1
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lí do chọn đề tài
Trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế,
để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ở vùng miền núi thì đồng bào các dân tộc
thiểu số có vai trò quyết định và là chủ thể của quá trình phát triển bền vững ở
những vùng này. Vì vậy, phát huy nội lực của cộng đồng các dân tộc thiểu số
(DTTS) để phát triển là nhu cầu tất yếu và là nhân tố đảm bảo cho sự phát triển ở
địa bàn miền núi.
Thực tế ở vùng DTTS và miền núi hiện nay, mặc dù chất lượng giáo dục đã
được cải thiện và nâng cao nhưng ở mỗi địa phương, mỗi vùng kinh tế - xã hội
khác nhau vẫn tồn tại tình trạng học sinh bỏ học. Thực trạng này diễn ra ở tất cả
các khối, lớp và đang có xu hướng tăng lên. Vì vậy, vấn đề đặt ra cần nghiên cứu
thực trạng tình hình HS bỏ học, xác định rõ nguyên nhân để từ đó có những giải
pháp giảm thiểu và khắc phục tình trạng bỏ học, góp phần cùng với nhà trường
hoàn thành mục tiêu giáo dục nhằm nâng cao trình độ dân trí, tạo nguồn đào tạo
nhân lực có chất lượng người DTTS cho địa phương.
Học sinh bỏ học kéo theo nhiều hệ lụy cả trước mắt lẫn lâu dài, không chỉ đối
với cá nhân, gia đình học sinh mà cả với nhà trường và xã hội. Những thành phần
này thường dễ bị kích động, lôi kéo. Từ đó hình thành nên một lượng thanh thiếu
niên thất học, lêu lổng, nhiễm các thói hư, tật xấu, sa vào các tệ nạn xã hội, thường
xuyên vi phạm pháp luật, tạo nên gánh nặng cho gia đình và xã hội. Điều đáng lo
ngại hơn ở Tương Dương chúng tôi, nhiều em sau khi bỏ học về với bản làng đã
trở thành con nghiện lúc nào không biết sau những ngày rời bỏ mái trường. Chính
vì vậy, giảm thiểu lượng học sinh bỏ học là một việc làm vô cùng cấp thiết.
Những năm qua tình trạng học sinh bỏ học ở trường THPT miền núi Tương
Dương chiếm tỷ lệ khá cao. Nỗi lo học sinh bỏ học trở thành mối quan tâm, lo lắng
thường xuyên của nhà trường, nhất là giáo viên chủ nhiệm, những người trực tiếp
quản lý sĩ số lớp mình. Đối với học sinh DTTS trọ học xa nhà, thiếu thốn cả vật
chất lẫn tinh thần, giáo viên chủ nhiệm(GVCN) là người gần gũi nhất giống như
người bố, người mẹ thứ 2 để có thể thấu hiểu, cảm thông và hỗ trợ cho các em
trong học tập và cuộc sống. GVCN là người nắm bắt rõ nhất hoàn cảnh, nhu cầu,
tâm lý, tính cách, mục tiêu của mỗi học sinh nên trong vấn đề giáo dục, khuyên răn
học sinh nhằm duy trì sĩ số thì vai trò của thầy cô chủ nhiệm là vô cùng quan trọng.
Xuất phát từ những vấn đề thiết thực trên và thực tiễn gần 20 năm làm chủ
nhiệm tại ngôi trường THPT miền núi này chúng tôi thực hiện đề tài sáng kiến
kinh nghiệm: “Một số biện pháp khắc phục tình trạng bỏ học của học sinh
THPT miền núi Tương Dương qua công tác chủ nhiệm”. Với mong muốn được
chia sẻ cùng với các bạn đồng nghiệp học hỏi, trao đổi để đề tài ngày càng được
hoàn thiện và mang lại hiệu quả cao hơn.
2
II. Mục đích nghiên cứu.
Giảm thiểu tình trạng bỏ học cho học sinh (HS) THPT miền núi Tương Dương.
III. Đối tượng nghiên cứu.
Tìm hiểu, nghiên cứu về thực trạng, các giải pháp giảm thiểu tình trạng bỏ học
cho HS THPT miền núi Tương Dương thông qua công tác chủ nhiệm ở trường
THPT Tương Dương 1.
Từ đó đề ra các giải pháp nhằm hạn chế việc bỏ học của học sinh trường THPT
Tương Dương 1 trong tình hình hiện nay và trong những năm tiếp theo.
IV. Phương pháp nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phương pháp nghiên cứu lý luận về tâm sinh lý lứa tuổi học sinh, các phương
pháp, quan điểm của các nhà nghiên cứu về tâm sinh lý, tình cảm của học sinh
THPT.
- Các văn bản của Bộ GD&ĐT và các ngành các cấp liên quan đến công tác
giáo dục học sinh.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra, phỏng vấn, khảo sát, phân tích,
kiểm tra đánh giá, đối chiếu kết quả.
- Phương pháp thống kê, đối chiếu, phân tích tổng hợp từ thực tiễn bỏ học của
học sinh trong các năm học 2020 – 2021, 2021 - 2022 đối chiếu với năm học 2022-
2023 và học kỳ I năm học 2023 - 2024.
V. Nhiệm vụ nghiên cứu.
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của vấn đề
- Khảo sát thực trạng bỏ học của HS trường THPT Tương Dương 1.
- Thực nghiệm các giải pháp phòng chống HS bỏ học thông qua công tác chủ
nhiệm lớp.
- Phân tích kết quả thu được. Đánh giá hiệu quả của đề tài
VI. Những đóng góp của đề tài.
- Trình bày được những cơ sở lý luận của vấn đề
- Xác định được thực trạng bỏ học của học sinh THPT Tương Dương 1
- Đưa ra được các giải pháp phù hợp với thực tiễn và đối tượng học sinh THPT
miền núi trong hoạt động chủ nhiệm lớp.
- Nhận thấy được vai trò quan trọng của GVCN trong công tác phòng chống
HS bỏ học.
3
PHẦN 2. NỘI DUNG
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
1. Đặc điểm HS THPT miền núi
Học sinh trường THPT miền núi đa số các em là con em các dân tộc thiểu số
vùng cao, nơi có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn. Nhận thức về xã hội, môi
trường và kỹ năng sống còn nhiều hạn chế. Cuộc sống, sinh hoạt, lao động sản xuất
của các em và gia đình ở địa phương chủ gắn liền với thiên nhiên. Môi trường học
tập của các em có sự giao lưu về văn hoá giữa các dân tộc khác nhau ở nhiều địa
phương khác nhau.
Từ hoàn cảnh sống, văn hóa của các dân tộc vùng miền núi đã làm cho học sinh
các dân tộc ở trường THPT miền núi có những đặc điểm tâm lý như ý chí rèn
luyện, óc quan sát, trí nhớ, tính kiên trì, tính kỉ luật,... còn hạn chế. Học sinh dân
tộc có ưu điểm về thể chất, thể lực, có tính cách riêng, yêu lao động, quy thầy cô,
tình bạn, trung thực, dũng cảm. Bên cạnh đó cũng có những học sinh rụt rè, nhút
nhát, tự ty, tự ái, nhiều học sinh co tinh to mo, ham hiểu biết, đặc biệt là ý chí phấn
đấu. Trong lối sống do các em không bị gò bó nên có những thói quen không tốt
(như tác phong chậm chạp, thiếu ngăn nắp, thiếu vệ sinh,...) ảnh hưởng đến công
tác giáo dục khi các em theo học ở trường.
Hình ảnh cuôc sô ng cua phu huynh phu thuôc chu yê u va
o nương rây
4
Tính tự ty, tự ái là những đặc điểm cơ bản của học sinh dân tộc ít người ở địa
phương cộng với khả năng diễn đạt tiếng phổ thông còn hạn chế, nhu cầu hưởng
thụ đời sống tinh thần quá thấp so với học sinh dân tộc kinh, tạo cho các em tâm lí
khó hoà đồng. Nếu các em gặp phải những lời phê bình nặng nề hoặc khi kết quả
học tập thâ p, quá thua kém bạn bè một vấn đề nào đó trong sinh hoạt, bị dư luận,
bạn bè chê cười … các em dễ xa lánh thầy giáo và bạn bè hoặc bỏ học. Co em chi
vi thâ t tinh ma đa vê nha uô ng rươu va ăn la ngon tư tư
. Nếu giáo viên không hiểu
rõ sẽ kho tìm ra phương hướng và biện pháp giải quyết những vướng mắc của các
em.
Ngoài ra, trong sô học sinh dân tộc ít người, các em thương ít nói, e dè, dễ xấu
hổ, thiếu những hoài bão, ước mơ cần thiết. Cho nên những tác động ngoại cảnh dễ
làm cho những em này bỏ học, xây dưng gia đinh sớm.
Vi thê giao viên chu nhiê
m câ n phai tìm hiểu và nắm vững đặc điểm tâm sinh
lí, cá tính, năng lực, hoàn cảnh gia đình của từng học sinh lớp chủ nhiệm va đă
c
biê
t chu y quan tâm nhiều hơn đến học sinh là người đồng bào dân tộc thiểu số.
Giáo dục và cảm hoá được học sinh tích cực tham gia vào việc học tập và các sinh
hoạt tập thê, coi nha trương như môt mai nha va lơp hoc như môt tô â m nhă m han
chê đươc tinh tra
ng nghi hoc thường xuyên dẫn đến bỏ học giữa chừng cua cac em
hoc sinh trương THPT miền núi Tương Dương.
2. Những hậu quả của tình trạng HS bỏ học.
Các tổ chức quốc tế khi nghiên cứu về tình trạng bỏ học của học sinh mới chỉ
khuyến cáo về chất lượng nguồn nhân lực của Việt Nam trong tương lai. Vấn nạn
bỏ học còn đặt ra nhiều vấn đề xã hội khác cũng quan trọng không kém.
Trong cái nhìn xã hội học, giáo dục tại nhà trường là một giai đoạn rất quan
trọng trong việc “định hình” nhân cách nói riêng và con người nói chung. Mỗi cá
nhân sẽ chỉ phát triển cân bằng nếu được hưởng hai nền giáo dục tốt từ gia đình và
nhà trường.
Đây là hai môi trường quan trọng nhất mà ở đó mỗi cá nhân được uốn nắn,
được trang bị những kỹ năng, kiến thức, thái độ nền tảng để có thể hội nhập được
vào xã hội với tư cách là một thành viên của xã hội. Do đó khi đứa trẻ phải bỏ học
vì bất cứ lý do nào thì coi như xã hội phải đón nhận một thành viên “khiếm
khuyết”. Và mỗi năm xã hội có hơn 200.000 thành viên như vậy, cộng dồn cho 5
năm 10 năm, 20 năm con số sẽ cực lớn.
Đây sẽ là một trong những “dự báo” cho các vấn đề xã hội khác như tội phạm,
trộm cướp mà xã hội sẽ phải đối diện trong tương lai không quá xa. Nghiên cứu xã
hội học về tội phạm cho thấy tình trạng tội phạm nơi nhóm thất học hoặc học vấn
thấp bao giờ cũng cao hơn nhóm có học vấn cao, do những hạn chế về nhận thức
và thiếu khả năng kiếm sống bằng những hoạt động nghề nghiệp hợp chuẩn trong
xã hội.
5
Nếu khoảng 10% số học sinh bỏ học hiện nay khi trưởng thành sau này có
những hành vi lệch chuẩn thì xã hội sẽ phải trả những cái giá rất đắt.
Tình trạng bỏ học ngày nay sẽ là một dấu hiệu của tình trạng bỏ học trong
tương lai do có tính liên thế hệ. Có nghĩa là khi bố mẹ thất học hoặc học vấn thấp
thì nhiều khả năng con cái của họ cũng sẽ rơi vào tình trạng tương tự, bởi họ không
đủ tri thức để hướng dẫn con cái trong việc học và thu nhập của họ cũng không đủ
để trang trải cho việc học của con cái vốn đang ngày càng đắt đỏ hơn.
Do đó, tuyệt đối không thể nào xem thường hiện tượng HS bỏ học dù tính ra
tỉ lệ phần trăm trên tổng thể là không lớn.
Việc học sinh bỏ học giữa chừng, tham gia lao động sớm, trái quy định làm
ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển về thể chất và tinh thần, cản trở việc tiếp cận
giáo dục của trẻ em; tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế-xã hội và chất lượng
nguồn nhân lực trong tương lai.
Thực trạng học sinh bỏ học đang là nỗi lo cho xã hội, cần phải có biện pháp
chấn chỉnh kịp thời. Thực tế cho thấy, việc học sinh bỏ học bước vào cuộc mưu
sinh sớm đã kéo theo nhiều hệ lụy trước mắt lẫn lâu dài, không chỉ đối với bản
thân các em mà còn ảnh hưởng đến cả gia đình và xã hội. Ở lứa tuổi các em thường
thì nhận thức chưa đầy đủ nên khi đi làm có thể dễ dàng bị bóc lột sức lao động,
thậm chí còn bị đánh đập, bạo hành về thể xác.
Theo các chuyên gia xã hội học, việc lao động sớm khiến trẻ em dễ bị tổn
thương tâm lý và gặp nhiều rủi ro về thể chất. Ngoài ra, các em dễ bị các đối tượng
xấu kích động, lôi kéo, từ đó sẽ hình thành nên một lực lượng thanh thiếu niên thất
học, lêu lổng, dễ sa vào các thói hư tật xấu, tệ nạn xã hội dẫn đến hành vi vi phạm
pháp luật.
Việc khắc phục tình trạng trẻ em bỏ học sớm hiện nay đang là vấn đề bức
thiết, đòi hỏi sự quan tâm đúng mực của các cấp, các ngành trong đó vai trò của
ngành giáo dục nói chung và các nhà trường nói riêng vô cùng thiết thực. Vì vấn
đề này không chỉ liên quan đến tương lai của các em, mà còn tác động trực tiếp đến
sự phát triển chung của toàn xã hội khi đất nước ta đang thực hiện mục tiêu hoàn
thành sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hóa. Việc các em nghỉ học, bỏ học giữa
chừng ảnh hưởng không nhỏ đến mục tiêu giáo dục của nhà trường, đến chất lượng
của xã hội nói chung và của địa phương nói riêng.
3. Vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong công tác phòng chống HS bỏ học
3.1 Vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong công tác giáo dục đạo đức, tuyên
truyền, vận động nhằm hạn chế học sinh có nguy cơ bỏ học
Vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp đối với việc khắc phục tình trạng học sinh
bỏ học là rất lớn. Ngày nay trong thời kỳ đổi mới, phải nâng cao chất lượng giáo
dục đòi hỏi phải có đội ngũ giáo viên chủ nhiệm lớp có trình độ chuyên môn, có
kinh nghiệm trong ứng xử sư phạm và có lòng nhiệt tình, ý thức trách nhiệm ngày