Moät nhaø caùch maïng hoaït ñoäng bí maät thôøi Phaùp thuoäc moãi laàn qua soâng Hoàng laïi nhôù ñeán baøi Traøng giang. Tình yeâu ñaát nöôùc queâ höông laø noäi dung caûm ñoäng nhaát cuûa baøi thô.
Coøn “caùi toâi Thô môùi” thì taát nhieân laø phaûi buoàn. Thô Huy Caän laïi caøng buoàn. Buoàn thì caûnh khoâng theå vui. Huoáng chi laïi gaëp caûnh buoàn. Nhöng trong noãi coâ ñôn cuûa nhaø thô, ta caûm thaáy moät nieàm khaùt khao ñöôïc gaàn guõi,hoøa hôïp, caûm thoâng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi trong tình ñaát nöôùc , tình nhaân loaïi – nieàm khaùt khao coù moät chuyeán ñoø ngang hay moät chieác caàu thaân maät noái lieàn hai bôø soâng nöôùc Traøng giang.
Ñeà 3 : ÑAÂY THOÂN VÓ DAÏ – Haøn Maëc Töû
Caên cöù vaøo baûn thaân vaên baûn thô, ta thaáy noåi leân haøng ñaàu laø hình aûnh Hueá ñeïp vaø thô. Baøi thô goàm 3 khoå, 12 caâu thaát ngoân. Moãi khoå thô döôøng nhö ñöôïc daønh ñeå noùi veà moät phöông dieän cuûa Hueá.
1/ “Sao anh khoâng veà chôi thoân Vó?” Caâu hoûi laøm soáng daäy kyû nieäm veà thoân Vó, noùi roäng hôn veà xöù Hueá, trong taâm hoàn ñaèm thaém vaø thô moäng cuûa Haøn Maëc Töû.
n
Caûnh buoåi sôùm nôi thoân Vó: Naéng môùi leân, chieáu saùng, laáp loaùng nhöõng haøng cau. Vó Daï coù nhöõng haøng cau thaúng taép thaân cao vöôït leân treân caùc maùi nhaø vaø nhöõng taùn caây. Nhöõng taøu cao con boùng loaùng söông ñeâm nhö huùt laáy aùnh saùng luùc ban mai.
h . v
4
2
c
o
u i h
“Vöôøn ai möôùt quaù xanh nhö ngoïc” laø caâu thô khoâng coù gì ñaëc saéc taân kyø laém veà maët saùng taïo hình aûnh vaø töø ngöõ, nhöng caøng nghó caøng thaáy taû nhöõng vöôøn caây töôi toát, xum xueâ cuûa Vó Daï cuõng chæ coù theå noùi nhö theá maø thoâi. Moãi ngoâi nhaø ôû Vó Daï, noùi chung ôû Hueá, ñöôïc goïi laø nhöõng nhaø vöôøn. Vöôøn boïc quanh nhaø, gaén vôùi ngoâi nhaø xinh xinh thöôøng laø nhaø treät, thaønh moät caáu truùc thaåm mó chaët cheõ. Xuaân Dieäu goïi moãi caáu truùc aáy laø moät baøi thô töù tuyeät. Vì theá vöôøn ñöôïc chaêm soùc chu ñaùo – Nhöõng caây caûnh vaø caây aên quaû ñeàu xanh toát môn môûn vaø saïch seõ, döôøng nhö ñöôïc caét tæa, lau chuøi, maøi giuõa thaønh nhöõng caønh vaøng laù ngoïc. Söï ví von ôû ñaây ñöôïc naâng leân theo höôùng caùch ñieäu hoaù. Khuynh höôùng caùch ñieäu hoùa ñöôïc ñaåy leân cao hôn nöõa ôû caâu thöù tö: “Laù truùc che ngang maët chöõ ñieàn”. Ñaõ goïi laø caùch ñieäu hoùa thì khoâng neân hieåu theo nghóa taû thöïc, tuy raèng caùch ñieäu hoaù cuõng xuaát phaùt töø söï thöïc: thaáp thoaùng ñaèng sau nhöõng haøng raøo xinh xaén, nhöõng khoùm truùc, coù boùng ai ñoù kín ñaùo, dòu daøng, phuùc haäu.
V
2/ Trong khoå thô thöù hai, doøng kyû nieäm vaãn tieáp tuïc. Nhôù Hueá khoâng theå khoâng nhôù doøng soâng Höông.
Doøng soâng Höông, gioù vaø maây. Con thuyeàn ai ñoù ñaäu döôùi aùnh traêng nôi beán vaéng... Boán caâu thô nhö dieãn taû caùi nhòp ñieäu nheï nhaøng, chaäm raõi cuûa Hueá.
Gioù theo loái gioù maây ñöôøng maây
Doøng nöôùc buoàn thiu, hoa baép lay
Caùi tinh teá ôû ñaây taû laøn gioù thoåi raát nheï, khoâng ñuû cho maây bay, khoâng ñuû cho nöôùc gôïn, nhöng gioù vaãn run leân nheø nheï cho hoa baép lay. Taát nhieân ñaây phaûi laø caûnh soâng Höông chaûy qua Vó Daï löõng lôø troâi veà phía cöûa Thuaän. Ñuùng laø nhòp ñieäu cuûa Hueá roài.
Hai caâu tieáp theo ñaày traêng. Caûnh trong kyû nieäm neân caûnh cuõng chuyeån theo loâgich cuûa kyû nieäm. Caûnh soâng Höông khoâng gì thô moäng hôn laø döôùi aùnh traêng – Haøn Maëc Töû cuõng khoâng meâ gì hôn laø meâ traêng. Traêng trôû thaønh nhaân vaät coù tính huyeàn thoaïi trong nhieàu baøi thô cuûa oâng. AÙnh traêng huyeàn aûo traøn ñaày vuõ truï, taïo neân moät khoâng khí hö aûo, nhö laø trong moäng:
Thuyeàn ai ñaäu beán soâng traêng gioù
Coù chôû traêng veà kòp toái nay?
n
Phaûi ôû trong moäng thì soâng môùi coù theå laø “soâng traêng” vaø thuyeàn môùi coù theå “chôû traêng veà” nhö moät du khaùch treân soâng Höông... Hình aûnh thuyeàn chôû traêng khoâng gì môùi, nhöng “soâng traêng” thì coù leõ laø cuûa Haøn Maëc Töû.
h . v
3/ Khoå thöù ba: Ngöôøi xöa nôi thoân Vó.
4
2
c
Nhôù caûnh khoâng theå khoâng nhôù ngöôøi. Ngöôøi phuø hôïp vôùi caûnh Hueá khoâng gì hôn laø nhöõng coâ gaùi Hueá. Ai laøm thô veà Hueá maø chaúng nhôù ñeán nhöõng coâ gaùi naøy (Hueá ñeïp vaø thô cuûa Nam Traân. Döûng döng cuûa Toá Höõu...)
o
Nhöõng khoå thô döôøng nhö môû ñaàu baèng moät lôøi thoát ra tröôùc moät hình aûnh ai ñoù tuy môø aûo nhöng coù thöïc:
Mô khaùch ñöôøng xa khaùch ñöôøng xa
u i h
AÙo em traéng quaù nhìn khoâng ra
V
Môø aûo vì “khaùch ñöôøng xa” vaø “nhìn khoâng ra” nhöng coù thöïc vì “aùo em traéng quaù”. Hình aûnh bieát bao thaân thieát nhöng cuõng raát ñoãi xa vôøi. Xa, khoâng chæ laø khoaûng caùch khoâng gian maø coøn laø khoaûng caùch cuûa thôøi gian, vaø moái tình cuõng xa vôøi – vì voán xöa ñaõ gaén boù, ñaõ höùa heïn gì ñaâu. Vì theá maø “ai bieát tình ai coù ñaäm ñaø?”
“Ai” laø anh hay laø em? Coù leõ laø caû hai. Giöõa hai ngöôøi (Haøn Maëc Töû vaø coâ gaùi maø nhaø thô ñaõ töøng thaàm yeâu troäm nhôù) laø “söông khoùi” cuûa khoâng gian, cuûa thôøi gian, cuûa moái tình chöa coù lôøi öôùc heïn, laøm sao bieát ñöôïc coù ñaäm ñaø hay khoâng? Lôøi thô cöù baâng khuaâng hö thöïc vaø gôïi moät noãi buoàn xoùt xa.
n
h . v
Nhöng khoå thô khoâng chæ minh hoaï cho moái tình cuï theå giöõa nhaø thô vaø ngöôøi baïn gaùi. Ñaët trong doøng kyû nieäm veà Hueá, ta thaáy hieän leân trong söông khoùi cuûa ñaát kinh ñoâ hình aûnh raát ñaëc tröng cuûa caùc coâ gaùi Hueá. Nhöõng coâ gaùi Hueá thöôøng e leä quaù, kín ñaùo quaù neân xa vôøi, hö aûo quaù. Nhöõng coâ gaùi aáy khi yeâu, lieäu tình yeâu coù ñaäm ñaø chaêng? Ñaây khoâng phaûi laø söï ñaùnh giaù hay traùch moùc ai. Tình yeâu caøng thieát tha, caøng hay ñaët ra nhöõng nghi vaán nhö vaäy.
4
2
c
o
Tình trong thô bao giôø cuõng laø tình rieâng. Nhöng tình rieâng chæ coù yù nghóa khi noùi ñöôïc tình cuûa moïi ngöôøi. Pheùp bieän chöùng cuûa tình caûm ngheä só laø nhö vaäy. Ñoái vôùi söï tieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc, noåi leân tröôùc heát trong khoå thô naøy, cuõng nhö trong toaøn boä baøi thô vaãn laø hình aûnh thô moäng vaø ñaùng yeâu cuûa caûnh vaø ngöôøi xöù Hueá.
Ñeà 4 : TOÁNG BIEÄT HAØNH cuûa Thaâm Taâm
u i h
V
Trong phong traøo Thô môùi cuûa nhöõng nhaø thô saùng taùc khoâng nhieàu nhöng aán töôïng ñeå laïi raát saâu ñaäm. Thaâm Taâm laø moät tröôøng hôïp nhö vaäy. Neùt rieâng trong thô oâng laø gioïng ñieäu traàm huøng vaø raén roûi, noùi leân noãi day döùt veà theá söï vaø con ngöôøi.
1/ Toáng bieät haønh laø moät baøi thô hay. Ñeà taøi “ Toáng bieät” laø moät ñeà taøi quen thuoäc trong kho taøng thô ca Vieät Nam vaø thô ca theá giôùi. Thaâm Taâm ñaõ choïn ñeà taøi naøy vaø vieát theo theå haønh, moät theå thô coå phong coù tröôùc thô Ñöôøng luaät, vieát khaù töï do, phoùng khoaùng. Ngoaøi Toáng bieät haønh, oâng coøn vieát moät soá baøi thô khaùc theo theå thô naøy nhö Can tröôøng haønh, Voïng nhaân haønh, Taïm bieät haønh.
Ñeà taøi khoâng môùi, theå thô coå, nhöng taùc giaû laïi ñöa ñöôïc vaøo ñoù caùi khoâng khí cuûa thôøi ñaïi mình ñang soáng, caùi hoaøi baõo cuûa con ngöôøi ñöông thôøi neân ñaõ taïo ra neùt ñoäc ñaùo cuûa baøi thô.
Baøi thô dieãn taû taâm traïng vaø suy tö cuûa “ngöôøi tieãn” sau khi tieãn “ngöôøi ñi” (ly khaùch) ra ñi tìm “chí lôùn”. “Ngöôøi tieãn” vaø “ngöôøi ñi” laø hai ngöôøi baïn cuøng chí höôùng, oâm aáp chí tung hoaønh, khoâng muoán soáng taàm thöôøng. “Ta” trong baøi thô naøy laø ngöôøi tieãn; “ly khaùch”, “ngöôøi” laø “ngöôøi ra ñi”.
2/ Ñoaïn ñaàu baøi thô (“Ñöa ngöôøi... meï giaø cuõng ñöøng mong”) mieâu taû noãi loøng ngöôøi ñöa tieãn vaø söï quyeát chí ra ñi cuûa ngöôøi ñi.
Boán caâu môû ñaàu cho thaáy noãi loøng xao xuyeán thaûng thoát cuûa “ngöôøi tieãn” khi “toáng bieät” ngöôøi ra ñi. ÔÛ ñaây coù noãi xuùc ñoäng phaáp phoûng, coù noãi buoàn baõ lo aâu (Sao coù tieáng soùng ôû trong loøng. Sao ñaày hoaøng hoân trong maét trong). Taïi sao ngöôøi ñöa tieãn laïi coù taâm traïng aáy? Bôûi leõ ngöôøi ñöa tieãn hieåu raèng mình ñang tieãn moät ngöôøi quyeát chí ra ñi maø khoâng theå khuyeân can, khoâng theå níu keùo. Ngöôøi ra ñi quyeát hieán thaân cho “ chí lôùn”, quyeát khoâng trôû veà vôùi “hai baøy tay khoâng”. Cho neân “khoâng bao giôø noùi trôû laïi”, “ba naêm meï giaø cuõng ñöøng mong”. Cuoäc “toáng
