CẤU KIỆN ĐIỆN TỬ ELECTRONIC DEVICES

Chia sẻ: Triệu Vân | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

334
lượt xem 94
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

- Cấu kiện điện tử là các phần tử linh kiên rời rạc, mạch tích hợp (IC) … tạo nên mạch điện tử, các hệ thống điện tử. - Cấu kiện điện tử ứng dụng trong nhiều lĩnh vực. Nổi bật nhất là ứng dụng trong lĩnh vực điện tử - viễn thông, CNTT. - Cấu kiện điện tử rất phong phú, nhiều chủng loại đa dạng. - Công nghệ chế tạo linh kiện điện tử phát triển mạnh mẽ, tạo ra những vi mạch có mật độ rất lớn (Vi xử lý Pentium 4 - khoảng hơn 40 triệu Transistor…) - Xu thế các cấu kiện điện...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CẤU KIỆN ĐIỆN TỬ ELECTRONIC DEVICES

CẤU KIỆN ĐIỆN TỬ ELECTRONIC DEVICES KHOA KỸ THUẬT ĐIỆN TỬ 1 HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG - PTIT 7/2008 FEE1-PTIT Lecture 1 1 1/116
Nôi dung môn học CẤU KIỆN ĐIỆN TỬ Lecture 1- Giới thiệu chung ELECTRONIC DEVICES Lecture 2- Cấu kiện thụ động Lecture 3- Vật lý bán dẫn Lecture 4- P-N Junctions (Tiếp giáp P-N) Lecture 5- Diode (Điốt) Lecture 6- BJT (Transistor lưỡng cực) KHOA KỸ THUẬT ĐIỆN TỬ 1 Lecture 7- FET (Transistor hiệu ứng trường) HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG - PTIT Lecture 8- Other Semiconductor Devices: Thyristor – Triac- Diac-UJT Lecture 9- OptoElectronic Devices 7/2008 (Cấu kiện quang điện tử) FEE1-PTIT Lecture 1 1 FEE1-PTIT Lecture 1 2 Tài liệu học tập Yêu cầu môn học - Sinh viên phải nắm được kiến thức cơ bản về vật lý bán dẫn, về tiếp - Tài liệu chính: giáp PN, cấu tạo, nguyên lý, sơ đồ tương đương, tham số, phân cực, + Lecture Notes chế độ xoay chiều, phân loại, một số ứng dụng của các loại cấu kiện điện tử được học. + Giáo trình Cấu kiện điện tử và quang điện tử, Trần Thị Cầm, Học viện CNBCVT, 2002 - Sinh viên phải đọc trước các Lecture Notes trước khi lên lớp. - Tài liệu tham khảo: - Tích cực trả lời và đặt câu hỏi trên lớp hoặc qua email: caukien@gmail.com 1. Electronic Devices and Circuit Theory, Ninth edition, Robert Boylestad, Louis Nashelsky, Prentice - Hall International, Inc, 2006. - Làm bài tập thường xuyên, nộp vở bài tập bất cứ khi nào Giảng viên yêu cầu, hoặc qua email: caukien@gmail.com 2. Linh kiện bán dẫn và vi mạch, Hồ văn Sung, NXB GD, 2005 - Tự thực hành theo yêu cầu với các phần mềm EDA. - Điểm môn học: + Chuyên cần : 10 % Kiểm tra : - Câu hỏi ngắn + Bài tập : 10 % - Bài tập Thi kết thúc: - Lý thuyết: + Trắc nghiệm + Kiểm tra giữa kỳ : 10 % + Câu hỏi ngắn + Thí nghiệm : 10 % - Bài tập + Thi kết thúc : 60 % 2/116 FEE1-PTIT Lecture 1 3 FEE1-PTIT Lecture 1 4
Lecture 1 – Giới thiệu chung 1. Giới thiệu chung về Cấu kiện điện tử - Giới thiệu chung về cấu kiện điện tử - Cấu kiện điện tử là các phần tử linh kiên rời rạc, mạch tích hợp (IC) - Phân loại cấu kiện điện tử … tạo nên mạch điện tử, các hệ thống điện tử. - Giới thiệu về vật liệu điện tử - Cấu kiện điện tử ứng dụng trong nhiều lĩnh vực. Nổi bật nhất là ứng dụng trong lĩnh vực điện tử - viễn thông, CNTT. - Nhắc lại kiến thức lý thuyết mạch cần biết - Cấu kiện điện tử rất phong phú, nhiều chủng loại đa dạng. - Giới thiệu các phần mềm EDA hỗ trợ môn học - Công nghệ chế tạo linh kiện điện tử phát triển mạnh mẽ, tạo ra những vi mạch có mật độ rất lớn (Vi xử lý Pentium 4 - khoảng hơn 40 triệu Transistor…) - Xu thế các cấu kiện điện tử có mật độ tích hợp ngày càng cao, có tính năng mạnh, tốc độ lớn… FEE1-PTIT Lecture 1 5 FEE1-PTIT Lecture 1 6 Vi mạch và ứng dụng Ứng dụng của linh kiện điện tử Processors –CPU, DSP, Controllers Memory chips –RAM, ROM, EEPROM Analog –Thông tin di động, xử lý audio/video Programmable –PLA, FPGA Embedded systems Chips… –Thiết bị ô tô, nhà máy –Network cards System-on-chip (SoC) Sand… Chips on Silicon wafers Images: amazon.com 3/116 FEE1-PTIT Lecture 1 7 FEE1-PTIT Lecture 1 8
Lịch sử phát triển công nghệ Lịch sử phát triển công nghệ • Các thiết bị bán dẫn như diodes, transistors và mạch tích hợp (ICs) có Audion (Triode) 1906 1906, Lee De Forest thể tìm thấy khắp nơi trong cuộc sống (Walkman, TV, ôtô, máy giặt, 1883 Thomas Alva Edison (“Edison Effect”) máy điều hoà, máy tính,…). Chúng ta ngày càng phụ thuộc vào chúng 1904 John Ambrose Fleming (“Fleming và những thiết bị này có chất lượng ngày càng cao với giá thành rẻ hơn. Diode”) • PCs minh hoạ rất rõ xu hướng này. 1906 Lee de Forest (“Triode”) • Nhân tố chính đem lại sự phát triển thành công của nền công nghiệp Vacuum tube devices continued to evolve máy tính là việc thông qua các kỹ thuật và kỹ năng công nghiệp tiên 1940 Russel Ohl (PN junction) tiến người ta chế tạo được các transistor với kích thước ngày càng nhỏ 1947 Bardeen and Brattain (Transistor) → giảm giá thành và công suất 1947 1952 Geoffrey W. A. Dummer (IC concept) • Bài học khám phá các đặc tính bên trong của thiết bị bán dẫn, từ đó SV 1954 First commercial silicon transistor có thể hiểu được mối quan hệ giữa cấu tạo hình học và các tham số của vật liệu, ngoài ra hiểu được các đặc tính về điện của chúng. 1955 First field effect transistor - FET First point contact transistor (germanium) 1947, John Bardeen and Walter Brattain Bell Laboratories FEE1-PTIT Lecture 1 9 FEE1-PTIT Lecture 1 10 Lịch sử phát triển công nghệ (cont.) Đặc điểm phát triển của mạch tích hợp (IC) 1958 Jack Kilby (Integrated circuit) Tỷ lệ giá thành/tính năng của IC giảm 25% –30% mỗi năm. 1959 Planar technology invented 1958 Số chức năng, tốc độ, hiệu suất cho mỗi IC tăng: 1960 First MOSFET fabricated Kích thước wafer hợp tăng –At Bell Labs by Kahng Mật độ tích hợp tăng nhanh 1961 First commercial ICs –Fairchild and Texas Instruments 1962 TTL invented First integrated circuit 1963 First PMOS IC produced by RCA (germanium), 1958 1963 CMOS invented Jack S. Kilby, Texas Instruments –Frank Wanlass at Fairchild Semiconductor Contained five components, three –U. S. patent # 3,356,858 types: transistors resistors –Standby power reduced by six orders and capacitors of magnitude 4/116 FEE1-PTIT Lecture 1 11 FEE1-PTIT Lecture 1 12
Ví dụ: Intel Processor Định luật MOORE Silicon Process 1.5μ 1.0μ 0.8μ 0.6μ 0.35μ 0.25μ Technology Intel386TM DX Processor 45nm Intel486TM DX Processor Nowadays! Pentium® Processor Pentium® Pro & Pentium® II Processors FEE1-PTIT Lecture 1 13 FEE1-PTIT Lecture 1 14 2. Phân loại cấu kiện điện tử 2.1 Phân loại dựa trên đặc tính vật lý - Linh kiện hoạt động trên nguyên lý điện từ và hiệu ứng bề mặt: điện 2.1 Phân loại dựa trên đặc tính vật lý trở bán dẫn, DIOT, BJT, JFET, MOSFET, điện dung MOS… IC từ mật độ 2.2 Phân loại dựa trên chức năng xử lý tín hiệu thấp đến mật độ siêu cỡ lớn UVLSI - Linh kiện hoạt động trên nguyên lý quang điện như: quang trở, 2.3 Phân loại theo ứng dụng Photođiot, PIN, APD, CCD, họ linh kiện phát quang LED, LASER, họ linh kiện chuyển hoá năng lượng quang điện như pin mặt trời, họ linh kiện hiển thị, IC quang điện tử - Linh kiện hoạt động dựa trên nguyên lý cảm biến như: Họ sensor nhiệt, điện, từ, hoá học, họ sensor cơ, áp suất, quang bức xạ, sinh học và các chủng loại IC thông minh trên cơ sở tổ hợp công nghệ IC truyền thống và công nghệ chế tạo sensor. - Linh kiện hoạt động dựa trên hiệu ứng lượng tử và hiệu ứng mới: các linh kiện được chế tạo bằng công nghệ nano có cấu trúc siêu nhỏ như : Bộ nhớ một điện tử, Transistor một điện tử, giếng và dây lượng tử, linh kiện xuyên hầm một điện tử, … 5/116 FEE1-PTIT Lecture 1 15 FEE1-PTIT Lecture 1 16
2.2 Phân loại dựa trên chức năng xử lý tín hiệu 2.3 Phân loại theo ứng dụng Linh kiện thụ động: R,L,C… Linh kiện tích cực: DIOT, BJT, JFET, MOSFET… Vi mạch tích hợp IC: IC tượng tự, IC số, Vi xử lý… Linh kiện chỉnh lưu có điều khiển Linh kiện quang điện tử: Linh kiện thu quang, phát quang FEE1-PTIT Lecture 1 17 FEE1-PTIT Lecture 1 18 3. Giới thiệu về vật liệu điện tử Cơ sở vật lý của vật liệu điện tử 3.1. Chất cách điện - Lý thuyết vật lý chất rắn 3.2. Chất dẫn điện - Lý thuyết vật lý cơ học lượng tử 3.3. Vật liệu từ - Lý thuyết dải năng lượng của chất rắn 3.4. Chất bán dẫn (Lecture 3) - Lý thuyết vật lý bán dẫn 6/116 FEE1-PTIT Lecture 1 19 FEE1-PTIT Lecture 1 20
Lý thuyết vật lý chất rắn Lý thuyết vật lý cơ học lượng tử - Vật liệu để chế tạo phần lớn các linh kiện điện từ là loại vật liệu tinh - Trong cấu trúc nguyên tử, điện tử chỉ có thể nằm trên các mức năng thể rắn lượng gián đoạn nhất định nào đó gọi là các mức năng lượng nguyên - Cấu trúc đơn tinh thể: Trong tinh thể rắn nguyên tử được sắp xếp tử. theo một trật tự nhất định, chỉ cần biết vị trí và một vài đặc tính của - Nguyên lý Pauli: mỗi điện tử phải nằm trên một mức năng lượng khác một số ít nguyên tử chúng ta có thể đoán vị trí và bản chất hóa học của nhau. tất cả các nguyên tử trong mẫu. - Một mức năng lượng được đặc trưng bởi một bộ 4 số lượng tử: - Tuy nhiên trong một số vật liệu có thể nhấn thấy rằng các sắp xếp chính + n – số lượng tử chính: 1,2,3,4…. xác của các nguyên tử chỉ tồn tại chính xác tại cỡ vài nghìn nguyên tử. + l – số lượng tử quỹ đạo: 0, 1, 2, (n-1) {s, p,d,f,g,h…} Những miền có trật tự như vậy được ngăn cách bởi bờ biên và dọc theo + ml– số lượng tử từ: 0,±1, ±2, ±3… ±l bờ biên này không có trật tự - cấu trúc đa tinh thể + ms– số lượng tử spin: ±1/2 - Tính chất tuần hoàn của tinh thể có ảnh hưởng quyết định đến các tính chất điện của vật liệu. - n, l tăng thì mức năng lượng của nguyên tử tăng, e- được sắp xếp ở lớp, phân lớp có năng lượng nhỏ trước. FEE1-PTIT Lecture 1 21 FEE1-PTIT Lecture 1 22 Sự hình thành vùng năng lượng Sự hình thành vùng năng lượng - Giả sử để tạo thành vật liệu giả sử có N nguyên tử giống nhau ở xa vô tận tiến lại gần liên kết với nhau: 1s22s22p2 C 6 + Nếu các NT cách xa nhau đến mức có thể coi chúng là hoàn toàn độc lập với nhau thì vị trí của các mức năng lượng của chúng là hoàn toàn 1s22s22p63s23p2 Si 14 trùng nhau (tức là một mức trùng chập). 1s22s22p63s23p63d104s24p2 Ge 32 + Khi các NT tiến lại gần nhau đến khoảng cách cỡ Ao, thì chúng bắt đầu 1s22s22p63s23p63d104s24p64d105s25p2 Sn 50 tương tác với nhau thì không thể coi chúng là độc lập nữa. Kết quả là các mức năng lượng nguyên tử không còn trùng chập nữa mà tách ra thành các mức năng lượng rời rạc khác nhau. Ví dụ mức 1s sẽ tạo thành 2.N mức năng lượng khác nhau. - Nếu số lượng các NT rất lớn và gần nhau thì các mức năng lượng rời rạc đó rất gần nhau và tạo thành một vùng năng lượng như liên tục (Si) - Sự tách một mức năng lượng NT ra thành vùng năng lượng rộng hay hẹp phụ thuộc vào sự tương tác giữa các điện tử thuộc các NT khác nhau với nhau. 7/116 FEE1-PTIT Lecture 1 23 FEE1-PTIT Lecture 1 24
Minh họa sự hình thành vùng năng lượng Cấu trúc dải năng lượng của vật chất Dải E E E - Các vùng năng lượng cho phép xen kẽ nhau, giữa chúng là vùng cấm dẫn - Các điện tử trong chất rắn sẽ điền đầy vào các mức năng lượng trong EC Điện tử EC Dải các vùng cho phép từ thấp đến cao. EV dẫn EG > 2 eV EG < 2 eV - Có thể có : vùng điền đầy hoàn toàn (thường có năng lượng thấp), vùng EV trống hoàn toàn (thường có năng lượng cao), vùng điền đầy một phần. EG = 0 EC EV Lỗ trống Dải - Xét trên lớp ngoài cùng: hoá + Vùng năng lượng đã được điền đầy các điện tử hóa gọi là“Vùng hóa trị Dải trị” hoá trị + Vùng năng lượng trống hoặc chưa điền đầy trên vùng hóa trị gọi là “Vùng dẫn” a- Chất cách điện; b - Chất bán dẫn; c- Chất dẫn điện + Độ dẫn điện của của vật chất cũng tăng theo nhiệt độ + Vùng không cho phép giữa Vùng hóa trị và Vùng dẫn là “Vùng cấm” + Chất bán dẫn: Sự mất 1 điện tử trong dải hóa trị sẽ hình thành một lỗ trống - Tùy theo sự phân bố của các vùng mà tinh thể rắn có tính chất điện (Mức năng lượng bỏ trống trong dải hóa trị điền đầy, lỗ trống cũng dẫn điện như khác nhau: Chất cách điện – dẫn điện kém, Chất dẫn điện – dẫn điện các điện tử tự do) tốt, Chất bán dẫn. + Cấu trúc dải năng lượng của kim loại không có vùng cấm, Dưới tác dụng của điện trường ngoài các e- tự do có thể nhận năng lượng và di chuyển lên các trạng thái cao hơn , sự di chuyển này tạo lên dòng điện. FEE1-PTIT Lecture 1 25 FEE1-PTIT Lecture 1 26 Các loại vật liệu điện tử 3.1 CHẤT CÁCH ĐIỆN (CHẤT ĐIỆN MÔI) a. Định nghĩa Là chất dẫn điện kém, là các vật chất có điện trở suất cao vào khoảng 107 Các vật liệu sử dụng trong kỹ thuật điện tử thường được phân ÷ 1017Ωm ở nhiệt độ bình thường. Chất cách điện gồm phần lớn các vật chia thành 4 loại: liệu vô cơ cũng như hữu cơ. -Chất cách điện (chất điện môi). Đặc tính ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng của linh kiện. Các đặc tính - -Chất dẫn điện. trị số giới hạn độ bền về điện, nhiệt, cơ học, độ cách điện, sự tổn hao điện -Vật liệu từ. môi… Các tính chất của chất điện môi lại phụ thuộc vào nhiệt độ và độ -Chất bán dẫn (Lecture 3). ẩm môi trường. b. Các tính chất của chất điện môi. b.1 Độ thẩm thấu điện tương đối (hay còn gọi là hằng số điện môi) b.2 Độ tổn hao điện môi (Pa) b.3 Độ bền về điện của chất điện môi (Eđ.t.) b.4 Nhiệt độ chịu đựng b.5 Dòng điện trong chất điện môi (I) b.6 Điện trở cách điện của chất điện môi 8/116 FEE1-PTIT Lecture 1 27 FEE1-PTIT Lecture 1 28
b.2 Độ tổn hao điện môi (Pa) b.1 Hằng số điện môi Độ tổn hao điện môi là công suất điện tổn hao để làm nóng chất điện môi C khi đặt nó trong điện trường , được xác định thông qua dòng điện rò. ε= d (kh«ng thø nguyªn) C0 Pa = U 2ωCtgδ Trong đó: U là điện áp đặt lên tụ điện (V) - Cd là điện dung của tụ điện sử dụng chất điện môi; C là điện dung của tụ điện dùng chất điện môi (F) - C0 là điện dung của tụ điện sử dụng chất điện môi là chân không ω là tần số góc đo bằng rad/s hoặc không khí. tgδ là góc tổn hao điện môi Do đó ε biểu thị khả năng phân cực của chất điện môi. Chất điện môi Nếu tổn hao điện môi trong tụ điện cơ bản là do điện trở của các bản cực, dùng làm tụ điện cần có hằng số điện môi ε lớn, còn chất điện môi dây dẫn và tiếp giáp (ví dụ lớp bạc mỏng trong tụ mi ca và tụ gốm) thì dùng làm chất cách điện có ε nhỏ. tổn hao điện môi sẽ tăng tỉ lệ với bình phương của tần số: Pa = U2ω2C2R Do đó, trên thực tế các tụ điện làm việc ở tần số cao cần phải có điện trở của các bản cực, dây dẫn và tiếp giáp nhỏ nên các chi tiết này thường được tráng bạc để giảm điện trở của chúng FEE1-PTIT Lecture 1 29 FEE1-PTIT Lecture 1 30 b3. Độ bền về điện của chất điện môi (Eđ.t) b5. Dòng điện trong chất điện môi (I) - Dòng điện chuyển dịch IC.M. (hay gọi là dòng điện cảm ứng): - Đặt một chất điện môi vào trong một điện trường, khi tăng cường độ Quá trình chuyển dịch phân cực của các điện tích liên kết trong chất điện trường lên quá một giá trị giới hạn thì chất điện môi đó mất khả điện môi xảy ra cho đến khi đạt được trạng thái cân bằng sẽ tạo nên năng cách điện → hiện tượng đánh thủng chất điện môi. dòng điện phân cực hay còn gọi là dòng điện chuyển dịch trong chất - Cường độ điện trường tương ứng với điểm đánh thủng gọi là độ bền điện môi IC.M. về điện của chất điện môi đó (Eđ.t.). - Dòng điện rò Irò : được tạo ra do các điện tích tự do và điện tử phát U E ®.t = ®.t [KV / mm; KV / cm] xạ ra chuyển động dưới tác động của điện trường. d Nếu dòng rò lớn sẽ làm mất tính chất cách điện của chất điện môi. Uđ.t. - là điện áp đánh thủng chất điện môi Dòng điện tổng qua chất điện môi sẽ là: d - độ dày của chất điện môi I = IC.M. + Irò - Hiện tượng đánh thủng chất điện môi có thể do nhiệt, do điện và do Sau khi quá trình phân cực kết thúc thì qua chất điện môi chỉ còn dòng quá trình điện hóa. điện rò 9/116 FEE1-PTIT Lecture 1 31 FEE1-PTIT Lecture 1 32
Phân loại và ứng dụng của chất điện môi. 3.2 CHẤT DẪN ĐIỆN a. Định nghĩa Phân loại: Chất điện môi thụ động và tích cực - Chất dẫn điện là vật liệu có độ dẫn điện cao. Trị số điện trở suất của nó nhỏ hơn so với các loại vật liệu khác. Điện trở suất của chất dẫn điện nằm - Chất điện môi thụ động còn gọi là vật liệu cách điện và vật liệu tụ trong khoảng 10-8 ÷ 10-5 Ωm. điện. Đây là các vật chất được dùng làm chất cách điện và làm chất - Trong tự nhiên chất dẫn điện có thể là chất rắn – kim loại, chất lỏng – kim điện môi trong các tụ điện như mi ca, gốm, thuỷ tinh, pôlyme tuyến loại nóng chảy, dung dịch điện phân hoặc chất khí ở điện trường cao. tính, cao su, sơn, giấy, bột tổng hợp, keo dính,... b. Các tính chất của chất dẫn điện - Chất điện môi tích cực là các vật liệu có ε có thể điều khiển được b.1 Điện trở suất bằng: b.2 Hệ số nhiệt của điện trở suất (α) + Điện trường (VD: gốm, thuỷ tinh,..) b.3 Hệ số dẫn nhiệt : λ + Cơ học (chất áp điện như thạch anh) b.4 Công thoát của điện tử trong kim loại + Ánh sáng (chất huỳnh quang) b.5 Điện thế tiếp xúc … FEE1-PTIT Lecture 1 33 FEE1-PTIT Lecture 1 34 3.2 CHẤT DẪN ĐIỆN 3.2 CHẤT DẪN ĐIỆN b.1 Điện trở suất b.4 Công thoát của điện tử trong kim loại: - Điện trở của vật liệu trong một đơn vị thiết diện và chiều dài: - Công thoát của kim loại biểu thị năng lượng tối thiểu cần cung cấp cho S điện tử đang chuyển động nhanh nhất ở 00K để điện tử này có thể thoát ρ=R [ Ω .m ] , [ Ω .m m ] , [ μΩ .m ] l ra khỏi bề mặt kim loại. EW = EB - EF - Điện trở suất của chất dẫn điện nằm trong khoảng từ: ρ = 0,016 μΩ.m (bạc Ag) đến ρ= 10 μΩ.m (hợp kim sắt - crôm - nhôm) b.5 Điện thế tiếp xúc b.2 Hệ số nhiệt của điện trở suất (α) - Sự chênh lệch thế năng EAB giữa điểm A và B được tính theo công - Hệ số nhiệt của điện trở suất biểu thị sự thay đổi của điện trở suất khi thức: nhiệt độ thay đổi 100C. VAB= EAB = EW2 - EW1 A B - Khi nhiệt độ tăng thì điện trở suất cũng tăng lên theo quy luật: ρ t = ρ0 (1 + αt) b.3 Hệ số dẫn nhiệt : λ [w/ (m.K)] 2 1 - Hệ số dẫn nhiệt là lượng nhiệt truyền qua một đơn vị diện tích trong một đơn vị thời gian khi gradien nhiệt độ bằng đơn vị. ΔT C Q=λ St Δl 10/116 FEE1-PTIT Lecture 1 35 FEE1-PTIT Lecture 1 36
Phân loại và ứng dụng của chất dẫn điện 3.3 VẬT LIỆU TỪ a. Định nghĩa. Phân loại: 2 loại Vật liệu từ là vật liệu khi đặt vào trong một từ trường thì nó bị nhiễm từ. b. Các tính chất đặc trưng cho vật liệu từ - Chất dẫn điện có điện trở suất thấp – Ag, Cu, Al, Sn, Pb… và một số hợp kim – Thường dùng làm vật liệu dẫn điện. b.1 Từ trở và từ thẩm b.2 Độ từ thẩm tương đối (μr) - Chất dẫn điện có điện trở suất cao như Hợp kim Manganin, b.3 Đường cong từ hóa Constantan, Niken-Crôm, Cacbon – thường dùng để chế tạo các dụng cụ đo điện, các điện trở, biến trở, các dây may so, các thiết bị nung nóng bằng điện. FEE1-PTIT Lecture 1 37 FEE1-PTIT Lecture 1 38 4. Nhắc lại kiến thức lý thuyết mạch cần biết Phân loại và ứng dụng của vật liệu từ - Vật liệu từ mềm có độ từ thẩm cao và lực kháng từ nhỏ (Hc nhỏ và μ - Các phần tử mạch điện cơ bản: R, L, C; Nguồn dòng, nguồn áp không lớn). để làm lõi biến áp, nam châm điện, lõi cuộn cảm… đổi; Nguồn dòng, nguồn áp có điều khiển… - Vật liệu từ cứng có độ từ thẩm nhỏ và lực kháng từ cao (Hc lớn và μ - Phương pháp cơ bản phân tích mạch điện: nhỏ). + Theo ứng dụng thì vật liệu từ cứng có 2 loại: + M1 (Method 1) : Các định luật Kirchhoff : KCL, KVL Vật liệu để chế tạo nam châm vĩnh cửu. + M2: Xếp chồng (Superposition) Vật liệu từ để ghi âm, ghi hình, giữ âm thanh, v.v.. + M3: Biến đổi tương đương Thevenin, Norton + Theo công nghệ chế tạo thì chia vật liệu từ cứng thành: - Mạng bốn cực: tham số hỗn hợp H - Hợp kim thép được tôi thành Martenxit (là vật liệu đơn giản và rẻ nhất để chế tạo nam châm vĩnh cửu) - Hợp kim lá từ cứng. - Nam châm từ bột. - Ferit từ cứng: Ferit Bari (BaO.6Fe2O3) để chế tạo nam châm dùng ở tần số cao. - Băng, sợi kim loại và không kim loại dùng để ghi âm thanh. 11/116 FEE1-PTIT Lecture 1 39 FEE1-PTIT Lecture 1 40
5. Giới thiệu các phần mềm EDA hỗ trợ môn học - OrCAD (R 9.2): Phân tích, mô phỏng cấu kiện và mạch điện tử dùng Pspice. Cài đặt các tool sau: + OrCAD Capture CIS + OrCAD Capture CIS Option + PSpice A/D + PSpice Optimizer + PSpice Advanced Analysis + SPECCTRA 6U for OrCAD (Hướng dẫn sử dụng Pspice: Tutorial on Pspice (McGill), Pspice Tutorial (UIUC), CircuitMaker User Manual …) - Multisim (R 7)-Electronic Workbench, Circuit Maker, Proteus … - Mathcad (R 11): Tính toán biểu thức, giải phương trình toán học phức tạp. (Sinh viên nên sử dụng Circuit Maker/OrCAD (R 9.2) để thực hành, làm bài tập, phân tích, mô phỏng cấu kiện và mạch điện tử ở nhà) FEE1-PTIT Lecture 1 41 12/116
CẤU KIỆN ĐIỆN TỬ Lecture 2- Passive Components (Cấu kiện thụ động) ELECTRONIC DEVICES 1. Điện trở (Resistor) 2. Tụ điện (Capacitor) 3. Cuộn cảm (Inductor) Lecture 2- Passive Components (Cấu kiện thụ động) 4. Biến áp (Transformer ) KHOA KỸ THUẬT ĐIỆN TỬ 1 HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG - PTIT 7/2008 FEE1-PTIT Lecture 2 1 FEE1-PTIT Lecture 2 2 1. Điện trở (Resistors) 1.1 Định nghĩa 1.1. Định nghĩa - Điện trở là phần tử có chức năng ngăn cản dòng điện trong mạch 1.2. Các tham số kỹ thuật đặc trưng của điện trở - Mức độ ngăn cản dòng điện được đặc trưng bởi trị số điện trở 1.3. Ký hiệu của điện trở U R= 1.4 Cách ghi và đọc tham số trên thân điện trở I - Đơn vị đo: μΩ, mΩ, Ω, kΩ, MΩ, GΩ, TΩ 1.5. Điện trở cao tần và mạch tương đương 1.6. Phân loại - Điện trở có rất nhiều ứng dụng như: định thiên cho các cấu kiện bán dẫn, điều khiển hệ số khuyếch đại, cố định hằng số thời gian, phối hợp trở kháng, phân áp, tạo nhiệt … Tùy theo ứng dụng, yêu cầu cụ thể và dựa vào đặc tính của các loại điện trở để lựa chọn thích hợp - Kết cấu đơn giản của một điện trở thường: Mũ chụp và chân điện trở Lõi Vỏ bọc Vật liệu cản điện 13/116 FEE1-PTIT Lecture 2 3 FEE1-PTIT Lecture 2 4
1.2. Các tham số kỹ thuật và đặc tính của điện trở a. Trị số điện trở và dung sai - Trị số của điện trở: (Resistance [Ohm]-Ω) được tính theo công thức: l R=ρ S a. Trị số điện trở và dung sai ρ - điện trở suất của vật liệu dây dẫn cản điện b. Hệ số nhiệt của điện trở l - chiều dài dây dẫn c. Công suất tiêu tán danh định S- tiết diện của dây dẫn d. Tạp âm của điện trở - Dung sai hay sai số (Resistor Tolerance): Biểu thị mức độ chênh lệch của trị số thực tế của điện trở so với trị số danh định và được tính theo %. R t . t − R d .d 100 % R d .d + Tùy theo dung sai phân chia điện trở thành 5 cấp chính xác (tolerance levels ): Cấp 005: có sai số ± 0,5 % Cấp 01: có sai số ± 1 % Cấp I: có sai số ± 5 % Cấp II: có sai số ± 10 % Cấp III: có sai số ± 20 % FEE1-PTIT Lecture 2 5 FEE1-PTIT Lecture 2 6 b. Hệ số nhiệt của điện trở - TCR c. Công suất tiêu tán danh định của điện trở (Pt.t.max ) - Pt.t.max: công suất điện cao nhất mà điện trở có thể chịu đựng được trong điều kiện bình thường, làm việc trong một thời gian dài không - TCR (temperature coefficient of resistance): biểu thị sự thay đổi trị bị hỏng. số của điện trở theo nhiệt độ. 2 U max 1 ΔR R Pt.t.max = R.I2 = [W ] ΔR = TCR.ΔT TCR = .10 6 [ppm/ 0 C] . max 10 6 R ΔT R - Hệ số nhiệt của điện trở có thể âm hoặc dương tùy loại vật liệu: - Pt.t.max tiêu chuẩn cho các điện trở dây quấn nằm trong khoảng từ 1W + Kim loại thuần thường có hệ số nhiệt dương. đến 10W hoặc cao hơn nhiều. Để tỏa nhiệt cần yêu cầu diện tích bề mặt của điện trở phải lớn → các điện trở công suất cao đều có kích + Một số hợp kim (constantin, manganin) có hệ số nhiệt bằng 0 thước lớn. + Carbon, than chì có hệ số nhiệt âm - Các điện trở than là các linh kiện có công suất tiêu tán danh định thấp, khoảng 0,125W; 0,25W; 0,5W; 1W và 2W. 14/116 FEE1-PTIT Lecture 2 7 FEE1-PTIT Lecture 2 8
d. Tạp âm của điện trở d. Tạp âm của điện trở + Tạp âm dòng điện (Current Noise) : sinh do các thay đổi bên trong của - Tạp âm của điện trở gồm: điện trở khi có dòng điện chạy qua nó + Tạp âm nhiệt (Thermal noise): sinh ra do sự chuyển động của các hạt mang điện bên trong điện trở do nhiệt độ ⎛U ⎞ ⎛f ⎞ NI = 20 log10 ⎜ noise ⎟ ERMS = U DC .10 NI / 20 log⎜ 2 ⎟ ⎜U ⎟ ⎜f ⎟ ERMS = 4.k .R.T .Δf ⎝ 1⎠ ⎝ DC ⎠ - Trong đó: ERMS = the Root-Mean-Square or RMS voltage level + NI: Noise Index (Hệ số nhiễu). k = Boltzmans constant (1,38.10-23) T = temperature in Kelvin (Room temp = 27°C = 300°K) + UDC: điện áp không đổi đặt trên 2 đầu điện trở R = resistance + Unoise: điện áp tạp âm dòng điện Δf = Circuit bandwidth in Hz (Δf = f2-f1) + f1 –> f2: khoảng tần số làm việc của điện trở Mức tạp âm phụ thuộc chủ yếu vào loại vật liệu cản điện. Bột than nén có mức tạp âm cao nhất. Màng kim loại và dây quấn có mức tạp âm rất thấp. FEE1-PTIT Lecture 2 9 FEE1-PTIT Lecture 2 10 1.3 Ký hiệu của điện trở trên các sơ đồ mạch 1.4 Cách ghi và đọc tham số trên thân điện trở - Cách ghi trực tiếp: ghi đầy đủ các tham số chính và đơn vị đo trên Điện trở thường thân của điện trở, ví dụ: 220KΩ 10%, 2W - Cách ghi theo quy ước: có rất nhiều các quy ước khác nhau. Xét một số cách quy ước thông dụng: + Quy ước đơn giản: Không ghi đơn vị Ôm, R (hoặc E) = Ω, Điện trở công suất M = MΩ, K = KΩ Ví dụ: 2M=2MΩ, 0K47 =0,47KΩ = 470Ω, 100K = 100 KΩ, 0,25W 0,5W 220E = 220Ω, R47 = 0,47Ω + Quy ước theo mã: Mã này gồm các chữ số và một chữ cái để chỉ % 10 W 1W dung sai. Trong các chữ số thì chữ số cuối cùng chỉ số số 0 cần thêm vào. Các chữ cái chỉ % dung sai qui ước gồm: F = 1 %, G = 2 %, J = 5 %, K = 10 %, M = 20 %. Biến trở Ví dụ: 103F = 10000 Ω ± 1% = 10K ± 1% 153G = 15000 Ω ± 2% = 15 KΩ ± 2% Sườn nhôm 4703J = 470000 Ω ± 5% = 470KΩ ± 5% 15/116 FEE1-PTIT Lecture 2 11 FEE1-PTIT Lecture 2 12
1.4 Cách ghi và đọc tham số trên thân điện trở 1.5 Điện trở cao tần và mạch tương đương Màu Giá trị + Quy ước mầu: Đen 0 - Loại 4 vòng màu: - Khi làm việc ở tần số cao điện cảm và điện dung ký sinh là đáng kể, Sơ đồ tương đương của điện trở ở tần số cao như sau: Nâu 1 1234 Đỏ 2 Cam 3 Vàng 4 (Nâu-đen-đỏ-Không mầu) = Lục 5 Lam 6 - Tần số làm việc hiệu dụng của điện trở được xác định sao cho sự sai - Loại 5 vạch màu: khác giữa trở kháng tương đương của nó so với giá trị điện trở danh Tím 7 12345 định không vượt quá dung sai. Xám 8 - Đặc tính tần số của điện trở phụ thuộc vào cấu trúc, vật liệu chế Trắng 9 tạo... Kích thước điện trở càng nhỏ thì đặc tính tần số càng tốt, điện Vàng kim 0,1 / 5% (Nâu-cam-vàng-đỏ-Bạch kim) = trở cao tần thường có tỷ lệ kích thước là từ 4:1 đến 10:1 Bạch kim 0,001 / 10% Không màu - / 20% FEE1-PTIT Lecture 2 13 FEE1-PTIT Lecture 2 14 1.6 Phân loại điện trở 1.6 Phân loại điện trở + Điện trở có trị số cố định - Các đặc tính chính của điện trở cố định + Điện trở có trị số thay đổi t0làmviệc Loại điện trở Trị số R Pt.t.max TCR a. Điện trở cố định 0C ppm/0C [w] Chính xác - Thường được phân loại theo vật liệu cản điện 0,1Ω ÷ 1,2M 1/8 ÷3/4 ở1250C -55÷+145 ± 10 Dây quấn + Điện trở than tổng hợp (than nén): cấu trúc từ hỗn hợp bột cacbon (bột 10Ω ÷ 5M 1/20÷ 1/2 ở1250C -55÷+125 ± 25 Màng hợp kim Bán chính xác than chì) được đóng thành khuôn, kích thước nhỏ và giá thành rất rẻ. 10Ω ÷ 1,5M 1/4 ÷ 2 ở 700C -55÷+150 ± 200 Oxit kim loại 10Ω ÷ 1,5M 1/20÷1/2 ở1250C -55÷+175 ± 200 + Điện trở than nhiệt giải hoặc than màng (màng than tinh thể). Cermet 10Ω ÷ 5M 1/8 ÷ 1 ở 700C -55÷+165 ± 200; Than màng + Điện trở dây quấn ± 510 Đa dụng 2,7Ω ÷ 100M 1/8 ÷ 2 ở 700C -55÷+130 ±1500 + Điện trở màng hợp kim, màng oxit kim loại hoặc điện trở miếng. Than tổng hợp Công suất + Điện trở cermet (gốm kim loại). 0,1Ω ÷ 180K 1 ÷ 21 ở 250C -55÷+275 ± 200 Dây quấn 1,0Ω ÷ 3,8K 5 ÷ 30 ở 250C -55÷+275 ± 50 Hình ống 0,1Ω ÷ 40K 1 ÷ 10 ở 250C -55÷+275 ± 20 Bắt sườn máy 20Ω ÷ 2M 7 ÷1000 ở 250C -55÷+225 ±500 - Ngoài ra còn phân loại theo kết cấu đầu nối để phục vụ lắp ráp; phân Chính xác Màng kim loại loại theo loại vỏ bọc để dùng ở những môi trường khác nhau; phân loại Điện trở miếng theo loại ứng dụng…. 1Ω ÷ 22M -55÷+125 ±25đến ± 200 (màng vi điện tử) 16/116 FEE1-PTIT Lecture 2 15 FEE1-PTIT Lecture 2 16
1.6 Phân loại điện trở Một số điện trở đặc biệt b. Biến trở - Điện trở nhiệt: Tecmixto - Dạng kiểm soát dòng công suất lớn dùng dây quấn (ít gặp trong các mạch điện trở) Tecmixto t0 - Chiết áp: so với điện trở cố định thì n có thêm một kết cấu con chạy - Điện trở Varixto: gắn với một trục xoay để điều chỉnh trị số điện trở. Con chạy có kết cấu VDR kiểu xoay (chiết áp xoay) hoặc theo kiểu trượt (chiết áp trượt). Chiết áp - Điện trở Mêgôm : có trị số điện trở từ 108 ÷ 1015 Ω có 3 đầu ra, đầu giữa ứng với con trượt còn hai đầu ứng với hai đầu của - Điện trở cao áp: Là điện trở chịu được điện áp cao 5 KV ÷ 20 KV. điện trở. - Điện trở chuẩn: Là các điện trở dùng vật liệu dây quấn đặc biệt có độ ổn định cao. - Mạng điện trở: Mạng điện trở là một loại vi mạch tích hợp có 2 hàng chân. Một phương pháp chế tạo là dùng công nghệ màng mỏng, trong đó dung dịch chất dẫn điện được lắng đọng trong một hình dạng theo yêu cầu. a. loại kiểm soát dòng b. loại chiết áp FEE1-PTIT Lecture 2 17 FEE1-PTIT Lecture 2 18 2. Tụ điện (Capacitors) 2.1 Định nghĩa 2.1. Định nghĩa -Tụ điện là linh kiện dùng để chứa điện tích. Một tụ điện lý tưởng có điện tích ở bản cực tỉ lệ thuận với hiệu điện thế đặt trên nó theo công 2.2. Các tham số kỹ thuật đặc trưng của tụ điện thức: Q = C . U [culông] 2.3. Ký hiệu của tụ điện Bản cực -Dung lượng của tụ điện C [F] 2.4 Cách ghi và đọc tham số trên tụ điện Chân tụ Q ε ε .S 2.5. Sơ đồ tương đương C= = r 0 Vỏ b ọ c U d Chất điện môi 2.6. Phân loại εr - hằng số điện môi của chất điện môi ε0 - hằng số điện môi của không khí hay chân không 1 ε0 = = 8,84.10 −12 36π .10 9 S - diện tích hữu dụng của bản cực [m2] d - khoảng cách giữa 2 bản cực [m] - Đơn vị đo C: F, μF, nF, pF … 17/116 FEE1-PTIT Lecture 2 19 FEE1-PTIT Lecture 2 20
2.2 Các tham số kỹ thuật đặc trưng của tụ điện 2.2 Các tham số kỹ thuật đặc trưng của tụ điện - Trị số dung lượng và dung sai - Điện áp làm việc a. Trị số dung lượng (C) - Hệ số nhiệt Dung sai của tụ điện: Đây là tham số chỉ độ chính xác của trị số dung lượng thực tế so với trị số danh định của nó. Dung sai của tụ - Dòng điện rò điện được tính theo công thức : - Sự phân cực C t . t − C d .d .100% C d .d b. Điện áp làm việc: Điện áp cực đại có thể cung cấp cho tụ điện hay còn gọi là "điện áp làm việc một chiều“, nếu quá điện áp này lớp cách điện sẽ bị đánh thủng và làm hỏng tụ. FEE1-PTIT Lecture 2 21 FEE1-PTIT Lecture 2 22 c. Hệ số nhiệt d. Dòng điện rò - Do chất cách điện đặt giữa 2 bản cực nên sẽ có một dòng điện rò rất bé - Mỗi một loại tụ điện chịu một ảnh hưởng với khoảng nhiệt độ do nhà chạy qua giữa 2 bản cực của tụ điện. Trị số Irò phụ thuộc vào điện trở sản xuất xác định. Khoảng nhiệt độ tiêu chuẩn thường từ: cách điện của chất điện môi. -200C đến +650C - Đặc trưng cho Irò có thể dùng tham số điện trở cách điện của tụ (có trị -400C đến +650C số khoảng vài MΩ và phụ thuộc nhiều vào nhiệt độ) nếu tụ có dòng điện rò nhỏ -550C đến +1250C - Tụ điện màng Plastic có điện trở cách điện cao hơn 100000 MΩ, còn tụ điện điện giải thì dòng điện rò có thể lên tới vài μA khi điện áp đặt vào - Để đánh giá sự thay đổi của trị số điện dung khi nhiệt độ thay đổi 2 bản cực của tụ chỉ 10 Vôn. người ta dùng hệ số nhiệt TCC và tính theo công thức sau: - Đối với điện áp xoay chiều, tổn hao công suất trong tụ được thể hiện 1 ΔC 6 qua hệ số tổn hao D: TCC = [ppm/ 0 C] .10 1P D = = th C ΔT Q Ppk - Tụ tổn hao nhỏ dùng sơ đồ tương đương nối tiếp : … - Tụ tổn hao lớn dùng sơ đồ tương đương song song: … 18/116 FEE1-PTIT Lecture 2 23 FEE1-PTIT Lecture 2 24
e. Sự phân cực 2.3 Ký hiệu của tụ - Các tụ điện điện giải ở các chân tụ thường có đánh dấu cực tính dương + + (dấu +) hoặc âm (dấu -) gọi là sự phân cực của tụ điện. Khi sử dụng phải đấu tụ vào mạch sao cho đúng cực tính của tụ. Như vậy chỉ sử Tụ thường Tụ điện giải Tụ có điện dung thay đổi dụng loại tụ này vào những vị trí có điện áp làm việc không thay đổi cực tính. Tụ điện lớn thường có tham số điện dung ghi trực tiếp, tụ điện nhỏ thường dùng mã: XYZ = XY * 10Z pF FEE1-PTIT Lecture 2 25 FEE1-PTIT Lecture 2 26 2.4 Cách đọc và ghi trị số trên tụ 2.4 Cách đọc và ghi trị số trên tụ - Hai tham số quan trọng nhất thường được ghi trên thân tụ điện là trị số + Ghi theo quy ước màu: điện dung (kèm theo dung sai sản xuất) và điện áp làm việc (điện áp - Loại có 4 vạch màu: lớn nhất). Có 2 cách ghi cơ bản: Hai vạch đầu là số có nghĩa thực của nó - Ghi trực tiếp: cách ghi đầy đủ các tham số và đơn vị đo của chúng. Vạch thứ ba là số nhân (đơn vị pF) hoặc số số 0 cần thêm vào Cách này chỉ dùng cho các loại tụ điện có kích thước lớn. Vạch thứ tư chỉ điện áp làm việc. - Loại có 5 vạch màu: Ví dụ: Trên thân một tụ mi ca có ghi: 5.000PF ± 20% 600V Ba vạch màu đầu giống như loai 4 vạch màu - Cách ghi gián tiếp theo qui ước : Vạch màu thứ tư chỉ % dung sai + Ghi theo qui ước số: Cách ghi này thường gặp ở các tụ Pôlystylen Vạch màu thứ 5 chỉ điện áp làm việc Ví dụ 1: Trên thân tụ có ghi 47/ 630: tức giá trị điện dung là 47 pF, điện TCC 1 1 áp làm việc một chiều là 630 Vdc. 1 2 3 Ví dụ 2: Trên thân tụ có ghi 0.01/100: tức là giá trị điện dung là 0,01 μF 2 3 2 3 4 4 và điện áp làm việc một chiều là 100 Vdc. 4 5 + Quy ước theo mã: Giống như điện trở: 123K/50V =12000 pF ± 10% và + điện áp làm việc lớn nhất 50 Vdc Tụ hình ống Tụ hình kẹo Tụ Tantan 19/116 FEE1-PTIT Lecture 2 27 FEE1-PTIT Lecture 2 28
2.4 Cách đọc và ghi trị số trên tụ 2.5 Sơ đồ tương đương của tụ RP RL L RS RS C C C a. Sơ đồ tương đương b. Sơ đồ tương đương c. sơ đồ tương đương tổng quát song song nối tiếp L - là điện cảm của đầu nối, dây dẫn (ở tần số thấp L ≈ 0) RS - là điện trở của đầu nối, dây dẫn và bản cực (RS thường rất nhỏ) RP - là điện trở rò của chất cách điện và vỏ bọc. RL, RS - là điện trở rò của chất cách điện C - là tụ điện lý tưởng FEE1-PTIT Lecture 2 29 FEE1-PTIT Lecture 2 30 2.6 Phân loại tụ điện 2.6 Phân loại tụ điện + Tụ mi ca: chất điện môi là mi ca, tụ mi ca tiêu chuẩn có giá trị điện dung - Tụ điện có trị số điện dung cố định khoảng từ 1 pF đến 0,1 μF và điện áp làm việc cao đến 3500V tuỳ. - Tụ điện có trị số điện dung thay đổi được. Nhược điểm: giá thành của tụ cao. a. Tụ điện có trị số điện dung cố định: Ưu điểm:Tổn hao điện môi nhỏ, Điện trở cách điện rất cao, chịu được nhiệt độ + Tụ giấy: chất điện môi là giấy, thường có trị số điện dung khoảng từ cao. 500 pF đến 50 μF và điện áp làm việc đến 600 Vdc. Tụ giấy có giá + Tụ gốm: chất điện môi là gốm. Màng kim loại được lắng đọng trên mỗi mặt thành rẻ nhất so với các loại tụ có cùng trị số điện dung. của một đĩa gốm mỏng và dây dẫn nối tới màng kim loại. Tất cả được bọc Ưu điểm: kích thước nhỏ, điện dung lớn. trong một vỏ chất dẻo. Giá trị điện dung của tụ gốm tiêu chuẩn khoảng từ 1 pF đến 0,1 μF, với điện áp Nhược điểm: Tổn hao điện môi lớn, TCC lớn. làm việc một chiều đến 1000 Vdc + Tụ màng chất dẻo: chất điện môi là chất dẻo, có điện trở cách điện lớn Đặc điểm của tụ gốm là kích thước nhỏ, điện dung lớn, có tính ổn định rất tốt, có hơn 100000 MΩ. Điện áp làm việc cao khoảng 600V. Dung sai tiêu thể làm việc lâu dài mà không lão hoá. chuẩn của tụ là ± 2,5%; hệ số nhiệt từ 60 đến 150 ppm/0C + Tụ dầu: chất điện môi là dầu Tụ màng chất dẻo nhỏ hơn tụ giấy nhưng đắt hơn. Giá trị điện dung của Tụ dầu có điện dung lớn, chịu được điện áp cao tụ tiêu chuẩn nằm trong khoảng từ 5 pF đến 0,47 μF. Có tính năng cách điện tốt, có thể chế tạo thành tụ cao áp. Kết cấu đơn giản, dễ sản xuất. 20/116 FEE1-PTIT Lecture 2 31 FEE1-PTIT Lecture 2 32