trí

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ đã xây dựng các công trình tạm, đập dâng địa hình có bụng chứa thành hồ chứa để tưới và cấp nước sinh hoạt như:

- Thủy lợi Có Nọi - Có Thái thuộc xã Nậm Có hiện tại là đập dâng đang tưới cho 15ha lúa. Công trình này nằm trên nhánh suối Nậm Có, Flv=12,5km2, tại vị trí này có thể nâng cấp thành hồ chứa có dung tích khoảng 250.000-300.000m3, công trình sau khi xây dựng thành hồ có khả năng điều tiết sẽ có nhiệm vụ:

+ Tưới đảm bảo cho khoảng 30-35ha lúa 2 vụ của Bản Cò Thái, Bản Có Mèo 2 bên suối hạ lưu công trình.

+ Cấp nước sinh hoạt, chăn nuôi cho 100 hộ dân (500 người) của các Bản Cò Thái, Có Mèo, Huy Pào.

- Nâng cấp thủy lợi Lùng Cúng có Flv=2km2 để tưới ổn định cho 18ha lúa 2 vụ và 40hộ dân (200 người) của Bản Lùng Cúng.

- Thủy lợi Trống Tống Khúa thuộc xã Cao Phạ hiện là đập dâng tưới cho 10ha. Công trình nằm trên nhánh suối Ngòi Hút, diện tích lưu vực 10,5km2. Có thể nâng cấp thành hồ chứa với dung tích 200.000-300.000m3 để tăng khả năng nguồn nước tưới trong mùa kiệt, dự kiến sau khi nâng cấp thành hồ chứa công trình sẽ đảm nhận nhiệm vụ:

+ Cấp nước tưới đảm bảo cho 35ha lúa 2 vụ của Bản Chúng Tống Khúa, Bản Khau Phà, Tà Chơ, Bản Thái,..

+ Cấp nước sinh hoạt, chăn nuôi cho khoảng 120 hộ (600 người) của các bản: Chúng Tống Khúa, Bản Khau Phà, Tà Chơ, Bản Thái,..

- Nâng cấp thủy lợi Trống Là-Nậm Pẳng, Flv=7,8km2 thuộc xã Nậm Có thành hồ chứa có dung tích trữ 150.000m3 để đảm bảo cấp nước:

+ Tưới cho 25 ha lúa 2 vụ của Bản Nậm Pắng.

+ Cấp nước sinh hoạt và chăn nuôi cho 40 hộ dân (200 người) của Bản Nậm Pắng.

• Phát triển các hồ chứa nhỏ để tưới, cấp nước sinh hoạt cho dân vùng cao như: - Xây dựng hồ Làng Coung trên nhánh suối Tà Xá, có diện tích lưu vực Flv=4km2 thuộc xã Nậm Có, với dung tích điều tiết 150.000-200.000m3 có nhiệm vụ:

+ Tưới cho 20ha lúa, 5ha màu 2 vụ của Bản Làng Cung, Làng Coung.

+ Kết hợp cấp nước sinh hoạt, chăn nuôi cho 45 hộ (220 người) của 2 bản: Làng Coung và Làng Cung.

- Xây dựng hồ Xê Sáng có Flv=2,7km2, dung tích 130.000m3 để tưới hỗ trợ cho 25ha lúa Đông Xuân vùng hưởng lợi cuat công trình Lìm Mông và cấp nước sinh hoạt, chăn nuôi cho 50hộ dân bản Lìm Mông (250 người).

- Xây dựng đập dâng Tu Xăn - Mèo Lăm thượng nguồn của công trình Cò Nọi - Cò Thái với Flv=8km2 để tưới cho 10ha và cấp nước sinh hoạt cho 30 hộ dân của Bản Tu Xăn - Mèo Lăm.

165

- Xây dựng hồ Mỏ Nang chứa trên nhánh Ngòi Thìa tại Bản Mỏ Nang xã Trạm Tấu có Flv=49,5km2, dung tích điều tiết khoảng 350.000-400.000m3 để tưới cho 2 bên suối và ven đường liên huyện Nghĩa Lộ sang Trạm Tấu. Dự kiến cấp nước của công trình

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ này như sau:

+ Tưới khoảng 40-45ha ven đường Bản Mỏ Nang đến Nà Quang xã Trạm Tấu.

+ Cấp nước sinh hoạt, chăn nuôi cho khoảng 130 hộ dân (650 người) của 4 bản từ Mỏ Nang đến Nà Quang.

- Xây dựng hồ Nậm Cò Vàng trên suối Nậm Cò Vàng có Flv=4,3km2, dung tích trữ khoảng 100.000m3 để tưới cho 7ha canh tác và khoảng 40hộ dân cư (200 người) của Bản Tấu dưới.

- Xây dựng hồ Gia Chu, Flv=0,7km2 để tưới cho 2 ha và cấp nước sinh hoạt cho 2 bản Tàng Rênh và bản Gia Chu với số dân khoảng 220 người.

Đánh giá hiệu quả sau khi phát triển công trình, tăng khả năng trữ nước của các công trình thủy lợi đối với vùng khan hiếm nước của tỉnh yên Bái:

Bảng 7.3: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng khan hiếm nước tỉnh Yên Bái

Khả năng phục vụ (ha)

Hiện tại TT Tên công trình Địa điểm Sau nâng cấp, xây mới Whồ (103m3) Flv (km2)

Nước sinh hoạt (người) Vụ ĐX Vụ ĐX Vụ Mùa

128.3

Nậm Có 12,5 Nậm Có 2,0 Cao Phạ 10,5 7,8 300 100 250 150 35.0 18.0 35.0 25.0

200 130 100 400 100 70 25.0 25.0 10.0 45.0 7.0 2.0 4,0 2,7 8,5 Trạm Tấu 49,5 4,3 Trạm Tấu Pá Lau 0,7 I Các CT không nâng cấp II NC 70 CTTL III NC c.trình tạm thành hồ 1 H. Có Nọi-Có Thái 2 H. Lùng Cúng 3 H. Trống Tống Khúa 4 H. Trống Là-Nậm Pẳng Nậm Có IV Phát triển Ctrinh tưới Nậm Có 1 H. Làng Coung 2 H. Xê Sáng Cao Phạ 3 H. Tu Xan - Mèo Lăm Cao Phạ 4 H. Mỏ Nang 5 H. Nậm Cò Vàng 6 H. Gia Chu Tổng Vụ Mùa 346.5 173.3 346.5 173.3 101.8 38.5 86.0 25.0 113.0 100.0 30.0 15.0 15.0 15.0 18.0 30.0 30.0 10.0 25.0 23.0 109.0 104.0 25.0 25.0 10.0 40.0 7.0 2.0 534.3 198.3 701.8 420.8 1050 1500 500 200 600 200 1840 220 250 300 650 200 220 4390

Sau khi thực hiện các giải pháp tăng khả năng trữ, cấp nước cho vùng diện tích tưới được cho vùng khan hiếm nước của tỉnh Yên Bái:

- Vụ Mùa 701,82ha đảm bảo diện tích được tưới đạt 49,1% (hiện tại mới đạt 18,2%). - Vụ Đông Xuân 420,81ha đạt 29,3% diện tích được tưới (hiện tại đạt 11,3%).

7.3.2.2. Tỉnh Hà Giang

166

• Để tăng cường khả năng cấp nước cho các xã vùng khan hiếm nước của Tỉnh cần đầu tư kiên cố, nâng cấp để giảm thiểu tổn thất các công trình đã xuống cấp không đáp ứng nhiệm vụ thiết kế:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Nâng cấp, kiên cố 1 hồ chứa

- Nâng cấp 17 đập dâng và phai đập tạm.

Diện tích tưới tăng thêm cho lúa vụ Đông Xuân là 35ha, cho lúa vụ Mùa 291ha và 534 ha mùa và cây CNHN. Nâng diện tích tưới đảm bảo của các công trình thuỷ lợi hiện có lên 353ha lúa Đông Xuân, 2.665ha lúa Mùa và 829ha màu-cây CNHN.

• Phát triển các hồ chứa nhỏ để tưới và cấp nước sinh hoạt cho nhân dân vùng cao như: Dự kiến xây dựng mới 23 công trình bao gồm 2 hồ và 21 đập dâng. Khả năng đáp ứng của các công trình xây mới vùng khan hiếm nước tỉnh Hà Giang như sau: - Tưới cho lúa Đông Xuân được 95ha. - Tưới cho lúa Mùa được 491ha. - Tưới cho cây màu và cây CNHN được 656 ha - Kết hợp cấp nước sinh hoạt cho 5.935hộ (tương đương 29.675 người).

Bảng 7.4: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng khan hiếm nước tỉnh Hà Giang

Khả năng phục vụ

Hiện tại

TT

Tên công trình

Địa điểm

Sau nâng cấp, xây mới

Flv (km2)

Vụ ĐX Màu

3,7 2,0 9,0 8,0 5,0 2,3 5,5 3,0 9,0 8,0 4,0 4,0 5,0 2,0 2,8 2,0 6,0 4,5 4,0 5,0 5,5 4,3

Mèo Vạc Mèo Vạc Mèo Vạc Mèo Vạc Mèo Vạc Yên Minh Yên Minh Yên Minh Yên Minh Yên Minh Yên Minh Yên Minh Yên Minh Yên Minh Đồng Văn Đồng Văn Đồng Văn Đồng Văn Đồng Văn Đồng Văn Quản Bạ Quản Bạ Quản Bạ

I Các CT không n/cấp II NC 10 h/thống CTTL III Phát triển CT tưới 1 H. Pó Nần 2 Đ. Khâu Vai 3 Đ. Khuổi My 4 Đ. Nà My 5 Đ. Nà May 6 Ông Don 7 Đ. Sủng Lèn 8 Đ. Sung Phả 9 Đ. Hạt Đạt 10 Đ. Bản Luồng 11 Đ. Cốc Pằng 12 Đ. Bản Lý 13 Đ. Bản Viềng 14 Đ. Bản Vàng 15 Đ. Xóm Mới 16 H. Séo Hồ 17 Đ. Ma Lé 18 Đ. Tràng Là 19 Đ. Vần Chải 20 Đ. Ngài Chồ 1 Đ. Thèn Ván 22 Đ. Bản Thắng 23 Cụm CT Nghĩa Thuận Tổng

Vụ Mùa Vụ ĐX Màu Vụ Mùa 1872 502 491 20 45 15 30 25 20 18 32 118 3 25 25 25 15 10 10 10 45 2865

2163 211 2374

295 0 295

318 0 318

Nước sinh hoạt (người) 29400 500 600 2500 200 250 24000 750 350 250 29400

295 534 656 30 35 30 130 26 75 25 45 40 40 30 70 60 20 1485

283 35 95 5 15 12 18 15 15 15 413

167

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.3.2.3. Tỉnh Lạng Sơn

• Để tăng cường khả năng cấp nước cho các xã vùng khan hiếm nước của Tỉnh cần đầu tư kiên cố, nâng cấp để giảm thiểu tổn thất các công trình đã xuống cấp:

- Vùng khan hiếm nước huyện Hữu Lũng: Đầu tư nâng cấp, kiên cố 39 công trình (trong đó có 14 công trình tạm) tăng khả năng tưới vụ Mùa từ 327,3ha lên 600,5ha, vụ Đông Xuân từ 226,4ha lên 432,4ha.

Trong đó công trình đập dâng Hố Nỉ hiện tưới được 3ha vụ Đông Xuân và 5ha vụ Mùa, được chọn đưa vào nâng cấp trong nghiên cứu này làm mô hình điển hình có thể nhân rộng sau khi áp dụng thành công.

- Vùng khan hiếm nước huyện huyện Chi Lăng: Đầu tư nâng cấp 43 công trình (trong đó có 26 công trình tạm) tăng khả năng tưới vụ Mùa từ 399,5ha lên 511,5ha, vụ Đông Xuân từ 298,2ha lên 363,6ha.

- Vùng khan hiếm nước huyện huyện Văn Quan: Đầu tư nâng cấp 27 công trình tăng khả năng tưới vụ Mùa từ 382,2ha lên 547ha, vụ Đông Xuân từ 258,2ha lên 322ha.

Các công trình đã có sau khi đầu tư nâng cấp, kiên cố sẽ tăng khả năng cấp nước cho các vùng khan hiếm nước của Lạng Sơn vụ Mùa từ 1.103ha lên 1.652ha (tăng 549ha) vụ Đông Xuân từ 770,8ha lên 1.120ha (tăng 349.2ha).

• Xây dựng mới công trình thủy lợi để tăng khả năng nguồn nước phục vụ tưới và cấp nước sinh hoạt cho nhân dân vùng cao như:

- Xây dựng cụm công trình núi đá Vạn Linh huyện Chi Lăng. Cụm công trình này gồm 5 hồ chứa, 3 trạm bơm điện: Hồ Khau Chong, Nà Lừa, Mỏ Cấy, Rọ Nghè, Nà Cá, trạm bơm điện Lũng Na, Bó Đin, Bó Khuông, làm nhiệm vụ thiết kế tưới 1.358ha đất canh tác: Lúa Đông Xuân 162 ha, lúa Mùa 355ha, màu và cây công nghiệp 1.003ha và cấp nước sinh hoạt cho 11.780 người thuộc các xã Vạn Linh, Y Tịch, Bằng Mạc, Bằng Hữu, Hoà Bình, Thượng Cường và Hoà Bình

- Xây dựng trạm bơm Hoà Bình tưới cho 20 ha đất canh tác xã Hoà Bình huyện Hữu Lũng (vụ đông xuân 14 ha, vụ mùa 20 ha).

- Xây dựng mới 6 trạm bơm Đồng Bụt 1, Đồng Bụt 2, Làng Nỉ, Làng Trang, Đồng Xa và đồng Bủa tưới 240 ha đất canh tác xã Yên Bình huyện Hữu Lũng (vụ Đông Xuân 185ha, vụ Mùa 240ha).

- Xây dựng trạm bơm đồng La thuộc xã Yên Bình tưới 150ha đất canh tác huyện Hữu Lũng (vụ Đông Xuân 115 ha, vụ Mùa 150 ha).

- Xây dựng hồ Khuôn Tiến tưới cho 52ha lúa Đông Xuân và 138ha lúa Mùa 20ha màu và cấp nước sinh hoạt cho 250 người.

168

- Xây dựng trạm bơm điện Bản Đin, Bản Thẩm, Nà Ruộc thuộc xã Song Giang thiết kế tưới 185ha và cấp cho 1.900 người dân trong đó: Tưới lúa Đông Xuân 61ha, lúa Mùa 140ha, màu và CCN 25ha.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 7.5: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng khan hiếm nước tỉnh Lạng Sơn

Khả năng phục vụ (ha) Hiện tại TT Tên công trình Địa điểm Whồ (103m3) Flv (km2)

1 CT không NC Vụ ĐX 12 Vụ Mùa 9

185 500 576 465 58 725 0,5 3 2,5 0,33 0,35 3,6 I I NC 73 CTTL II Phát triển CT tưới 1 TB Hòa bình 2 TB Đồng Bụt 1 3 TB Đồng Bụt 2 4 TB. Làng Nỉ 5 TB. Làng Trang 6 TB. Đồng Xa 7 TB. Đồng Bủa 8 TB. Đồng La 9 TB.Bản Đin 10 TB.Bản Thẩm 11 TB.Nà Ruộc 12 Hồ Khau Chong 13 Hồ Nà Lừa 14 Hồ Mỏ Cày 15 Hồ Rọ Nghè 16 Hồ Nà Cá 17 Hồ Khuôn Tiến Vụ ĐX 12 770.8 1109 1118 1637 14 30 30 30 30 30 30 120 29 33 24 57 430 361 274 43 72 2767 Hữu Lũng Hữu Lũng Hữu Lũng Hữu Lũng Hữu Lũng Hữu Lũng Hữu Lũng Hữu Lũng Văn Quan Văn Quan Văn Quan Chi Lăng Chi Lăng Chi Lăng Chi Lăng Chi Lăng Chi Lăng 20 40 40 40 40 40 40 150 60 60 45 85 442 265 521 44 158 3758 1118 Tổng 782.8

Sau nâng cấp, Nước xây mới sinh hoạt Vụ (người) Mùa 0 8 1659 0 2091 13430 0 0 0 0 0 0 0 0 400 600 400 2200 3000 2900 1800 1880 250 13430 Với việc nâng cấp sửa chữa và xây mới các công trình trong toàn vùng khan hiếm nước diện tích tưới được đạt 47 %diện tích gieo trồng vụ đông xuân và 52% diện tích gieo trồng vụ hè thu và người dân.

7.3.2.4. Tỉnh Cao Bằng

Hiện nay cấp nước cho nông nghiệp vùng khan hiếm nước tỉnh Cao Bằng chủ yếu dựa vào các phai, đập tạm là chủ yếu. Các công trình ở đây chủ yếu là ngăn và lợi dụng dòng chảy cơ bản để tưới, không có khả năng điều tiết để chủ động nguồn nước.

Đối với vùng khan hiếm nước tỉnh Cao Bằng hiện tại công trình thủy lợi mới đảm bảo tưới được 56,6% diện tích lúa vụ Mùa và 36% diện tích lúa vụ Đông Xuân. Để tăng trữ và cấp nước cho vùng khan hiếm nước cần được đầu tư xây dựng như sau:

- Nâng cấp 65 công trình hiện có để đảm bảo tưới được 820ha vụ Mùa và 280ha vụ Đông Xuân.

169

- Làm mới 10 công trình tưới cho 328ha của 4 xã thuộc hai huyện Bảo Lạc và Bảo Lâm và cấp nước sinh hoạt cho 2.100 người dân.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 7.6: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng khan hiếm nước tỉnh Cao Bằng

Khả năng phục vụ (ha)

Hiện tại TT Tên công trình Địa điểm Sau nâng cấp, xây mới Whồ (103m3) Flv (km2)

Vụ Vụ ĐX Mùa 579.9 168.2 Vụ Mùa 820 Vụ ĐX 280 Nước sinh hoạt (người) 0 triển CT I NC 65 CTTL II Phát tưới

120 110 150 170 200 200 100 250

1 H. Cốc Pục 2 H. Nà Vi 3 H. Phiêng Sông 4 H. Pác Ruộc 5 H. Cà Đông 6 H. Nà Và 7 H. Khuổi Sáng 8 H. Nà Sa 9 Đ. Nà Sa 1 10 Đ. Nà Sa 2 Tổng Kh.Xuân Cô Ba Cô Ba Lý Bôn Lý Bôn Lý Bôn Đức Hạnh Đức Hạnh Đức Hạnh Đức Hạnh 3,5 6,7 1,5 1,5 4,5 4,5 7,5 8,9 - - 328 20 20 14 25 35 35 18 85 28 48 579.9 168.2 1148 177 10 10 7 15 20 20 10 45 15 25 457 2100 200 300 150 150 250 250 300 350 50 100 2100

Sau khi thực hiện các giải pháp tăng khả năng trữ, cấp nước cho vùng diện tích tưới được cho vùng khan hiếm nước của tỉnh Cao Bằng:

- Vụ Mùa 1.148ha đảm bảo diện tích được tưới đạt 38,6% (hiện tại mới đạt 19,5%).

- Vụ Đông Xuân 457ha đảm bảo diện tích được tưới đạt 65,7% (hiện tại mới đạt 24,2%).

7.3.2.5. Tỉnh Lào Cai

Như đánh giá ở trên cấp nước tưới hiện nay cho nông nghiệp vùng khan hiếm nước tỉnh Lào Cai chủ yếu dựa vào các phai, đập tạm để tưới. Các công trình thủy lợi chủ yếu là ngăn và lợi dụng dòng chảy cơ bản để tưới, không có khả năng điều tiết để chủ động nguồn nước. Giải pháp:

- Cải tạo kiên cố hoá các công trình đầu mối và hệ thống kênh mương hiện có nhằm tiết kiệm nguồn nước và bảo đảm tưới chủ động khi có nguồn nước.

- Bổ sung, xây dựng mới các công trình thuỷ lợi phục vụ tưới cho nông nghiệp:

+ Xây mới thuỷ lợi Tả Cán Hồ - Sán Chải xã Cán Hồ (Si Ma Cai) tưới cho 200 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 24 tỷ đồng.

+ Xây mới thuỷ lợi Hoá Chư Phùng xã Mản Thần (Si Ma Cai) tưới cho 167 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 20,4 tỷ đồng.

+ Xây mới thuỷ lợi Cửa Cải xã Lùng Sui (Si Ma Cai) tưới cho 100 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 12,0 tỷ đồng.

170

+ Xây mới thuỷ lợi Sản Sín Pao - Na Pá xã Sín Chéng (Si Ma Cai) tưới cho 50 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 3,6 tỷ đồng.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

+ Xây mới thuỷ lợi Hố Sáo Chải xã Thào Chư Phìn (Si Ma Cai) tưới cho 50 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 2,16 tỷ đồng.

+ Xây mới thuỷ lợi Giàng Trù xã Thải Giàng Phố (Bắc Hà) tưới cho 70 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 5,0 tỷ đồng.

+ Xây mới thuỷ lợi Sả Mào Phố xã Tả Củ Tỷ (Bắc Hà) tưới cho 30 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 2,1 tỷ đồng.

+ Xây mới thuỷ lợi Na Cạp xã Lùng Khấu Nhin (Mường Khương) tưới cho 30 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 3,6 tỷ đồng.

+ Xây mới thuỷ lợi Ma Lủ xã Tả Gia Khâu (Mường Khương) tưới cho 20 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 2,4 tỷ đồng.

+ Xây mới thuỷ lợi Cốc Cáng xã Dìn Chin (Mường Khương) tưới cho 20 ha cây trồng các loại với kinh phí đầu tư ước tính 2,4 tỷ đồng.

Ngoài ra còn cải tạo kiên cố hoá đầu mối kênh mương và làm mới 120 công trình có quy mô từ 1 đến trên 30 ha trong địa bàn toàn vùng.. Tổng kinh phí cần tư cho thuỷ lợi tưới của vùng khan hiếm nước tỉnh Lào Cai khoảng 271,78 tỷ đồng. Năng lực các công trình đề xuất sẽ tưới khoảng 3.239 ha, tăng thêm khoảng 2500 ha so với hiện tại. Tổng diện tích được tưới của toàn vùng sau đầu tư là trên 3.900 ha đáp ứng được khoảng 70% diện tích cần tưới của toàn vùng.

Bảng 7.7: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng khan hiếm nước tỉnh Lào Cai

TT Tên công trình Khả năng phục vụ (ha) Hiện tại Sau nâng cấp, xây mới

1981 180

1 NC 140 CTTL 2 Phát triển 130 công trình tưới Tổng Vụ Mùa Vụ ĐX Vụ Mùa Vụ ĐX 180 810 990 1981 2429 4410 1981 180

7.3.2.6. Tỉnh Sơn La

• Để tăng cường khả năng cấp nước cho các xã vùng khan hiếm nước của Tỉnh Sơn La cần đầu tư kiên cố, nâng cấp để giảm thiểu tổn thất các công trình đã xuống cấp để tăng khả năng tưới:

- Huyện Thuận Châu:

+ Nâng cấp phai Khon (xã Bó Mười) tưới cho lúa Đông Xuân 6ha, lúa Mùa 8ha.

+ Nâng cấp phai To Kéo (xã Chiềng Bôm) tưới lúa Đông xuân 10ha, Mùa 10ha.

- Huyện Mộc Châu: Nâng cấp đập Kho Hồng (xã Xuân Nha) tưới cho 12ha lúa Đông Xuân và 12ha lúa Mùa.

• Xây dựng mới công trình thủy lợi để tăng khả năng nguồn nước phục vụ tưới và cấp nước sinh hoạt cho nhân dân vùng cao:

171

- Huyện Thuận Châu:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

+ Xây mới hồ Mỏ Nhộp (xã Chiềng Bôm) tưới cho 116ha lúa Đông Xuân, lúa mùa 116ha, màu CCN 400ha, cấp nước sinh hoạt 4.000 người.

+ Xây mới phai Bản Lái (xã Chiềng Bôm) tưới 1ha lúa Đông Xuân, 1 ha lúa Mùa.

+ Xây mới phai Bản Nhộp (xã Chiềng Bôm) tưới 1ha lúa Đông xuân 1ha lúa Mùa.

- Huyện Mường La:

+ Xây mới phai Nong Bông (xã Chiềng Ân) tưới lúa Đông xuân 10ha, Mùa 10ha.

+ Xây mới phai Hán Trạng (xã Chiềng Ân) tưới lúa Đông Xuân 5ha, Mùa 10ha.

+ Xây mới phai Co Sủ (xã Chiềng Công) tưới lúa Đông Xuân 10ha, lúa Mùa 15ha.

+ Xây mới phai Bản Tảo Ván (xã Chiềng Công) tưới lúa Đông xuân 4ha, mùa 4ha.

+ Xây mới phai Bản Mới (xã Chiềng Công) tưới lúa Đông Xuân 2ha, lúa Mùa 2ha.

- Huyện Mai Sơn:

+ Xây mới đập Nà Hạ (xã Hát Lót) tưới màu, CCN 300ha.

+ Xây mới đập Noong Nghè (xã Hát Lót) tưới lúa Đông Xuân 6ha, lúa Mùa 6ha.

+ Xây mới phai Nà Sang (xã Hát Lót) tưới lúa Đông Xuân 10ha, lúa Mùa 15ha.

+ Xây mới hồ Huổi Nhả (xã Phiêng Cằm) tưới lúa Đông xuân 15ha, mùa 15ha.

+ Xây mới hệ thống tưới ẩm Bản Nhạp (xã Phiêng Cằm) tưới màu, CCN 150ha, cấp nước sinh hoạt 1.000 người.

Bảng 7.8: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng khan hiếm nước tỉnh Sơn La

Khả năng phục vụ (ha)

Hiện tại Sau nâng cấp, xây mới Địa điểm TT Tên công trình Số lượng

Nước sinh hoạt (người) Vụ ĐX Vụ Mùa Vụ ĐX

Vụ Mù a 2704 1601 5906

1799 740 3279

2704 1894 1416 6014

1799 951 1005 3755

34800 34800

I Các CT không n/cấp 484 Vùng KHN Sơn La 267 Vùng KHN Sơn La II NC CTTL 9 Vùng KHN Sơn La III Công trình xây mới 760 Tổng

7.3.2.7. Tỉnh Lai Châu

• Các công trình nâng cấp: Hai huyện cần nâng cấp 151 công trình để đảm bảo cấp nước tưới ổn định cho: 1.056 ha lúa Chiêm và 2.587ha lúa Mùa và 400ha màu.

• Các công trình trữ nước dự kiến xây dựng trong vùng:

172

- Xây dựng hồ chứa Đông Pao trên nhánh suối Nậm Đích để điều hoà lượng nước thiếu hụt của hệ thống thủy nông Thèn Thầu đồng thới kết hợp cấp nước tưới cho khu vực do đập Na Đa Phìn đảm nhận nâng diện tích tưới lên 2 vụ (Hiện trạng công trình thủy lợi Na Đa Phìn có năng lực thiết kế 80ha cho 2 vụ, thực tế chỉ tưới được 1 vụ).

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Công trình Hồ Pa Khoá - Nậm Múng1: Đập Nậm Múng1 nằm trên suối Nậm Múng với Flv=24,4km2 có nhiệm vụ bổ sung nguồn nước cho hồ Pa Khoá nằm trên suối Pa Khoá (có diện tích lưu vực 2,1km2). Cấp nước cho 150ha lúa vụ Đông Xuân và 320ha lúa vụ Mùa thuộc địa phận 2 xã Nậm Cha và Pu Sam Cáp.

- Hồ Đông Pao huyện Tam Đường

- Hồ Pa Khoá huyện Sìn Hồ

- Hồ Nậm Mạ Dạo huyện Sìn Hồ

- Hồ Hoàng Hồ thị trấn Sìn Hồ

Do đặc điểm địa hình của tỉnh Lai Châu chủ yếu là đồi núi nên giải pháp công trình cấp nước tưới chủ yếu là xây dựng các hồ chứa, đập dâng, kênh dẫn… Giải pháp cấp nước tưới để giải quyết theo yêu cầu của nhiệm vụ quy hoạch là nâng cấp các công trình cấp nước tưới hiện có để đáp ứng được năng lực thiết kế và tiếp tục xây dựng mới các công trình ở nơi có điều kiện cho phép.

Bảng 7.9: Tổng hợp các giải pháp cấp nước cho nông nghiệp Lai Châu

TT Tên công trình Khả năng phục vụ (ha) Hiện tại Sau nâng cấp, xây mới

12110 2014 6009 785

Vụ Mùa Vụ ĐX Vụ Mùa Vụ ĐX 6009 1056 230 7295 12110 2587 400 15097 I Các CT không nâng cấp II NC 151 CTTL III Phát triển 4 công trình tưới Tổng

7.3.2.8. Tỉnh Hoà Bình

• Để tăng cường khả năng cấp nước cho các xã vùng khan hiếm nước của Tỉnh Hoà Bình cần đầu tư kiên cố, nâng cấp các công trình đã xuống cấp để tăng khả năng tưới:

- Nâng cấp bai Hóng ở Phú Cường (Tân Lạc) để đảm bảo tưới cho 5ha vụ chiêm và 7ha vụ mùa.

- Sửa chữa hồ Cháu Mè, hồ Cót và hồ Bình Lý ơ Tu Lý (Đà Bắc) để hoàn chỉnh công trình tưới cho 56ha vụ chiêm và 93ha vụ mùa.

- Nâng cấp 25 công trình thủy lợi của các xã thuộc vùng khan hiếm nước của Tân Lạc để đảm bảo tưới đủ cho 123ha vụ chiêm và 188ha vụ mùa.

- Huyện Đà Bắc nâng cấp 8 công trình để nâng diện tích tưới lên 46ha vụ chiêm và 63 ha vụ mùa.

• Xây dựng mới công trình thủy lợi để tăng khả năng nguồn nước phục vụ tưới cho nhân dân vùng cao:

173

- Xây dựng bai Nà Lai xã Tu Lý (Đà Bắc) để tưới cho 5ha lúa vụ Đông Xuân và 5ha vụ mùa.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Xây dựng 2 bài Hò Trên và Hàng Dưới (Tân Lạc) để tưới cho 29ha đất lúa màu vụ Đông Xuân và 27 ha vụ Mùa.

- Xây dựng bai Đầm Ưng để tưới cho 5ha diện tích xã Phí Vinh (Tân Lạc).

- Xây dựng bai Bến Tâng và Ngọc Đức ở xã Lũng Vân (Tân Lạc) để tưới cho 16ha diện tích vụ chiêm và 26ha diện tích vụ mùa.

- Xây dựng mới 3 bai Xóm Mí, Hò Dưới, Làng Trên để tưới cho 37ha diện tích 2 vụ của xã Bắc Sơn, Tân Lạc.

- Đầu tư xây dựng bai Bây (Phú Vinh), thủy luân Khởi Ba (Phú Cường) đều ở khu vực khan hiếm nước thuộc huyện Tân Lạc để tưới cho 10ha vụ chiêm và 15ha vụ mùa.

- Xây dựng bai Suối Bo, Cối Điện, bai Hồng, bai Quan thuộc Quyết Chiến (Tân Lạc) để tưới cho 13.7ha đất 2 vụ.

- Xây dựng bai Cháu, Đồng Mặc và Tải Quá thuộc xã Tu Lý (Đà Bắc) để tưới cho 15.5ha đất 2 vụ.

- Xây dựng bai Xóm Tra ở Toàn Sơn (Đà Bắc) để tưới cho 6.5ha vụ chiêm và 8ha vụ mùa.

Tăng cường khả năng điều tiết nguồn nước trong mùa kiệt:

- Xã Toàn Sơn (Đà Bắc) : Xây mới 2 hồ chứa là Tân Sơn và hồ Rãnh để tưới cho 30ha đất lúa màu.

- Xây dựng Hồ Bây ở xã Phú Vinh (Tân Lạc) để tưới cho 6ha diện tích lúa chiêm và 6ha lúa mùa.

- Xây dựng hồ Lụa ở xã Lũng Vân (Tân Lạc) để cấp nước tưới cho 10 ha lúa vụ chiêm và 15ha lúa vụ mùa.

174

- Riêng 2 xã Hang Kia và Pà Cò của huyện Mai Châu ở trên vùng cao, không có khả năng xây dựng các công trình thủy lợi nên vẫn phụ thuộc vào nguồn nước mưa.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 7.10: Giải pháp tăng khả năng trữ, cấp bằng công trình thủy lợi phục vụ tưới cho vùng khan hiếm nước tỉnh Hoà Bình Khả năng phục vụ (ha) TT Tên công trình Địa điểm Hiện tại

30 CT không NC Sau n/cấp, xây mới Vụ Mùa Vụ ĐX Vụ Mùa Vụ ĐX 192 184 254 288 254 106 192 63 triển CT

B¾c S¬n B¾c S¬n Phó Vinh Phó Vinh Phó C−êng QuyÕt ChiÕn QuyÕt ChiÕn Lòng V©n Lòng V©n Lòng V©n B¾c S¬n B¾c S¬n B¾c S¬n Phó Vinh Phó Cêng QuyÕt ChiÕn QuyÕt ChiÕn QuyÕt ChiÕn QuyÕt ChiÕn Tu lý Toµn S¬n Toµn S¬n Tu lý Tu lý Tu lý Toµn S¬n

I II NC 29 CTTL III Phát tưới Bai X. Hồ Trên Bai X. Hàng Dưới

175

1 2 3 Hồ Bậy 4 Đầm Ưng 5 6 7 8 9 Hå Lù 10 B. Ngäc §øc 11 Bai Xãm Mý 12 Bai X. Hß Díi 13 Bai X. Hµng Trªn 14 Bai BËy 15 TL Khëi Ba 16 Bai suèi Bo 17 Bai Cèi §iÖn 18 Bai Hång 19 Bai Quan 20 Bai Nµ Lai 21 Hå T©n S¬n 22 Hå R·nh 23 Bai Ch¸u 24 Bai §ång MÆc 25 Bai T¶i Qu¸ 26 Bai xãm Tra Tổng 360 255 218.2 15 14 6 5 5 5 8 10 10 6 10 12 15 5 5 2.2 1.5 2 8 5 8 12 6 4.5 5 6.5 760.2 191.7 15 12 6 5 5 5 8 20 15 6 10 12 15 10 5 2.2 1.5 2 8 5 12 15 6 4.5 5 8 567.7

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.3.3. Tổng hợp các giải pháp cấp nước nông nghiệp cho 8 tỉnh

Bảng 7.11: Tổng hợp các giải pháp cấp nước cho nông nghiệp

D.tích phụ trách Tỷ lệ đạt được (%)

Tỉnh Giải pháp Hiện tại Kinh phí (106đ) Mùa (ha) Thực hiện các giải pháp Số lượng công trình Đông Xuân (ha)

Yên Bái

6672 36210 Hà Giang

21480 99620 Lạng Sơn 8

3758 744840 15.6 13.1 420.8 173.3 38.5 104 448 121100 58.5 53.9 77.8 318 35 95 52

Cao Bằng

Lào Cai

Sơn La

Lai Châu

701.8 346.5 128.3 109 3156 2163 502 491 2767 12 1118 1637 1148 820 328 4410 1981 2429 6014 2704 1894 1416 15097 12110 2587 400 Hoà Bình Tổng - CT không n/cấp - CT nâng cấp - CT xây mới Tổng - CT không n/cấp - CT nâng cấp - CT xây mới Tổng - CT không n/cấp - CT nâng cấp - CT xây mới Tổng - CT không n/cấp - CT nâng cấp - CT xây mới Tổng - CT không n/cấp - CT nâng cấp - CT xây mới Tổng - CT không n/cấp - CT nâng cấp - CT xây mới Tổng - CT không n/cấp - CT nâng cấp - CT xây mới Tổng 351 271 70 10 154 113 18 23 91 1 73 17 75 65 10 270 140 130 760 484 267 9 979 824 151 4 85 88563 567.7

176

Mùa ĐX Mùa ĐX 42882 18.2 11.3 49.1 29.3 76 47 1659 111080 2091 633760 457 129850 19.5 24.2 38.6 65.7 280 44000 85850 177 9 94.6 49.5 990 637070 42.5 86440 180 810 550630 99 99 67 3755 525370 71.5 1799 951 113800 1005 411570 52 55.8 58.8 55 7295 252820 6009 1056 145720 230 107100 34.7 25.9 16.4 11.6 - CT không n/cấp - CT nâng cấp - CT xây mới 30 29 26 2765 Tổng 38.3 63.6 56.1 760.2 254 192 288 184 18880 69683 191.7 218.2 34054 17691 254249 5 48.2

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.3.4. Một số giải pháp khác cho vùng khan hiếm nước

- Áp dụng công nghệ tưới tiết kiệm nước bao gồm: Tưới phun mưa, tưới nhỏ giọt, tưới trực tiếp vào gốc để áp dụng cho các vùng chuyên canh.

- Nâng cao hiệu quả sử dụng nước của các công trình thủy lợi: Thực hiện các biện pháp giảm thiểu rò rỉ, thấm, tổn thất trên kênh (thực hiện kiên cố hoá kênh mương),..

- Đối với các xã vùng khan hiếm nước nên trồng các loại cây trồng dùng ít nước như trồng màu, cây lâu năm lượng nước cần cho 1ha theo tính toán cho loại cây này là 1.600m3/ha, trong khi đó trồng 2 vụ lúa lượng nước cần cho 2 vụ là 10.500m3/ha.

7.4. GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC CHO DÂN SINH

7.4.1. Giải pháp công trình cho các tỉnh

7.4.1.1. Tỉnh Yên Bái

Như phần đánh giá hiện trạng, nguồn nước sinh hoạt của nhân dân trong vùng khan hiếm nước của tỉnh Yên Bái thuộc 4 xã của 2 huyện Mù Cang Chải và Trạm Tấu còn rất khó khăn, nhất là những thôn bản không có nguồn nước, khe suối.

Hiện tại người dân vùng khan hiếm nước chủ yếu là sử dụng nước lấy từ khe suối, mó nước dẫn về và bể chứa nước mưa hứng từ mái nhà. Hình thức cấp nước tập trung chủ yếu tập trung ở 2 xã Nậm Có và Cao Phạ thuộc huyện Mù Cang Chải đạt 10,65% dân số vùng khan hiếm nước Yên Bái.

Căn cứ theo điều tra thực trạng sử dụng nước sinh hoạt của vùng khan hiếm nước hiện có khoảng 1.701 hộ nghèo có khó khăn về nước sinh hoạt. Để đáp ứng nhu cầu nước cho 1.701 hộ khó khăn về nước cần:

a. Sử dụng nước sinh hoạt từ các công trình hiện có:

Hiện nay trong vùng có 6 công trình cấp nước tập trung cho các bản: Phình Ngài, Hua Páo, Háng Cơ, Tà Chơ, Tống Khúa, Lìm Thái cấp cho 301 hộ (1505 người), xây dựng từ năm 2004 đến nay bằng các nguồn vốn khác nhau. Để phát huy hết khả năng và công trình sử dụng lâu dài, trong đề tài này kiến nghị:

- Các công trình cần có người quản lý, bảo quản và vận hành tránh tình trạng khai thác nước bừa bãi, không đúng mục đích.

- Những công trình có thể đưa nước tự chảy về tận nhà dân, cần lắp đồng hồ nước và có thu phí nước hàng tháng (ở mức thấp) để nâng cao ý thức sử dụng tiết kiệm nước cho người dân.

b. Xây dựng bể tập trung:

177

Nhu cầu xây dựng công trình cấp nước tập trung là 26 hệ thống. Hệ thống cấp nước tập trung là xây dựng bể chứa, tạo nguồn xử lý khử độc để khắc phục tình trạng sử dụng nước mặt thô như hiện nay. Nguồn nước dự kiến lấy từ các hồ đập trên các khe suối dẫn về bể tập trung để cấp cho các cụm dân cư. Công trình cấp nước tập trung bao gồm: - Đầu mối: Kết hợp với các công trình thủy lợi ở mục trên (cấp nước tưới). - Bể lắng lọc có dung tích khoảng 30-35% so với dung tích bể chứa nước sạch

- Bể chứa nước sạch, điều tiết hàng này dự kiến mỗi bể có dung tích từ 20-25m3,

- Hệ thống mạng đường ống (phụ thuộc độ xa từ công trình đầu mối đến vị trí đặt

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ điều tiết hàng ngày. mỗi bể có thể cấp được cho khoảng đến 50-60 hộ dân. bể khu dân cư). lý, vận hành và bảo dưỡng).

- Van đồng hồ nước cho các hộ dùng nước (nếu áp dụng để thu phí phục vụ quản

Hình 7.1: Bể cấp nước tập trung cho cụm dân cư vùng cao

c. Xây dựng các bể chứa nước mưa:

Hình thức này áp dụng cho các hộ gia đình ở phân tán, không có nguồn nước từ sông suối. Số hộ này có trên 1.000 hộ nằm rải rác trên vùng cao, việc lấy nước từ các nguồn nước sông suối xa và khó khăn. Đối với những vùng này, đề nghị lượng nước cấp với mức tối thiểu cho một người là 20l/ngày-đêm. Như vậy 1 hộ gia đình (5người) trong 5 tháng mùa khô cần lượng nước tối thiểu là 15m3. Qua tình hình thực tế hiện nay ở các vùng khan hiếm nước thường người dân xây dựng nhiều bể nhỏ xung quanh nhà để hứng nước do: Điều kiện kinh tế, mặt bằng xây dựng. Để phù hợp với điều kiện của đồng bào vùng cao đề nghị xây dựng mỗi hộ 3-5 bể chứa từ 3-5m3 để trữ nước.

Đối với vùng núi phía Bắc, để có được 1m3 nước mưa trữ vào bể sau mấy tháng mùa mưa cần tối thiểu 2m2 mái hứng ít thấm như ngói, tôn, bạt không thấm...). Máng hứng thường bằng tre, vầu và gần đây do công nghiệp phát triển, điều kiện kinh tế khá hơn nên người dân đã sử dụng máng tôn, máng nhựa.

Hình 7.2: Bể chứa nước mưa hứng từ mái nhà để sinh hoat

178

d. Cấp nước bằng đường ống

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ làm máng nước, ống nước dẫn về để sử dụng.

Các hộ dân gần các mó nước, suối sử dụng bằng các loại vật liệu khác nhau

Hình 7.3: Hệ

thống chuyển nước bằng ống tre nứa suối, mó nước

Hộ dùng nước Dự kiến công trình & kinh phí TT

Cấp phân tán Số hộ Bảng 7.12: Dự kiến công trình, kinh phí cấp nước sinh hoạt tỉnh Yên Bái Loại hình cấp Tổng nước cho sinh hoạt kinh phí Cấp tập trung Số dân

Số lượng (cái) Kinh phí (106đ) Số lượng (cái) Kinh phí (106đ)

trình tập 1401 7005 26 20900 20900 I Công trung

1 Các hệ thống đã có 301 1505 6 0

2 Dự kiến xây mới 1100 5500 20 20900 20900

II Bể chứa nước mưa 1060 5325 3620 15000 15000

1 Bể hiện có 560 2825 1120

2 Dự kiến xây mới 500 2500 2500 15000 15000

III Hình thức khác 358 1791

Tổng 2819 14121 26 20900 3620 15000 35900

- Với việc đầu tư kinh phí để xây dựng các hệ thống cấp nước tập trung, bể nước gia đình phục vụ sinh hoạt vùng khan hiếm nước của yên Bái sẽ đảm bảo được 87,3% có nguồn nước sinh hoạt trong mùa khô.

179

- 12,7% hộ dân sử dụng nguồn nước lấy trực tiếp từ các khe suối, mó nước dẫn về bằng máng, đường ống.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.4.1.2. Tỉnh Hà Giang

Vùng khan hiếm nước tỉnh Hà Giang hiện còn gần 60% dân số chưa đủ tiêu chuẩn sử dụng nước sinh hoạt, nhất là những tháng mùa khô trên các xã vùng cao núi đá hầu như không có nước. Để đáp ứng nhu cầu sử dụng nước cho người dân địa phương cần có những biện pháp sau:

a. Sử dụng nước sinh hoạt từ các công trình hiện có:

- Tiến hành sửa chữa nâng cấp các công trình hư hỏng đảm bảo công trình hoạt động theo đúng chỉ tiêu thiết kế.

- Các công trình cần có người quản lý, bảo quản và vận hành tránh tình trạng khai thác nước bừa bãi, không đúng mục đích.

b. Xây dựng công trình thủy lợi kết hợp cung cấp nước sinh hoạt:

Dự kiến xây dựng 9 công trình thuỷ lợi kết hợp cung cấp nước sinh hoạt cho nhân dân trong vùng. Các công trình này sẽ là đầu mối dẫn nước về các công trình cấp nước tập trung sau đó phân bổ đến từng hộ gia đình. Có khoảng 5.395 hộ(26.987 người) được hưởng lợi từ các công trình này, trong đó đáng chú ý là công trình hồ Séo Hồ thuộc xã Ma Lé huyện Đồng Văn được thiết kế cung cấp cho 24.000 người.

c. Xây dựng bể nước tập trung

Nhu cầu xây dựng công trình cấp nước tập trung là 7 hệ thống phục vụ nước sinh hoạt cho 2.830 người và các công trình công cộng. Các công trình này có quy mô không lớn, phục vụ chủ yếu cho từng thôn. Hệ thống cấp nước tập trung là xây dựng bể chứa, tạo nguồn xử lý khử độc để khắc phục tình trạng sử dụng nước mặt thô như hiện nay. Nguồn nước dự kiến lấy từ các khe suối dẫn về bể tập trung để cấp cho các cụm dân cư. Công trình cấp nước tập trung bao gồm:

- Đầu mối: Các nguồn nước mạch lộ, khe suối

- Bể lắng lọc có dung tích khoảng (30-35%) dung tích bể chứa nước sạch điều tiết hàng ngày.

- Bể chứa nước sạch, điều tiết hàng này dự kiến mỗi bể có dung tích từ 20-25m3, mỗi bể có thể cấp được cho khoảng đến 50-60 hộ dân.

- Hệ thống mạng đường ống (phụ thuộc độ xa từ công trình đầu mối đến vị trí đặt bể khu dân cư).

180

- Van đồng hồ nước cho các hộ dùng nước (nếu áp dụng để thu phí phục vụ quản lý, vận hành và bảo dưỡng).

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ d. Xây dựng các bể chứa nước mưa:

Hình thức này áp dụng cho các hộ gia đình ở phân tán, không có nguồn nước từ sông suối. Số hộ này nằm rải rác trên vùng cao, việc lấy nước từ các nguồn nước sông suối xa và khó khăn.

Đối với những vùng này, đề nghị lượng nước tối thiểu cấp với mức tối thiểu cho một người là 20l/ngày-đêm. Như vậy 1 hộ gia đình (5người) trong 5 tháng mùa khô cần lượng nước tối thiểu là 15m3. Qua tình hình thực tế hiện nay ở các vùng khan hiếm nước thường người dân xây dựng nhiều bể nhỏ xung quanh nhà để hứng nước do: Điều kiện kinh tế, mặt bằng xây dựng. Để phù hợp với điều kiện của đồng bào vùng cao đề nghị xây dựng mỗi hộ 3-5 bể chứa từ 3-5m3 để trữ nước mưa trong mùa mưa.

Đối với vùng núi phía Bắc có lượng mưa trung bình năm thấp - khoảng 1.000 mm, để có được 1m3 nước mưa trữ vào bể sau mấy tháng mùa mưa cần tối thiểu 2m2 mái hứng ít thấm như ngói, tôn, bạt không thấm...). Máng hứng thường bằng tre, vầu và gần đây do công nghiệp phát triển, điều kiện kinh tế khá hơn nên người dân đã sử dụng máng tôn, máng nhựa.

e. Xây dựng hồ treo chứa nước

Thực hiện chỉ đạo của Thủ Tướng chính phủ, tỉnh Hà Giang đang tiến hành xây dựng 30 hồ treo phục vụ đồng bào vùng cao mùa khô hạn. Dự kiến tổng mức đầu tư 201 tỷ đồng đảm bảo phục vụ 54.000 dân trong mùa khô. Trong tương lai dụ kiến xây dựng thêm cho vùng khô hạn 18 hồ treo với mức đầu tư 286 tỷ đồng phục vụ 41903 người.

181

Hình 7.4: Hồ treo trên núi xây dựng bằng vật liệu BTCT

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 7.13: Công trình hồ treo đang xây dựng và dự kiến phục vụ cấp nước sinh hoạt cho vùng khan hiếm nước tỉnh Hà Giang

Ghi chú TT Tên CT Địa điểm

Số người được cấp Quy mô(m3)

TT Mèo Vạc Cán Chu Phìn Cán Chu Phìn

Sủng Mảng Sủng Trà Lũng Chinh Khâu Vai TT Mèo Vạc Lũng Pù Pải Lủng Xín Cái Thượng Phùng Pả Vỉ

182

Huyện Mèo Vạc I Tà Đú 1 Cán Chu Phìn 2 Chó Do 3 Giàng Chu Phìn Giàng Chu Phìn 4 Sủng Nhỉ 5 Há Pống Cáy 6 Lủng Phủa 7 Khâu Vai 8 Sảng Pả 9 10 Lũng Pù 11 Pải Lủng 12 Xín Cái 13 Thượng Phủng 14 Pả Vỉ II Huyện Yên Minh 15 Sủng Là 16 Mẻo Ván 17 Lùng Cáng 18 Chúng Chải 19 Phe Phà 20 Sủng Lảng 21 Nà Phạ 22 Pờ Chờ Lủng 23 Phú Lũng trong 24 Mào Phố 25 Sùa Trai 26 Hồng Ngài III H.Đồng Văn 27 Xà Phìn A 28 Chư Phìn 29 Tả Phìn B 30 Tủng A 31 Vần Chải B 32 Lô chải 33 Phố Lá A 34 Thôn Khó Già 35 Thôn Nhù Xa 36 Sà Tủng Chư 37 Suối chín ván Sủng Thài Xả Ván Lùng Cáng Chúng Chải Phe Phà Thắng Mố Mậu Duệ Pờ Chờ Lủng Phú Lũng Sủng Tráng Thắng Mố Sủng Thài Xà Phìn Sủng Trái Tả Phìn Lũng Thầu Vần Chải Lũng cú Phố Là Tả Phìn Thài Phìn Tủng Sính Lủng Lũng phìn 7254 5607 5834 10410 8870 7797 5350 4000 30500 9425 7840 7550 6714 7752 9760 3120 3000 7000 3000 4960 2000 2085 5561 4200 5615 5210 4700 4830 5720 5000 9300 8200 8400 1400 3062 4000 16000 2176 1682 1750 3123 2661 2339 1605 1200 9150 2827 2352 2265 2014 2325 2928 936 900 2100 900 1488 600 625 1668 1260 1684 1563 1410 1449 1716 1500 2790 2460 2520 420 918 1200 4800 Đầu tư 100% Đầu tư 95% KL Đầu tư 95% KL Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 30% KL Đầu tư 30% KL Đầu tư 30% KL Đầu tư 30% KL Đầu tư 30% KL Đầu tư 30% KL Đầu tư 85% KL Đầu tư 100% Đầu tư 80% KL Đầu tư 95% KL Đầu tư 100% Đầu tư 90% KL Đang đấu thầu GPMB Đầu tư 45% KL Đầu tư 100% Đầu tư 45% KL Đầu tư 10% KL Đầu tư 95% KL Đầu tư 65% KL Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 80% KL Đầu tư 50% KL Đầu tư 50% KL Chưa có vốn Chưa có vốn Chưa có vốn Chưa có vốn

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Ghi chú TT Tên CT Địa điểm

38 Tả Phìn Hố Quáng Phìn 39 Thôn Nhìa Tung Hố Quáng Phìn 40 Thôn Phìn Xả 41 Thôn các Ha 42 Há Búa Đa 43 Cờ Lắng 44 Xà Lủng 45 Lùng Thàng 46 Tìa Súng IV H.Quản Bạ 47 Sùa Cán Tỷ 48 Sán Chù Sính lủng Sính Lủng Há Búa Đa Cờ Lắng Xà Lủng Lùng Thàng Tìa Súng Cán Tỷ Bát dại Sơn Tổng Quy mô(m3) 7412 6332 5000 3000 10000 4990 4200 4690 7700 7312 8035 Số người được cấp 2223 1899 1500 900 3000 1497 1260 1407 2310 2193 2410 95903 Chưa có vốn Chưa có vốn Chưa có vốn Chưa có vốn Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đầu tư 100% Đang đấu thầu

f. Cấp nước bằng đường ống

Các hộ dân gần các mó nước, suối sử dụng bằng các loại vật liệu khác nhau làm máng nước, ống nước dẫn về để sử dụng.

g. Tổng hợp công trình và kinh phí đầu tư cấp nước sinh hoạt

Bảng 7.14: Dự kiến số lượng công trình và kinh phí đầu tư cấp nước sinh hoạt cho vùng khan hiếm nước Hà Giang

TT Hạng mục Số CT

Công trình đã có Cấp nước tập trung Bể nước

I 1 2 II Công trình xây mới 2 3 4 5 - - 6 CT thuỷ lợi Cấp nước tập trung Bể nước Hồ treo Đã và đang đầu tư Chuẩn bị đầu tư Hình thức khác Tổng 2103 103 2000 9 7 500 48 38 10 Số người được cấp (người) 51798 137877 26987 2830 2500 95903 79033 16870 9657 189675 Kinh phí (106đ) 377027 30240 11787 6000 10500 105000 153027

183

Với việc đầu tư kinh phí để xây dựng các hệ thống cấp nước tập trung, bể nước gia đình phục vụ sinh hoạt vùng khan hiếm nước của Hà Giang sẽ đảm bảo được 79,4% có nguồn nước sinh hoạt trong mùa khô.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.4.1.3. Tỉnh Lạng Sơn

Nguồn nước sinh hoạt của người dân trong vùng khan hiếm nước của tỉnh Lạng Sơn hiện còn rất nhiều nhiều khó khăn. Hiện tại người dân trong vùng khan hiếm nước ngoài các công trình cấp nước sinh hoạt do trung tâm nước sạch làm ra người dân vùng khan hiếm chủ yếu lấy từ khe suối, mó nước, hang động và bể chứa nước mưa hứng từ mái nhà.

Tổng số dân trong vùng cần cấp nước là 75.509 người trong đó huyện Văn Quan 24.470 người, huyện Chi Lăng 30750 người, huyện Hữu Lũng 23.156 người. Hiện đã cấp được huyện Văn Quan 6.852 người, huyện Chi Lăng 10.038 người, huyện Hữu Lũng 7.462 người. Còn lại 53.844 người chưa được cấp. Giải pháp cấp nước sinh hoạt cho vùng:

a. Sử dụng nước sinh hoạt từ các công trình hiện có:

Hiện nay trong vùng có 54 công trình cấp nước tập trung cho các bản: Thôn Tùng Tày (Tràng Phái), Bản Só (Hữu Lễ), Thôn Khòn Nạo, Nà Pàn, trung tâm xã và các khu công công (xã Văn An) thuộc huyện Văn Quan, thôn Giáp Thượng, Thân Lãng, Na Cà 1 và trung tâm (Y Tịch), Thôn Lùng Do, Lùng Moòng, Lùng Túng, Đơn Xa (xã Hoà Bình),Thôn Lũng Mới, Lũng Luông, trung tâm xã (Vạn Linh), Thôn Khau Vàng (Bằng Hữu), bản Lũng Ca, Khòn Sâu (xã Thượng Cường), trung tâm xã (Hữu Kiên), Trung tâm xã Nhân Lý (Nhân Lý) Các công trình này hiện nay đang hoạt động bình thường.

Để phát huy hết khả năng và công trình sử dụng lâu dài, trong đề tài này kiến nghị:

- Các công trình cần có người quản lý, bảo quản và vận hành tránh tình trạng khai thác nước bừa bãi, không đúng mục đích.

b. Sử dụng nước từ các hồ đập trạm bơm gần khu dân cư:

Cụm công trình núi đá Vạn Linh cấp cho 11.780 người dân thuộc 6 xã Vạn Linh, Y Tịch, Bằng Mạc, Bằng Hữu, Hoà Bình, Thượng Cường và Hoà Bình; Hồ Khuôn Tiến cấp cho 250 dân xã Nhân Lý; Trạm bơm điện Bản Đin, Bản Thẩm, Nà Ruộc cấp cho 1400 dân xã Song Giang.

Tổng số dân được cấp bằng các công trình thuỷ lợi 14.430 người trong đó huyện Như Lăng 12.030 người, huyện Văn Quan 1.400 người.

c. Hệ thống cấp nước tập trung:

184

• Bể chứa tập trung: Bể chứa tập trung được đánh giá là loại hình trữ nước, cấp nước mùa khô tương đối hiệu quả, nhìn chung các bể chứa có thời gian khai thác sử dụng nước dài (đặc biệt là bể BTCT). Đối với bể có công tác quản lý đầu tư tốt bể ít hư hỏng, rò rỉ, chất lượng nước trong bể luôn đảm bảo vệ sinh, thuận lợi trong quá trình khai thác sử dụng. Nguồn nước cấp có thể lấy từ nguồn lộ, hang trong núi, mạch đùn,khe suối. - Đầu mối: Nơi trữ nước từ các mạch lộ, mạch đùn, hang cáter, khe suối.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Bể lắng lọc có dung tích khoảng 30-35% so với dung tích bể chứa nước sạch

- Bể chứa nước sạch có tác dụng điều hoà lượng nước khai thác từ công trình sử lý

- Hệ thống mạng đường ống (phụ thuộc độ xa từ công trình đầu mối đến vị trí đặt

- Van đồng hồ nước cho các hộ dùng nước (nếu áp dụng để thu phí phục vụ quản điều tiết hàng ngày. và nhu cầu của khu dân cư. bể khu dân cư). lý, vận hành và bảo dưỡng).

Đối vùng khan hiếm nước trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn xây dựng các bể tập trung: - Bể tập trung nước tự chảy tại thôn Lân Châu, Liên Đặt thuộc xã Hữu Liên huyện

hữu Lũng cấp cho 50 hộ dân (400 dân) với quy mô:

+ Công trình thu nước: 1 công trình thu nước từ các mạch trong núi. + Bể lắng lọc: 1 bể. + Bể chứa nước sạch: 2 bể mỗi bể 12 m3. + Đường ống dẫn nước từ bể về các thôn. - Bể tập trung nước tại xã Vân An huyện Văn Quan cấp cho khoảng 35 hộ dân (280 dân) với quy mô:

+ Khu thu nước : 1 công trình thu. + Bể chứa nước sạch: 1 bể 18m3. + Đường ống dẫn nước từ bể về các thôn. - Bể tập trung nước tại xã Thượng Cường huyện Chi Lăng cấp cho 30 hộ dân (240 dân) với quy mô

+ Khu thu nước : 1 công trình thu. + Bể chứa nước sạch: 1 bể 15m3. + Đường ống dẫn nước từ bể về các thôn. Tổng số dân được cấp từ bể tập trung 920 dân.

• Bơm điện: Bơm nước ngầm lên công trình thu nước (bể chúa tập chung, ao..), tuỳ thuộc vào mực nước tĩnh và mực nước hạ thấp khi khai thác nước mà chọn trục bơm ly tâm trục ngang hay bơm điện chìm. - Công trình cấp nước sạch vùng khan hiếm nước thuộc địa bàn tỉnh Lạng Sơn: + Xây dựng hệ thống cấp nước sinh hoạt xã Yên Vượng huyện Chi Lăng dùng bơm điện chìm bơm nước ngầm lên công trình thu nước trên mặt đất qua bể lọc, bể nước sạch cấp cho 125 hộ dân (1000 dân). + Xây dựng hệ thống cấp nước sinh hoạt thôn Đồng Bé, Đồng La xã Yên Bình huyện Hữu Lũng dùng bơm điện chìm bơm nước ngầm lên công trình thu nước trên mặt đất qua bể lọc, bể nước sạch cấp cho 90 hộ dân (750dân). Tổng số dân tược cấp nước bằng trạm bơm điên chìm 1.750 dân.

d. Xây dựng các bể chứa nước mưa:

185

Hình thức này áp dụng cho các hộ gia đình ở phân tán, không có nguồn nước từ sông suối. Số hộ này có trên 1.000 hộ nằm rải rác trên vùng cao, việc lấy nước từ các nguồn nước sông suối xa và khó khăn. Đối với những vùng này, đề nghị lượng nước tối thiểu cấp với mức tối thiểu cho một người là 20l/ngày-đêm. Để phù hợp với điều kiện của đồng bào vùng cao đề nghị xây dựng mỗi hộ 3-5 bể chứa từ 3-5m3 để trữ nước mưa trong mùa mưa.Bố trí bế chứa nước mưa đối với vùng khan hiếm nước tỉnh Lạng Sơn: + Huyện Văn Quan bố trí 992 bể chứa nước mưa (7.936 dân), mỗi bể 24m3.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

+ Huyện Chi Lăng bố trí 215 bể chứa nước mưa (1.720 dân). + Huyện hữu Lũng bố trí 796 bể chứa nước mưa (6.368 dân).

Tổng số dân sử dụng bể chứa nước mưa là: 17.744 dân

e. Cấp nước bằng máng dẫn nước (máng lần) lấy từ mó nước.

Hình 7.5: Mó nước ở huyện Văn Quan tỉnh Lạng Sơn

Các hộ dân gần mó nước, suối sử dụng máng nước bằng tre nứa dẫn về sử dụng. + Huyện Văn Quan : 40 máng lần (4030 dân). + Huyện Chi Lăng: 8 máng lần (1560 dân). + Huyện Hữu Lũng: 130 máng lần (5075 dân).

Bảng 7.15: Dự kiến số lượng công trình và kinh phí đầu tư cấp nước sinh hoạt cho vùng khan hiếm nước Lạng Sơn

Hộ dùng nước

Tổng kinh phí

TT

Loại hình cấp nước cho sinh hoạt

Số hộ Số dân

Số lượng (cái)

Dự kiến công trình & kinh phí Cấp phân tán Kinh Số phí lượng (106đ) (cái)

Cấp tập trung Kinh phí (106đ) 13430 Kinh phí tính trên phần cấp nước

1680

Từ công trình thuỷ lợi Công trình tập trung

1510 330

12089 2670

68 6

0 1650

242

1929

Đã có Dự kiến

86 2005

696 16024

0 17930

480 0

0 0

I I 1 Các hệ thống đã có 2 Dự kiến xây mới II Ống dẫn tự chảy II Bể chứa nước mưa 1 Bể hiện có 2 Dự kiến xây mới III Giếng đào 1 Giếng đào hiện có 2 Giếng đào dự kiến III Máng dẫn nước

0 1450

Máng dẫn nước hiện có Máng dẫn nước dự kiến

1170 1260

9348 10080

III Hình thức khác

0 107 1992 60 0 173 179 2511

Tổng

8343

66746

88 1650

19380

21030

186

Với việc đầu tư kinh phí để xây dựng các hệ thống cấp nước tập trung, bể nước gia đình phục vụ sinh hoạt vùng khan hiếm nước của Lạng Sơn sẽ đảm bảo được 88,3% có nguồn nước sinh hoạt trong mùa khô.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.4.1.4. Tỉnh Cao Bằng

a. Sử dụng nước sinh hoạt từ các công trình hiện có:

Hỗ trợ vốn sửa chữa các bể rò rỉ, hư hỏng để sử dụng, phát huy tối đa số bể hiện có, xây dựng các hệ thống đường ống dẫn nước các mỏ nước vào mùa mưa, đồng thời tích nước vào bể và sử dụng tiết kiệm nước cho mùa khô là: 2.100 bể. 1.700 lu. 150-200 m3: 2bể. 6bể. 14bể. 1.500m3. 500m3.

- Bể gia đình loại 6m3: - Lu chứa loại 2m3: - Bể công cộng loại từ - Bể công cộng loại từ 40-50 m3: - Bể hốc đá loại từ 30-50 m3: - Hồ lót vải chống thấm chứa: - Hồ lót vải chống thấm chứa: Sau khi sửa xong các loại bể trên với dung tích chứa khoảng 20.000m3 nước. Ước tính vốn tu sửa bể cũ 15 tỷ đồng.

b. Xây dựng bể tập trung và các hồ chứa :

Đầu tư xây dựng một số bể công cộng, hồ chứa ở những khu vực có điều kiện, trước mắt ưu tiên cho các xã, xóm không có nguồn nước và đang thiếu trầm trọng cho mỗi điểm một bể công cộng từ 100m3 đến 500m3 cho khu đông dân cư, những nơi nhỏ lẻ tiếp tục xây bể gia đình loại 6m3 cho mỗi hộ từ 2 đến 3 bể. Khu đông dân cư nơi có điều kiện xây dựng hồ chứa tích trữ được lượng nước lớn dùng đường ống dẫn đi nơi có địa hình thấp hơn cho các điểm tập trung hoặc đến các hộ gia đình cụ thể là:

- Xây dựng bể công cộng 50-300m3: 321 bể tổng dung tích khoảng 48.250m3. - Hồ chứa vải địa kỹ thuật từ 1.200-3.500 m3: 14 hồ dung tích chứa tổng dung tích khoảng 31.200 m3.

Bảng 7.16: Hồ chứa vải địa kỹ thuật dự kiến xây dựng

TT

Tên công trình - xã

WTK (m3)

Dân số (người)

K/c đến điểm dân cư (km)

Tỷ lệ hao hụt nước (%)

Hồ Tả Piậu - Cải Viên Hồ Lũng Dán-Hồng Sỹ Hồ Lũng Ngần-Hồng Sỹ Hồ Pác Táng - Hồng Sỹ Hồ Keng Cả - Mã Ba Hồ Tổng Đá - Mã Ba Hồ Lũng Pheo - Mã Ba Hồ Lũng Rản - Mã Ba Hồ Nhỉ Tảo - Nội Thôn

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Hồ Tổng Tuống - Sỹ Hai 11 Hồ Táy Trên-Thượng Thôn 12 Hồ Kéo Sỹ - Tổng Cọt 13 Hồ Tả Cán - Tổng Cọt 14 Hồ Co Phầy - Vân An

Tổng

3500 2000 1200 1500 1800 1200 1500 3000 2500 2000 2500 2000 3500 3000 31.200

343 142 158 157 106 153 174 124 113 90 185 239 12 150 2.418

1 0,3 0,3 0,2 0,5 0,4 0,2 0,5 0,1 1 0,8 0,4 0,2 0,4

Lượng nước dự kiến có khả năng cung cấp (m3) 2.625 1.600 840 1.320 1.350 900 975 2.700 2.250 1.800 2.250 1.500 2.625 2.400 25.135

25 20 35 12 25 25 35 10 10 10 10 25 25 20 16,6

187

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 7.17: Dự kiến bể chứa tập trung và dung tích bể cấp nước sinh hoạt vùng khan hiếm nước tỉnh Cao Bằng

TT Tên huyện Bể bê tông cốt thép Bể đá xây

Loại 300 m3 Loại 200 m3 Loại 50 m3 Loại 50 m3 Loại 150 m3 Loại 100 m3 Loại 150 m3 Loại 100 m3

SL (cái) W (m3) SL (cái) W (m3) W (m3) SL (cái) W (m3) SL (cái) SL (cái) W (m3) SL (cái) W (m3) SL (cái) W (m3) SL (cái) W (m3)

1 Huyện Hà Quảng 30 9.000 12.400 8 1.200 36 3.600 39 1.950 20 3.000 13 1.300 8 62 400

2 Huyện Trà Lĩnh 4 1.200 2.800 7 700 10 500 2 300 2 300 2 14 100

3 Huyện Hoà An 600 9 900 2 100 3

4 Huyện Nguyên 2.000 2 300 1 100 3 150 10

Bình

5 Huyện Bảo Lạc 1.400 1 150 4 600 4 400 7

6 Huyện Bảo Lâm 1 300 1.200 2 300 2 200 4 600 3 300 6

188

Tổng cộng 35 10.500 102 20.400 13 1.950 55 5.500 54 2.700 30 4.500 22 2.200 10 500

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Hộ dùng nước

Bảng 7.18: Dự kiến công trình và kinh phí cấp nước phục vụ cho sinh hoạt Tổng kinh phí (106đ) TT Số dân Loại hình cấp nước cho sinh hoạt Số hộ Kinh phí (106đ) Số lượng (cái)

27.853,4 1.733,4 26.120

1.329 845 484 12.372 10.938 1.434 6.643 4.225 2.418 61.858 54.690 7.168 I C.trình tập trung 1 Các h.thống đã có 2 Dự kiến xây mới II Bể nước mưa 1 Bể hiện có 2 Dự kiến xây mới III Hình thức khác Dự kiến công trình & kinh phí Cấp phân tán Cấp tập trung Số Kinh lượng phí (106đ) (cái) 208 194 14 70.852,7 24.687 12.000 321 24.687 12.000 70.852,7 6.895 Tổng 13.701 68.501 27.853,4 1.733,4 26.120 82.852,7 12.000 70.852,7 321 3.500 6.895 4.029 105.601,1 24.687 12.000 117.601,1

Với việc đầu tư kinh phí để xây dựng các hệ thống cấp nước tập trung, bể nước gia đình phục vụ sinh hoạt vùng khan hiếm nước của Cao Bằng sẽ đảm bảo được 86,5% có nguồn nước sinh hoạt trong mùa khô. 13,5% hộ dân sử dụng nguồn nước lấy trực tiếp từ các khe suối, mó nước dẫn về bằng máng, đường ống.

7.4.1.5. Tỉnh Lào Cai

Nguồn nước sinh hoạt của nhân dân trong vùng khan hiếm nước của tỉnh Lào Cai còn rất khó khăn, nhất là những thôn bản không có nguồn nước, khe suối. Căn cứ theo tìm hiểu thực trạng sử dụng nước sinh hoạt toàn vùng khan hiếm nước hiện có khoảng trên 13 nghìn hộ dân trong đó có khoảng 5 nghìn hộ có khó khăn về nước sinh hoạt. Các giải pháp tăng cường khả năng cấp và trữ nước cho vùng khan hiếm nước tỉnh Lào Cai:

a. Sử dụng nước sinh hoạt từ các công trình hiện có:

Hiện nay trong vùng đã có một số công trình cấp nước tập trung. Thực trạng hoạt động có nhiều công trình phát huy tốt hiệu quả, tuy nhiên cũng có nhiều công trình bị xuống cấp không hoạt động được. Có nhiều nguyên nhân cả khách quan lẫn chủ quan dẫn đến tính trạng trên gây lãng phí vốn đầu tư va ảnh hưởng không nhỏ đến ngưới dân. Để phát huy hết khả năng và công trình sử dụng lâu dài, trong đề tài này kiến nghị:

- Các công trình cần có người quản lý, bảo quản và vận hành tránh tình trạng khai thác nước bừa bãi, không đúng mục đích.

b. Xây dựng hệ thống cấp nước tập trung:

189

Nhu cầu xây dựng công trình cấp nước tập trung là 156 hệ thống. Hệ thống cấp nước tập trung là xây dựng bể chứa, tạo nguồn xử lý khử độc để khắc phục tình trạng sử dụng nước mặt thô như hiện nay. Nguồn nước dự kiến lấy từ các hồ đập trên các khe suối dẫn về bể tập trung để cấp cho các cụm dân cư.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ c. Xây dựng các bể chứa nước mưa:

Hình thức này áp dụng cho các hộ gia đình ở phân tán, không có nguồn nước từ sông suối. Số hộ này có trên 5.000 hộ nằm rải rác trên vùng cao, việc lấy nước từ các nguồn nước sông suối xa và khó khăn.

d. Cấp nước bằng đường ống

Các hộ dân gần các mó nước, suối sử dụng bằng các loại vật liệu khác nhau làm máng nước, ống nước dẫn về để sử dụng.

Tên xã, huyện

Bảng 7.19: Thống kê khối lượng, nhiệm vụ và kinh phí đầu tư hệ thống CTCNTT TT I Mường Khương Tả Ngài Chồ 1 Pha Long 2 Dìn Chin 3 Tả Gia Khâu 4 Lùng Khấu Nhin 5 Cao Sơn 6 La Pa Tần 7 Tả Thàng 8 II Bắc Hà Thai Giang Pho 1 Lan Thi Ngai 2 Lung Phin 3 Ban Gia 4 Lung Cai 5 Ta Van Chu 6 Ban Pho 7 Ta Cu Ty 8 Ban Lien 9 Hoang Thu Pho 10 Si Ma Cai III Lu Than 1 Can Cau 2 Can Ho 3 4 Quan Than San 5 Man Than 6 7 8 9 10 11 12 13

Kinh phí (106 đ) 48.114 2.946 4.750 15.149 13.950 4.160 3.764 1.183 2.212 13.325 444 1.760 1.672 2.667 2.394 1.704 2.228 456 23.383 1.358 2.296 1.897 490 1.834 3.108 609 3.091 2.162 4.116 658 623 1.141 84.822

Tổng số CT 67 9 11 10 10 10 7 3 7 48 1 9 6 12 10 3 6 1 41 3 4 4 2 3 5 2 3 4 5 1 2 3 156

Số hộ 2934 378 408 442 329 530 362 169 316 1738 37 260 242 381 352 142 286 38 3320 194 328 271 70 262 444 87 454 276 588 94 89 163 7992

Ban Me Thao Chu Phin Sin Cheng Nan Xin Nan San Si Ma Cai San Chai Lung Sui Cộng

190

Tổng kinh phí đầu tư cho cải tạo và làm mới 156 hệ thống cấp nước tập trung (ống

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ dẫn và bể tập trung) là 84,822 tỷ đồng, sau đầu tư sẽ đảm bảo cấp nước cho khoảng gần 8 nghìn hộ dân trong vùng. Tương đương với khoảng 61% dân số được sử dụng nguồn nước sinh hoạt tập trung.

Số hộ dân còn lại do sinh sống phân tán dự kiến sẽ sử dụng giải pháp bể chưa nước mưa gia đình, như vậy sẽ cần khoảng 5 nghìn bể lu chứa nước cho các hộ gia đình. Ước tính kinh phí hỗ trợ đầu tư xây bể chứa nước quy mô hộ gia đình khoảng 3 triệu đồng/công trình thì tổng kinh phí cần có là 15 tỷ đồng.

Tổng kinh phí đầu tư cho cấp nước sinh hoạt vùng khan hiếm nước tỉnh Lào Cao khoảng 100 tỷ đồng

7.4.1.6. Tỉnh Sơn La

Để đảm bảo hiệu quả của các công trình sẽ xây dựng trong giai đoạn này dự kiến công suất và quy mô phục vụ của các loại hình công nghệ cấp nước sạch như sau:

- Cấp nước tập trung: + Quy mô nhỏ (công suất <20 m3/h): phục vụ hơn 400 người/công trình. + Quy mô lớn (công suất >20 m3/h): phục vụ 1.000 người/công trình.

- Lu, bể chứa nước mưa: phục vụ 5 người/công trình

- Giếng đào: phục vụ 25 người/công trình

- Công trình cấp nước sạch dự kiến:

Bảng 7.20: Dự kiến công trình và kinh phí cấp nước phục vụ cho sinh hoạt vùng khan hiếm nước tỉnh Sơn La

TT Tổng kinh phí Loại hình cấp nước cho sinh hoạt Số lượng (cái) Hộ dùng nước Dự kiến công trình & kinh phí Cấp tập trung Cấp phân tán Số hộ Số dân Kinh phí (106đ) Kinh phí (106đ)

Số lượng (cái) 717 394 323 326800

973 139 5877 326800 326800 5877 2675 5.877 I C.trình tập trung 47070 245355 1 Các hệ thống đã có 24536 122681 22534 122674 2 Dự kiến xây mới 21448 107240 II Bể nước mưa 1 Bể hiện có 24865 20475 102375 2 Dự kiến xây mới 25976 129883 III Hình thức khác 94494 482478 Tổng 717 326800 5576 5.877 332677

Với việc đầu tư kinh phí để xây dựng các hệ thống cấp nước tập trung, bể nước gia đình phục vụ sinh hoạt vùng khan hiếm nước của Sơn La sẽ đảm bảo được 82% có nguồn nước sinh hoạt trong mùa khô.

7.4.1.7. Tỉnh Lai Châu

191

a. Công trình cải tạo, nâng cấp: - Công trình cấp nước phân tán: + Giếng khoan

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

+ Giếng đào + Bể, lu chứa nước

Phần công trình cấp nước phân tán nâng cấp sửa chữa các công trình hư hỏng xuống cấp tới đâu người dân tự làm tới đó, nhà nước chỉ hỗ trợ về mặt kỹ thuật, phần vốn do nhân dân tự đầu tư.

- Đối với công trình cấp nước tập trung: Sau khi xem xét tình trạng hoạt động thực tế của các công trình đã xây dựng, nhu cầu thực tế của các khu dân cư, các công trình cải tạo nâng cấp được đề xuất dựa trên danh sách các công trình đề xuất của địa phương cũng như các công trình không có trong danh sách đề nghị nhưng xây dựng đã lâu nên hệ thống đã xuống cấp và có khả năng nâng cấp sửa chữa.

Sau khi điều tra, đánh giá tổng số công trình cần sửa chữa, nâng cấp là 168 công trình; số người hưởng lợi là 46.708 người với số vốn đầu tư là 69,88 tỷ đồng. Huyện Sìn Hồ nâng cấp 69 công trình với tổng số vốn là 31,54 tỷ đồng, số dân hưởng lợi là 17.156 người. Huyện Phong Thổ nâng cấp 103 công trình với tổng số vốn là 38,34 tỷ đồng, số dân hưởng lợi là 26.219 người. b. Công trình cấp nước đầu tư xây dựng mới: - Công trình cấp nước phân tán: xây dựng ở những vùng mà công trình cấp nước tập trung không phục vụ được như:

+ Giếng khoan, giếng đào: xây dựng ở những vùng có mực nước ngầm không lớn và ổn định trong năm. Các công trình này chủ yếu được phát triển ở các vùng thung lũng có sông suối chảy qua và có điều kiện địa chất phù hợp để có thể khoan đào được.

+ Bể, lu chứa nước: được xây dựng ở tất cả các khu vực trong toàn tỉnh, trữ nước mưa hoặc nước mặt tập trung trong mùa mưa để dùng cho mùa khô, tuy nhiên loại công trình này đặc biệt thích hợp cho các vùng cao, núi đá dân cư thưa thớt nguồn nước mặt và nước ngầm khan hiếm.

Dạng công trình này dự kiến nhà nước hỗ trợ về mặt kỹ thuật cũng như các vật liệu xây dựng như xi măng, sắt thép, còn lại gạch, đá, công lao động người dân tự huy động vốn dự kiến cho mỗi lu, bể chứa nước từ 10-20 m3 là 3.000.000 đồng, các giếng khoan, giếng đào là 2.000.000 đồng. - Công trình cấp nước tập trung: gồm các hệ thống công trình thu dẫn nước từ các nguồn nước mặt hoặc các mó nước lộ thiên

Sau quy hoạch toàn tỉnh sẽ đầu tư xây dựng mới 172 công trình cấp nước các loại trong đó chủ yếu là các công trình cấp nước tập trung với tổng số vốn đầu tư là 146,787 tỷ đồng, tổng số người được hưởng lợi tăng thêm là 84.785 người.

TT Hạng mục kinh Tỷ lệ cấp nước(%) phí(tr đ) Hiện tại Sau giải pháp

Số lượng CT 375 168 172 Bảng 7.21: Tổng hợp các giải pháp cấp nước sinh hoạt Lai Châu Số người hưởng lợi 125575 46708 84785 257068 69880 146787 216667 22.9 1 CT không n/cấp 2 CT nâng cấp 3 CT xây mới Tổng 715 34.8

7.4.1.8. Tỉnh Hoà Bình

192

Vùng khan hiếm nước thuộc huyện Mai Châu tỉnh Hòa Bình mặc dù tỷ lệ đã được

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ cấp nước sinh hoạt đạt khá cao (khoảng 89%) nhưng chỉ tiêu cấp nước sinh hoạt của khu vực còn ở mức rất thấp, chỉ vào khoảng 5-10l/người/ngày đêm.

Đối với các khu vực khan hiếm nước huyện Tân Lạc tỷ lệ đã được cấp nước sinh hoạt còn thấp mới chỉ đạt 62%. Nguồn cấp nước sinh hoạt chính là các giếng khơi, về lâu dài là không đảm bảo chất lượng nước. Tỷ lệ cấp nước bằng các loại hình khác có tính kiên cố cao như là cấp nước tập trung, giếng khoan rất hạn chế.

Các khu vực khan hiếm nước của huyện Đà Bắc hiện trạng đã cấp được khoảng 70%. Công trình cấp nước sinh hoạt có tính kiên cố có tỷ lệ cao hơn so với các khu vực khác trên địa bàn tỉnh Hòa Bình.

Căn cứ theo điều tra thực trạng sử dụng nước sinh hoạt của vùng khan hiếm nước của từng khu vực, giải pháp cấp nước sinh hoạt cho vùng khan hiếm nước của các huyện Mai Châu, Đà Bắc, Tân Lạc như sau:

a. Sử dụng nước sinh hoạt từ các công trình hiện có:

Công trình cấp nước tập trung: Hiện nay vùng khan hiếm nước của Mai Châu có 7 công trình, Tân Lạc 64 công trình và Đà Bắc là 21 công trình. Giải pháp đối với các công trình cấp nước tập trung đã xây dựng như sau:

- Các công trình cần thành lập ban quản lý, bảo quản và vận hành tránh tình trạng khai thác nước bừa bãi, không đúng mục đích.

- Những công trình có thể đưa nước tự chảy về tận nhà dân, cần lắp đồng hồ nước và có thu phí nước hàng tháng để nâng cao ý thức sử dụng tiết kiệm nước cho người dân.

b. Xây dựng công trình cấp nước tập trung:

- Xây dựng 10 công trình cấp nước tập trung ở các xã Phú Vinh, Phú Cường thuộc Tân Lạc để cấp nước cho 1.150 người.

- Huyện Đà Bắc: Xây dựng 5 công trình cấp nước tập trung để cấp cho 71 hộ, 25 công trình ở Yên Hòa cấp cho 356 hộ, 5 công trình ở Toàn Sơn cấp cho 100 hộ, 43 công trình ở Tu Lý cấp cho 385 hộ.

- Xây dựng 02 hệ thống cấp nước tập trung ở 2 xã Hang Kia và Pà Cò thuộc huyện Mai Châu, với dung tích mỗi bể là 20.000m3. Các bể được sử dụng như là các kho chứa nước để cung cấp cho sinh hoạt trong mùa khô.

Hệ thống cấp nước tập trung là xây dựng bể chứa, tạo nguồn xử lý khử độc để khắc phục tình trạng sử dụng nước mặt thô như hiện nay. Nguồn nước dự kiến lấy từ các khe suối dẫn về bể tập trung để cấp cho các cụm dân cư

c. Xây dựng các bể chứa nước mưa:

Hình thức này áp dụng cho các hộ gia đình ở phân tán, không có nguồn nước từ sông suối. Hình thức cấp nước này được sử dụng cho các xã vùng cao, việc lấy nước từ các nguồn nước sông suối xa và khó khăn.

193

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Xây dựng bổ sung 357 bể với dung tích khoảng 10m3 để cung cấp nước sinh hoạt cho 2 xã Hang Kia và Pà Cò của Mai Châu.

d. Cấp nước bằng đường ống, giếng xây

- Các hộ dân gần các mó nước, suối sử dụng bằng các loại vật liệu khác nhau làm máng nước, ống nước dẫn về để sử dụng.

- Xây dựng 257 giếng quy mô hộ gia đình trên địa bàn xã Phú Cường.

Bảng 7.22: Dự kiến công trình và kinh phí cấp nước phục vụ cho sinh hoạt

Hộ dùng nước Dự kiến công trình & kinh phí

Số hộ Cấp tập trung Cấp phân tán TT Số dân Loại hình cấp nước cho sinh hoạt Tổng kinh phí

Số lượng (cái) Kinh phí (106đ) Số lượng (cái) Kinh phí (106đ)

I Công trình tập trung 2206 12133 182 31080 31080

1 Các hệ thống đã có 2206 12133 90

2 Dự kiến xây mới 92 31080 31080

II Bể chứa nước mưa 2018 11097 1502 24979 24979

1 Bể hiện có 1130 6216 888

2 Dự kiến xây mới 888 4881 614 24979 24979

III Hình thức khác

Tổng 4224 23230 182 31080 1502 24979 56059

- Công trình cấp nước tập trung là nguồn dự phòng, để cho toàn bộ dân số 2 xã Hang Kia, Pà Cò sử dụng.

Sau khi có giải pháp nâng cấp làm mới công trình cấp nước hai xã Hang Kia và Pà Cò của huyện Mai Châu có 100% dân số được cấp nước sinh hoạt.

- Tổng số dân được cấp nước hợp vệ sinh sau khi có giải pháp của vùng khan hiếm huyện Đà Bắc là 7971 người, chiếm 79,7% tổng dân số.

194

Tổng số dân vùng khan hiếm nước tỉnh Hoà Bình được cấp nước hợp vệ sinh sau khi có giải pháp là 53%.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

7.4.2. Tổng hợp các giải pháp cấp nước sinh hoạt cho 8 tỉnh

Tỉnh

Tỷ lệ dân được cấp nước(%)

TT

Hạng mục

Số lượng công trình

Bảng 7.23: Tổng hợp các giải pháp cấp nước sinh hoạt Kinh phí(106đ)

Số người được cấp

35900

35900 153027

3646 1126 2520 2689 2125 564 2591

153027 21030

414

21030 96992.7

96992.7 100000

100000 332677

332677 216667

216667 56059

Yên Bái Hà Giang Lạng Sơn Cao Bằng Lào Cai Sơn La Lai Châu Hoà Bình

Tổng Hiện trạng Giải pháp Tổng Hiện trạng Giải pháp Tổng Hiện trạng Giải pháp Tổng Hiện trạng Giải pháp Tổng Hiện trạng Giải pháp Tổng Hiện trạng Giải pháp Tổng Hiện trạng Giải pháp Tổng Hiện trạng Giải pháp Tổng

2177 11329 10994 335 5905 749 5156 6293 2045 4248 715 543 172 1714 1008 706 34882

56059 1012353

12330 4330 8000 189675 51798 137877 53305 24531 28774 68501 58915 9586 72162 26144 46018 482478 245362 237116 248785 164000 84785 31573 18439 13134 1127236

Hiện tại 30,8 42,5 31,3 73,0 22,10 41,7 22,9 64,2 34,5

T/hiện g/pháp 87,3 79,4 88,3 86,5 61,0 82,0 34,8 95,0 61,1

7.5. TỔNG HỢP CÁC GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC CHO VÙNG KHN 8 TỈNH

Sau khi thực hiện các giải pháp công trình cho cấp nước nông nghiệp và cấp nước sinh hoạt, vùng khan hiếm nước đạt được những kết quả như sau:

- Đối với sản xuất nông nghiệp, các công trình đảm bảo đáp ứng nhu cầu nước cho 56,1% ha lúa Đông Xuân và 63,6% ha lúa Mùa.

- Đối với cấp nước sinh hoạt, các công trình đảm bảo cấp nước đủ cho 1127236 người trong mùa khô, chiếm tỷ lệ 61,1% dân số vùng khan hiếm nước.

Bảng 7.24: Tổng hợp kinh phí đầu tư cấp nước cho vùng KHN 8 tỉnh vùng núi Bắc Bộ

Đv: triệu đồng

Tổng Yên Bái Hạng mục Hà Giang Lai Châu Hoà Bình Lào Cai Sơn La

195

Cao Lạng Bằng Sơn 129850 637070 525370 252820 88563 2542495 N.nghiệp 42882 121100 744840 35900 153027 21030 S. Hoạt 96992.7 100000 332677 216667 56059 1012353 78782 274127 765870 226842.7 737070 858047 469487 144622 3554848 Tổng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 7.6. NHẬN XÉT CHUNG VỀ CÁC LOẠI HÌNH CÔNG TRÌNH

a- Công trình hồ chứa, đập dâng cấp nước tưới:

Các vùng khan hiếm nước đều có địa hình dốc và khả năng giữ nước kém, vì vậy các công trình hồ chứa và đập dâng trở thành hình thức phổ biến và đạt hiệu quả trong công tác cung cấp nước tưới cho đồng bào. Hiện nay ở các vùng khan hiếm nước thuộc 8 tỉnh loại hình công trình này đang được chính quyền địa phương đưa vào đầu tư rộng rãi. Các hồ chứa ở đây sẽ giúp đồng bào dân tộc có nguồn nước tưới cho 2 vụ đặc biệt là vụ Đông Xuân hiện nay chưa được tưới, mặt khác kết hợp cấp nước sinh hoạt cho nhân dân.

Ưu điểm lớn nhất của các công trình hồ chứa ở đây là điều tiết được nguồn nước mùa mưa để cấp cho mùa khô, mặt khác sẽ dần thay đổi tập quán canh tác 1 vụ của đồng bào.

Điều kiện địa hình cao và dốc, mạng lưới sông suối dày đặc tạo cho loại hình công trình này có khả năng áp dụng là rất cao và rất thực tế. Tuy nhiên để đảm bảo công trình hoạt động tốt và lâu dài cần được đầu tư kiên cố để tránh hư hại trong mùa mưa lũ.

b- Công trình cấp nước tập trung:

Đây là loại hình không còn xa lạ đối với người dân, đặc biệt là các thị trấn, thị tứ, cụm dân cư tập trung. Đối với đồng bào dân tộc do ý thức sử dụng còn thấp, và chưa có ý thức trong việc bỏ tiền để mua nước hàng tháng. Đây chính là rào cản lớn nhất áp dụng loại hình này đối với các vùng dân cư vùng cao.

Vì vậy để đưa loại hình này vào cần được đầu tư dần dần, cần có sự phối hợp quản lý, và đóng góp của người dân để nâng cao ý thức sử dụng và bảo vệ nguồn nước của người dân.

c- Bể chứa nước mưa gia đình:

Đây là loại hình tương đối phổ biến ở vùng miền núi phía Bắc, đặc biệt đối với những hộ dân cư ở phân tán, xa nguồn nước.

Loại hình công trình này dễ xây dựng, kinh phí đầu tư vừa phải và là giải pháp tốt nhất để người dân có nước sinh hoạt trong mùa khô. Vì vậy đây là loại hình dễ áp dụng và nhân rông cho các vùng dân cư không tập trung ở vùng cao phía Bắc.

d- Hồ treo:

196

Loại hình công trình này có khả năng áp dụng cao tại các vùng có điều kiện địa hình núi đá tai mèo hiểm trở, nhiều hang castơ, những nơi không có khả năng giữ nước như các vùng núi đá thuộc tỉnh Hà Giang...Các hồ treo với nhiều hình thức khác nhau có thể xây dựng trên các vách đá, sườn núi bảo đảm tích nước sinh hoạt cho đồng bào vùng cao trong mùa khô hạn. Hiện nay được sự chỉ đạo của Chính Phủ, tỉnh Hà Giang đang tiến hành xây dựng một loạt công trình chứa nước hồ treo tại 4 huyện (Mèo Vạc, Đồng Văn, Quản Bạ và Yên Minh) là vùng cao khan hiếm nước của tỉnh để phục vụ cho đồng bào trên địa bàn trong mùa khô hạn.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ VIII – LỰA CHỌN VÙNG VÀ ĐIỂM ƯU TIÊN

8.1. HỘ SỬ DỤNG NƯỚC

8.1.1. Khái niệm hộ sử dụng nước

Hộ dùng nước thường được định nghĩa ở 3 mức độ khác nhau. Thứ nhất, ở phạm vi hẹp, hộ dùng nước được coi là hộ gia đình sử dụng nguồn nước phục vụ cho sản xuất hoặc sinh hoạt từ một công trình thuỷ lợi hoặc công trình cấp nước nào đó.

Thứ hai, theo khía cạnh quản lý tài nguyên nước lưu vực, quá trình quản lý tài nguyên nước gắn liền với việc điều tiết và phân bổ nguồn nước giữa các đối tượng dùng nước trong hệ thống hoặc trong lưu vực, thậm chí cả đối tượng dùng nước ngoài lưu vực. Do đó phạm vi định nghĩa hộ dùng nước rộng hơn. Hộ dùng nước có thể là những nhóm hộ gia đình, khu canh tác, hoặc khu công hoặc nghiệp, khu nuôi trồng thuỷ sản,.. Cách này thường dùng trong xây dựng các mô hình tính cân bằng nước.

Thứ ba, một cách định nghĩa nữa mang tính khái quát cao hơn, hộ dùng nước được hiểu theo nghĩa rộng hơn. Hộ dùng nước có thể là các ngành hoặc các nhóm đối tượng dùng nước có chung tính chất giống nhau. Theo nghĩa này, môi trường cũng là một dạng hộ dùng nước hoàn toàn hợp thức. Trên phạm vi một vùng hoặc một lưu vực, người ta có thể định nghĩa hộ dùng nước dựa trên đặc điểm dùng nước hoặc đặc tính nghề nghiệp của đối tượng dùng nước. Điển hình, ngành nông nghiệp, ngành công nghiệp được xem như những hộ dùng nước. Cụ thể và chi tiết hơn nữa, người ta còn định nghĩa hộ dùng nước trên cơ sở đặc thù dùng nước riêng, ví dụ hộ dùng nước là các lĩnh vực như nuôi trồng thuỷ sản, trồng trọt, chăn nuôi, sinh hoạt, khai khoáng, thuỷ điện, môi trường,...

Tóm lại, hộ dùng nước được định nghĩa tuỳ theo mục đích nghiên cứu, miễn là không xẩy ra sự trùng lặp trong tính toán nhu cầu nước.

8.1.2. Hộ sử dụng nước trên các vùng khan hiếm nước

Vùng khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh phân bố không giống nhau giữa các tỉnh. Những vùng khan hiếm nước mang tính tập trung, phân bố với diện rộng lớn theo không gian phải kể đến là 4 huyện vùng cao núi đá (Đồng Văn, Mèo Vạc, Quản Bạ và Yên Minh) của tỉnh Hà Giang, vùng lục khu Hà Quảng của tỉnh Cao Bằng và 3 huyện (Mường Khương, Bắc Hà và Si Ma Cai) của tỉnh Lào Cai. Những vùng khan hiếm nước của các tỉnh còn lại mang tính phân tán, diện tích phân bố nhỏ hơn.

Đặc điểm chung nổi bật của các vùng khan hiếm nước tập trung cũng như phân tán là Vùng khan hiếm nước thường nằm trên các khu vực miền núi có điều kiện tự nhiên không thuận lợi cho khai thác nguồn nước cả về mặt không gian cũng như thời gian, đặc biệt là điều kiện địa hình, địa chất. Điều kiện kinh tế ở những nơi đây còn rất nghèo, hầu hết các huyện có vùng khan hiếm nước đều thuộc Chương trình 30A (Chương trình hỗ trợ 62 huyện nghèo nhất).

Trên cơ sở hiện trạng, tính chất phân bố của các vùng khan hiếm nước và phạm vi không gian rộng lớn của vùng nghiên cứu, cách định nghĩa thứ ba được dùng để xác định hộ dùng nước trong các vùng khan hiếm nước thuộc 8 tỉnh vùng núi Bắc bộ. Các hộ dùng nước được xác định như sau:

(1). Dân sinh

197

(2). Chăn nuôi gia súc

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

(3). Trồng trọt (chủ yếu xem xét đến lúa vụ đông xuân)

(4). Công nghiệp – TTCN

(5). Du lịch – dịch vụ

(6). Chống cháy rừng

(7). Cải tạo môi trường

8.1.3. Các thông tin cơ bản của các hộ sử dụng nước trên vùng khan hiếm nước

Bảng 8.1: THÔNG TIN CƠ BẢN PHỤC VỤ ĐÁNH GIÁ TỈNH X

Các lựa chọn Tiêu chí .........

A AC1 AC2 AC3 ACm B BC1 BC2 BC3 BCm C CC1 CC2 CC3 CCm C1 C2 C3 .... Cm

Ghi chú:

- A, B, C,... : là các lựa chọn, trong nghiên cứu này là các hộ dùng nước hoặc các vùng khan hiếm nước cần sắp xếp thứ tự ưu tiên.

- C1, C2, C3,..., Cm: là các tiêu chí so sánh.

- Các ô AC1,.., Acm; BC1,..., BCm; CC1,..., CCm,;..... : là các thông tin chính được trích ra từ các dữ liệu điều tra, thu thập hoặc đo đạc trong vùng nghiên cứu. Đây là các thông tin dùng để đánh giá các lựa chọn.

8.2. SẮP XẾP ƯU TIÊN GIỮA CÁC HỘ DÙNG NƯỚC VÙNG KHN

8.2.1. Các phương pháp thứ tự sắp xếp ưu tiên

Thông thường, mức độ yêu cầu của các đối tượng nghiên cứu đối với cùng một nhu cầu nào đó không hoàn toàn giống nhau. Nói cách khác, tầm quan trọng hay tính cấp thiết của vấn đề nào đó đối với các đối tượng nghiên cứu không giống nhau. Như vậy có thể sắp xếp được thứ tự ưu tiên giữa các đối tượng đó đối với vấn đề chung đó. Có nhiều cách sắp xếp ưu tiên, tuỳ theo đặc điểm của đối tượng, tính chất, mức độ đầy đủ và tin cậy của những thông tin thu thập về vấn đề nào đó đối với từng đối tượng mà chọn phương pháp sắp xếp ưu tiên cho phù hợp. Trên cơ sở đó sẽ xây dựng được một kế hoạch giải quyết vấn đề một cách hợp lý và tránh được sự những xung đột về nhu cầu có thể xẩy ra giữa các đối tượng. Thực tế có nhiều ví dụ minh hoạ cho điều này. Dưới đây là một số phương pháp tiêu biểu.

198

8.2.1.1. Phương pháp phân tích góc phần tư (Quadrant Analysis Method)

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

III

t á r - ơ t - i

‐5

N ộ đ g n ồ n M R N

‐10

‐8

‐4

NRM lưu lượng dòng chảy

Đây là phương pháp được đưa ra khi nghiên cứu cách sắp xếp ưu tiên cho đầu tư xây dựng hệ thống tiêu nước để giảm ô nhiễm cho các khu vực thuộc thung lũng sông San Joaquin (bang Canifocnia). Yêu cầu đề ra là thứ tự ưu tiên phải mang tính công bằng và chính xác về mặt khoa học. Người ta đã đưa ra phương pháp sắp xếp ưu tiên có tên là phương pháp phân tích góc phần tư. Phương pháp này đã dựa trên số liệu dòng chẩy và chất lượng nước trong cùng một khoảng thời gian ở trên mỗi vùng. Số liệu quan trắc được tập hợp chung và sắp xếp theo phương pháp phi tham số (non-parametric methods). Trên cơ sở số liệu dòng chảy và nồng độ chất ô nhiễm, người ta đã tính toán giá trị trung bình theo thứ tự chuẩn hoá (normalized rank mean) về dòng chảy và từng chất ô nhiễm cho tất cả các vùng. Trị số này viết tắt là NRM và được biểu diễn theo đơn vị của độ lệch chuẩn (standard deviation) dựa theo trị trung bình (mean). Trị số này được tính theo công thức NRM = (Rj – Ro)/SD, trong đó Rj là thứ tự thực tế trong tổng sắp về lưu lượng hoặc chất lượng nước ở vị trí j, Ro là thứ tự mong đợi trong tổng sắp theo giả thuyết KHÔNG (tất cả các vị trí có giá trị bằng nhau); SD là độ lệch chuẩn của các hàng được tập hợp chung. Trong nghiên cứu cho vùng này người ta sắp xếp thứ tự ưu tiên trên cơ sở trị số NRM của lưu lượng dòng chảy và chất Ni-tơ –rát. Từ trị số NRM đưa lên đồ thị cho thấy có 4 nhóm (mỗi nhóm thuộc một góc phần tư), nhóm các khu vực ở góc phần tư thứ I có trị số NRM cả dòng chảy và nồng độ Ni-tơ –rát đều thấp; nhóm các khu vực ở góc phần tư thứ II có trị số NRM dòng chảy thấp và nồng độ Ni-tơ –rát cao; nhóm các khu vực ở góc phần tư thứ III có trị số NRM cả dòng chảy và nồng độ Ni-tơ –rát đều cao; nhóm các khu vực ở góc phần tư thứ IV có trị số NRM dòng chảy cao và nồng độ Ni-tơ –rát thấp. Như vậy các khu vực ở góc phần tư thứ II và góc phần tư thứ III cần được ưu tiên đầu tư cho hệ thống tiêu sớm hơn. Phương pháp này thể hiện tính công bằng giữa các khu vực và tính chính xác về mặt khoa học. Đối với sắp xếp ưu tiên về giải pháp công trình cấp nước cho các vùng khan hiếm nước có thể sử dụng phương pháp này trên cơ sở số liệu đo đạc của dòng chảy đến và nhu cầu dùng nước trong mùa cạn (3 tháng kiệt nhất hoặc toàn mùa kiệt). Tuy nhiên tài liệu đo đạc và quan trắc dòng chảy đến và nhu cầu dùng nước của các hộ trên các vùng khan hiếm nước thường không đầy đủ hoặc không có vì vậy nếu sử dụng số liệu có được qua tính toán sẽ ảnh hưởng đến tính sát thực của kết quả phân tích. Hình II.1 là sơ đồ phân tích góc cung phần tư dựa trên giá trị NRM.

199

Hình 8.1: Sơ đồ phân tích góc cung phần tư sử dụng NRM

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 8.2.1.2. Phương pháp so sánh cặp đôi (Pair Comparision Method)

Đây là phương pháp được sử dụng nhiều trong các đánh giá có sự tham gia, đặc biệt về mặt xã hội, để tìm ra vấn đề cần ưu tiên giải quyết. Người ta dùng một bảng, đưa tất cả các vấn đề lên các cột và hàng. Mỗi vấn đề cần xem xét ứng với một cột và mỗi vấn đề cũng ứng với một hàng. Sau đó coi từng vấn đề ở mỗi cột như nguyên nhân để so sánh với vấn đề ở từng hàng. Nếu vấn đề ở cột là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến vấn đề ở hàng thì cho 1 điểm, nếu không hoặc chỉ gián tiếp thì cho 0 điểm. Tổng số điểm theo cột sẽ cho ta vấn đề nào là nguyên nhân chính và tổng số điểm theo hàng sẽ cho ta vấn đề chính.

Phương pháp này cũng có thể chỉnh sửa để sử dụng sắp xếp mức độ ưu tiên cho các đối tượng dùng nước. Lần lượt so sánh mức độ cần nước hoặc cần đầu tư công trình của từng đối tượng dùng nước trên cột với các đối tượng dùng nước ở hàng. Đối tượng nào có mức độ cần hơn cho 1 điểm, ngược lại cho 0 điểm. Tổng số điểm theo cột sẽ cho thấy thứ tự ưu tiên đầu tư giữa các đối tượng dùng nước. Tuy nhiên khó khăn của phương pháp này là xác định các chỉ tiêu so sánh giữa 2 đối tượng dùng nước sao cho chính xác và có cơ sở khoa học. Bảng.... tổng hợp so sánh cặp đôi giữa các hộ dùng nước dựa trên cơ sở mức độ cần đầu tư công trình trên một vùng.

Bảng 8.2: So sánh cặp đôi giữa các hộ dùng nước về mức độ ưu tiên công trình trữ, cấp nước

Dân sinh Chăn nuôi Công nghiệp

Trồng trọt (lúa ĐX) 0 0 Du lịch Chống cháy rừng 0 0 0 0 0 0 C/tạo môi trường 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0

1 1 1 1 0 1 0 0 0 0 1 1

1 1 2 2 0 1

1 1 1 1 1 1 Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt (lúa ĐX) Công nghiệp Du lịch – dịch vụ Chống cháy rừng C/tạo môi trường TỔNG 6 5 3 4 1 0 4

8.2.1.3. Phương pháp sắp xếp ưu tiên có trọng số chi tiết (Intensity Weighted Ranking Method)

200

Phương pháp này được sử dụng trong một dự án ở Ấn Độ để sắp xếp thứ tự ưu tiên một số vấn đề về chất lượng nước. Người tham gia được đề nghị cho điểm mức độ quan tâm của họ đối với các chủ đề chất lượng nước cụ thể. Có 7 vấn đề chính được chi tiết thành các vấn đề nhỏ. Người tham gia được đề nghị cho điểm về tầm quan trọng của từng vấn đề chi tiết đối với cộng đồng của họ đang sống với thang điểm từ 0 đến 10 (Điểm 0 ứng với “không quan trọng”, điểm 10 ứng với “quan trọng nhất’, điểm 5 ứng với

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ mức độ trung bình). Người tham gia cũng được đề nghị sắp xếp thứ tự ưu tiên cho 7 vấn đề chính nêu trên. Sau khi hoàn thành cuộc điều tra, người ta đã tính toán trị số điểm trung bình của từng vấn đề chi tiết và sắp xếp thự tự từ thấp đến cao. Qua phân tích điểm số số trung bình của từng vấn đề chi tiết thấy rằng mức độ chênh lệch giá trị giữa các vấn chi tiết không nhiều vì người tham gia có xu hướng xem tất cả các vấn đề chi tiết đều quan trọng. Để kết quả so sánh rõ ràng hơn, nghĩa là tạo sự chênh lệch giá trị so sánh lớn hơn nhưng không làm thay đổi bản chất của vấn đề người ta đã đưa ra phương pháp xác định có tên là phương pháp sắp xếp ưu tiên có trọng số chi tiết sâu. Phương pháp này kết hợp giữa giá trị điểm số trung bình của vấn đề chi tiết (Sub-Issue Average) với thứ tự ưu tiên vấn đề chính (Issue Rank). Thứ tự ưu tiên trọng số chi tiết (Intensity Weighted Rank) của mỗi vấn đề chi tiết được tính bằng công thức:

IWR(ij) = SIA(ij)*1/IR(i)

Trong đó:

IWR(ij) : giá trị điểm có trọng số ưu tiên vấn đề chính của vấn đề chi tiết (ij);

SIA(ij) : Là giá trị điểm trung bình của vấn đề chi tiết (ij);

IR(i) : Thứ tự ưu tiên vấn đề chính (i)

Sử dụng giá trị IWR để so sánh giữa các vấn đề chi tiết cho thấy sự chênh lệch thể hiện rõ ràng hơn.

Phương pháp cần phải thu thập các câu trả lời của nhiều người tham gia vì vậy sử dụng phù hợp cho sắp xếp ưu tiên với phạm vi địa bàn nghiên cứu nhỏ.

8.2.1.4. Phương pháp sắp xếp ưu tiên Oa-sin-tơn (Washington Ranking Method – WRM)

201

Đây là một phương pháp định lượng được xây dựng để sắp xếp thứ tự ưu tiên các điểm chất thải nguy hại cho bang Oa-sin-tơn để đáp ứng yêu cầu của Luật kiểm soát độc hại bằng mô hình. Mô hình dựa vào các thông tin có sẵn từ các đánh giá mức nguy hại ở các điểm để đánh giá tìm năng rủi ro ở các điểm ô nhiễm. Thứ tự sắp xếp các điểm này cung cấp cơ sở cho hoạch định các chương trình và đánh giá ưu tiên cho các điểm đã xác định như sự đe doạ tiềm ẩn đối với sức khoẻ con người và môi trường. Mô hình này có 4 tuyến chính gồm: (i) nước mặt, (ii) nước ngầm, (iii) không khí và (iv) bồi lắng biển. Trong mỗi tuyến chính, các yếu tố số dữ liệu được đánh giá ở 3 phân nhóm gồm: (1) đặc tính các chất, (2) tiềm năng di chuyển và (3) các đối tượng bị ảnh hưởng. Để tính điểm mỗi vị trí nghiên cứu người ta tạo ra 7 nhánh nhỏ gồm: nước mặt – sức khoẻ con người, nước mặt – môi trường, không khí – sức khoẻ con người, không khí – môi trường, nước ngầm – sức khoẻ con người, bồi lắng biển – sức khoẻ con người và bồi lắng biển – môi trường. Sau đó người ta dùng các thuật toán nhân và cộng kết hợp với các giá trị của 3 phân nhóm trên để tính ra điểm số của mỗi tuyến chính, điểm số này nằm trong khoảng giá trị giữa 1 và 100. Tổ hợp tất cả các điểm số của tuyến nhánh (dùng phương pháp lập thang giá trị đơn giản) sẽ cho giá trị ưu tiên riêng đối với sức khoẻ hoặc môi trường. Hai giá trị ưu tiên này được kết hợp trong một ma trận để cho ra thứ tự sắp xếp riêng cuối cùng cho từng điểm nghiên cứu.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Qua nghiên cứu phương pháp WRM cho thấy đây là phương pháp đảm bảo tính khoa học, phản ánh tương đối chính xác và phân biệt được sự khác nhau giữa các vị trí bị ô nhiễm về mức độ nguy hại đối với con người và môi trường.

Để sắp xếp ưu tiên giữa các hộ dùng nước, ta có thể áp dụng nguyên lý của phương pháp này. Tuy nhiên phương pháp này đòi hỏi khá nhiều số liệu đo đạc quan trắc và hệ thống tính điểm khá phức tạp. Vì vậy, phương pháp WRM không dùng cho xây dựng phương pháp sắp xếp thứ tự ưu tiên giữa các hộ dùng nước trên các vùng khan hiếm nước.

8.2.1.5. Phương pháp ma trận ra quyết định (Decision Making Matrix Method)

Phương pháp này được sử dùng nhiều để lựa chọn ưu tiên giữa các giải pháp trên cơ sở các tiêu chí. Đây là phương pháp sắp xếp đa tiêu chí, mỗi tiêu chí gồm các chỉ số để xác định điểm. Là phương pháp khá mềm dẻo, có thể kết hợp nhiều tiêu chí, trong đó một số tiêu chí thiếu số liệu lượng hoá chỉ số cũng có thể được đưa vào đánh giá.

Khi sử dụng phương pháp này cần lượng hoá các chỉ số về dạng thứ bậc hoặc mức độ, không nên để ở dạng giá trị. Bậc thấp nhất và cao nhất của một chỉ số có thể căn cứ vào giá trị nhỏ nhất và giá trị lớn nhất của chỉ số ứng với tiêu chí nào đó của tất cả các lựa chọn. Vì để ở dạng giá trị sẽ rất khó so sánh khi các chỉ số có giá trị rất lớn nên số các chỉ số và thang điểm đánh giá thiết kế sao cho khi so sánh thấy được sự khác biệt giữa các lựa chọn, có thể dùng thang điểm 10 hoặc 100. Trong trường hợp ít có sự khác biệt, có thể dùng trọng số làm thể hiện rõ thêm sự khác nhau giữa các lựa chọn với tiêu chí nào đó. Dưới đây là kết cấu Bảng tiêu chí, chỉ số, Bảng tính điểm so sánh, cách tính điểm xếp hạng của mỗi lựa chọn ứng với từng tiêu chí trên cơ sở điểm đánh giá và trọng số.

Bảng 8.3: TIÊU CHÍ, CHỈ SỐ VÀ ĐIỂM ĐÁNH GIÁ

Tiêu chí Chỉ số

202

TT 1 C1 2 C2 3 C3 m Cm Điểm đánh giá IC11 IC12 IC13 ..... IC21 IC22 IC23 ..... IC31 IC32 IC33 ..... ICm1 ICm2 ICm3 .....

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 8.4: BẢNG TÍNH ĐIỂM SO SÁNH

A Các lựa chọn C B .........

G N Ổ T

Điểm Điểm Điểm Điểm TIÊU CHÍ Trọng số

Điểm xếp hạng Điểm xếp hạng Điểm xếp hạng Điểm xếp hạng C1 C2 C3 ..... TỔNG Cách tính các ô điểm theo các công thức như sau:

Sij

Kí hiệu:

1 = m

n : Số hộ dùng nước trong vùng; m : Số tiêu chí đánh giá; Cj : Tiêu chí thứ (j), j = 1 ÷ m; Wj : Trọng số tiêu chí thứ (j); Sij : Số điểm đánh giá hộ dùng nước thứ (i) với tiêu chí thứ (j); Sj : Tổng số điểm đánh giá tiêu chí thứ (j); Rij : Điểm xếp hạng hộ dùng nước thứ (i) với tiêu chí thứ (j); Ri : Tổng điểm xếp hạng hộ dùng nước thứ (i). Ta sẽ tính được: ∑ Wj =

∑

1 =

Sij

Rij

1 = Rij = Wj x Sij m Ri = ∑

1 =

Sj = ∑

Tổng số điểm xếp hạng Ri của hộ dùng nước là cơ sở so sánh xếp thứ tự ưu tiên. Mức độ ưu tiên tăng theo giá trị điểm xếp hạng.

Kết luận:

203

Qua nghiên cứu, tìm hiểu một số phương pháp sắp xếp ưu tiên nêu trên cho thấy Phương pháp Ma trận ra quyết định có thể áp dụng cho nghiên cứu này. Vì trong nghiên cứu này nhiều tiêu chí so sánh chưa có được thông tin chi tiết bằng số liệu nhưng có thể phân biệt tương đối thông qua đặc tính của vùng. Phương pháp Ma trận ra quyết định sẽ được sử dụng để sắp xếp thứ tự ưu tiên cho các hộ dùng nước và thứ tự ưu tiên các vùng khan hiếm nước trên địa bàn 8 tỉnh.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 8.2.2. Sắp xếp thứ tự ưu tiên các hộ dùng nước vùng KHN

8.2.2.1. Cơ sở

Bảng 8.5: TIÊU CHÍ, CHỈ SỐ VÀ ĐIỂM ĐÁNH GIÁ HỘ SDN

Tiêu chí Chỉ số TT 1 An ninh quốc phòng Điểm 3

2 Đóng góp vào tổng giá trị 3 Ảnh hưởng trực tiếp hàng ngày tới dân cư biên giới Ảnh hưởng trực tiếp hàng ngày dân cư hoặc có tác dụng phát triển ngành sản xuất chính Không ảnh hưởng hoặc ảnh hưởng không rõ ràng Là nhân tố không thể thiếu

sản xuất của vùng

3 Giải pháp thay thế 2 1 3

Đóng góp >30% Đóng góp dưới 30% Không thể thay bằng hộ dùng nước ít hơn Có thể giảm nhưng không thể thay thế Có thể thay bằng hộ dùng nước ít hơn Wd >60% Tổng nhu cầu Wd=30 – 60% Tổng nhu cầu Wd<30% Tổng nhu cầu

4 Nhu cầu sử dụng nước 5 Tác dụng cải tạo môi trường Có tác dụng cải tạo môi trường 6 Khả năng chịu đựng thiếu 2 1 1 2 3 3 2 1 3 Tác dụng không rõ Không có tác dụng T < 1 tháng

nước 7 Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ 2 1 3 T = 1 – 2 tháng T >2 tháng < 30 %

204

được cấp nước 2 1 30 – 60 % 60 – 100%

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 8.6: BẢNG TÍNH ĐIỂM SO SÁNH CÁC HỘ SỬ DỤNG NƯỚC VÙNG KHN 8 TỈNH VÙNG NÚI BẮC BỘ

HỘ DÙNG NƯỚC

Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt (lúa ĐX) Công nghiệp - TTCN Du lịch – dịch vụ Chống cháy rừng Cải tạo môi trường

G N Ổ T

TIÊU CHÍ Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Trọn g số

0.17 Điểm xếp hạng 0.35 Điểm xếp hạng 0.35 2 2 2 Điểm xếp hạng 0.35 Điểm xếp hạng 0.35 2 2 Điểm xếp hạng 0.35 2 Điểm xếp hạng 0.35 Điểm xếp hạng 0.35 2 14

0.14 3 0.41 2 0.27 2 0.27 0.14 1 1 0.14 1 0.14 0.14 1 11

0.10 0.15 2 3 0.20 0.44 1 2 0.10 0.30 1 3 0.10 0.44 0.10 0.15 1 1 1 1 0.10 0.15 1 1 0.10 0.15 0.10 0.15 1 1 8 12

0.11 1 0.11 1 0.11 1 0.11 0.11 1 1 0.11 2 0.22 0.22 2 9

0.17 3 0.52 2 0.35 2 0.35 0.35 2 2 0.35 2 0.35 0.17 1 14

0.16 3 0.48 3 0.48 3 0.48 0.16 1 1 0.16 1 0.16 0.16 1 13 Lào Cai An ninh quốc phòng Đóng góp vào tổng giá trị sản xuất của vùng Giải pháp thay thế Nhu cầu sử dụng nước Tác dụng cải tạo môi trường Khả năng chịu đựng thiếu nước Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ được cấp nước TỔNG

1.00 0.09 17 1 2.51 0.10 13 1 1.95 0.10 14 1 2.10 0.10 1.35 0.10 9 1 9 1 1.35 0.10 10 1 1.46 0.10 1.28 0.10 9 1 81 7

0.13 3 0.44 2 0.29 1 0.15 0.15 1 1 0.15 1 0.15 0.15 1 10

0.12 0.16 2 3 0.29 0.44 2 2 0.29 0.29 1 1 0.15 0.15 0.15 0.15 2 1 1 1 0.29 0.15 1 1 0.15 0.15 0.15 0.15 1 1 10 10

205

0.12 1 0.13 1 0.13 1 0.13 0.13 1 1 0.13 2 0.26 0.26 2 9 Yên Bái An ninh quốc phòng Đóng góp vào tổng giá trị sản xuất của vùng Giải pháp thay thế Nhu cầu sử dụng nước Tác dụng cải tạo môi trường

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

HỘ DÙNG NƯỚC

Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt (lúa ĐX) Công nghiệp - TTCN Du lịch – dịch vụ Chống cháy rừng Cải tạo môi trường

0.19 3 0.57 3 0.57 2 0.38 2 0.38 1 0.19 0.19 1 0.19 1 13

0.19 1 0.13 2 0.26 0.13 1 0.13 1 1 0.13 1 0.13 2 0.26 9 Khả năng chịu đựng thiếu nước Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ được cấp nước TỔNG

1.00 0.14 14 3 2.12 0.42 13 2 1.96 0.28 8 1 1.13 0.14 8 1 1.13 0.14 8 1 1.19 0.14 8 1 1.15 0.14 9 2 1.32 0.28 68 11

0.13 3 0.38 2 0.25 1 0.13 1 0.13 1 0.13 1 0.13 1 0.13 10

0.13 0.14 3 2 0.38 0.28 2 2 0.25 0.28 1 1 0.13 0.14 1 1 0.13 0.14 1 1 0.13 0.14 1 1 0.13 0.14 1 3 0.13 0.42 10 11

0.14 1 0.14 1 0.14 2 0.28 3 0.42 1 0.14 1 0.14 2 0.28 11

0.18 3 0.53 2 0.35 2 0.35 1 0.18 2 0.35 2 0.35 2 0.35 14

1 0.15 1 0.15 1 0.15 1 0.15 0.15 3 0.46 3 0.46 2 0.30 12 Hà Giang An ninh quốc phòng Đóng góp vào tổng giá trị sản xuất của vùng Giải pháp thay thế Nhu cầu sử dụng nước Tác dụng cải tạo môi trường Khả năng chịu đựng thiếu nước Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ được cấp nước TỔNG

1.00 0.14 18 3 2.58 0.43 14 2 2.01 0.29 9 2 1.32 0.29 9 1 1.28 0.14 8 1 1.18 0.14 8 1 1.18 0.14 13 2 1.89 0.29 79 12

0.11 3 0.33 1 0.11 1 0.11 1 0.11 1 0.11 1 0.11 1 0.11 9

206

Cao Bằng An ninh quốc phòng Đóng góp vào tổng giá trị sản xuất của vùng Giải pháp thay thế Nhu cầu sử dụng nước 0.12 0.13 3 3 0.36 0.40 2 1 0.24 0.13 1 1 0.12 0.13 1 1 0.12 0.13 1 1 0.12 0.13 1 1 0.12 0.13 1 3 0.12 0.40 10 11

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

HỘ DÙNG NƯỚC

Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt (lúa ĐX) Công nghiệp - TTCN Du lịch – dịch vụ Chống cháy rừng Cải tạo môi trường

0.19 2 0.39 2 0.39 3 0.58 2 0.39 2 0.39 2 0.39 3 0.58 16

0.17 3 0.51 2 0.34 2 0.34 2 0.34 2 0.34 2 0.34 1 0.17 14

0.13 2 0.27 2 0.27 3 0.40 1 0.13 1 0.13 1 0.13 1 0.13 11 Tác dụng cải tạo môi trường Khả năng chịu đựng thiếu Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ được cấp nước TỔNG

1.00 0.12 19 2 2.67 0.25 12 2 1.76 0.25 15 2 2.23 0.25 9 1 1.36 0.12 9 1 1.36 0.12 10 1 1.51 0.12 9 1 1.39 0.12 83 10

0.12 3 0.37 1 0.12 2 0.25 1 0.12 1 0.12 1 0.12 1 0.12 10

0.12 0.14 2 3 0.25 0.41 2 1 0.25 0.14 2 3 0.25 0.41 1 1 0.12 0.14 1 1 0.12 0.14 1 1 0.12 0.14 1 1 0.12 0.14 10 11

0.20 2 0.40 2 0.40 3 0.59 2 0.40 2 0.40 2 0.40 3 0.59 16

0.17 3 0.52 2 0.35 2 0.35 2 0.35 2 0.35 2 0.35 1 0.17 14

0.12 2 0.25 2 0.25 2 0.25 1 0.12 1 0.12 1 0.12 1 0.12 10 Lạng Sơn An ninh quốc phòng Đóng góp vào tổng giá trị sản xuất của vùng Giải pháp thay thế Nhu cầu sử dụng nước Tác dụng cải tạo môi trường Khả năng chịu đựng thiếu nước Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ được cấp nước TỔNG

1.00 0.09 17 2 2.43 0.34 12 2 1.74 0.34 16 2 2.33 0.34 9 2 1.37 0.34 9 2 1.37 0.34 9 2 1.37 0.34 9 2 1.40 0.34 81 14

207

0.13 3 0.48 3 0.48 3 0.48 1 0.16 1 0.16 1 0.16 1 0.16 13 Lai Châu An ninh quốc phòng Đóng góp vào tổng giá trị sản xuất của vùng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

HỘ DÙNG NƯỚC

Dân sinh Chăn nuôi Du lịch – dịch vụ Chống cháy rừng

Trồng trọt (lúa ĐX) 0.12 1 0.12 1 Công nghiệp - TTCN 1 1 0.12 0.12 Cải tạo môi trường 1 1 0.12 0.12 0.12 0.16 2 3 0.24 0.37 2 2 0.24 0.24 2 1 0.24 0.12 1 1 0.12 0.12 10 10

0.12 1 0.11 1 0.11 1 0.11 1 0.11 1 0.11 2 0.22 2 0.22 9

0.19 3 0.44 3 0.44 2 0.29 1 0.15 1 0.15 1 0.15 1 0.15 12

0.19 3 0.51 3 0.51 3 0.51 1 0.17 2 0.34 1 0.17 1 0.17 14 Giải pháp thay thế Nhu cầu sử dụng nước Tác dụng cải tạo môi trường Khả năng chịu đựng thiếu nước Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ được cấp nước TỔNG

1.00 0.09 17 1 2.49 0.10 16 1 2.37 0.10 13 1 1.98 0.10 9 1 1.29 0.10 9 1 1.34 0.10 9 1 1.28 0.10 9 1 1.28 0.10 82 7

0.13 3 0.51 2 0.34 3 0.51 1 0.17 1 0.17 1 0.17 1 0.17 12

0.12 0.16 2 3 0.28 0.42 2 2 0.28 0.28 1 1 0.14 0.14 2 1 0.28 0.14 1 1 0.14 0.14 1 1 0.14 0.14 1 1 0.14 0.14 10 10

0.12 1 0.13 1 0.13 1 0.13 1 0.13 1 0.13 2 0.25 2 0.25 9

0.19 3 0.55 3 0.55 2 0.37 1 0.18 2 0.37 1 0.18 1 0.18 13

0.19 2 0.28 2 0.28 1 0.14 1 0.14 2 0.28 1 0.14 1 0.14 10 Sơn La An ninh quốc phòng Đóng góp vào tổng giá trị sản xuất của vùng Giải pháp thay thế Nhu cầu sử dụng nước Tác dụng cải tạo môi trường Khả năng chịu đựng thiếu nước Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ được cấp nước TỔNG

208

Hoà Bình An ninh quốc phòng 1.00 0.10 15 1 2.27 0.10 13 1 1.96 0.10 10 1 1.52 0.10 8 1 1.14 0.10 9 1 1.32 0.10 8 1 1.13 0.10 8 1 1.13 0.10 71 7

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

HỘ DÙNG NƯỚC

Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt (lúa ĐX) Công nghiệp - TTCN Du lịch – dịch vụ Chống cháy rừng Cải tạo môi trường

0.14 3 0.43 1 0.14 2 0.29 1 0.14 1 0.14 1 0.14 1 0.14 10

0.12 0.16 2 3 0.23 0.48 1 3 0.12 0.48 1 1 0.12 0.16 1 1 0.12 0.16 1 1 0.12 0.16 1 1 0.12 0.16 1 1 0.12 0.16 8 11

0.13 1 0.13 1 0.13 1 0.13 1 0.13 1 0.13 2 0.26 2 0.26 9

0.20 3 0.61 2 0.41 2 0.41 2 0.41 2 0.41 2 0.41 1 0.20 14

209

0.14 2 0.29 2 0.29 2 0.29 1 0.14 1 0.14 1 0.14 1 0.14 10 Đóng góp vào tổng giá trị sản xuất của vùng Giải pháp thay thế Nhu cầu sử dụng nước Tác dụng cải tạo môi trường Khả năng chịu đựng thiếu nước Tỉ lệ có công trình hoặc tỉ lệ được cấp nước 8 1.20 8 1.20 9 1.33 8 1.13 69 TỔNG 1.00 15 2.28 11 1.67 10 1.49

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

T HỨ T Ự ƯU T IÊN CẤP NƯỚC DÂN SINH T RÊN 8 T ỈNH

2.5

g n ạ h

1.5

p ế x m ể i Đ

0.5

u â h C

i a C o à L

i á B n ê Y

i a L

g n a i G à H

h n ì B à o H

T HỨ T Ự ƯU T IÊN CẤP NƯỚC CHĂN NUÔI T RÊN 8 T ỈNH

2.5

1.5

g n ạ h p ế x m ể i Đ

0.5

a L

i a C

i á B

h n ì

n ơ S

u â h C

g n ằ B

n ơ S

o à L

n ê Y

i a L

g n a i G à H

g n ạ L

B à o H

o a C

Hình 8.2: THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC DÂN SINH VÙNG KHN 8 TỈNH

THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC TƯỚI LÚA ĐÔNG XUÂN TRÊN 8 TỈNH

2.5

1.5

g n ạ h p ế x

m ể i

0.5

a L

i a C

h n ì

i á B

n ơ S

g n a i

o a C

u â h C

g n ằ B

n ơ S

o à L

n ê Y

i a L

à H

à o H

g n ạ L

Hình 8.3: THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC CHĂN NUÔI VÙNG KHN 8 TỈNH

210

Hình 8.4: THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC TƯỚI LÚA ĐX VÙNG KHN 8 TỈNH

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC CÔNG NGHIỆP - TTCN TRÊN 8 TỈNH

1.4

1.35

1.3

1.25

g n ạ h p ế x

1.2

m ể i

1.15

1.1

1.05

a L

i a C

h n ì

i á B

n ơ S

g n a i

u â h C

g n ằ B

n ơ S

o à L

n ê Y

i a L

à H

g n ạ L

à o H

o a C

THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC DU LỊCH - DỊCH VỤ TRÊN 8 TỈNH

1.4

1.2

0.8

g n ạ h p ế x

0.6

m ể i

0.4

0.2

a L

i a C

h n ì

i á B

n ơ S

g n a i

u â h C

g n ằ B

n ơ S

o à L

n ê Y

i a L

à H

g n ạ L

o a C

à o H

Hình 8.5: THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC CN - TTCN VÙNG KHN 8 TỈNH

THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC CHỐNG CHÁY RỪNG TRÊN 8 TỈNH

1.6

1.4

1.2

0.8

g n ạ h p ế x

m ể i

0.6

0.4

0.2

a L

i a C

i á B

h n ì

n ơ S

g n a i

u â h C

g n ằ B

n ơ S

o à L

n ê Y

i a L

à H

g n ạ L

o a C

à o H

Hình 8.6: THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC DU LỊCH–DỊCH VỤ

211

Hình 8.7: THỨ TỰ ƯU TIÊN CẤP NƯỚC CHỐNG CHÁY RỪNG

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

THỨ TỰ ƯU TIÊN NƯỚC CẢI TẠO MÔI TRƯỜNG

1.4

1.2

g n ạ h

0.8

0.6

0.4

p ế x m ể i Đ

0.2

o a C

u â h C

g n ằ B

a L n ơ S

i a C o à L

i á B n ê Y

i a L

g n a i G à H

h n ì B à o H

n ơ S g n ạ L

Hình 8.8: THỨ TỰ ƯU TIÊN NƯỚC CẢI TẠO MÔI TRƯỜNG VÙNG KHN

8.2.2.2. Thứ tự ưu tiên các hộ dùng nước trong vùng KHN

Thứ tự ưu tiên giữa các hộ dùng nước được sắp xếp theo tổng điểm xếp hạng của

mỗi hộ dùng nước, hộ có điểm xếp hạng càng cao càng được ưu tiên nhiều hơn.

Bảng 8.7: THỨ TỰ ƯU TIÊN CÁC HỘ DÙNG NƯỚC 8 TỈNH

Điểm xếp hạng

Thứ tự ưu tiên

Hộ SDN

2,51 2,10 1,95 1,46 1,35 1,35 1,28 2,12 1,96 1,32 1,19 1,15 1,13 1,13

1 2 3 4 5 5 6 1 2 3 4 5 6 6

LÀO CAI Dân sinh Trồng trọt (lúa ĐX) Chống cháy rừng Chăn nuôi Cải tạo môi trường Du lịch – dịch vụ Công nghiệp - TTCN YÊN BÁI Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt Công nghiệp Du lịch Chống cháy rừng Cải tạo môi trường HÀ GIANG Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt (lúa ĐX) Chống cháy rừng Cải tạo môi trường Du lịch – dịch vụ Công nghiệp - TTCN

2.58 2.01 1.89 1.32 1.28 1.18 1.18

1 2 3 4 5 6 6

212

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Điểm xếp hạng

Thứ tự ưu tiên

Hộ SDN

1 2 3 4 5 6 6

2.67 2.23 1.76 1.51 1.39 1.36 1.36

1 2 3 4 5 6 7

2.43 2.33 1.74 1.40 1.37 1.37 1.37

1 2 3 4 5 6 6

2,49 2,37 1,89 1,34 1,29 1,28 1,28

1 2 3 4 5 6 6

2,27 1,96 1,52 1,32 1,14 1,13 1,13

1 2 3 4 5 5 6

CAO BẰNG Dân sinh Trồng trọt (lúa ĐX) Chăn nuôi Chống cháy rừng Cải tạo môi trường Công nghiệp - TTCN Du lịch – dịch vụ LẠNG SƠN Dân sinh Trồng trọt (lúa ĐX) Chăn nuôi Cải tạo môi trường Công nghiệp - TTCN Du lịch – dịch vụ Chống cháy rừng LAI CHÂU Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt Công nghiệp Du lịch Chống cháy rừng Cải tạo môi trường SƠN LA Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt Công nghiệp Du lịch Chống cháy rừng Cải tạo môi trường HOÀ BÌNH Dân sinh Chăn nuôi Trồng trọt Chống cháy rừng Công nghiệp Du lịch Cải tạo môi trường

2,28 1,67 1,49 1,33 1,20 1,20 1,13

Nhận xét:

Từ kết quả sắp xếp thứ tự ưu tiên các hộ dùng nước vùng khan hiếm nước thuộc 8

213

tỉnh cho thấy kết quả phản ánh tương đối sát tình hình thực tế vùng nghiên cứu.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 8.2.3. Sắp xếp thứ tự ưu tiên các vùng KHN

8.2.3.1. Cơ sở

Giữa các vùng khan hiếm nước có điều kiện khác nhau về địa hình, địa chất, địa chất thuỷ văn, điều kiện khí tượng thuỷ văn, dân tộc, tập quán canh tác, tập quán dùng nước, vị trí an ninh quốc phòng,... vì vậy tiêu chí sắp xếp ưu tiên phải phản ánh đầy đủ các đặc điểm trên. Mặc dù vậy, do địa bàn nghiên cứu trải rộng và nhiều thông tin chưa có điều kiện thu thập đầy đủ nên trong nghiên cứu này chọn 10 tiêu chí đặc trưng trong vùng. Các tiêu chí này đại diện về kinh tế xã hội, điều kiện tự nhiên và đặc tính khan hiếm nước của vùng nghiên cứu. Cụ thể các tiêu chí và chỉ số trong bảng dưới đây.

Bảng 8.8: TIÊU CHÍ, CHỈ SỐ VÀ ĐIỂM ĐÁNH GIÁ VÙNG KHN

Tiêu chí Chỉ số TT 1 An ninh quốc phòng

2 Tỉ lệ dân tộc ít người

3 Điều kiện địa hình, địa chất

4 Điều kiện địa chất thuỷ văn Điểm 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2

5 Mô đun dòng chảy 3 tháng cạn nhất

6 Kh 3 2 1 2

7 Kcb

8 Thời gian thiếu nước

9 Khoảng cách đến nguồn nước mùa cạn

214

10 Mức độ đáp ứng tiêu chuẩn cấp nước và nhu cầu nước 1 1 2 1 2 3 1 2 3 3 2 1 Vùng biên giới Vùng không biên giới nhưng nghèo Vùng không biên giới Dân tộc ít người 60 – 100% Dân tộc ít người 30 – 59% Dân tộc ít người 0 – 29% Địa hình núi cao, dốc, núi đá vôi Địa hình núi cao, dốc, núi đất Địa hình núi cao trung bình, núi đất Không thể khai thác nước ngầm Có thể khai thác nước ngầm nhưng phải khoan sâu, lưu lượng < 2 l/s Có thể khai thác nước ngầm tầng nông, mạch lộ vẫn duy trì trong mùa khô M3tkn < 5 l/s/km2 M3tkn = 5 – 10 l/s/km2 M3tkn > 10 l/s/km2 Kh =>0.6 Kh < 0.6 Kcb >13.5 Kcb <=13.5 T < 1 tháng T = 1 – 2 tháng T >2 tháng L < 1 km L = 1 – 2 km L > 2 km < 30 % 30 – 60 % 60 – 100%

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Bảng 8.9: BẢNG TÍNH ĐIỂM SO SÁNH CÁC VÙNG KHN TRÊN ĐỊA BÀN 8 TỈNH

TIÊU CHÍ

Kh Kcb TỈNH Vùng An ninh quốc phòng Tỉ lệ dân tộc ít người Thời gian thiếu nước Điều kiện địa hình, địa chất Điều kiện địa chất thuỷ văn Mô đun dòng chảy 3 tháng cạn nhất Khoảng cách đến nguồn nước mùa cạn

G N Ổ T

Điểm đánh giá Điểm đánh giá Điểm đánh giá Điểm đánh giá Điểm đánh giá Điểm đánh giá Điểm đánh giá Điểm đánh giá Điểm đánh giá Mức độ đáp ứng tiêu chuẩn cấp nước và nhu cầu nước Điểm đánh giá

VÙNG ĐÔNG BẮC Lào cai

I 2 3 2 2 1 1 2 2 1 2 18

1 1 3 3 1 2 1 1 2 2 1 1 3 2 2 2 3 2 3 2 Yên Bái I II Hà Giang 20 18

I 2 3 3 1 1 1 3 3 3 3 23

215

2 3 2 1 2 1 3 2 3 3 II 22 Mường Khương, Bắc Hà, Si Ma Kai Mù Cang Chải Trạm Tấu Mèo Vạc, Đồng Văn Quản Bạ, Yên Minh

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

TIÊU CHÍ 3 3 3 3 2 3 3 2 2 2 2 2 2 3 3 1 2 1 2 1 1 2 2 2 3 2 2 3 2 2 Cao Bằng I II III Lạng Sơn 24 20 21

I 2 2 2 2 3 3 2 3 3 1 23

216

II III IV V VÙNG TÂY BẮC Lai Châu I II Sơn La I II Hoà Bình I II III IV V Hà Quảng Bảo Lâm Bảo Lạc Hữu Lũng, Chi Lăng, Văn Quan Chi Lăng Chi Lăng Văn Quan Văn Quan Phong Thổ Sìn Hồ Thuận Châu Thuận Châu Mai Châu Tân Lạc Đà Bắc Đà Bắc Đà Bắc 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 3 3 3 2 2 2 2 3 3 2 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 2 3 3 2 1 1 1 1 3 3 3 3 2 2 3 2 3 3 3 3 2 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 2 2 1 2 2 2 2 2 3 3 3 3 1 1 3 3 2 2 3 1 1 3 3 3 3 3 2 3 3 3 2 3 1 1 2 2 1 1 3 3 3 3 3 2 2 2 2 25 25 23 22 22 21 25 23 23 19 21 17 16

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 8.2.3.2. Thứ tự ưu tiên các vùng KHN

So sánh lựa chọn giữa các vùng khan hiếm nước có đặc điểm khác với so sánh giữa các hộ dùng nước. Các vùng là các lựa chọn cùng một dạng có chung tính chất, trong khi đó các hộ là các lựa chọn khác dạng nhưng cũng có chung tính chất dùng nước. Ở đây thứ tự ưu tiên được sắp xếp dựa trên cơ sở tổng điểm đánh giá từng vùng với các tiêu chí, không sử dụng trọng số để tính điểm xếp hạng. Tuy nhiên trong trường hợp sự khác biệt giữa các vùng quá nhỏ để so sánh lựa chọn thì sử dụng trọng số như so sánh giữa các hộ dùng nước. Dưới đây là thứ tự ưu tiên các vùng KHN trong mỗi tỉnh.

Bảng 8.10: THỨ TỰ ƯU TIÊN CÁC VÙNG KHN TRÊN ĐỊA BÀN 8 TỈNH

Điểm đánh giá

Vùng KHN

VÙNG ĐÔNG BẮC

Lào Cai Mường Khương, Si Ma Kai Bắc Hà Yên Bái Mù Cang Chải (I) Trạm Tấu (II) Hà Giang Mèo Vạc, Đồng Văn Quản Bạ, Yên Minh Cao Bằng Hà Quảng Bảo Lạc Bảo Lâm Lạng Sơn Chi Lăng (II) Chi Lăng (III) Hữu Lũng, Chi Lăng, Văn Quan (I) Văn Quan (IV) Văn Quan (V)

VÙNG TÂY BẮC

Lai Châu Phong Thổ (I) Sìn Hồ (II) Sơn La Thuận Châu (I) Thuận Châu (II) Hoà Bình Mai Châu (I) Đà Bắc (III) Tân Lạc (II) Đà Bắc (IV) Đà Bắc (V)

Thứ tự ưu tiên 1 2 1 2 1 2 1 2 3 1 1 2 2 3 1 2 1 2 1 2 3 4 5

19 18 20 18 23 22 24 21 20 25 25 23 23 22 22 21 25 23 23 21 19 17 16

217

Nhận xét: Từ kết quả sắp xếp thứ tự ưu tiên các vùng khan hiếm nước cho thấy mức độ khan hiếm nước qua tính điểm phản ánh khá sát với tình hình thực tế các vùng nghiên cứu. Các vùng có điểm đánh giá từ 21 trở lên là các vùng qua khảo sát thấy mức độ thiếu nước phổ biến trên diện rộng trong thời gian mùa khô. Đây là các vùng cần được ưu tiên các biện pháp công trình để giải quyết kịp thời nhu cầu nước, đặc biệt trong các tháng nửa cuối mùa khô.

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

THỨ TỰ ƯU TIÊN CÁC VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN 8 TỈNH

25 25 25 24 23 23 23 23 23 22 22 22 21 21 21 20 20 19 19 18 18 17 16

á i g h n á đ

m ể i

M ai Châu (I)

218

Hình 8.9: THỨ TỰ ƯU TIÊN CÁC VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN 8 TỈNH

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

8.3. LUẬN CỨ CHỌN ĐIỂM XÂY DỰNG MÔ HÌNH

8.3.1. Phương pháp lựa chọn điểm xây dựng mô hình

Lựa chọn điểm mô hình dựa trên nhu cầu cấp thiết đầu tư công trình trên vùng khan hiếm nước và tiến hành theo phương pháp đối chiếu danh mục công trình với một số tiêu chí chính về các mặt bao gồm khả năng đáp ứng kinh phí, giá thành công trình, điều kiện kinh tế-xã hội, điều kiện địa hình địa chất, điều kiện nguồn nước và nhu cầu nước ở điểm lựa chọn xây dựng mô hình. Qua đối chiếu, so sánh một cách tương đối chọn ra 1 hoặc cả 3 mô hình trong các vùng khan hiếm nước của tỉnh. Đặc biệt khi lựa chọn mô hình có lưu ý đến khả năng nhân rộng.

Danh mục điểm khan hiếm nước

Kinh phí hiện có

Điều kiện địa hình, địa chất

Khả năng nhân rộng công trình

Điều kiện nguồn nước

Bộ tiêu chí lựa chọn

Điều kiện kinh tế- xã hội

Nhu cầu dùng nước điểm

Điểm được lựa chọn

Hình 8.10: SƠ ĐỒ LỰA CHỌN ĐIỂM MÔ HÌNH

219

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 8.3.2. Tiêu chí chọn điểm xây dựng mô hình

Tiêu chí chọn điểm khan hiếm nước xây dựng mô hình là cơ sở để lựa chọn điểm khan hiếm có thể triển khai mô hình phù hợp với điều kiện tài chính sẵn có đồng thời đảm bảo tính chất ưu tiên cho đối tượng dùng nước.

Nguyên nhân dẫn đến khan hiếm nước trên các vùng nghiên cứu thuộc 8 tỉnh vùng núi Bắc Bộ khá đa dạng. Qua đặc tính khan hiếm nước ở mỗi tỉnh, có thể thấy một số yếu tố chính nổi bật dẫn đến khan hiếm nước như địa hình núi cao dốc, chia cắt mạnh, đi lại khó khăn; địa chất trên vùng núi đá vôi có các-tơ ngầm phát triển mạnh không giữ được dòng chảy mặt; thảm phủ nghèo nàn, bị cạn kiệt; dân cư ở phân tán trên các sườn núi cao xa nguồn nước sông chính; thiếu nguồn sinh thuỷ tại chỗ; kinh phí đầu tư xây dựng công trình hạn hẹp, chi phí xây dựng tốn kém..

Các loại hình công trình cấp nước sản xuất và sinh hoạt cũng đa dạng: Công trình cấp cho sản xuất hoặc kết hợp cấp cho sinh hoạt như hồ, đập, bơm các loại, kênh dẫn nước tự chảy,.. ; công trình trữ, cấp nước cho sinh hoạt như lu, bể, hồ bê tông, hồ địa kỹ thuật, máng dẫn nước tự chảy, vv.

Nhu cầu nước cho sản xuất và sinh hoạt trên các vùng chưa được đáp ứng. Thực tế, cấp nước cho sản xuất chủ yếu là tự chảy về mùa mưa, cấp nước cho sinh hoạt hiện tại chỉ đạt được 1/3 – ½ về số lượng so với tiêu chuẩn quốc gia.

Giá thành công trình ở các vùng khan hiếm cao hơn nhiều so với các vùng khác vì đây thường là các vùng có sâu, vùng xa và có điều kiện địa hình phức tạp khó khăn cho vận chuyển nguyên vật liệu. Giá thành xây dựng công trình khác nhau giữa các loại hình công trình cũng các điểm xây dựng công trình. Dưới đây là giá thành một số loại công trình cấp trữ nước ở các vùng khan hiếm.

Bảng 8.11: GIÁ THÀNH MỘT SỐ LOẠI CÔNG TRÌNH VÙNG NGHIÊN CỨU

Ghi chú

Loại công trình

Đơn vị Triệu đ/m3 Triệu đ/m3 Triệu đ/m3 Triệu đ/m3

Giá thành1 0,8 – 2,4 0,8 – 1,0 1,4 – 2,6 1,4 – 4,0

Yên Minh (Hà Giang) Lục Khu Hà Quảng (Cao Bằng) Chưa kể vận chuyển Chưa kể vận chuyển

Hồ bê tông Hồ lót nhựa HDPE Bể tôn mạ (Úc) Bể mềm tự định hình Laboronne (Pháp) Téc Inox Bể bê tông Đập dâng Hồ chứa Cấp nước tập trung

Triệu đ/m3 Triệu đ/m3 Triệu đ/ha Triệu đ/ha Triệu đ/hộ

2,0 – 2,5 6,0 – 6,5 50 – 70 90 - 120 5-7

Trung bình 8 tỉnh Bảo Lạc (Cao Bằng) Trung bình 8 tỉnh Trung bình 8 tỉnh Trung bình 8 tỉnh

Từ giá thành công trình ở bảng trên cho thấy:

1 Giá tháng IX/2009

220

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Hồ treo BTCT, vốn đầu tư 1 hồ treo 100 m3 là khoảng 800 – 240 triệu. Thực tế dung tích loại hồ này từ 3.000 m3 trở lên. Xây hồ bê tông dung tích nhỏ sẽ không kinh tế, giá sẽ cao hơn với mức thống kê trên.

- Hồ lót vải HDPE, vốn đầu tư 1 hồ 100 m3 khoảng 800 – 100 triệu. Thực

tế dung tích loại hồ này từ 1.000 - 2.000 m3 trở lên.

- Các loại bể mạ tôn và bể tự định hình giá thành khá cao. Tuy nhiên hai

loại hình mới chưa được thử nghiệm trữ nước ở vùng núi.

Từ thực tế đánh giá hiện trạng vùng khan hiếm nước, đề xuất một số tiêu

chí chọn chọn điểm xây dựng mô hình như sau:

- Thuộc vùng khan hiếm và vùng được ưu tiên cao.

- Vốn đầu tư phù hợp với kinh phí mô hình.

- Ưu tiên vùng đồng bào dân tộc nghèo.

- Có khả năng nhân rộng.

- Điều kiện địa hình, địa chất phù hợp với loại hình mô hình.

- Điều kiện nguồn nước có thể khai thác phù hợp với mô hình chọn.

- Mô hình đảm bảo cấp nhu cầu nước của điểm lựa chọn.

8.3.3. Kết quả lựa chọn điểm xây dựng mô hình

Trên cơ sở so sánh giữa các điểm khan hiếm nước được lựa chọn xây dựng mô hình thử nghiệm ở 8 tỉnh, có 3 điểm được lựa chọn để triển khai xây dựng mô hình. Sau đây là chi tiết về 3 mô hình công trình dự kiến xây dựng.

IX - THIẾT KẾ, ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG NHÂN RỘNG MÔ HÌNH

Đề tài đã xây dựng 3 mô hình mẫu dưới đây:

9.1. MÔ HÌNH THU, XỬ LÝ VÀ TRỮ NƯỚC MƯA

9.1.1. Hiện trạng áp dụng của loại mô hình thu, xử lý và trữ mước mưa.

Hiện trong vùng nghiên cứu hiện đang được áp dụng ở nhiều nơi dưới 2 hình thức:

a. Bể chứa nước mưa tại hộ gia đình

221

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ trong những thời kỳ khô hạn. Một bể chứa nước mưa hoàn chỉnh bao phải gồm cả phần mái hứng, máng thu, ống dẫn và bể chứa.

b. Bể chứa nước mưa tại các khu tập trung, công trình công cộng

Trong vùng Cao Bằng có khá nhiều bể chứa nước tập trung, dung tích lớn đã được xây

dựng tại các cơ quan, khu công cộng như chợ, hoặc tại các khu vực tập trung đông dân cư.

Hình thức thu nước phổ biến nhất vẫn là thu hứng nước mưa từ mái nhà, tận dụng các diện tích mái lớn như mái chợ hay mái các khu công sở. Cũng có nơi thu gom nước từ sườn núi để chứa vào bể.Các bể chứa nước mưa kiểu này thường được xây gạch hoặc bê tông với dung tích từ vài chục đến vài trăm m3 đủ để đáp ứng nhu cầu dùng nước trong cả mùa khô.

Mô hình thu gom nước mưa bằng các bể tập trung cỡ lớn này chỉ phù hợp với những công trình công cộng hoặc cơ quan Nhà nước, các công ty, xí nghiệp… Mức chứa của các bể này đủ dùng quanh năm cho nhiều người. Mô hình này nên được áp dụng rộng rãi cho những nơi không có nguồn nước ngầm và không được cấp nước tự chảy.

Ưu điểm của việc dùng bể hứng nước mưa gồm:

+ Nước được cấp tại chỗ cho từng hộ gia đình, cho một cụm dân cư.

+ Công trình cấp nước trở thành tài sản của gia đình nên mọi người có ý thức bảo vệ

công trình và sử dụng nước tiết kiệm.

+ Việc xây dựng bể mới hoàn toàn độc lập, điều này rất thuận lợi khi có sự tăng lên

về số hộ gia đình trong cộng đồng.

Nhược điểm:

+ Hệ thống lọc cặn, rác thường không có hoặc có nhưng rất thô sơ.

+ Lượng nước bị thấm, bốc hơi qua thành bể lớn (nhất là vào các tháng ít mưa)

+ Một khó khăn khác khi áp dụng bể phân tán có dung tích lớn vào cấp nước sinh hoạt là việc vận chuyển vật liệu như sắt thép, xi măng, gạch xây đến từng hộ gia đình ở vùng cao, xa xôi hẻo lánh, nơi các phương tiện cơ giới không thể tiếp cận.

9.1.2. Công trình áp dụng

a. Địa điểm xây dựng

Trường tiểu học Nà Lủ, thôn Lũng Vầy, xã Cô Ba, huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng

(Hiện tại trường chưa có công trình cấp nước).

b. Nhiệm vụ công trình

Trữ, cấp nước mưa hứng từ mái trường phục vụ nhu cầu nước cho vệ sinh

khoảng 65 học sinh và giáo viên tiểu học.

222

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

MÆt b»ng bÓ chøa n−íc s¹ch dung tÝch 50m3

Hình 9.1 Mặt bằng bể chứa nước sạch dung tích 50 m3

c. Kết cấu

- Thành bể: Đá xây - Mái và đáy bể bằng: BTCT - Giằng thành bể: BTCT - Van xả đáy - Chống thấm phía trong bể: Ốp gạch men sáng khổ nhỏ - Máng hứng nước 2 mái trường: Tôn - Vòi rửa: Bằng đồng - Bể lọc: Lọc nhanh xây trên mặt bể - Ống dẫn nước: uPVC - Sân rửa: Bê tông

223

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

MÆt c¾t 1-1

Nu ?c mu a t? mái nhà xu?ng

Bom l?c nhanh b?ng cát

NÒn thiªn nhiªn

0.00

MÆt c¾t 1-1

NÒn thiªn nhiªn

0.00

Hình 9.2 Các mặt cắt bể chứa nước

c.

Hình thức

- Móng bể kiểu chân khay

- Thành bể phía trong đứng, phía ngoài nghiêng

224

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Bể chia khoang

d Dung tích bể

Khoảng 50 m3.

e. Đánh giá của địa phương: Công trình đã được bàn giao cho Trường tiểu học Nà Lủ, thôn Lũng Vầy, xã Cô Ba, huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng, và được địa phương đánh giá công trình đạt chất lượng tốt

9.1.3. Khả năng nhân rộng mô hình.

Mô hình hứng nước mưa dùng cho các vùng không có nguồn nước mạch ngầm và cho các khu công cộng như: (trường học, trụ sở cơ quan và một số hộ gia đình). Theo nghiên cứu của chúng tôi hiện nay, việc xây bể bằng đá xây, sẽ giúp cho giá thành công trình sẽ rẻ hơn, với hệ thống lọc đặt ở ngay trên nóc bể sẽ giúp cho chất lượng nước sẽ tốt hơn, đồng thời với việc chống thấm phía trong thành bể bằng gạch men sáng khổ nhỏ, sẽ khiến cho khả năng chống thấm của bể sẽ tốt hơn, giảm mất nước trong các tháng mùa khô. Công trình có thể áp dụng ở nhiều những nơi không có nguồn nước mặt.

9.2. MÔ HÌNH CẤP NƯỚC MẠCH LỘ

9.2.1. Hiện trạng áp dụng của loại mô hình cấp nước mạch lộ.

Mó nước được khai thác khá phổ biến ở các vùng miền núi. Đây là một hình thức rất đơn giản khi chỉ cần tạo một mó thu nước với kích thức nhỏ ở những nơi có mạch nước ngầm hoặc lộ thiên. Mó có thể làm bằng đá hoặc gạch xây. Người dân có thể sử dụng ngay tại chỗ (tắm, giặt, cho gia súc uống nước…) hoặc đưa nước về nhà bằng ống nhựa PVC, ống thép hoặc ống tre (máng lần) dẫn nước từ mó về bể hay lu. Mó nước thường có nguồn nước nhỏ, nhưng ổn định.

Ưu điểm của hình thức này là xây dựng đơn giản, sử dụng thuận tiện. Hạn chế là phải phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn nước lộ thiên, không có tác dụng trữ nước, dễ bị hư hỏng. Về mùa mưa khi hàm lượng phù sa trong nước lớn người dân thường phải chứa nước vào các chậu, lu chứa để phù sa lắng trước khi đưa vào sử dụng. Nhưng cũng có những hạn chế là nguồn trữ nước thấp, thường ở xa hoặc trên núi cao, khó khăn trong việc sử dụng.

225

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

9.2.2. Công trình áp dụng

a. Địa điểm xây dựng

Khu dân cư và trường tiểu học bản Ma Lùng, xã Thanh Vân, huyện Quản Bạ, tỉnh

Hà Giang

(cid:153) Đầu mối: Tại điểm mạch lộ khảo sát

(cid:153) Bể chứa: Cách đầu mối khoảng 50 – 70 m, sườn đồi phải.

Lưu lượng mạch lộ về mùa khô rất nhỏ. Hiện tại có 01 bể trữ khoảng 10 m3, không đủ phục vụ.

b. Nhiệm vụ công trình

Thu, trữ nước từ mạch lộ ở chân đồi phục vụ sinh hoạt khoảng 14 hộ và trường

tiểu học.

c. Kết cấu

Đầu mối

- Bể thu nước: BTCT

- Sân thu: BTCT

- Bể lọc: Đá dăm, cát vàng

Bể chứa

- Thành bể: Bê tông cốt thép (BTCT)

- Mái và đáy bể bằng: BTCT

- Giằng thành bể: BTCT

- Van xả đáy

- Chống thấm phía trong bể: Ốp gạch men sáng khổ nhỏ

- Vòi rửa: Bằng đồng

- Ống dẫn nước: HDPE

Sân rửa: Bê tông

Rãnh thu nước sườn đồi phía trên vị trí bể

d.Hình thức

- Móng bể kiểu chân khay

- Thành bể phía trong đứng, phía ngoài nghiêng

- Bể chia khoang

e Dung tích bể: Khoảng 50 m3.

226

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hình 9.3 Mặt bằng bể thu nước mạch lộ

MÆt b»ng bÓ chøa n−íc s¹ch dung tÝch 50m3

12,9 m3

f. Đánh giá của địa phương: Công trình đã được bàn giao cho UBND xã Thanh Vân, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang và được địa phương đánh giá công trình đạt chất lượng tốt

9.2.3. Khả năng nhân rộng mô hình.

Theo nghiên cứu của chúng tôi hiện nay, các khu dân cư của đồng bào dân tộc thường sử dụng nước lấy từ mó, hoặc ở các khe lạch nhỏ, việc xây các bể bê tông hứng nước, hệ thống xử lý ngay từ đầu nguồn nước, hệ thống ống dẫn bằng nhựa HDPE, sẽ giúp cho công trình đảm bảo ngay từ đầu mối, với việc chống thấm phía trong thành bể bằng gạch mem sáng khổ nhỏ, sẽ khiến cho khả năng chống thấm của bể sẽ tốt hơn, giảm mất nước trong các tháng mùa khô. Công trình có thể áp dụng được ở nhiều vùng khác nhau.

9.3. MÔ HÌNH CẢI TẠO CÔNG TRÌNH CẤP NƯỚC TƯỚI

9.3.1. Hiện trạng áp dụng của loại mô hình cấp nước tưới.

Các công trình cấp nước tưới trong vùng nghiên cứu chủ yếu hồ chứa và đập dâng đã phát huy hiệu quả tốt trong việc đảm bảo tưới cho nông nghiệp kết hợp cấp nước sinh hoạt. Ưu điểm nổi bật của các hồ chứa là trữ lượng nước lớn, tưới tự chảy không tiêu tốn điện năng, ngoài cấp nước còn có tác dụng cắt lũ, duy trì môi trường sinh thái, đồng thời cũng là những địa điểm tham quan giải trí. Những hạn chế của hình thức này là vốn đầu

227

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ tư lớn, không xây dựng được ở vùng núi đá vôi có nhiều hang động Karst, thậm chí một số vùng núi đất nếu không xử lý nền tốt cũng không giữ được nước. Một số công trình hồ chứa, đập dâng tuy công trình đầu mối hoạt động tốt nhưng hệ thống kênh mương khi đi qua những vùng có địa hình, địa chất khó (chủ yếu là kênh đất) thường hay bị hư hỏng do đất sạt lở, bị rò rỉ nước, xuống cấp theo thời gian…

9.3.2. Công trình áp dụng

a. Địa điểm cải tạo

Hồ chứa nước Hố Nỉ, xã Đồng Tân, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn gồm các

hạng mục chính:

a. Cống lấy nước dưới đập

b. Thân đập

c. Tràn phía vai phải

b. Hiện trạng công trình

Công trình xây dựng từ những năm 1970, năng lực thiết kế tưới 10 ha đất lúa 2 vụ. Hiện tại tưới 5 – 7 ha; cửa cống lấy nước dưới đập dạng bậc thang, thân cống bằng ống bê tông gây rò rỉ và khó quản lý vận hành; tràn đất bị sạt lở, bồi lấp không đảm bảo nhiệm vụ; thân và đỉnh đập bị sụt lún.

c. Nhiệm vụ công trình

Phục vụ tưới 10 ha đất lúa 2 vụ + màu đông.

d. Phương án cải tạo

Cống lấy nước

(cid:153) Thân cống: Ống PVC (cid:153) Van điều tiết hạ lưu: Van cầu (cid:153) Nhà bảo vệ van: Xây gạch, mái BTCT, cửa khung thép

Kênh nối tiếp sau van: Gạch xây Đập

(cid:153) Áp trúc mái (cid:153) Tôn cao đỉnh đập

Tràn

(cid:153) Nạo đất sạt

228

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hình 9.4 Mặt cắt ngang đập

350

60,00

m = 2

MNDBT (58,5)

m = 2

Nhµ van

Th©n ®Ëp cò

Cöa lÊy n−íc vµo

Van h¹ l−u

èng nhùa PVC D110 L =36m

3600

C¾t däc cöa dÉn n¦íc vµo

Tû lÖ : 1/25

BTCT M200

0 1

0 3

0 4

L−íi ch¾n r¸c

0 2

èng nhùa D110

0 2

0 6

§Êt ®¾p

V÷a lãt M 75

BÓ l¾ng

Bª t«ng M 200

0 2

V÷a lãt M75

229

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hình 9.5 Cắt dọc cửa lấy nước

C¾t däc van h¹ l¦u

Tû lÖ : 1/25

180

0 1

BTCT M200

0 1 0 1

Bª t«ng CT M200

G¹ch x©y M75

0 8 1

0 5 1

Van D110

§Êt ®¾p

0 1

0 6

0 5

0 2

èng nhùa D110

0 5

Bª t«ng M200

180

Hình 9.6 Cắt dọc van hạ lưu e. Đánh giá của địa phương: Công trình đã được bàn giao cho UBND xã Đồng Tân, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn và được địa phương đánh giá công trình đạt chất lượng tốt

9.3.3. Khả năng nhân rộng mô hình.

Cửa lấy nước là bộ phận quan trọng của của đập đất, tuy nhiên khi cống lấy nước mà bị hư hỏng thì việc cải tạo lại bộ phận này là rất phức tạp và khó khăn, do vậy chúng tôi đã sử dụng ống nhựa D100 để thay thế cho ống cống bằng bê tông hy vọng sẽ có thể giúp cho việc thay thế, sửa chữa bộ phận này dễ dàng hơn. Có thể áp dụng ở các công trình đập đất nhỏ có rất nhiều ở tỉnh Lạng sơn.

230

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ X - KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ

X.1. KẾT LUẬN

Vùng nghiên cứu bao gồm các khu vực khan hiếm nước của 8 tỉnh Bắc Bộ: Lào Cai, Cao Bằng, Hà Giang, Hoà Bình, Lai Châu, Lạng Sơn và Yên Bái. Các nội dung cơ bản đề tài đã thực hiện bao gồm:

1. Nghiên cứu tổng quan tất cả các hình thức công trình trữ và cấp nước trên thế giới và ở nước ta, các bài học rút ra từ một số các thất bại đã qua trong cấp nước miền núi.

2. Phân tích điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, đặc tính và mức độ khan hiếm nước của

từng vùng, đề xuất ra các tiêu chí xác định vùng khan hiếm nước.

3. Xây dựng bản đồ khan hiếm nước cho 8 tỉnh sử dụng hệ thống cơ sở dữ liệu GIS với những thông tin thuộc tính rất đầy đủ và thuận lợi trong sử dụng, phục vụ đắc lực cho cơ quan quản lý tra cứu và cập nhật thông tin về các vùng khan hiếm nước sau này.

- Tỉnh Yên Bái : Các xã Nậm Có, Cao Phạ của Mù Cang Chải và Trạm Tấu, Pá Lau của

huyện Trạm Tấu.

- Tỉnh Hà Giang : Huyện Quản Bạ: Vùng KHN gồm 7 xã vùng cao núi đá là xã Bát Đại Sơn, Cán Tỷ, Thái An, Nghĩa Thuận, Cao Mã Pờ, Tả Ván, Thanh Vân. Huyện Yên Minh: Vùng KNN gồm 6 xã vùng cao núi đá là xã Phù Lũng, Thắng Mố, Sủng Thài, Sủng Tráng, Na Khê, Bạch Đích. Huyện Mèo Vạc: Vùng KHN gồm hầu hết các xã ngoại trừ 3 xã ở vùng núi đất: Nậm Ban, Niêm Sơn, Tát Ngà. Huyện Đồng Văn: Vùng KHN gồm hầu hết các xã, ngoại trừ 3 xã ở vùng núi đất là xã Má Lé, Lũng Cú, Lũng Táo.

- Tỉnh Lai Châu : Huyện Phong Thổ: Vùng KHN gồm các xã Vàng Ma Chải, Mù San, Tông Qua Lìn. Huyện Sìn Hồ: Vùng KHN gồm các xã: Ma Quai, Phăng Sô Lin, Tả Phìn, Hồng Thu, Phìn Hồ, Pa Tần, Nậm Ban.

- Tỉnh Sơn La : Huyện Thuận Châu : Gồm các xã Phỏng Lái, Mường Khiêng, Bó Mười, CHiềng Bôm, Tông Lệnh, CHiềng Pha, Co Mạ. Thị xã Sơn La: Các xã Chiềng Đen, Chiềng Sinh, Chiềng Ngần. H.Sốp Cộp: Vùng Mường Lạn, Mường Lèo. Huyện Mộc Châu: Phiêng Luông, Xuân Nha.

- Tỉnh Hòa Bình: Huyện Mai Châu : Vùng KHN gồm các xã Hang Kia, Pà Cò. Huyện Tân Lạc: Phú Vinh, Phú Cường, Quyết chiến, Bắc Sơn, Nam Sơn, Lùng Vân, Ngổ Luông. Huyện Đà Bắc: Yên Hoà, Mường Tuổng, Vạn Sơn, Toàn Sơn, Tu Lý.

- Tỉnh Lào Cai : Huyện Mường Khương: Các xã Dìn Chin, Tả Gia Khâu, Pha Long. Huyện Bắc Hà: Các xã Lùng Cải, Hoàng Tung Phố, Tả Van Trư, Bản Già. Huyện Si Ma Cai : Vùng KHN gồm các xã Sán Chải, Thào Chư Phìn, Cán Cấu, Lùng Xui, Quan Thần Sán.

- Tỉnh Cao Bằng : Huyện Hà Quảng: Vùng KHN gồm 12 xã vùng cao trên nền đá vôi: Kéo Yên, Lũng Nặm, Vân An, Cải Viên, Nội Thôn, Thượng Thôn, Hồng Sỹ, Tổng

231

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

Cọt, Sỹ Hai, Hạ Thôn, Mã Ba, Vần Dính. Huyện Bảo Lạc: Vùng KHN gồm 5 xã: Khánh Xuân, Xuân Trường, Hồng An, Cô Ba, Thượng Hà. Huyện Bảo Lâm: Vùng KHN gồm 2 xã: Đức Hạnh, Lý Bôn. Huyện Trà Lĩnh:Vùng KHN gồm 2 xã vùng cao trên nền đá vôi: Quang Vinh, Lưu Ngọc.

- Tỉnh Lạng Sơn : Huyện Hữu Lũng: Vùng KHN gồm 7 xã: Hữu Liên, Yên Bình, Hoà Bình,Tân Lập, Yên Vượng, Nhật Tiến, Minh Tiến. Huyện Văn Quan: Vùng KHN gồm 10 xã: Tri Lễ, Vân An, Lương Năng, Hữu Lễ, Tú Xuyên, Song Giang, Văn An, Tràng Sơn, Tân Đoàn, Tràng Phái. Huyện Chi Lăng: Vùng KHN gồm 8 xã: Y Tịch, Vạn Ninh, Bằng Mạc, Bằng Hữu, Hoà Bình, Thượng Cường, Nhân Lý, Hữu Kiên. Huyện Tràng Định: Vùng KHN gồm 3 xã: Quốc Khánh, Tri Phương, Chí Minh.

Đề xuất các giải pháp cấp nước cho nông nghiệp và dân sinh : Đã xác định chủng loại và số lượng tất cả các công trình cần thiết bao gồm hồ chứa, đập dâng, công trình cấp nước tập trung, bể chứa nước mưa gia đình, hồ treo cần xây dựng để đáp ứng nhu cầu nước trong vùng nghiên cứu. Sơ bộ xác định vốn đầu tư cần thiết để xây dựng các công trình. Đồng thời cũng đã nghiên cứu sắp xếp ưu tiên đầu tư cho các công trình trên vùng nghiên cứu, giúp cho các cơ quan quản lý thuận lợi hơn trong việc bố trí kế hoạch sau này.

Ba mô hình mẫu đã được đề tài xây dựng thành công ở ba tỉnh Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn đã được bàn giao cho các địa phương quản lý và được các địa phương đánh giá công trình đạt chất lượng cao, có khả năng nhân rộng rất lớn, đã cho thấy tính thực tiễn của các kết quả nghiên cứu của đề tài.

X.II. KIẾN NGHỊ

Trong những năm gần đây, vùng sâu, vùng xa nói chung và vùng khan hiếm nước của 8 tỉnh miền núi phía Bắc nói riêng luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm để dần nâng cao đời sống nhân dân, đặc biệt trong công tác nước sạch vệ sinh môi trường và xây dựng các công trình thủy lợi vừa và nhỏ phục vụ sản xuất nông nghiệp, ví dụ như: xây dựng hệ thống hồ treo ở Yên Minh, Mèo Vạc, Quản Bạ và Đồng Văn tỉnh Hà Giang; các công trình cấp nước tập trung bằng nguồn vốn UNICEF, vốn 135, 134,.. và các công trình hồ, đập, bơm va phục vụ cấp nước sinh hoạt và sản xuất cho đồng bào vùng cao phía Bắc. Tuy nhiên, để tình trạng khan hiếm nước của vùng nghiên cứu có thể nhanh chóng được khắc phục, đề tài có các kiến nghị đối với các cơ quan quản lý như sau:

- Cần huy động các nguồn lực có thể để đầu tư cho cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn vùng khan hiếm nước như nguồn vốn ngân sách, nguồn vốn tự có của nhân dân, nguồn vốn 135, 134, vốn của các tổ chức phi chính phủ, ngồn vốn hỗ trợ của nước ngoài.

- Cần ưu tiên cấp nước nhằm xóa đói giảm nghèo cho các khu vực miền núi, địa hình phức tạp, địa hình chủ yếu là núi đá, địa hình chênh lệch về cao độ rất lớn, sông suối, đồi núi chia cắt khu tưới thành từng khu nhỏ độc lập, diện tích canh tác manh mún và phân tán, đất trồng trọt đã bị thoái hoá nhiều.

232

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

- Ngoài việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cung cấp nước tưới và nước sinh hoạt cần ưu tiên cho công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, dân trí của đồng bào các vùng khan hiếm nước, cụ thể như các chương trình đào tạo về vệ sinh cá nhân, về sử dụng, vận hành, duy tu, sửa chữa các công trình cấp nước.

- Cần chú trọng nâng cao năng lực quản lý vận hành hệ thống công trình cấp nước. Xây dựng kế hoạch đào tạo đội ngũ cán bộ phát triển, quản lý vận hành hệ thống công trình bằng việc đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ chuyên trách hiện có, nhu cầu đào tạo, đối tượng đào tạo và chương trình đào tạo cho cán bộ chuyên trách về quản lý vận hành các công trình cấp nước.

233

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt:

1. Báo cáo công trình cấp nước sinh hoạt xã Bắc Phong, Cao Phong, Hòa Bình,

2009.

2. Báo cáo đánh giá tài nguyên nước – phân vùng khan hiếm nước nông thôn tỉnh

Lạng Sơn. Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Lạng Sơn, 2009.

3. Báo cáo kết quả thực hiện dự án điều tra, đánh giá nước dưới đất ở một số vùng trọng điểm thuộc 7 tỉnh miền núi phía Bắc đặc biệt khó khăn. Trung tâm Quy hoạch và điều tra tài nguyên nước – Bộ Tài nguyên và Môi trường, VIII/2009. Lào Cai.

4. Báo cáo tổng hợp các tỉnh Hòa Bình, Sơn La, Lào Cai, Lai Châu, Lạng Sơn, Cao

Bằng, Hà Giang, Bắc Kan, Viện Quy hoạch Thủy lợi, 2009.

5. Cấp nước sinh hoạt xã Chiềng ban, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, 2004. 6. Cấp nước sinh hoạt xã Chiềng Xom, thị xã Sơn La, tỉnh Sơn La, 2004. 7. Công nghệ thu trữ nước phục vụ canh tác và phòng chống xói mòn trên đất dốc,

Viện nước tưới tiêu và môi trường, 2008.

8. Đánh giá tính bền vững của việc khai thác, sử dụng tài nguyên nước ngầm lãnh thổ Việt Nam – Định hướng chiến lược khai thác sử dụng hợp lý và bảo vệ tài nguyên nước ngầm đến năm 2020. Đại học Mỏ địa chất, 2008.

9. Đào Xuân Học và nnk. Hạn hán và những giải pháp giảm thiệt hại, 2003. Nhà xuất

bản nông nghiệp. Hà Nội.

10. Điều tra nghiên cứu nguồn nước carstor khu vực Nà Phạ - xã Mậu Duệ - Yên

Minh - Viện Địa chất – 2003.

11. Điều tra, đánh giá nước dưới đất ở một số vùng trọng điểm thuộc 7 tỉnh đặc biệt khó khăn miền núi phía Bắc” - Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, 2005 – 2006.

12. Dự án cấp nước sinh hoạt vùng Lục khu Hà Quảng và vùng cao các huyện Trà

Lĩnh, Hoà An, Nguyên Bình, Bảo Lạc và Bảo Lâm, 2008.

13. Nghiên cứu các giải pháp giảm nhẹ thiên tai hạn hán ở các tình Duyên hải miền Trung (từ Hà Tĩnh đến Bình Thuận) – Đề tài khoa học cấp nhà nước - Đại học Thủy lợi – 2001.

14. Nguyễn Bá Trinh. Trữ nước mưa trong hồ cát. Viện Khoa học Việt Nam, 2007. 15. Nguyễn Thiện Hoàng, 2009. Thông số kỹ thuật và bảng giá bể chứa hợp kim của

Úc

16. Niên giám thống kê các tỉnh năm 2007. 17. Nước cho tương lai sẽ thiếu - Nguồn nước cạn kiệt và ô nhiễm. Thời báo kinh tế

Việt Nam, số 49, ngày 26/3/2003, tr. 14.

18. Quy hoạch cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Hòa Bình đến năm

2020, Viện khoa học Thủy lợi Việt Nam, 2007

19. Quy hoạch cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Lai Châu đến năm

2020, Viện Quy hoạch Thủy lợi, 2008

234

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

20. Quy hoạch cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Lào Cai đến năm 2020,

Viện Quy hoạch Thủy lợi, 2009.

21. Quy hoạch cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Sơn La đến năm 2020,

UBND tỉnh Sơn La, 2007.

22. Rà soát Quy hoạch cấp nước 4 huyện vùng cao tỉnh Hà Giang. Công ty Cổ phần tư

vấn KSTK nông lâm thuỷ lợi tỉnh Hà Giang, 2007.

23. Rà soát Quy hoạch thuỷ lợi tỉnh Cao Bằng. Viện Quy hoạch Thuỷ lợi, 2008. 24. Rà soát Quy hoạch Thuỷ lợi tỉnh Lạng Sơn. Viện Quy hoạch Thuỷ lợi, 2008. 25. Trạm cấp nước nổi tự hành, Trung tâm Công nghệ Hóa học và Môi trường, 2008. 26. Trần Thanh Xuân và nnk. Đánh giá hạn thuỷ văn theo theo chỉ số thiếu hụt dòng chảy ở nước ta. Tuyển tập báo cáo Hội thảo khoa học lần thứ 10 - Viện KHKTTV&MT.

27. Trần Văn Nghĩa và nnk. Báo cáo điều tra, đánh giá nước dưới đất ở một số vùng trọng điểm thuộc 7 tỉnh đặc biệt khó khăn miền núi phía Bắc. Thuyết minh chung. 2007. Liên đoàn Địa chất thuỷ văn – Địa chất công trình miền Bắc. Hà Nội.

28. Ứng dụng công nghệ thu trữ nước mưa vùng khô hạn, Sở khoa học và công nghệ

Bình Thuận, 2008.

Tiếng Anh:

1. Bhattacharya, A. & O’Neil Rane. Harvesting Rainwater: Catch Water Where it

Falls!. Center for Civil Society, 18pp.

2. Bruce P. van Haveren, 2004. Dependablewater supplies from valley alluvium in

arid regions. Environmental Monitoring and Assessment 99: 259–266.

3. Central ground water board – Ministry of water resources, 2000. Catch the water where it drops – Rain water harvesting and artificial recharge to groundwater: A guide to follow, 22pp.

4. Chadha, D.K., 2000. Rain water harvesting and artificial recharge to ground water: A guide to follow. Central Groundwater board – Ministry of Water Resources – UNESCO – IHP, 22pp.

5. City of Santa Fe – New Mexico, 2002. Stormwater as a resources: How to harvest

and protect a dryland treasue. 24pp.

6. Defining Priority Ranking in MENCA. North Carolina Cooperating Technical

State Mapping Program, 2006.

7. Dieter Prinz and Anupam Singh.Technological Potential for Improvements of Water Harvesting. Contributing Paper to the World Commission on Dams, 11pp.

8. General questionnaires on irrigated agriculture under drought and water scarcity.

Iranian national committee on irrigation and drainage (IRNCID), 2001.

235

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

9. General questionnaires on irrigated agriculture under drought and water scarcity.

Iranian national committee on irrigation and drainage (IRNCID), 2001.

10. Greenbuidler. Rainwater havesting and utilisation: An Environmentally Sound Approach for Sustainable Urban Water Management: An Introductory Guide for Decision-Makers, 22pp.

11. Hatibu, N., Mutabazi, K., Senkondo, E.M., Msangi, A.S.K., 2006. Economics of rainwater harvesting for crop enterprises in semi-arid areas of East Africa. Agricultural Water Management 80, 74–86.

12. http://www.rainwaterharvesting.org/resources/ resources.htm

13. Josep Xercavins i Walls, 2001. Doctoral thesis.

14. Knowledge As Decision Support Tool In Rainwater Harvesting.” Physics and Chemistry of Intermediate Technology Development Group. Rain Water Harvesting, 24pp.

15. M. Zohrehbandian. A Ranked Voting System For Consolidation of Different Results of Ranking Methods in DEA. Department of Mathematics, Islamic Azad University-Karaj Branch. Iran, 2007.

16. Mbilinyi, B.P., S.D. Tumbo, H.F. Mahoo, E.M. Senkondo and N. Hatibu.

“Indigenous

17. Mohamad Asheesh, Dr. Keigo Ruohonen, Dr. Mes, Dr, Meshan Al-Otaibi. Water balancing in sharing and evaluation of water resources in national and international river basins. Lic. Tech. Madrid.

18. Natalie Carroll and Stephen Lovejoy.

Intensity Weighted Ranking: A Methodology for Understanding What Clients Tell Us. Purdue University West Lafayette, Indiana.

19. Nining Puspaningsih, Supapan, Pumchan, Luki and Budiaman. Application of MCDM (Ranking Method) Analysis for Upland Agroforestry. Final Report. Borgor, 2007.

20. P. Narain, M. A. Khan and Singh, 2005. Conservation and harvesting against drought in Jarasthan, India. Working paper 104 - Drought series: Page 7. International Water Management Institute.

21. Pacey, Arnold and Cullis, Adrian 1989. Rainwater Harvesting: The collection of rainfall and runoff in rural areas, Intermediate Technology Publications, London, 55p.

22. Patricia S. H. Macomber, 2004. Guidelines on Rainwater Catchment Systems for Hawai‘i. Department of Natural Resources and Environmental Management College of Tropical Agriculture and Human Resources, University of Hawai‘i at Mänoa, 52pp.

236

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

23. Prinz, D., 1996. Water Harvesting: Past and Future. In: Pereira, L. S. (ed.), Sustainability of Irrigated Agriculture. Proceedings, NATO Advanced Research Workshop, Vimeiro, 21- 26.03, Balkema, Rotterdam, 135-144.

24. RFP Toolkit 2010 Edition. RFP Evaluation Centers. Canada, 2010.

25. Rice, W., 2004. Desertwater harvesting to benefit wildlife: A simple, cheap, and locations. Environmental

remote

for

durable sub-surfacewater harvester Monitoring and Assessment 99: 251–257.

26. Rutherford, 2007. Water Harvesting: An Overview. 23pp.

27. Saharon Rosset. Ranking Methods for Flexible Evaluation and Efficient Comparison of Classification Performance. Department of Statistics, Tel Aviv University. Israel, 1998.

28. Sprouse, T., Amy McCoy, Murrieta, J. A Guide: Rain Barrel Water Harvesting,

6pp.

29. Texas Water Development Board, 2005. The Texas Manual on Rainwater

Harvesting - 3rd Ed. 88pp.

30. The Earth. 30 (2005) 792–798.

31. Washington Ranking Method. Science Applications International Cooperation and

Paramatric Inc. April 1992.

32. William T. Stringfellowr. Ranking Methods to Set Restoration and Remediation Priorities on a Watershed Scale. Science & Technology, IWA Publishing 2008, USA.

33. William, E. R., 2004. Desert water harvesting to benefit wildlife: A simple, cheap, and durable sub-surfacewater harvester for remote locations. Environmental Monitoring and Assessment 99: 251–257.

237

Báo cáo tổng hợp đề tài nghiên cứu Khoa học và phát triển Công nghệ: Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh vùng núi Bắc Bộ

Mục tiêu của đề tài là đề xuất giải pháp công trình cấp nước cho sản xuất và dân sinh vùng khan hiếm nước ở 8 tỉnh vùng núi Bắc Bộ. Mời các bạn cùng tham khảo đề tài nghiên cứu khoa học để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.

BÁO CÁO TỔNG HỢP

NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP CÔNG TRÌNH TRỮ, CẤP NƯỚC CHO SẢN XUẤT VÀ DÂN SINH MỘT SỐ VÙNG KHAN HIẾM NƯỚC Ở 8 TỈNH VÙNG NÚI BẮC BỘ

8441

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

DANH MỤC BẢNG BIỂU

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

DANH MỤC HÌNH VẼ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI

Chủ nhiệm đề tài: Tham gia thực hiện:

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

II – TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

100

600

1000

2000

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.1.2. Khái niệm khan hiếm nước ở Việt Nam

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.2.2. Thu nước từ mái hứng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.2.3. Hệ thống thu gom nước từ sông, suối, mó nước

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.2.4. Loại hình bể chứa

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.2.4.2. Bể chứa hợp kim của Úc đã có ở Việt Nam

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.3- CÁC NGHIÊN CỨU, MÔ HÌNH TRONG NƯỚC

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ 2.4. CÁC LOẠI HÌNH CẤP NƯỚC TRÊN 8 TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ Hình 2.46 Hồ vải địa kỹ thuật với bể lấy nước tách riêng ở Hà Quảng

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

VIỆN QUY HOẠCH THỦY LỢI Nghiên cứu giải pháp công trình trữ, cấp nước cho sản xuất và dân sinh một số vùng KHN ở 8 tỉnh miền núi Bắc Bộ

III – ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN VÙNG NGHIÊN CỨU

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 TB

18 13 10 13 16 15 17 17

28 24 20 24 27 23 28 28

21 16 14 17 19 18 20 20

28 23 20 24 26 23 27 28

23 19 16 20 23 19 24 24

28 24 20 25 27 23 28 28