Ngày nhận bài: 11-02-2025 / Ngày chấp nhận đăng bài: 13-03-2025 / Ngày đăng bài: 17-03-2025
*Tác giả liên hệ: Nguyễn Thị Minh Trang. Bộ môn Chẩn đoán hình ảnh, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh,
Việt Nam. E-mail: trang.ntm@ump.edu.vn
© 2025 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
24 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh; 28(3):24-32
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.03.04
Đặc điểm hình ảnh cắt lớp vi tính sau đặt stent graft điều
trị bóc tách động mạch chủ Stanford B
Lê Minh Thắng1, Nguyễn Thị Minh Trang2,*, Trần Thanh Vỹ3
1Khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Bộ môn Chẩn đoán hình ảnh, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
3Bộ môn Phẫu thuật lồng ngực – Tim mạch, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh,
Việt Nam
Tóm tắt
Mục tiêu: Can thiệp nội mạch đặt stent graft là phương pháp được khuyến cáo sử dụng điều trị cho những trường hợp
bóc tách động mạch chủ (BTĐMC) Stanford B có biến chứng hoặc không biến chứng nhưng có các đặc điểm nguy cơ
cao. Sau can thiệp, hình thái BTĐMC Stanford B biến đổi không đồng nhất ở những thời điểm khác nhau, và những biến
đổi này cần được làm rõ thêm. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu nhằm đánh giá, so sánh những đặc điểm hình ảnh cắt
lớp vi tính (CLVT) của BTĐMC Stanford B trước và sau can thiệp nội mạch.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Từ năm 2017 đến năm 2022, 40 trường hợp BTĐMC Stanford B được chụp
CLVT trước can thiệp nội mạch và ít nhất 1 lần sau can thiệp các thời điểm khác nhau: Ngay sau can thiệp, sau can thiệp
1 tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng. Chúng tôi tiến hành hồi cứu, thu thập dữ liệu hình ảnh CLVT trước và sau can thiệp,
mô tả và so sánh những đặc điểm hình thái của BTĐMC giữa các thời điểm.
Kết quả: Rối loạn tưới máu các tạng là biến chứng thường gặp nhất của BTĐMC Stanford B và được cải thiện rõ ràng sau
can thiệp nội mạch. Các động mạch tạng thường xuất phát từ phía lòng thật của ĐMC bị bóc tách. Sau can thiệp nội
mạch, phần lớn các trường hợp đều xảy ra hiện tượng tái cấu trúc dương thành ĐMC. Tuy nhiên, tình trạng tái cấu trúc
thành ĐMC có sự khác biệt ở những thời điểm khác nhau.
Kết luận: Sau can thiệp nội mạch điều trị BTĐMC Stanford B, thành ĐMC bóc tách có những biến đổi tích cực. Tuy nhiên,
sự biến đổi này không đồng nhất ở những đoạn ĐMC khác nhau và khác biệt ở những thời điểm khác nhau sau can
thiệp. Vì vậy, chúng tôi khuyến nghị những trường hợp BTĐMC Stanford B cần được theo dõi chặt chẽ sau đặt stent graft
điều trị.
Từ khóa: bóc tách động mạch chủ; can thiệp mạch; chụp cắt lớp vi tính động mạch; mạch máu
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 3 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.03.04 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 25
Abstract
COMPUTED TOMOGRAPHY IMAGING FEATURES AFTER GRAFT
STENTING TREATMENT OF STANFORD TYPE B AORTIC DISSECTION
Le Minh Thang, Nguyen Thi Minh Trang, Tran Thanh Vy
Objective: Endovascular intervention is a recommended method for treating Stanford type B aortic dissection (AD) with
or without complications despite underlying high-risk features. The morphological characteristics of Stanford type B
AD after intervention change diversely at different times, which needs to be clarified. We conducted a survey, evaluating
the computed tomography (CT) imaging characteristics of Stanford type B AD before and after Thoracic Endovascular
Aortic Repair (TEVAR).
Methods: Between 2017 and 2022, 40 patients with Stanford type B AD had CT scans before intervention and at least
once after intervention at various points in time: immediately after intervention at 1-, 3-, 6-, or 12-month after
intervention. We retrospectively collected CT scan data before and after intervention, described and compared the
morphological characteristics of dissection at various points in time.
Results: Malperfusion was the most common complication of AD and exhibited significant improvement after
intervention. The visceral arteries usually originated towards the true lumen. After TEVAR, most cases had positive
results of aortic remodeling. However, the results differed between points in time.
Conclusion: After TEVAR, the cases of dissected aortic wall showed positive changes. However, there was a difference
in this process between different aortic segments and at different points in time after intervention. Therefore, we
recommend that patients need to be closely monitored after treatment.
Keywords: medication adherence; vascular; CT angiography; comparative studies
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bóc tách động mạch chủ (BTĐMC) đặc trưng bởi tổn
thương lớp nội mạc thành động mạch chủ (ĐMC), hình
thành lòng thật và lòng giả được ngăn cách bởi lớp nội trung
mạc [1]. BTĐMC là bệnh có tỷ lệ tử vong cao, xuất độ hàng
năm từ 4,4 đến 7,2 trên 100.000 người và có xu hướng tăng
dần [2,3].
BTĐMC thường được phân loại theo hệ thống Stanford3:
Tổn thương liên quan đến ĐMC lên được phân thành
Stanford A; tổn thương không liên quan đến ĐMC lên được
phân thành Stanford B. BTĐMC Stanford B có thể gây các
biến chứng nặng dẫn đến tử vong như vỡ ĐMC, nhồi máu
hoặc thiếu máu tạng, do đó đòi hỏi bệnh nhân (BN) phải
được chẩn đoán, điều trị thích hợp và kịp thời [4].
Ngày nay, cắt lớp vi tính (CLVT) có vai trò quan trọng
trong chẩn đoán BTĐMC: phù hợp với BN nặng, độ nhạy và
độ chính xác rất cao (lên đến 100%), cung cấp những thông
tin giải phẫu chi tiết, chính xác, khách quan trong quá trình
lên kế hoạch điều trị cho BN. CLVT cũng là phương tiện lý
tưởng để đánh giá những biến đổi hình thái ĐMC sau điều
trị [5,6].
Tại Việt Nam, BTĐMC rất được chú ý trong thực hành
lâm sàng. Điều trị BTĐMC Stanford B bằng stent graft ngày
càng được áp dụng rộng rãi hơn. Tuy nhiên, những thay đổi
về hình thái BTĐMC Stanford B trên CLVT sau stent graft
cần được làm rõ bằng những nghiên cứu và số liệu cụ thể.
Để trả lời cho vấn đề trên, chúng tôi thực hiện nghiên cứu đề
tài: “Đặc điểm hình ảnh cắt lớp vi tính sau đặt stent graft điều
trị bóc tách động mạch chủ Stanford B”.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
BN được chẩn đoán BTĐMC Stanford B được đặt stent
graft điều trị và theo dõi tại bệnh viện Chợ Rẫy và bệnh viện
Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) từ ngày
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 3* 2025
26 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.03.04
01/01/2017 đến ngày 31/12/2022.
2.1.1. Tiêu chuẩn loại trừ
Không được chụp CT theo dõi, không có dữ liệu CT dưới
dạng DICOM, tổn thương ĐMC do chấn thương, hình ảnh
CT tụ máu trong thành.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả dọc, hồi cứu.
2.2.2. Cỡ mẫu
Trong suốt thời gian nghiên cứu, có 40 trường hợp bệnh
nhân chẩn đoán bệnh động mạch chủ đoạn xuống Stanford
B được điều trị bằng stent graft.
Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện.
2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu
Các bệnh nhân được chẩn đoán BTĐMC Stanford B và
được điều trị bằng stent graft đã được đưa vào nghiên cứu.
Những trường hợp không đáp ứng đủ tiêu chuẩn chọn vào đã
bị loại trừ. Các số liệu liên quan đến các biến số nghiên cứu
được thu thập thông qua bảng thu thập dữ liệu, và sau đó được
tổng hợp và trình bày trên phần mềm Excel.
2.2.4. Biến số nghiên cứu
Nghiên cứu thu thập các biến số nền: tuổi, giới tính.
Các biến số chính khác như: biến chứng trước và sau khi
đặt stent graft, tái cấu trúc thành ĐMC sau stent graft theo
thời gian, đặc điểm tưới máu các nhánh của ĐMC bụng trước
và sau đặt stent graft.
2.2.5. Xử lý và phân tích dữ liệu
Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS phiên bản 20.
Đối với các biến số định tính, thống kê mô tả được trình
bày dưới dạng tần suất và tỷ lệ phần trăm. Đối với các biến
định lượng thống kê mô tả được trình bày dưới dạng trung
bình ± độ lệch chuẩn.
Đối với các biến số ghép cặp có đánh giá trước – sau
nghiên cứu, sử dụng phép kiểm Paired Samples T Test (phân
phối chuẩn) hoặc phép kiểm Wilcoxon signed rank test để
kiểm định.
Toàn bộ các phép kiểm đều sử dụng mức ý nghĩa p <0,05.
3. KẾT QUẢ
Nghiên cứu của chúng tôi gồm 40 BN BTĐMC Stanford B
được điều trị bằng phương pháp đặt stent graft, trong đó nam
giới chiếm tỷ lệ 85%. Tuổi trung bình dân số nghiên cứu là
53,9 tuổi, với nam giới là 50,3 và nữ giới là 54,6. BTĐMC giai
đoạn cấp và bán cấp chiếm tỷ lệ 92,5%.
Bảng 1. Biến chứng BTĐMC Stanford B trước và sau đặt stent
graft
Biến chứng N (%)
Trước
đặt
stent
graft
Vỡ ĐMC 1 (2,5%) Tràn máu màng phổi
Giảm tưới
máu tạng
10
(25%)
- Thận trái: 2 (5%)
- Thận phải: 3 (7,5%)
- Lách: 2 (5,0%)
- Gan: 1 (2,5%)
- Mạc treo tràng trên: 1
(2,5%)
- Chi: 3 (7,5%)
Sau
đặt
stent
graft
Biến
chứng liên
quan stent
graft
2 (5%)
BTĐMC Stanford A ngược
dòng: 2
- Tử vong: 1
- Phẫu thuật thay ĐMC
lên: 1
Giảm tưới
máu tạng 2 (5%) - Thận trái: 1 (2,5%)
- Thận phải: 1 (2,5%)
BN được chụp CLVT trước đặt stent graft và ít nhất 1 lần
sau can thiệp ở các thời điểm: Ngay sau can thiệp, sau can
thiệp 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng. Trong nghiên cứu,
95% BN thuộc về nhóm BTĐMC có biến chứng hoặc
BTĐMC chưa biến chứng có nguy cơ cao. Tỷ lệ biến chứng
của BTĐMC trước điều trị là 25%, trong đó 1 trường hợp vừa
có biến chứng vỡ ĐMC và vừa có giảm tưới máu tạng. Tỷ lệ
biến chứng liên quan đến đặt stent graft là 5%, đều là các
trường hợp BTĐMC Stanford A ngược dòng. Sau điều trị đặt
stent graft, tỷ lệ giảm tưới máu tạng thấp hơn so với trước điều
trị (Bảng 1). Đường kính ĐMC lớn nhất có xu hướng tăng dần
đến tháng thứ 1 sau stent graft rồi giảm dần. Tháng thứ 6 là
thời điểm có sự thay đổi rõ rệt của đường kính ĐMC. Đường
kính lòng thật và đường kính lòng giả có xu hướng ngược
nhau: Đường kính lòng thật lớn nhất có xu hướng tăng dần;
Đường kính lòng giả lớn nhất có xu hướng giảm dần theo thời
gian. Sau stent graft, ở lần cuối cùng theo dõi bằng CLVT,
phần lớn các trường hợp có hiện tượng tái cấu trúc dương
thành ĐMC. Tái cấu trúc dương thành ĐMC xảy ra ngay sau
stent graft và có tỷ lệ cao. Sau đó, tỷ lệ này giảm dần đến tháng
thứ 3 sau can thiệp rồi tăng theo thời gian. BTĐMC Stanford
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 3 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.03.04 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
|
27
B giai đoạn bán cấp có tỷ lệ tái cấu trúc dương thành ĐMC
cao nhất. Ngược lại, tái cấu trúc âm thành ĐMC có tỷ lệ cao
nhất ở BTĐMC giai đoạn cấp tính. Sự khác biệt tái cấu trúc
thành ĐMC giữa các giai đoạn BTĐMC có ý nghĩa thống kê
với p = 0,043 <0,05.
Sau stent graft, ở lần cuối cùng theo dõi bằng CLVT, phần
lớn các trường hợp có hiện tượng tái cấu trúc dương thành
ĐMC. Tái cấu trúc dương thành ĐMC xảy ra ngay sau stent
graft và có tỷ lệ cao. Sau đó, tỷ lệ này giảm dần đến tháng thứ
3 sau can thiệp rồi tăng theo thời gian (Hình 1).
Quá trình tái cấu trúc thành ĐMC cũng có sự biến đổi theo
thời gian. Trong nghiên cứu của chúng tôi, quá trình tái cấu
trúc dương thành ĐMC xảy ra ngay sau khi thực hiện stent
graft với tỷ lệ 82,4% các trường hợp. Ở thời điểm này, có sự
giảm rõ rệt của đường kính lòng giả cùng với sự tăng lên của
đường kính lòng thật. Sau đó, tỷ lệ tái cấu trúc dương thành
ĐMC giảm xuống rõ rệt ở thời điểm 1 tháng và tháng thứ 3
sau stent. Theo chúng tôi, hiện tượng này có thể xảy ra vì vào
thời điểm này, sự hình thành huyết khối trong lòng giả làm
đường kính lòng giả không thay đổi đáng kể; đồng thời đường
kính lòng thật cũng tăng ở thời điểm này, dẫn đến đường kính
toàn bộ ĐMC tăng, ngăn cản quá trình tái cấu trúc dương
thành ĐMC. Từ tháng thứ 3 trở về sau, tỷ lệ tái cấu trúc dương
thành ĐMC tăng dần. Trong giai đoạn này, đường kính lòng
thật tăng dần, đường kính lòng giả cũng giảm dần với sự hấp
thu lớp huyết khối trong lòng giả. Từ tháng thứ 3 đường kính
toàn bộ ĐMC cũng giảm dần, rõ ràng nhất ở tháng thứ 6 và ổn
định ở tháng thứ 12 sau stent graft.
Sự khác biệt về tái cấu trúc thành ĐMC giữa BN có đường
kính ĐMC > 40 mm và BN có đường kính ĐMC ≤ 40 mm
không có ý nghĩa thống kê. Khác biệt về tái cấu trúc thành
ĐMC giữa BN có đường kính lòng giả > 22 mm và BN có
đường kính lòng giả ≤ 22 mm không có ý nghĩa thống kê. Tại
thời điểm cuối cùng NB được chụp CLVT theo dõi sau đặt
stent gratf: ở đoạn BTĐMC quanh stent graft, gần 50% lòng
giả sẽ hình thành huyết khối toàn phần, một phần nhỏ sẽ không
còn lòng giả. Tỷ lệ đoạn lòng giả quanh stent graft không tạo
huyết khối rất thấp. Ngược lại, ở đoạn BTĐMC xa stent graft,
toàn bộ lòng giả chỉ tạo huyết khối một phần hay không tạo
huyết khối với tỷ lệ khá cân bằng. Về Tình trạng huyết khối
lòng giả đoạn ĐMC quanh stent graft các chúng tôi nhận thấy
rằng huyết khối toàn phần lòng giả quanh stent có tỷ lệ cao
nhất ở thời điểm 1 tháng sau stent rồi giảm dần ở các thời điểm
sau. Từ tháng thứ 3, xuất hiện tình trạng lòng giả bóc tách được
tái tổ chức toàn phần, không còn thấy được trên hình ảnh
CLVT và tỷ lệ các trường hợp này tăng dần theo thời gian. Sau
điều trị, 100% trường hợp vẫn còn tính trạng bóc tách ở đoạn
ĐMC xa stent graft và gần như không thay đổi đáng kể theo
thời gian. Về đặc điểm tưới máu các nhánh của ĐMC bụng
trước và sau đặt stent graft: trước và sau khi đặt stent graft,
phần lớn các trường hợp ĐM thân tạng, ĐM mạc treo tràng
trên, hai ĐM thận được tưới máu từ lòng thật. ĐM chậu chung
phải và ĐM chậu chung trái có tỷ lệ tưới máu từ lòng thật và
tưới máu từ hai lòng khá cân bằng. Trước khi đặt stent graft,
tình trạng giảm tưới máu tạng trong ổ bụng xảy ra khi ĐM
thân tạng, ĐM mạc treo tràng trên, ĐM thận trái được tưới
máu từ hai lòng, ĐM thận phải được tưới máu từ lòng thật.
ĐM chậu chung phải được tưới máu từ lòng giả thường gây
nên biến chứng giảm tưới máu chi dưới. Không có tình trạng
giảm tưới máu chi dưới do ĐM chậu chung trái.
Hình 1. Biểu đồ tái cấu trúc thành ĐMC sau stent graft
70%
30%
Tái cấu trúc dương
Tái cấu trúc âm
82.4%
72.2% 71.4%
77.8%
80.0%
68.0%
70.0%
72.0%
74.0%
76.0%
78.0%
80.0%
82.0%
84.0%
Ngay sau stent
graft (n=17)
1 tháng sau
stent graft
(n=18)
3 tháng sau
stent graft
(n=14)
6 tháng sau
stent graft
(n=9)
12 tháng sau
stent graft
(n=5)
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 3* 2025
28 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.03.04
Bảng 2. Đặc điểm tưới máu các nhánh của ĐMC bụng trước và sau đặt stent graft
Các nhánh động mạch
Trước stent graft Sau stent graft
Nguồn tưới máu Giảm tưới máu tạng Nguồn tưới máu
Giảm tưới máu tạng
ĐM thân tạng
Từ lòng thật 32 (80%) 0 ( 0%) 33 (82,5%) 0 ( 0%)
Từ lòng giả 5 (12,5%) 0 ( 0%) 5 (12,5%) 0 ( 0%)
Từ hai lòng 3 (7,5%) 2 (66,7%) 2 (5%) 0 ( 0%)
ĐM mạc treo tràng trên
Từ lòng thật 34 (85%) 0 ( 0%) 35 (87,5%) 0 ( 0%)
Từ lòng giả 2 (5%) 0 ( 0%) 2 (5%) 0 ( 0%)
Từ hai lòng 4 (10%) 3 (75%) 3 (7,5%) 0 ( 0%)
ĐM thận phải
Từ lòng thật 29 (72,5%) 3 (10,3%) 29 (72,5%) 1 (2,5%)
Từ lòng giả 8 (20%) 0 ( 0%) 8 (20%) 0 ( 0%)
Từ hai lòng 3 (7,5%) 0 ( 0%) 3 (7,5%) 0 ( 0%)
ĐM thận trái
Từ lòng thật 26 (65%) 0 ( 0%) 28 (70%) 0 ( 0%)
Từ lòng giả 6 (15%) 0 ( 0%) 6 (15%) 0 ( 0%)
Từ hai lòng 8 (20%) 2 (25%) 6 (15%) 1 (2,5%)
ĐM chậu chung phải
Từ lòng thật 15 (37,5%) 0 ( 0%) 19 (47,5%) 0 ( 0%)
Từ lòng giả 2 (5%) 2 (100%) 0 (%) 0 ( 0%)
Từ hai lòng 23 (57,5%) 1 (4,3%) 21 (52,5%) 0 ( 0%)
ĐM chậu chung trái
Từ lòng thật 19 (47,5%) 0 ( 0%) 21 (52,5%) 0 ( 0%)
Từ lòng giả 0 (0%) 0 ( 0%) 0 (%) 0 ( 0%)
Từ hai lòng 21 (52,5%) 0 ( 0%) 19 (47,5%) 0 ( 0%)
Bảng 3. Biến chứng BTĐMC Stanford B trước và sau đặt stent graft
Biến chứng N (%)
Trước đặt stent graft
Vỡ ĐMC 1 (2,5%) Tràn máu màng phổi
Giảm tưới máu tạng 10 (25%)
- Thận trái: 2 (5%)
- Thận phải: 3 (7,5%)
- Lách: 2 (5,0%)
- Gan: 1 (2,5%)
- Mạc treo tràng trên: 1 (2,5%)
- Chi: 3 (7,5%)
Sau đặt stent graft
Biến chứng liên quan stent graft 2 (5%)
BTĐMC Stanford A ngược dòng: 2
- Tử vong: 1
- Phẫu thuật thay ĐMC lên: 1
Giảm tưới máu tạng 2 (5%) - Thận trái: 1 (2,5%)
- Thận phải: 1 (2,5%)
Trước và sau khi đặt stent graft, phần lớn các trường hợp
ĐM thân tạng, ĐM mạc treo tràng trên, hai ĐM thận được
tưới máu từ lòng thật. ĐM chậu chung phải và ĐM chậu
chung trái có tỷ lệ tưới máu từ lòng thật và tưới máu từ hai
lòng khá cân bằng (Bảng 2).
Trước khi đặt stent graft, tình trạng giảm tưới máu tạng
trong ổ bụng xảy ra khi ĐM thân tạng, ĐM mạc treo tràng
trên, ĐM thận trái được tưới máu từ hai lòng, ĐM thận phải
được tưới máu từ lòng thật. ĐM chậu chung phải được tưới
máu từ lòng giả thường gây nên biến chứng giảm tưới máu