Chương IV: Lớp phụ chân mái chèo

Chia sẻ: Nguyễn Đăng Khoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

112
lượt xem 25
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cũng tương tự như sinh vật trong bộ cladocera, copepada là nhóm sinh vật phân bố rộng rãi trên toàn cầu...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương IV: Lớp phụ chân mái chèo

Chæång IV LÅÏP PHUÛ CHÁN MAÏI CHEÌO (COPEPODA) Cuîng tæång tæû nhæ sinh váût trong bäü Cladocera, Copepoda laì nhoïm caïc sinh váût phán bäú räüng trãn toaìn cáöu, coï thãø laì sinh váût näøi, säúng âaïy hay åí vuìng ven båì cuía caïc thuíy væûc næåïc ngoüt. Chuïng coï thãø täön taûi våïi säú læåüng nhoí hay khäng täön taûi åí caïc thuíy væûc âáöu nguäön nhæ suäúi. I. Âàûc Âiãøm Chung 1. Hçnh thaïi Chiãöu daìi biãún âäüng trong trong khoaíng 0.3-3.2 mm nhæng âa pháön coï chiãöu daìi nhoí hån 2.0 mm. Cå thãø coï maìu náu hay håi xaïm, nhæîng loaìi säúng åí vuìng triãöu coï maìu saïng hån, coï thãø coï maìu têm hay âoí. Maìu sàõc laì do sæû phán bäú cuía caïc haût maìu caroten coï taïc duûng baío vãû cå thãø chäúng laûi taïc haûi cuía Hçnh 4.1: caïc daûng phäø biãún cuía Copepoda. A: Cyclopoida; aïnh saïng. Cå thãø tæång B: Calanoida vaì C: Harpacticoida âäúi thuáön nháút vãö cáúu taûo, sæû khaïc biãût giæîa caïc loaìi âæåüc nháûn daûng qua sæû khaïc biãût cuía caïc âäi phuû bäü. Låïp phuû Copepoda chia thaình hai bäü laì Eucopepoda vaì Branchiura trong âoï coï 6 bäü phuû laì Caligoida, Lernaeopodoida, Arguloida (säúng kyï sinh) vaì Calanoida, Cyclopoida, Harpacticoida säúng tæû do. Nhoïm säúng kyï sinh coï
Chæång IV: Låïp phuû Chán... hçnh daûng ráút biãún âäøi vaì thêch nghi våïi âiãöu kiãûn kyï sinh. Nhoïm säúng tæû do coï cå thãø phán âäút, hçnh daìi hay hçnh truû vaì chia thaình 3 pháön laì âáöu, ngæûc vaì buûng. Vuìng ngæûc coï 7 âäút nhæng âäút thæï 1 vaì coï thãø âäút thæï 2 kãút håüp våïi pháön âáöu nàòm trong voí giaïp. Coï thãø hai âäi chán ngæûc thæï 4 vaì thæï 5 hay thæï 5 vaì thæï 6 håüp laûi thaình 1 Hçnh 4.2: Phán bäú caïc âäút trãn caïc bäü phuû cuía Copepoda âäút. Pháön buûng coï tæì 3-5 âäút, thæåìng thç coï 4 âäút. Âäút ngæûc cuäúi vaì âäút buûng âáöu tiãn dênh laûi våïi nhau. Mäùi âäút coï hçnh truû ngàõn vaì cæïng, caïc âäút näúi våi nhau bàòng mäüt voìng mãöm deío vaì ngàõn. Khåïp näúi laìm con váût cæí âäüng dãù daìng laì khåïp phán biãût giæîa pháön âáöu vaì thán. Pháön thán gäöm coï caïc âäút buûng vaì âäút ngæûc thæï 7 (coï khi laì âäút thæï 6). Pháön âáöu tháût sæû coï 5 âäi phuû bäü âoï laì: ráu A1 (antennules), ráu A2 (antennae), haìm trãn (maxillae) 1 vaì haìm trãn 2, haìm dæåïi (mandibles). Âäút ngæûc âáöu tiãn dênh våïi âáöu coï mäüt âäi chán haìm (maxillipeds) vaì tæìng âäút ngæûc coìn laûi mang mäüt âäi chán båi. Trong mäüt vaìi loaìi åí âäút ngæûc thæï 7 tiãu giaím vaì âäút naìy khäng coìn pháön phuû. a. Pháön phuû âáöu: ráút biãún âäøi tuìy theo chæïc nàng. Ráu A1 daìi vaì chè coï mäüt nhaïnh, bao gäöm 25 âäút, âáy laì cå quan caîm giaïc nhæng cuîng coï thãø duìng âãø váûn âäüng. Caí hai ráu A1 con âæûc cuía Cyclopoida vaì Harpacticoida laì cå quan sinh duûc duìng trong luïc bàõt càûp. Riãng Calanoida chè coï ráu A1 bãn phaíi laìm nhiãûm vuû sinh duûc. Ráu A2 74
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 ngàõn hån, coï 2 hay 1 nhaïnh coï vai troì quan troüng trong viãûc caîm giaïc, riãng åí Harpacticoida caïc ráu naìy coï thãø duìng âãø nàõm bàõt âæåüc. Caïc âäi haìm biãún âäøi âãø láúy thæïc àn. b. Pháön phuû ngæûc: caïc âäi chán ngæûc biãún âäøi tæì luïc bàõt âáöu cho âãún hai âäi chán cuäúi. Nhoïm säúng tæû do âäi chán thæï 6 luän thiãúu åí con caïi hay biãún âäøi chè coìn daûng så khai (åí con âæûc). Âäi chán säú 5 giaím hay tiãu giaím åí nhoïm Cyclopoida vaì Harpacticoida, nhæng åí Calanoida thç âäi chán naìy phaït triãøn cán âäúi åí con caïi vaì báút âäúi xæïng åí con âæûc, khê âoï noï biãún âäøi thaình caïi moïc. c. Chaûc âuäi: âäút cuäúi cuìng cheí Hçnh 4.3: Caïc pháön phuû trãn calanoida hai taûo ra hai nhaïnh âuäi. Cáúu truïc cuía noï âån giaín coï hçnh truû khäng phán nhaïnh vaì cuîng khäng giäúng våïi pháön phuû naìo åí âáöu vaì ngæûc Thäng thæåìng trãn cå thãø con váût coï 5 daûng tå maînh mai phaït Hçnh 4.4: Pháön phuû trãn cå thãø cuía Harpacticoida triãøn tæì bäü voí ngoaìi âoï laì (1) ráu khæïu giaïc vaì (2) bäún daûng khaïc nàòm åí pháön phuû cuía copepoda nhæ gai låïn, gai nhoí, tå ngàõn hay tå daìi. Caïc pháön phuû naìy coï chæïc 75
Chæång IV: Låïp phuû Chán... nàng khaïc nhau tuìy theo nåi säúng cuía noï, thæåìng giuïp con váût båi, boì hay láúy thæïc àn, cuîng coï khi caîm giaïc. Ngoaìi ra pháön tå daìi åí âuäi coï taïc âäüng cán bàòng hay äøn âënh khi båi läüi. 2. Cáúu taûo trong Viãûc nghiãn cæïu vãö cáúu taûo bãn trong cuía Copepoda ráút khoï khàn vç coï mäüt hãû cå ráút phæïc taûp. a. Hãû tuáön hoaìn: xoang tim chè coï åí bäü phuû calanoida, coìn caïc bäü phuû khaïc coï voìng tuáön hoaìn âån giaín gäöm caïc maûch maïu tæì hãû tiãu hoaï, hãû váûn âäüng vaì caïc phuû bäü âi vãö xoang tim. b. Hãû hä háúp: sæû trao âäøi O2 vaì CO2 xaíy ra trãn bãö màût Hçnh 4.5: Tuyãún sinh duûc åî caïc daûng cuía Copepoda. cå thãø vaì mäüt vaìi nåi nhæ pháön cuäúi cuía äúng tiãu hoïa âæåüc huït vaì âáøy båíi hãû cå bãn ngoaìi. c. Hãû baìi tiãút: cháút thaíi âæåüc thaíi ra qua tuyãún åí haìm trãn gáön phêa âáöu, tuy váûy pháön sau cuía âoaûn ruäüt cuäúi cuîng coï chæïc nàng baìi tiãút. d. Hãû tháön kinh: táûp håüp laûi åí pháön âáöu, mäüt màût laìm nhiãûm vuû caîm giaïc tháúy roí táûp trung laûi thaình âiãøm màõt. Theo Stricker (1975) quan saït dæåïi maïy scan âiãûn tæí tháúy âæåüc sæû táûp trung cuía caïc nuït caîm giaïc vaì tå caîm giaïc trãn thán cuía Coepoda. 3. Biãún hçnh Trong chu kyì säúng cuía Copepoda, thäng thæåìng coï 4 daûng hçnh thaïi laì: træïng, 6 giai âoaûn áúu truìng nauplius, 5 giai âoaûn copepodid vaì træåíng thaình. 76
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 Træïng cuía Copepoda nåí thaình áúu truìng nhoí, hoaût âäüng goüi laì nauplius. Chuïng coï 3 âäi phuû bäü âãø sau âoï biãún thaình ráu A1, A2 vaì haìm dæåïi. Khi läüt xaïc sang giai âoaûn II, chuïng chè coï thãm haìm trãn. Coï 4 giai âoaûn áúu truìng vaì 5 giai âoaûn tiãön træåíng thaình khi biãún thaình con træåíng thaình coï khaí nàng sinh saín. Sau mäùi láön läüt xaïc, con váût låïn lãn vaì daìi hån âäöng thåìi coï thãm phuû bäü. Thê duû nhæ Nauplius IV coï âuí caïc phuû bäü cuía âäi chán thæï 2, Copepodid I coï 4 âäút ngæûc vaì coï phuû bäü åí âäi chán thæï 4. Cyclopoida coï 5 giai âoaûn nauplius coìn Harpacticoida coï 4 hoàûc 5 giai âoaûn. Thåìi gian âãø hoaìn thaình mäüt chu kyì säúng tæì træïng cho âãún khi sinh saín biãún âäüng tuìy theo loaìi vaì âiãöu kiãûn mäi træåìng. 4. Váûn âäüng Harpacticoida boì hay chaûy trãn nãön âaïy hoàûc giaï thãø, nhæng mäüt säú loaìi thuäüc bäü phuû Calanoida vaì Cyclopoida di chuyãøn Hçnh 4.6: Caïc giai âoaûn phaït triãøn cuía Cyclopoida bàòng caïch båi läüi màûc (Eucyclops serrulatus). N: nayuplius, C: Copepodid. Theo Einsle, 1989). duì trong thuíy væûc coï nhiãöu giaï thãø. Theo Storch (1929) thç Diaptomus båi läüi cháûm vaì nheû nhæ thãú chuïng coï thãø láúy thæïc àn qua pháön miãûng vaì ráu A2. Caïch láúy thæïc àn naìy bë ngàõc 77
Chæång IV: Låïp phuû Chán... quaîng giæîa hai láön nhaíy khi caïc âäi chán keïo maûnh vãö sau trong khi váûn âäüng. Ngay khi chán cuía copepoda âáûp maûnh vaì tiãúp theo laì sæû váûn âäüng cuía caïc âäi ráu, hoaût âäüng naìy nhanh khoaíng 1/12 giáy. Trong caí hai nhoïm Cyclopoida vaì Calanoida, chaûc âuäi coï taïc duûng nhæ laì baïnh laïi. 5. Dinh dæåîng Hçnh 4.7: Caïc giai âoaûn phaït triãøn cuía Calanoida Eudiaptomus vulgaris. N: nauplius; C: copepodid (Theo Einsle, 1989). Tuìy theo nhoïm sinh váût maì coï caïch láúy thæïc àn vaì læa choün loaûi thæïc àn thêch håüp. - Pháön miãûng cuía bäü phuû Harpacticoida thêch nghi våïi kiãøu láúy thæïc àn laì caìo cáúu, saìng loüc vaì caûp thæïc àn tæì âaïy thuíy væûc. - Thæïc àn cuía Calanoida chuí yãúu laì phiãu sinh váût âæåüc loüc qua ráu A1 (quay, xoàõn) vaì ráu A2 (âáûp våí thæïc àn) âæa vaìo doìng næåïc, tæì âáy noï seî âæåüc loüc qua pháön miãûng nháút laì åí haìm trãn. Cuîng coï yï kiãún cho ràòng Calanoida láúy thæïc àn chuí âäüng kãút håüp våïi viãûc àn loüc vaì chuïng coï khaí nàng læûa choün cåí vaì loaûi taío æa thêch. - Pháön miãûng cuía Cyclopoida biãún âäøi âãø thêch nghi våïi läúi àn chuí âäüng bàòng caïch bàõt láúy váût mäöi, thæïc àn cuía chuïng laì taío vaì âäüng 78
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 váût âån baìo, âäüng váût âa baìo cåí nhoí nháút laì nhoïm giaïp xaïc khaïc cuîng nhæ laì detritus. Hiãûn tæåüng àn nhau xaíy ra phäø biãún khi chuïng chæa thaình thuûc. 6. Sinh saín Táûp tênh sinh saín háöu nhæ giäúng nhau åí nhoïm copepoda säúng tæû do, nhæng caïc loaìi khaïc nhau coï thåìi kyì sinh saín khaïc nhau. Nhæng laûi coï ráút êt säú liãûu vãö táûp tênh sinh saín cuía nhoïm harpacticoida. Con âæûc duìng ráu A2 vaì chán ngæûc V äm láúy con caïi, thåìi gian äm nhau trong Hçnh 4.8: Caïc daûng phaït triãøn cuía Harpacticoida Canthocamptus khoaíng vaìi phuït hay staphylinus (theo Schminke, 1982 vaì Sarvala, 1977). coï khi lãn âãún vaìi ngaìy. Con âæûc äm con caïi træåïc khi con caïi läüt xaïc âãø thaình thuûc. Con âæûc cuía Calanoida coï läù caîm giaïc nàòm trãn âäút sinh duûc báút âäúi xæïng, trong khi äm nhau con âæûc seî âæa tinh truìng vaìo tuïi chæa tinh cuía con caïi nhåì sæû häø tråü cuía chán ngæûc. Sæû thuû tinh tháût sæû xaíy ra khi hai caï thãø âaî taïch råìi nhau vaì con caïi âeí træïng, quaï trçnh naìy hoaìn thaình trong vaìi phuït hay caí thaïng sau khi bàõt càûp. 79
Chæång IV: Låïp phuû Chán... Træïng thuû tinh seî âæåüc giæî trãn mçnh con caïi trong 1 hay 2 tuïi træïng cho âãún khi nåí thaình áúu truìng, khi træïng væìa nåí thç nhoïm træïng khaïc bàõt âáöu sinh ra vaì tiãúp tuûc âæåüc thuû tinh 7 .Vai troì Tham gia vaìo chu trçnh váût cháút trong thuíy væûc, chuïng laì nhoïm sinh váût trung giang trong báûc dinh dæåîng giæîa vi khuáøn, taío vaì protozoa våïi nhoïm sinh váût àn phiãu sinh, chuïng khäng laì thæïc àn täút nhæ Cladocera. Laì kyï chuí trung gian mang kyï sinh truìng gáy bãûnh cho âäüng váût báûc cao. Gáy bãûnh hay giãút caï con. 8. Phán bäú Âáy laì nhoïm sinh váût coï nguäön gäúc biãøn, chuïng traíi qua quaï trçnh tiãún hoaï âãø âi vaìo vuìng næåïc ngoüt. Cyclops laì nhoïm sinh váût næåïc ngoüt phán bäú räüng trãn thãú giåïi. Háöu hãút harpacticoida säúng åí næåïc ngoüt âãöu thuäüc hoü Canthocamptidae, chuïng phán bäú räüng tæì vuìng biãøn âãún vuìng næåc låü vaì næåïc ngoüt. Copepoda chëu âæûng âiãöu kiãûn thiãúu oxy täút hån Cladocera âoï laì do khaí nàng trao âäøi cháút täút trong âiãöu kiãûn thiãúu oxy åí nãön âaïy thuíy væûc. 9. Thu tháûp Duìng læåïi phiãu sinh âãø loüc láúy chuïng, âãø thu âæåüc harpacticoida thç ráút khoï. Caïch láúy buìn âaïy vãö nuäi trong loü cuîng coï thãø tçm âæåüc chuïng. 10. Gáy nuäi Nuäi chuïng khoï hån nuäi Cladocera ráút nhiãöu, ráút khoï âaût âæåüc máût âäü cao. Cyclopoida coï thãø àn protozoa cåí låïn hay âäüng váût âa baìo cåí nhoí, coï khi àn caí giaïp xaïc nhoí. Calanoida thêch àn taío. 80
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 II. Phán Loaûi Mäüt Säú Giäúng Loaìi Thæåìng Gàûp ÅÍ ÂBSCL. Ba bäü phuû cuía låïp phuû Copepoda laì Calanoida, Cyclopoida vaì Harpacticoida ráút giäúng nhay vãö hçnh daûng bãn ngoaìi nhæng cuîng coï mäüt säú âiãøm khaïc biãût cå baín nhæ sau Baíng 4.1: Vaìi âàûc âiãøm phán biãût caïc bäü phuû cuía Copepoda säúng tæû do (theo Wetzel, 1983). Calanoida Cyclopoida Harpacticoida 1. Pháön træåïc cuía cå thãø daìi 1. Pháön træåïc cuía cå thãø daìi 1. Pháön træåïc cuía cå thãø chè hån pháön sau ráút nhiãöu hån pháön sau ráút nhiãöu håi daìi hån pháön sau 2. Coï âiãøm co thàõc giæîa âäút 2. Coï âiãøm co thàõc giæîa âäút 2. Khäng coï âiãøm co thàõc roí sinh duûc vaì âäút ngæûc V. ngæûc IV âäút ngæûc V. raìng giæîa âäút ngæûc IV âäút ngæûc V. 3. Coï mäüt tuïi træïng, mang åí 3. Coï hai tuïi træïng, mang åí 3. Thæåìng chè coï mäüt tuïi giæîa hai bãn træïng, mang åí giæîa 4. Ráu A1 daìi, coï tæì 23-25 4. Ráu A1 ngàõn, coï 6-17 âäút, 4. Ráu A1 ráút ngàõn, coï 5-9 âäút âäút, coï thãø daìi tæì cuäúi ngæûc daìi tæì âäút ngæûc thæï 3 âãún gáön daìi tæì âäút âáöu thæï 5 âãún cuäúi chaûc âuäi cuäúi ngæûc. âáöu. 5. Chán ngæûc V giäúng våïi caïc 5. Chán ngæûc V tiãu giaím, 5. Chán ngæûc V tiãu giaím, chán ngæûc khaïc, säúng näøi, säúng åí vuìng triãöu, chè mäüt êt säúng åí vuìng triãöu, trãn thæûc hiãúm tháúy åí vuìng triãöu. säúng näøi. váût låïn vaì caí nãön âaïy. 1. Bäü phuû Calanoida a. Hoü Centropagidae: Pháön thán træåïc hçnh laï heûp daìi, chaûc âuäi ráút maính, daìi gáön bàòng pháön buûng. b. Hoü Pseudodiaptomidae: Pháön thán træåïc hçnh haût thoïc, chaûc âuäi ngàõn hån pháön buûng. Caïc goïc sau, pháön thán træåïc âäúi xæïng. Ngoün ráu A1 bãn phaíi cuía con âæûc khäng coï pháön phuû âàûc træng åí âäút thæï 3 tênh tæì ngoün. Nhaïnh trong chán ngæûc V bãn phaíi vaì traïi cuía con âæûc tiãu giaím. - Giäúng Pseudodiaptomus: Âäút gäúc chán ngæûc V coï nhaïnh trong tiãu giaím chè coìn daûng gai. - Giäúng Schmackeria: âäút gäúc chán ngæûc V con âæûc khäng coï nhaïnh trong. 81
Chæång IV: Låïp phuû Chán... c. Hoü Diaptomidae: Pháön thán træåïc hçnh haût thoïc, chaûc âuäi ngàõn hån pháön buûng. Caïc goïc sau, pháön thán træåïc máút âäúi xæïng. Ngoün ráu A1 bãn phaíi cuía con âæûc coï pháön phuû âàûc træng åí âäút thæï 3 tênh tæì ngoün. Nhaïnh trong chán ngæûc V bãn phaíi vaì traïi cuía con âæûc phaït triãøn. Trong hoü naìy coï hai giäúng - Giäúng Neodiaptomus: pháön phuû ráu A1 daûng trån, hçnh ngoïn tay. - Giäúng Allodiaptomus: pháön phuû ráu A1 daûng læåüc, coï ràng åí caûnh ngoaìi. 2. Bäü phuû Cyclopoida a. Hoü Oithonidae: Pháön træåïc thán hçnh træïng, ngàõn hån pháön buûng. Chaûc âuäi heûp vaì daìi (daìi gáúp 4.5 láön chiãöu räüng), tå bãn chaûc âuäi dênh gáön gäúc caûnh ngoaìi. - Giäúng: Oithona: - Giäúng: Limnoithona: b. Hoü Cyclopidae: Pháön træåïc thán hçnh báöu duûc, håi daìi hån pháön buûng. Chaûc âuäi heûp vaì daìi (daìi gáúp 3.5 láön chiãöu räüng), tå bãn chaûc âuäi dênh gáön ngoün caûnh ngoaìi. - Giäúng Eucyclops: caûnh ngoaìi chaûc âuäi coï viãön ràng. - Giäúng Paracyclops: Chaûc âuäi daìi vaì maính, caûnh ngoaìi chaûc âuäi nhàôn, màût trãn chaûc âuäi coï mäüt haìng ràng ngang. - Giäúng Ectocyclops: Chaûc âuäi räüng hçnh vuäng, caûnh ngoaìi chaûc âuäi nhàôn, màût trãn chaûc âuäi coï nhiãöu haìng ràng ngang. - Giäúng Tropocyclops: Chaûc âuäi daìi vaì maính, caûnh ngoaìi vaì màût trãn chaûc âuäi nhàôn. Tå trong cuía ngoün chaûc âuäi ngàõn hån 1/3 tå giæîa trong. Tå giæîa ngoaìi chè bàòng 1/2 tå giæîa trong. Tå ngoaìi daûng gai cæïng. 82
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 - Giäúng Microcyclops: Chaûc âuäi daìi vaì maính, caûnh ngoaìi vaì màût trãn chaûc âuäi nhàôn. Tå trong vaì tå ngoaìi cuía ngoün chaûc âuäi ráút ngàõn, ngàõn hån 1/3 tå giæîa trong. Tå giæîa trong vaì giæîa ngoaìi gáön bàòng nhau. - Giäúng Mesocyclops: Chaûc âuäi daìi vaì maính, caûnh ngoaìi vaì màût trãn chaûc âuäi nhàôn. Tå ngoaìi cuía ngoün chaûc âuäi ngàõn hån 1/2 tå trong. Tå trong chè bàòng 1/2 tå giæîa ngoaìi vaì tå giæîa ngoaìi chè bàòng 1/2 tå giæîa trong. - Giäúng Thermocyclops: Chaûc âuäi daìi vaì maính, caûnh ngoaìi vaì màût trãn chaûc âuäi nhàôn. Tå ngoaìi cuía ngoün chaûc âuäi ráút ngàõn hån 1/3 tå trong. Tå trong gáön bàòng tå giæîa ngoaìi. Tå trong chè bàòng 1/2 tå giæîa trong. 3. Bäü phuû Harpacticoida a. Hoü Canthocamptidae: tå åí dæåïi chaûc âuäi vaì tå giæîa ngoün maính. b. Hoü Viguierellidae: tå åí dæåïi chaûc âuäi coï daûng gai låïn vaì tå giæîa ngoün räüng baín. Taìi Liãûu Tham Khaío 1. Edmondson. W.T. 1959. Freshwater Biology (second edition). University of Washinton, Seattle 2. Robert W. Pennak. 1978. Fresh-water invertebrates of the United states. A wiley-interscience publication. 3. Shirota. A and T. D. An. 1966. Plankton of south Vietnam. Nhatrang Oceangraphy Institute. 4. Dussart B. H and D. Defaye. 1995. Copepoda. Guides to the identification of the microinvertebrates of the continental waters of the world. SPB Academic Publishing. 83