CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
BÁO CÁO SÁNG KIẾN
VẬN DỤNG BỘ TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG DỤNG CỤ, THIẾT
BỊ VẬT LÍ 7 KẾT HỢP VỚI GIÁO DỤC STEM GIÚP CHO HỌC SINH
HỌC TẬP ĐẠT HIỆU QUẢ HƠN TRONG MÔN VẬT LÍ 7 TẠI
TRƯỜNG PTDTBT THCS TRÀ LENG, HUYỆN NAM TRÀ MY, TỈNH
QUẢNG NAM
1. Mô tả bản chất của sáng kiến:
1.1. Các giải pháp thực hiện, các bước và cách thức thực hiện:
1.1.1 Tên sáng kiến: Vận dụng bộ tài liệu hướng dẫn sử dụng dụng cụ, thiết
bị vật lí 7 kết hợp với giáo dục stem giúp cho học sinh học tập đạt hiệu quả hơn
trong môn vật lí 7 tại trường PTDTBT THCS trà leng, huyện Nam Trà My, tỉnh
Quảng Nam
1.1.2. Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục và đào tạo
1.1.3. Các giải pháp thực hiện.
Vật lí là một môn học thực nghiệm. Việc sử dụng dụng cụ, thí nghiệm có
hiệu quả trong bộ môn Vật lý rất quan trọng trong quá trình nghiên cứu và tiếp
thu kiến thức của học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học khi học sinh là trung
tâm, là người tự nghiên cứu và lĩnh hội tri thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Chính vì vậy trong các giờ dạy vật lý học sinh phải cố gắng tự tiến hành các thí
nghiệm dưới sự hướng dẫn của giáo viên, có như vậy mới khơi dậy và phát triển
năng lực tư duy, khả năng tự học, hình thành cho các em biết rõ phương pháp học
và nghiên cứu bộ môn Vật lý. Giúp cho các em tin tưởng vào kiến thức thu được
là do chính bản thân mình làm thí nghiệm, phân tích và rút ra kết quả đúng. Qua
đó, tạo cho các em thêm yêu thích môn học, nâng cao chất lượng bộ môn và giúp
các em hình thành nhân cách tốt về sau.
Giáo dục STEM cũng xuất phát từ vấn đề nảy sinh trong thực tiễn được xây
dựng thành các chủ đề/bài học STEM, thông qua việc giáo viên tổ chức các hoạt
động học sẽ giúp học sinh tìm ra được những giải pháp để giải quyết vấn đề mà
chủ đề/bài học STEM nêu ra.
Phương pháp dạy học theo dự án là mô hình học tập mới giúp phát triển kiến
thức cùng các kỹ năng bản thân của học sinh thông qua những nhiệm vụ. Nó
khuyến khích việc học sinh tự tìm tòi và trau dồi kiến thức cũng như hiện thực
hóa kiến thức trong quá trình tạo ra sản phẩm do chính mình làm.
Trong các năm học qua, Phòng GDĐT huyện đã ban hành Công văn số
328/PGDĐT-THCS ngày 21/10/2020 về việc triển khai thực hiện giáo dục STEM
trong trường phổ thông. Do mới đi vào thực hiện nên ít nhiều giáo viên còn gặp
khó khăn khi xây dựng chủ đề dạy học STEM và tổ chức các bước dạy học STEM
theo phương pháp dạy học dự án như thế nào để đem lại hiệu quả tốt nhất.
2
* GIẢI PHÁP CHUNG
- Yêu cầu học sinh nắm rõ mục đích trước khi làm thí nghiệm, kết hợp với
thực tế trong tiết dạy những vẫn đề gần gũi với học sinh.
- Hướng dẫn học sinh thực hiện sản phẩm STEM kết hợp với dụng cụ để
làm thí nghiệm sẳn có cho học sinh;
- Đơn giản hóa đồ dùng thí nghiệm nhưng vẫn đảm bảo yêu cầu của thí
nghiệm
- Linh động đồ dùng thí nghiệm cho gần gũi, dễ sử dụng, giảm bớt khâu lắp
ráp.
- Hướng dẫn cách làm tổng quát, tương tự, cách thay thế đồ dùng từ bài này
đến bài khác
1.1.4 Cách thực hiện:
1.1.4.1. Kiến thức chuẩn của giáo viên:
Để đạt được mục tiêu của báo cáo thì kiến thức chuẩn mà giáo viên cần có
là trình độ chuẩn Cao đẳng sư phạm trở lên đúng chuyên ngành vật lý. Đồng thời
tham gia đầy đủ các lớp tập huấn thay sách giáo khoa và sử dụng đồ dùng thí
nghiệm vật lý, các lớp tập huấn STEM.
1.1.4.2. Kiến thức mà học sinh cần nắm:
Muốn có một tiết học vật lý thật sôi nỗi hiệu quả mà không bị cháy thời gian
của giáo viên thì đòi hỏi học sinh phải chuẩn bị bài kỉ ở nhà, có kĩ năng làm thí
nghiệm, lên lớp phát huy tính tích cực sáng tạo của mình để nắm vững nội dung
bài học và áp dụng tốt nội dung kiến thức bài học vào để giải các bài tập có liên
quan và áp dụng vào thực tế.
1.1.4.3. Các bước tổng thể để thực hiện:
Bước 1: Nghiên cứu thực tế dạy học;
Bước 2: Lựa chọn báo cáo;
Bước 3: Tham khảo tài liệu và đồng nghiệp;
Bước 4: Lập đề cương;
Bước 5: Hoàn thành sáng kiến
1.2. Phân tích tình trạng của giải pháp đã biết :
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 định hướng phát triển phẩm chất và
năng lực học sinh, mục tiêu của chương trình nhằm để trả lời cho câu hỏi: Học
xong chương trình học sinh làm được gì? Chính vì vậy mà cần phải đổi mới
phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển phẩm chất và
năng lực học sinh. Các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cần phải gắn
nội dung bài học với những vấn đề thực tiễn và giáo viên tổ chức hoạt động để
3
học sinh tìm hiểu và giải quyết được vấn đề, thông qua đó tiếp thu tri thức một
cách chủ động.
Giáo dục STEM cũng xuất phát từ vấn đề nảy sinh trong thực tiễn được xây
dựng thành các chủ đề/bài học STEM, thông qua việc giáo viên tổ chức các hoạt
động học sẽ giúp học sinh tìm ra được những giải pháp để giải quyết vấn đề mà
chủ đề/bài học STEM nêu ra.
Phương pháp dạy học theo dự án là mô hình học tập mới giúp phát triển
kiến thức cùng các kỹ năng bản thân của học sinh thông qua những nhiệm vụ. Nó
khuyến khích việc học sinh tự tìm tòi và trau dồi kiến thức cũng như hiện thực
hóa kiến thức trong quá trình tạo ra sản phẩm do chính mình làm.
- Định hướng hứng thú cho người học: Khác với cách học truyền thống,
với phương pháp dạy học theo dự án học sinh được tham gia chọn nội dung cũng
như đề tài phù hợp với khả năng của bản thân, nhờ đó tạo ra hứng thú cho các em.
- Định hướng thực tiễn: Với các dự án mang chủ đề từ thực tiễn xã hội, thực
tiễn của nghề nghiệp cũng như từ cuộc sống. Thông qua đó, giúp các em liên hệ
với thực tiễn và cảm thấy hứng thú hơn. Ngoài ra, dự án học tập còn có ý nghĩa
thực tiễn xã hội khi mà việc học tập của các em được gắn với cuộc sống hằng
ngày.
- Tính tự lực cho học sinh: Trong quá trình học, các học sinh phải tự lực,
tự ý thức, tham gia tích cực vào các giai đoạn học. Việc này giúp các em có sự tự
giác, tính trách nhiệm, sáng tạo. Trong phương pháp này, giáo viên đóng vai trò
hướng dẫn, giúp đỡ. Thế nhưng, các giáo viên cũng cần dựa vào tình hình thực tế
khả năng của các em để thực hiện.
- Mang tính liên môn, phức hợp: Sự đòi hỏi các em có sự liên kết, xâu chuỗi
nhiều lĩnh vực, nhiều môn khác nhau nhằm giải quyết các vấn đề.
- Cộng tác làm việc: Việc học theo phương pháp dự án là chia theo nhóm,
các em học sinh được phân chia nhiệm vụ, các em cần phải biết cách tìm kiếm
thông tin và phối hợp cũng như làm việc của bản thân, thực hiện nhiệm vụ của
mình.
- Định hướng hành động: Giúp các em học sinh có sự kết hợp giữa nghiên
cứu lý thuyết và thực hành.
- Định hướng sản phẩm: Trong quá trình học, các sản phẩm được tạo ra
theo định hướng với chức năng, công dụng riêng.
Hiện nay, Trường PTDTBT THCS Trà Leng đã trang bị một hệ thống dụng
cụ thí nghiệm tương đối đầy đủ, đáp ứng phần nào những yêu cầu cơ bản về thí
nghiệm cho từng bài học trong sách giáo khoa. Nhìn chung, chất lượng các thiết
bị được cung cấp, trang bị bước đầu sử dụng khá tốt, trong dạy học đảm bảo tính
thành công của thí nghiệm cao. Tuy nhiên trong quá trình dạy học vẫn gặp phải
khó khăn vướng mắc, đó là một số dụng cụ qua thời gian sử dụng đã có sự xuống
cấp. Bên cạnh đó, trường lại chưa có giáo viên thiết bị chuyên trách nên việc am
hiểu, bảo quản các dụng thiết bị chưa được khoa học. Hiện nay trường vẫn chưa
có phòng học bộ môn các thiết bị phải di chuyển từ phòng này sang phòng khác
4
nhiều lần. Vì vậy cũng góp phần làm cho các thiết bị dụng cụ càng nhanh chóng
xuống cấp. Việc các dụng cụ xuống cấp hư hỏng dẫn đến thiếu dụng cụ cho các
nhóm thực hành.
Hằng năm, giáo viên bộ môn xây dựng kế hoạch giảng dạy cho bộ môn mình
được phân công. Nhà trường phê duyệt kế hoạch giáo dục các môn học, hoạt động
giáo dục của tổ chuyên môn trước khi thực hiện, đây chính là căn cứ để kiểm tra,
giám sát, nhận xét, góp ý trong quá trình thực hiện.
Bản thân đã lấy đó làm cơ sở đó, đã xây dựng chủ đề dạy học STEM môn
Vật lí 7. Điều này giúp cho giáo viên bộ môn có một tài liệu tương đối đầy đủ các
vấn đề cần chuẩn bị cho tiết dạy. Cụ thể như sau:
Lớp
Chủ đề thực tiễn
Kiến thức, kĩ năng môn Vật lí
7
Thiết kế hệ thống gương quan sát
trên các cung đường
Chương 1. Quang học
Các bài: từ bài 5 đến bài 8
Xây dựng mô hình nhà chống tiếng
ồn
Bài 15: Chống ô nhiễm tiếng ồn
Chế tạo các hệ thống điều khiển bằng
dòng điện với nguồn pin
Chương 3. Điện học
Các bài:từ bài 19 đến bài 29
1.3. Nội dung đã cải tiến, sáng tạo để khắc phục những nhược điểm
hiện tại:
1.3.1 Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào môn vật lí.
Để vận dụng hiệu quả phương pháp dạy học theo dự án vào môn vật lí
bản thân đã đưa ra một số biện pháp trong từng hoạt động của dạy học theo dự
án giúp cho các em xác định cụ thể được yêu cầu cần thực hiện đối với từng hoạt
động đem lại hiệu quả tích cực trong học tập, cụ thể:
- Hoạt động 1: Xác định vấn đề (yêu cầu thiết kế chế tạo).
+ Xác định được vấn đề.
+ Đặt được tên nhóm, bầu nhóm trưởng, thư ký và phân công nhiệm vụ cho
các thành viên trong nhóm. (GV cần yêu cầu HS làm cụ thể để xác định nhiệm vụ
của HS).
+ Hướng dẫn thực hiện hồ sơ dự án.
+ Tiêu chí đánh giá của sản phẩm, bảng thiết kế.
+ Kế hoạch thực hiện dự án với các mốc thời gian và nhiệm vụ rõ ràng
- Hoạt động 2: Nghiên cứu kiến thức nền và xây dựng bảng thiết kế.
Đối với hoạt động này, tùy theo nội dung, yêu cầu của chủ đề có thể chọn
địa điểm phù hợp (tại trường, tại nhà). Học sinh tự hoạt động dưới sự hướng dẫn
của giáo viên. Các nhóm phải hoàn thành được yêu cầu sau:
+ Hoàn thành phiếu kiến thức nền (có vai trò củng cố lại kiến thức đã học
5
có liên quan đến dự án).
+ Bảng thiết kế và danh mục vật dụng để chế tạo sản phẩm (có thể trình bày
trên cùng 1 tờ A0).
+ Thuyết minh bảng thiết kế (phục vụ cho trình bày và đánh giá).
- Hoạt động 3: Lựa chọn giải pháp (trình bày và bảo vệ phương án thiết
kế).
+ GV nêu ra các yêu cầu đối với nhóm báo cáo và các nhóm còn lại, quy
định về thời gian, tiêu chí đánh giá, ….
+ Các nhóm trình bày: Các thành viên của nhóm trình bày phối hợp, không
nên để 1 học sinh đại diện cho nhóm trình bày.
+ GV tổ chức hoạt động thảo luận cho từng thiết kế: các nhóm khác và GV
nêu câu hỏi làm rõ, phản biện và góp ý cho bản thiết kế; nhóm trình bày trả lời
câu hỏi, lập luận, bảo vệ quan điểm hoặc ghi nhận ý kiến góp ý phù hợp để hoàn
thiện bản thiết kế. Tuy nhiên, mỗi nhóm chỉ được hỏi 1 đến 2 câu để tránh trường
hợp đi quá xa nội dung và kéo dài thời gian.
+ GV hướng dẫn cho các nhóm chỉnh sửa, chốt lại phương án thiết kế cho nhóm.
- Hoạt động 4: Chế tạo, thử nghiệm và đánh giá.
Đối với hoạt động này, tùy theo nội dung, yêu cầu của chủ đề có thể chọn
địa điểm phù hợp (tại trường, tại nhà). Học sinh tự hoạt động dưới sự hướng dẫn
của giáo viên. Các nhóm phải hoàn thành được yêu cầu sau:
+ HS tìm kiếm, chuẩn bị các vật liệu dự kiến.
+ HS lắp đặt các thành phần của bình theo bản thiết kế, thử nghiệm hoạt
động của bình, so sánh với các tiêu chí đánh giá sản phẩm. HS điều chỉnh lại thiết
kế, ghi lại nội dung điều chỉnh và giải thích lý do (nếu cần phải điều chỉnh); HS
hoàn thiện bảng ghi danh mục các vật liệu và tính giá thành chế tạo sản phẩm.
+ HS hoàn thiện sản phẩm; chuẩn bị bài giới thiệu sản phẩm.
+ GV đôn đốc, hỗ trợ các nhóm trong quá trình hoàn thiện các sản phẩm.
- Hoạt động 5: Chia sẻ sản phẩm, thảo luận, điều chỉnh
+ GV nêu ra các yêu cầu đối với nhóm trình bày và các nhóm còn lại, quy
định về thời gian, tiêu chí đánh giá,….
+ Tổ chức cho các nhóm chuẩn bị và trưng bày sản phẩm cùng lúc. Tùy
theo sản phẩm có thể cho trình diễn theo nhóm hoặc trình diễn cùng lúc.
+ Yêu cầu HS của từng nhóm trình bày thuyết minh về sản phẩm.
+ Khuyến khích các nhóm nêu câu hỏi cho nhóm khác.
+ GV và hội đồng GV tham gia sẽ bình chọn để ghi nhận theo tiêu chí của
các nhóm. Giáo viên đặt câu hỏi cho bài báo cáo để làm rõ cơ chế hoạt động, giải
thích các hiện tượng xảy ra khi thiết kế và vận hành, khắc sâu kiến thức của chủ
đề và các kiến thức liên quan. Hướng dẫn điều chỉnh sản phẩm nếu cần thiết.