Bμi 11
V« sinh
Môc tiªu
1. §Þnh nghÜa ®−îc v« sinh nguyªn ph¸t vμ v« sinh thø ph¸t.
2. KÓ ®−îc c¸c b−íc th¨m dß chÈn ®o¸n mét cÆp vî chång v« sinh.
1. Më ®Çu
Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò v« sinh lμ mét nhiÖm vô trong ch−¬ng tr×nh ®iÒu
hoμ sinh s¶n. §iÒu trÞ v« sinh lμ mét nhu cÇu cÊp thiÕt cho nh÷ng cÆp vî
chång hiÕm con, nh»m ®¶m b¶o h¹nh phóc gia ®×nh vμ ph¸t triÓn hμi hoμ
víi x· héi. Theo thèng kª cho thÊy, cã kho¶ng 8% - 12% cÆp vî chång bÞ
hiÕm muén vμ v« sinh, tû lÖ nμy thay ®æi theo tõng vïng trªn thÕ giíi.
Hμng n¨m cã vμo kho¶ng 2 triÖu cÆp v« sinh míi vμ con sè nμy ngμy cμng
gia t¨ng.
2. §Þnh nghÜa vÒ v« sinh
2.1. §Þnh nghÜa
Mét cÆp vî chång lμ v« sinh khi ng−êi vî kh«ng thô thai, sau mét thêi
gian lËp gia ®×nh ®−îc 12 th¸ng, trong hoμn c¶nh chung sèng vμ kh«ng ¸p
dông mét ph−¬ng ph¸p h¹n chÕ sinh ®Î nμo.
2.2. Sù kh¸c biÖt gi÷a v« sinh nguyªn ph¸t vμ v« sinh thø ph¸t
− V« sinh nguyªn ph¸t: hai vî chång ch−a bao giê cã thai, mÆc dï
chung sèng víi nhau, ®ang ë trong mét t×nh thÕ cã kh¶ n¨ng thô thai vμ
mong muèn cã thai, Ýt nhÊt ®· 12 th¸ng.
− V« sinh thø ph¸t: hai vî chång tr−íc kia ®· cã con hoÆc ®· cã thai,
nh−ng sau ®ã kh«ng thÓ cã thai l¹i, mÆc dï ®ang sèng víi nhau, ®ang ë
trong mét t×nh thÕ cã kh¶ n¨ng thô thai vμ mong muèn cã thai, Ýt nhÊt ®·
12 th¸ng.
3. Nguyªn nh©n v« sinh
C¶ phô n÷ lÉn nam giíi hoÆc lμ c¶ 2 ®Òu cã thÓ bÞ v« sinh. Kho¶ng
40% tr−êng hîp v« sinh thuéc vÒ n÷, 30% thuéc vÒ nam, 20% thuéc vÒ c¶ 2
vμ 10% kh«ng râ lý do.
− Cã nh÷ng yÕu tè kh¸c nhau cã thÓ dÉn tíi v« sinh n÷. Nh÷ng bÊt
th−êng vÒ cÊu t¹o cña c¬ quan sinh dôc, cã thÓ ng¨n c¶n kh«ng cho tinh
133
trïng ®Õn gÆp trøng, hoÆc g©y c¶n trë kh«ng cho trøng ®· thô tinh lμm tæ
trong buång tö cung. Nh÷ng bÊt th−êng vÒ néi tiÕt, còng cã thÓ g©y nªn
rèi lo¹n vÒ rông trøng vμ g©y nªn khã kh¨n cho viÖc thô thai. Nh÷ng yÕu
tè ngoμi bé phËn sinh dôc nh−: sö dông thuèc, thôt röa ©m ®¹o sau giao
hîp hoÆc giao hîp kh«ng th−êng xuyªn, còng cã thÓ lμm gi¶m kh¶ n¨ng
sinh s¶n.
− Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña nam giíi cã thÓ lμ do bÊt
th−êng vÒ sinh tinh, bÊt th−êng vÒ cÊu tróc, bÊt th−êng vÒ chøc n¨ng t×nh dôc.
− C¸c yÕu tè phèi hîp cña c¶ vî vμ chång cã thÓ ¶nh h−ëng tíi sinh
s¶n nh− néi tiÕt tè nam vμ n÷, bÊt th−êng vÒ cÊu tróc, stress, hoÆc th«ng
tin sai lÖch vÒ t×nh dôc.
4. Kh¸m vµ chÈn ®o¸n v« sinh
Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n v« sinh, tû lÖ xuÊt hiÖn chia ®Òu ë nam vμ
n÷. Do ®ã, khi kh¸m vμ chÈn ®o¸n v« sinh phi cÇn th¨m kh¸m c vî lÉn
chång ®Ó t×m hiÓu nguyªn nh©n vμ tõ ®ã ®iÒu trÞ míi cã kÕt qu¶.
CÇn nhí: hiÕm muén vμ v« sinh lμ vÊn ®Ò cña mét cÆp vî chång, chø
kh«ng ph¶i cña mét c¸ nh©n
4.1. Hái bÖnh sö vμ th¨m kh¸m
BÖnh nh©n sÏ ®−îc hái vÒ t×nh tr¹ng bÖnh, kh¸m phô khoa tæng qu¸t,
trªn c¬ së ®ã sÏ quyÕt ®Þnh nªn lμm nh÷ng xÐt nghiÖm g× thªm.
C¸c xÐt nghiÖm ®Ó chÈn ®o¸n v« sinh, th−êng ®ßi hái ng−êi bÖnh ph¶i
mÊt nhiÒu thêi gian vμ ®i l¹i nhiÒu lÇn. Do ®ã, c¶ ng−êi bÖnh vμ thÇy thuèc
ph¶i kiªn nhÉn vμ cïng hîp t¸c ®Ó cã chÈn ®o¸n ®óng vμ quyÕt ®Þnh c¸ch
®iÒu trÞ thÝch hîp.
4.2. C¸c xÐt nghiÖm th¨m dß cho mét cÆp vî chång v« sinh
§Ó cã thai cÇn 4 ®iÒu kiÖn:
Cã phãng no·n vμ no·n tèt
Tinh dÞch vμ tinh trïng tèt
Tinh trïng vμ no·n cã gÆp nhau vμ kÕt hîp tèt
Trøng lμm tæ ph¸t triÓn tèt
C¸c xÐt nghiÖm th¨m dß sau ®©y gióp t×m ra nguyªn nh©n v« sinh
4.2.1. Th¨m dß phãng no·n
Nh÷ng phô n÷ cã chu kú kinh nguyÖt tù nhiªn ®Òu ®Æn hμng th¸ng
th× th−êng cã phãng no·n, nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lu«n lu«n ®óng.
134
Nh÷ng phô n÷ cã rèi lo¹n phãng no·n hay kh«ng phãng no·n, th−êng
cã kinh kh«ng ®Òu hay kh«ng cã kinh. Do ®ã, ®Ó biÕt phô n÷ cã phãng no·n
hay kh«ng cÇn thùc hiÖn mét sè th¨m dß sau:
− §o biÓu ®å th©n nhiÖt c¬ së: ®o th©n nhiÖt mçi buæi s¸ng tr−íc khi
thøc dËy, ghi vμo b¶ng th©n nhiÖt. NÕu nöa sau cña chu kú kinh mμ nhiÖt
®é t¨ng lªn 0,50C th× cã thÓ cã phãng no·n
− ChØ sè cæ tö cung
− §Þnh l−îng Progesteron ngμy thø 21 vßng kinh
− §Þnh l−îng FSH, LH, estrogen trong m¸u
4.2.2. ChÊt l−îng tinh trïng
Tinh dÞch ®å lμ mét trong nh÷ng xÐt nghiÖm c¬ b¶n nhÊt. Th«ng qua tich
dÞch ®å, chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ s¬ bé kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ng−êi chång.
Mét sè gi¸ trÞ b×nh th−êng cña tinh dÞch ®å (theo tiªu chuÈn cña Tæ
chøc Y tÕ ThÕ giíi 1999)
− ThÓ tÝch tinh dÞch: ≥ 2ml
− MËt ®é tinh trïng: ≥ 20 triÖu tinh trïng/ml
− Tinh trïng di ®éng nhanh: ≥ 25%,hay tæng tinh trïng di ®éng ≥ 50%
− H×nh d¹ng b×nh th−êng: ≥ 30%
− Tû lÖ tinh trïng sèng: ≥ 75%
− Sè l−îng b¹ch cÇu: <1 triÖu/ml
Ng−êi chång lÊy tinh dÞch b»ng c¸ch thñ d©m, víi thêi gian kiªng giao hîp
tõ 3 - 5 ngμy. Dùa vμo kÕt qu¶ tinh dÞch ®å, nÕu bÊt th−êng, ng−êi chång sÏ
®−îc th¨m kh¸m vμ lμm c¸c xÐt nghiÖm kh¸c.
4.2.3. Tinh trïng vμ trøng cã thÓ gÆp nhau ®−îc kh«ng
Chôp X quang buång tö cung - èng dÉn trøng: gióp ph¸t hiÖn nh÷ng
dÞ d¹ng tö cung, t¾c nghÏn èng dÉn trøng, cã kh¶ n¨ng ng¨n c¶n trøng vμ
tinh trïng gÆp nhau.
4.2.4. Tö cung cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ph«i lμm tæ vμ ph¸t triÓn ®−îc kh«ng
− §Þnh l−îng progesteron: kh¶o s¸t chøc n¨ng hoμng thÓ
− Sinh thiÕt niªm m¹c tö cung
Thêi ®iÓm lμm c¸c xÐt nghiÖm th¨m dß:
− BiÓu ®å th©n nhiÖt ghi tõ ngμy cã kinh thø 3
− §Þnh l−îng FSH, LH tõ ngμy thø 2 - 4 vßng kinh
135
− §Þnh l−îng progesteron vμo ngμy thø 21 vßng kinh
− Chôp buång tö cung - èng dÉn trøng: sau s¹ch kinh (kho¶ng ngμy
thø 6 - 11 cña vßng kinh)
− Sinh thiÕt niªm m¹c tö cung tr−íc cã kinh 2 - 3 ngμy (kiªng giao hîp)
Th−êng khuyªn bÖnh nh©n ®Õn kh¸m v« sinh ngay sau s¹ch kinh, ®Ó
cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi lμm tuÇn tù nhiÒu xÐt nghiÖm vμ cã thÓ hoμn tÊt c¸c
xÐt nghiÖm th¨m dß trong mét vßng kinh.
5. §iÒu trÞ v« sinh
5.1. VÒ phÝa ng−êi vî
− §iÒu trÞ viªm nhiÔm ®−êng sinh dôc, nÕu cã tr−íc khi th¨m dß
nguyªn nh©n v« sinh. Cã kho¶ng 5% bÖnh nh©n v« sinh, ®· cã thÓ cã thai
sau khi ®iÒu trÞ viªm nhiÔm.
− §iÒu trÞ v« sinh do t¾c èng dÉn trøng: phÉu thuËt mæ th«ng èng dÉn
trøng qua ®−êng bông hoÆc qua néi soi.
− KÝch thÝch sù phãng no·n b»ng c¸c thuèc néi tiÕt
5.2. VÒ phÝa ng−êi chång
− §èi víi nh÷ng tr−êng hîp liÖt d−¬ng, cÇn th¨m kh¸m vμ héi chÈn
cÈn thËn ®Ó x¸c ®Þnh nguyªn nh©n do néi tiÕt, viªm nhiÔm hay thÇn kinh.
− §èi víi nh÷ng tr−êng hîp kh«ng cã tinh trïng, cÇn x¸c ®Þnh xem
®©y lμ do tinh hoμn kh«ng sinh s¶n hay lμ do t¾c èng dÉn tinh.
− §èi víi nh÷ng tr−êng hîp tinh trïng Ýt, cÇn xem xÐt vÒ kh¶ n¨ng
chÕ tiÕt ë c¸c tinh hoμn cô thÓ cña c¸c èng sinh tinh, nh−ng còng cã thÓ
kh¶ n¨ng sinh tinh cña tinh hoμn vÉn b×nh th−êng hoÆc chØ suy gi¶m Ýt
trong khi ®ã l¹i cã kÌm theo t¾c b¸n phÇn c¸c èng dÉn tinh.
− Tinh trïng yÕu vμ tinh trïng chÕt tû lÖ cao, cã thÓ do gi·n tÜnh
m¹ch tinh, g©y ø trÖ tuÇn hoμn vμ thiÕu d−ìng khÝ. PhÉu thuËt th¾t tÜnh
m¹ch tinh cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc mét sè ®¸ng kÓ c¸c tr−êng hîp trªn.
5.3. Ph−¬ng ph¸p hç trî sinh s¶n
Thô tinh trong èng nghiÖm: mét sè v« sinh kh«ng cã kh¶ n¨ng ®iÒu
trÞ th× ph¶i t×m biÖn ph¸p thô tinh trong èng nghiÖm, råi chuyÓn ph«i vμo
tö cung.
− V« sinh do èng dÉn trøng kh«ng cã kh¶ n¨ng phÉu thuËt.
− Suy sím buång trøng, cÇn no·n cña ng−êi cho.
− V« sinh kh«ng râ nguyªn nh©n.
136
6. Vai trß cña ng−êi hé sinh trong ®iÒu trÞ v« sinh
6.1. T− vÊn
− T− vÊn ®èi víi nh÷ng cÆp vî chång sau khi lËp gia ®×nh trªn 12
th¸ng, sèng gÇn nhau, kh«ng ¸p dông biÖn ph¸p tr¸nh thai nμo, mμ ch−a
cã thai nªn ®i kh¸m vμ ®iÒu trÞ.
− Qua th¨m kh¸m, cung cÊp th«ng tin cho bÖnh nh©n víi sù hç trî vμ
th«ng hiÓu: v« sinh lμ mét vÊn ®Ò vÒ tinh thÇn, x· héi vμ y häc.
− §¶m b¶o cÆp vî chång hiÓu ®−îc gi¶i phÉu, sinh lý b×nh th−êng vμ
c¸c yªu cÇu ®Ó cã thai.
− CÇn kh¸m sím vμ kh¸m ®óng chç. Tu©n thñ chÕ ®é ®iÒu trÞ vμ cã
sù hîp t¸c c¶ vî vμ chång
− Khi cã thai cÇn theo dâi thai ®Þnh kú t¹i c¬ së m×nh kh¸m ch÷a v« sinh
6.2. Hç trî ®iÒu trÞ v« sinh
− H−íng dÉn, ®éng viªn vμ gi¸m s¸t ng−êi bÖnh trong qu¸ tr×nh ®iÒu
trÞ: c¸ch sö dông thuèc, ph¸t hiÖn vμ xö trÝ c¸c t¸c dông phô cña thuèc,
ph¸t hiÖn nh÷ng bÊt th−êng, trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ...
− §«n ®èc, nh¾c nhë c¸c cÆp vî chång kh¸m l¹i theo ®óng hÑn.
6.3. Khi ng−êi phô n÷ ®iÒu trÞ v« sinh cã kÕt qu¶, ng−êi hé sinh cÇn chó ý
mét sè vÊn ®Ò khi ch¨m sãc thai nghÐn:
− H−íng dÉn vμ gi¸m s¸t thai phô thùc hiÖn tèt vÖ sinh thai nghÐn
− Gi¸m s¸t sö dông thuèc theo y lÖnh cña b¸c sÜ (nÕu cã).
− H−íng dÉn vμ hç trî thai phô kh¸m thai theo hÑn cña thÇy thuèc
− H−íng dÉn thai phô tù ph¸t hiÖn vμ ph¸t hiÖn sím c¸c dÊu hiÖu bÊt
th−êng vÒ thai nghÐn, còng nh− vÒ søc kháe cña thai phô, chuyÓn ngay thai
phô lªn tuyÕn trªn.
− H−íng dÉn thai phô chê ®Î t¹i c¸c c¬ së y tÕ cã ®iÒu kiÖn phÉu thuËt.
7. Dù phßng v« sinh
− §Ò phßng c¸c bÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc vμ ph¶i ph¸t triÓn mét
ph−¬ng ph¸p chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh vμ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng
t×nh dôc.
− CÇn tham vÊn tèt, chÈn ®o¸n vμ ®iÒu trÞ sím c¸c tr−êng hîp v« sinh.
T− vÊn ®èi víi nh÷ng cÆp vî chång, sau khi lËp gia ®×nh trªn 12 th¸ng,
sèng gÇn nhau, kh«ng ¸p dông biÖn ph¸p tr¸nh thai nμo mμ ch−a cã thai,
nªn ®i kh¸m vμ ®iÒu trÞ.
137