Chú thích ảnh – Một cách quyến rũ bạn đọc
Mở tờ báo, người đọc có xu hướng hình ảnh trước rồi họ sẽ quyết định xem
có nên tiếp tục đọc nữa không? Tấm ảnh tham gia vào việc đưa thông tin sao
cho hấp dẫn, quyến rũ người đọc. Có không ít những những tấm ảnh tốt đủ
cho bạn đọc hiểu trọn vẹn mọi vấn đề, bên cạnh những ảnh thiếu thông tin
hoặc gây hiểu nhầm.
Không phải lúc nào cũng có thể dùng ảnh để thay cho lời nói, bài viết. Có trường
hợp “một bức ảnh có giá trị hơn cả bài diễn văn”, như ảnh một đám cháy có thể
nói nhiều hơn một bài tường thuật về đám cháy. Nhưng nếu như cần có một bức
ảnh minh họa tốt cho báo cáo của chính phủ về vấn đề kinh tế thì lại là một vấn đề
khác?
Nhiều nghiên cứu về nhiếp ảnh báo chí và truyền thông đã nói đến sự hiện diện
của những bức ảnh khiến người đang đọc báo phải dừng lại để suy ngẫm, tức là
khả năng bạn đọc tiếp tục đọc báo sẽ tăng lên, trường hợp khác, ảnh còn là nơi
“thư giãn” sau khi người đọc nghiền ngẫm các bài báo viết dài với nhiều vấn đề
phức tạp. Các ảnh với khuôn khổ khác nhau, ngang, dọc hoặc vuông… đứng độc
lập hoặc bên cạnh nhau (trong một nhóm ảnh, phóng sự ảnh…) hoặc minh họa cho
bài viết… đã tạo sự uyển chuyển trên một tờ báo, điều mà hình ảnh trên truyền
hình với một kích thước và hình dáng không đổi… không bao giờ có được.
Có những tấm ảnh rõ ràng và đẹp đến nỗi tưởng như không cần phải chú thích vì
ảnh đã nói lên tất cả? Chuyện quá khứ và chuyện sắp đến thì sao nói được? Ảnh
nghệ thuật thì thông tin không là mục đích hàng đầu. Nói không cần chú thích là
muốn nhấn tới nhu cầu trang trí chứ không đến nhu cầu thông tin. Loichervouet –
Tổng giám đốc Trường Đại học Báo chí Lile (Cộng hòa Pháp) trong cuốn “Viết
cho độc giả” có nêu trường hợp các tờ báo hoặc bản tin nội bộ thường đặt trên
trang đầu một ảnh đẹp chụp đàn bướm, vườn hoa, cảnh hoàng hôn… đôi khi
chiếm cả trang nhất mà không có lời chú thích nào. Theo ông đó như một lời tự
thú là “trong ruột tôi chẳng có thông tin gì đâu” (?!). Ông coi đó là lối làm báo
không chuyên nghiệp.
Dưới đây là một số dạng, cách chú thích ảnh:
1. Kiểu tin vắn: Loại này không nên viết quá dài, cần nêu sự kiện. Dưới ảnh cần
viết sao cho người xem hiểu thêm địa điểm, thời gian xảy ra sự kiện. Ví dụ một
ảnh chụp tai nạn giao thông, xe hơi đâm vào xe máy cần có chú thích: ở đâu, lúc
nào, có mấy người bị thương?
Với ảnh chụp một người nổi tiếng thì đừng nghĩ là người đọc nào cũng biết về họ.
Phải viết tên người đó. Nếu ảnh chụp nhiều người thì phải chỉ vị trí của nhân vật
cần giới thiệu kèm theo chức danh của họ.
Nhưng nếu chụp đông người thì cũng không nên “từ phải sang trái…”, bởi không
phải ai cũng có thì giờ để xem hết lời chú thích dài dằng dặc như thế.
2. Gợi sự tò mò: Có thể chỉ là một con số, lời bình dí dỏm. Ảnh chụp hai người
thi chạy đang ở bục xuất phát, chú thích có thể gợi: “Liệu anh X. có tiếp tục là nhà
vô địch?” hoặc “Ai sẽ đoạt huy chương Vàng?”.
3. Diễn giải: Tuy là thông tin sự kiện nhưng lời chú thích sẽ giúp bạn đọc hiểu
thêm những gì sau tấm ảnh, hướng họ vào chủ đề nào? Ai cũng biết từ ngữ dễ gây
hiểu lầm, ảnh đôi khi gây hiểu lầm tai hại vấn đề là chú thích sao cho bạn đọc tan
đi mọi điều còn nghi vấn.
Ảnh chụp người đàn ông đang đọc báo ở hành lang rộng và sạch sẽ. Ảnh này có
thể chú thích “Báo chí ngày ngày đến với người dân”, “Bệnh viện X. mở rộng trên
quy mô… hay tạo điều kiện cho người nhà đến thăm người thân”, hoặc “Hồi hộp
đợi chờ người nhà trong phòng cấp cứu”… Vấn đề là người chụp định giới thiệu,
đưa thông tin nào đến với người xem?
4. Tổng hợp: Là cách để bổ sung thông tin, là cách lợi dụng để tạo ra một thông
tin độc lập. Ví dụ: Dưới tấm ảnh chụp đ/c Nguyễn Cộng Hòa – Phó đô đốc quân
chủng Hải quân đang nghe điện thoại di động có thể ghi chú thích: “Niềm vui đến
từ các đảo thuộc quần đảo Trường Sa khi Viettel đã phủ sóng toàn bộ” hoặc
“Đồng chí phó đô đốc gọi điện chúc mừng các chiến sỹ ở DK1”.
Chú thích ảnh nên ở đâu? Dồn tất cả chú thích xuống cuối trang và ghi “ảnh bên
trái… ảnh bên phải…” không phải là cách làm hay, ngay cả trong trường hợp để
như vậy nhìn trang báo có gọn và đẹp hơn, hoặc giả đóng số 1, 2, 3, 4, 5 trong cái
khung như trường hợp đăng 1 phóng sự ảnh.
