CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
BÁO CÁO SÁNG KIẾN
Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để chọn lọc và giải quyết
các bài toán tình huống thực tế trong môn Toán lớp 6
tại trường PTDTBT THCS Trà Vân
1. Mô tả bản chất của sáng kiến7:
1.1. Các giải pháp thực hiện, các bước và cách thức thực hiện:
1.1.1 Giải pháp chọn lọc các bài toán
Việc chọn lọc nội dung các bài toán là hết sức quan trọng, trong điều kiện
dạy và học tại mỗi đơn vị có mức độ tiếp thu của học sinh khác nhau. Do đó việc
chọc và lựa chọn các nội dung bài toán phải phù hợp với trình độ tiếp thu của học
sinh trong điều kiện dạy học thực tế.
Ví dụ:
Bài toán 1: Bằng cách liệt kê các phần tử, em hãy viết các tập hợp sau:
a) Tập hợp các tỉnh thành thuộc khu vực Tây Nguyên
b) Tập hợp các thành phố trực thuộc trung ương.
Việc sử dụng các bài toán cần phải chú ý đến việc phù hợp với điều kiện
thực tế của địa phương, các nội dung bài toán được chọn lọc cần gần gũi với cuộc
sống hàng ngày, những sự việc xảy ra hàng ngày xung quanh cuộc sống của các
em, để các em có thể định hướng, quan tâm và hứng thú đến việc giải quyết các
vấn đề phát sinh.
Ví dụ:
Bài toán 3: Gia đình bác An có 15ha đất trồng cây lâu năm. Năm 2015
bác An tiến hành trồng keo trên mảnh đất này, đến năm 2020 thì thu
hoạch với năng suất 40m3/ha bán với giá 5 triệu/m3. Năm 2021 thì bác
An chuyển qua trồng sắn thu hoạch hằng năm với năng suất 25 tấn/ha
bán với giá 2,5 triệu/tấn. Hỏi trong hai mô hình trồng sắn và trồng keo
thì mô hình nào đem lại cho bác An thu nhập cao hơn? Vì sao?
Các nội dung bài toán được chọn lọc phải đa dạng về cấp độ, có tính phân
hóa trong mức độ nhận thức để học sinh. Lựa chọn được bài toán phù hợp và tăng
dần độ khó của tình huống giúp cho quá trình học được liên tục, tạo hứng thú cho
học sinh tham gia.
Bài toán sử dụng trong Toán học 6 cần có sự tích hợp liên môn tạo điều kiện
cho học sinh có thể chủ động nắm bắt được một số kiến thức về các bộ môn khác
nhau đồng thời giúp cho tiết học thêm sinh động và hấp dẫn
Ví dụ:
Bài toán 7: Để chuẩn bị cho điều kiện du lịch tại thành phố Moscow,
Liên bang Nga. Một tua du lịch đã gửi đến cho khách hàng bảng thông
tin thời tiết tại thành phố Moscow trong ba tháng 1, 2, 3 như sau. Em
hãy tính biên độ chênh lệch nhiệt độ trong các tháng
THÁNG 1
Nhiệt độ cao nhất: – 6°C (21°F)
Nhiệt độ thấp nhất: – 10°C
(14°F)
THÁNG 2
Nhiệt độ cao nhất: – 4°C (25°F)
Nhiệt độ thấp nhất: – 10°C
(14°F)
THÁNG 3
Nhiệt độ cao nhất: 2°C (36°F)
Nhiệt độ thấp nhất: – 5°C
(23°F)
Ví dụ:
Bài toán 8: Theo lịch sử Trung Quốc, từ thế kỷ XXI đến thế kỷ thứ III
TCN, lịch sử Trung Quốc trải qua các triều đại Hạ, Thương, Chu. Năm
221 TCN Tần Thủy Hoàng thống nhất lãnh thổ, xưng làm hoàng đế. Đến
năm 206 TCN, Lưu Bang đã lật đổ nhà Tần, lập ra nhà Hán. Nhà Hán
tồn tại 426 năm thì kết thúc.
Em hãy tính thời gian tồn tại của nhà Tấn và thời điểm nhà Hán kết thúc
là năm nào?
1.1.2. Giải pháp sắp xếp nội dung bài bài toán:
Việc sắp xếp bố trí các bài toán cũng hết sức quan trọng, bởi sẽ tạo cho học
sinh sự tò mò khám phá hay tạo cho học sinh tự hào hứng khi vận dụng để giải
quyết vấn đề phát sinh.
Thông thường nội dung các bài toán tình huống được tôi sử dụng trong phần
khởi động và vận dụng đối với một tiết học thông thường. Việc sử dụng ở pha khởi
động sẽ giúp cho học sinh có được sự tò mò kích thích học sinh phát hiện vấn đề,
từ đó tạo tính hào hứng cho học sinh khi tham gia vào hình thành kiến thức
Ví dụ:
Bài toán 13: Tìm hiểu nghệ thuật tạo hình trên trống đồng.
Trong nội dung vận dụng, cũng cần có sự định hướng từ 1 đến 2 bài toán
thực tế đảm bảo theo yêu cầu ở mục 1. Trong bước này học sinh sẽ vận dụng kiến
thức đã học vào việc giải quyết các vấn đề phát sinh. Giai đoạn này là giai đoạn
quan trọng giúp học sinh phát huy được những năng lực cần thiết như năng lực mô
hình hóa, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp toán học,…
Ví dụ:
Bài toán 19: Một miếng ván gỗ hình chữ nhật có kích thước chiều dài
3m, chiều rộng 0,5m. Bác thợ mộc muốn chia đôi tấm ván này thành
hai tấm mới có kích thước giống nhau để đóng bàn học.
a) Chỉ dùng một đoạn dây đủ dài, em hãy giúp bác thợ mộc đánh dấu vị
trí cần cưa, để chia đôi tấm ván kia sao cho đảm bảo.
b) Hỏi với vị trí cưa như trên thì hai tâm ván mới sẽ có kích thước chiều
dài và chiều rộng là bao nhiêu?
Việc sắp xếp thứ tự các bài toán thực tế đặc biệt là trong nội dung luyện tập
cũng hết sức quan trọng vì sắp xếp các bài toán từ dễ đến khó từ đơn giản đến phức
tạp sẽ giúp nội dung bài dạy của giáo viên được liên tục, cuốn hút, kích thích tư
duy tìm tòi khám phá của học sinh.
1.1.3. Phương pháp giảng dạy ứng dụng các bài toán thực tế
Phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý
tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải
quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời
gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập
trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên – học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa
quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức
và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập
phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.
Những định hướng chung, tổng quát về đổi mới phương pháp dạy học các
môn học thuộc chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là:
- Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và
phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông
tin,...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy.
- Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương
pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kì phương pháp
nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ
nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”.
- Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy
học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình
thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài
lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu
cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng
thú cho người học.
- Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui
định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội
dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông
tin trong dạy học.
1.1.3.1 Phương pháp dạy học vận dụng dạy học giải quyết vấn đề
Dạy học giải quyết vấn đề (dạy học nêu vấn đề, dạy học nhận biết và giải
quyết vấn đề) là quan điểm dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy, khả năng
nhận biết và giải quyết vấn đề. Học sinh được đặt trong một tình huống có vấn đề,
đó là tình huống chứa đựng mâu thuẫn nhận thức, thông qua việc giải quyết vấn đề,
giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức. Dạy học giải
quyết vấn đề là con đường cơ bản để phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh,
có thể áp dụng trong nhiều hình thức dạy học với những mức độ tự lực khác nhau
của học sinh.