TRIẾT HỌC TRUNG HOA CỔ, TRUNG ĐẠI
I. Hoàn cảnh ra đời và đặc điểm
1) Hoàn cảnh lịch sử
Lịch sử Trung Hoa cổ đại chia thành hai thời kỳ :
+ Thời tam đại (Ba triều đại: nhà Hạ, nhà Thương và nhà Tây Chu (thế kỷ XI-VIII TCN).
+ Thời kỳ Xuân thu- Chiến quốc
- Thời kỳ Xuân Thu (770-475)
- Thời kỳ Chiến...
Chủ đề:
Nội dung Text: ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG MÔN TRIẾT HỌC - CHƯƠNG II KHÁI LƯỢC LỊCH SỬ TRIẾT HỌC PHƯƠNG ĐÔNG Phần B
- ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG MÔN TRIẾT HỌC
CHƯƠNG TRÌNH CAO HỌC
CHƯƠNG II
KHÁI LƯỢC LỊCH SỬ TRIẾT HỌC
PHƯƠNG ĐÔNG
Phần B
NGƯỜI BIÊN SOẠN
PGS.TS. NGUYỄN TẤN HÙNG
TS. LÊ HỮU ÁI
- B. TRIẾT HỌC TRUNG HOA CỔ, TRUNG ĐẠI
B.
I. Hoàn cảnh ra đời và đặc điểm
1) Hoàn cảnh lịch sử
Lịch sử Trung Hoa cổ đại chia thành hai thời kỳ :
+ Thời tam đại (Ba triều đại: nhà Hạ, nhà
Thương và nhà Tây Chu (thế kỷ XI-VIII TCN).
+ Thời kỳ Xuân thu- Chiến quốc
- Thời kỳ Xuân Thu (770-475)
- Thời kỳ Chiến quốc (475-221)
Triết học Trung Hoa ra đời trong thời kỳ Xuân
Thu – Chiến Quốc.
- Trong thời kỳ Xuân thu-Chiến quốc, một loạt vấn đề
xã hội quan trọng đặt ra cho các nhà triết học, trong đó
vấn đề quan trọng nhất là tìm con đường, kế sách đưa
đất nước Trung Hoa từ loạn thành trị.
Các thế lực phong kiến đang lên có nhu cầu sử dụng
những người hiền tài và đồng thời cũng để cho họ có
được tự do tư tưởng trong những giới hạn nhất định.
Những điều kiện đó tạo ra một môi trường thuận lợi cho
các nhà triết học phát triển và khẳng định quan điểm của
mình.
Chính vì thế, xuất hiện nhiều trường phái triết học đa
dạng. Họ đưa ra nhiều con đường, kế sách khác nhau,
đối lập nhau, đấu tranh với nhau, tạo ra không khí sôi
động trong đời sống tinh thần của xã hội Trung Quốc.
Lịch sử Trung Quốc gọi thời kỳ này là thời kỳ “Bách gia
- 2) Đặc điểm triết học Trung Hoa cổ đại
- Nhấn mạnh tinh thần nhân văn, bàn nhiều vấn đề con
người, còn vấn đề triết học tự nhiên thì ít được bàn đến.
- Ít bàn đến vấn đề tâm linh, siêu tự nhiên.
- Chú trọng triết học chính trị, đạo đức. Mục đích cao
nhất của triết học là tìm con đường, kế sách để chấm dứt
tình trạng loạn lạc, đem lại thái bình thịnh trị.
- Nhấn mạnh sự hài hòa giữa xã hội và tự nhiên (thiên
nhân hợp nhất), sự thống nhất giữa các mặt đối lập (trung
dung).
- Phương pháp tư duy trực giác, ít chú trọng đến sự lý
giải, chứng minh.
- II. CÁC TRƯỜNG PHÁI TRIẾT HỌC TRUNG
HOA CỔ ĐẠI
1) Thuyết Ngũ hành, Âm dương
Thuyết Ngũ hành
Là một thuyết duy vật trực quan, chất
phác ở Trung hoa cổ đại, giải thích nguồn
gốc của vũ trụ từ 5 yếu tố vật chất: Kim,
Mộc, Thủy, Hỏa , Thổ.
Ngũ hành có mối quan hệ:
- Tương sinh (chuyển hóa lẫn nhau)
- Tương khắc (thắng nhau)
- Tương sinh
Mộc sinh Hỏa
Hỏa sinh Thổ
Mộc
Thổ sinh Kim
Kim sinh Thủy
Thủy sinh Mộc
Hỏa
Thủy
Mộc sinh Hỏa …
Thổ
Tương khắc Kim
Thủy khắc Hỏa
Hỏa khắc Kim
Kim khắc Mộc
Thuyết Ngũ hành còn được vận
Mộc khắc Thổ
dụng để giải thích các giác quan,
Thổ khắc Thủy
các phương hướng, các mùa, các
Thủy khắc Hỏa
hành tinh, v.v..
…
- Thuyết Âm dương
Âm và Dương là hai
mặt đối lập tạo nên vũ
trụ và vạn vật.
Dựa vào thuyết Âm Dương, người ta đưa ra nhiều cách giải thích
sự hình thành vũ trụ.
- Vũ trụ lúc đầu là một thể thống nhất (Thái cực), sau đó phân ra
thành hai mặt đối lập (Lưỡng nghi). Lưỡng nghi sinh Tứ tượng
(Thái dương, Thái âm, Thiếu dương, Thiếu âm). Tứ tượng sinh Bát
quái…
- Có cách giải thích khác: Vũ trụ ban đầu là một khí thống nhất
(Nguyên khí) từ đó sinh khí Dương và khí Âm. Khí Dương sinh ra
Trời, khí Âm sinh ra Đất. Trời Đất (Dương Âm) giao hòa sinh ra
Người. Từ Trời , Đất, Người sinh ra vạn vật …
- Về sau, Âm và Dương còn được coi là hai mặt
đối lập tồn tại trong tất cả sự vật hiện tượng
trong tự nhiên, xã hội.
Dương-Âm dùng để chỉ các mặt có các thuộc
tính đối lập, như: sáng – tối, nóng – lạnh, nhẹ -
nặng, cứng-mềm, mạnh-yếu, chủ động-bị động,
chủ đạo – phụ thuộc… Chẳng hạn, trời-đất, mặt
trời-mặt trăng (Dương lịch-Âm lịch), sáng - tối,
ngày-đêm, sống-chết (Dương gian-Âm phủ),
nam-nữ, vua-tôi, quân tử-tiểu nhân …
- Âm – Dương không loại trừ nhau, mà
trái lại tồn tại gắn bó với nhau, chứa
đựng lẫn nhau (trong dương có âm,
trong âm có dương), chúng tạo tiền đề
cho nhau, chuyển hóa lẫn nhau.
Sự thống nhất hài hòa giữa Âm và
Dương làm cho sự vật phát triển
- (Nho giáo)
2) NHO GIA
Là trường phái triết học có ảnh hưởng
lớn nhất, là hệ tư tưởng thống trị trong suốt
thời kỳ phong kiến ở Trung Quốc và nhiều
nước khác như Việt Nam, Nhật Bản, Triều
Tiên.
Khổng Tử là người sáng lập,
Mạnh Tử phát triển về phía duy tâm tiên
nghiệm.
Tuân Tử phát triển về phía duy vật.
- Kinh điển của Nho gia gồm có “tứ thư”, “Ngũ
kinh”
- Tứ thư gồm có: 1) Luận ngữ ( ? ? ): sách
ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử do học
trò của Khổng Tử sưu tập và biên soạn, 2) Mạnh
Tử: Sách ghi chép về Mạnh tử. 3) Đại học: sách
nói về đường lối giáo dục của Nho gia, 4) Trung
dung: sách nói về đường lối triết học.
- Ngũ kinh gồm: Kinh Thi, Kinh thư, Kinh
lễ, Kinh Nhạc, Kinh Xuân Thu. Những sách này
được cho là do Khổng Tử san định (biên tập).
- Khổng Tử (551-479) tên là
Khâu, tự là Trọng Ni, sinh
ở nước Lỗ (nay là Huyện
Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông),
trong một gia đình quý tộc
đang sa sút.
Khổng Tử bắt đầu giữ một chức quan nhỏ ở nước Lỗ. Không
được vua nước Lỗ trọng dụng, Khổng Tử đi đến nhiều nước chư
hầu khác, nhưng ở đâu đạo lý của ông cũng không được nghe theo.
Cuối cùng ông trở về nước Lỗ, mở trường dạy học với lòng mong
muốn học trò sẽ thực hiện đạo lý của mình.
Người Trung Hoa tôn Khổng Tử là “Vạn thế sư biểu”. Tổ chức
UNESCO công nhận Khổng Tử là danh nhân văn hóa thế giới.
- a) Quan điểm bản thể luận:
- Khổng Tử coi Trời đôi khi như là tự
nhiên, đôi khi như là lực lượng siêu tự nhiên.
Mệnh trời (Thiên mệnh) quy định tất cả.
Ông nói: “Sống chết do mệnh, giàu sang tại
trời” (sinh tử tại mệnh, phú quý tại thiên). “Đạo
của ta thi hành ra được cũng do mệnh trời, mà bị
phế vong cũng là do mệnh trời”.
Hiểu biết mệnh trời là điều kiện trở thành
người quân tử. “Không hiểu mệnh trời thì không
lấy gì làm người quân tử”. Trong 3 điều sợ của
người quân tử có sợ mệnh trời.
- + Khổng Tử không phủ nhận sự tồn tại
của quỷ thần, nhưng từ chối giải thích về
quỷ thần.
Ông nói: “Đạo của người chưa biết sao
biết được đạo quỷ thần. Không hiểu được
con người sống thì không có tư cách hỏi
chuyện sau khi chết”.
Ông phê phán mê tín, khuyên người ta tôn
kính nhưng hãy xa lánh quỷ thần (kính nhi
viễn chi).
- b ) Quan điểm chính trị-xã hội
- Khổng Tử coi xã hội là tổng hợp các mối
quan hệ giữa người với người, trong đó các
quan hệ chính trị-đạo đức đóng vai trò nền
tảng. Đó là các mối quan hệ : vua tôi, cha
con, chồng vợ, anh em, bạn bè.
Năm mối quan hệ này về sau được Nho gia
gọi là Ngũ luân, trong đó có ba mối quan hệ
cốt lõi: vua -tôi, cha-con, chồng-vợ được gọi là
Tam cương.
- - Khổng Tử coi nguyên nhân xã hội
loạn lạc là do sự suy thoái đạo đức xã
hội. Ông mong muốn khôi phục lại trật
tự xã hội kiểu nhà Chu, một kiểu xã
hội được ông coi là mẫu mực, lý
tưởng. Đó là một trật tự xã hội có
đẳng cấp, tôn ti trật tự, từ vua quan
đến thứ dân ai cũng phải lấy nhân,
nghĩa, lễ, chính danh làm chuẩn mực.
- - Những phạm trù cơ bản trong học thuyết
chính trị - đạo đức của Khổng Tử là Nhân, Nghĩa,
Lễ, chính danh.
+ Nhân ? là lòng thương người. Phàn Trì
hỏi thế nào là Nhân, Khổng Tử đáp “Ái nhân”
(Yêu người). Nhân được hiểu như là “toàn đức”
Nhân có hai khía cạnh – trung và thứ:
• Trung là thành thật với người, “Mình mu ốn
lập thân thì hãy giúp người khác lập thân. Mình
muốn thành đạt thì hãy giúp người khác thành
đạt”.
• Thứ là lòng vị tha, khoan dung. “Đi ều mình
không muốn thì đừng làm cho người khác” (Kỷ sở
- Trong đạo nhân, hiếu là gốc. Hiếu không chỉ
thể hiện ở việc nuôi nấng cha mẹ mà quan trọng
nhất là lòng thành kính. Khổng Tử nói: “Nuôi cha
mẹ mà chẳng kính trọng thì có khác gì nuôi thú
vật”.
+ Nghĩa: Nhân gắn liền với nghĩa. Nghĩa
là hành vi đạo đức biểu hiện của lòng nhân.
Người làm việc nghĩa thì hy sinh lợi ích
của mình vì người khác. Vì thế, nghĩa và lợi
không thể dung hợp với nhau. Khổng Tử nói:
“Quân tử biết rõ về nghĩa, tiểu nhân biết rõ
về lợi” (Quân tử dụ ư nghĩa, tiểu nhân dụ ư
- + Lễ là hình thức biểu hiện của nhân, biểu
hiện lòng thương yêu, quý trọng con người.
Lễ bao gồm nhiều mối quan hệ rộng lớn từ
quan hệ với thần linh (tế lễ) đến quan hệ ứng
xử giữa người với người, quan hệ đạo đức,
phong tục tập quán, quan hệ nhà nước, luật
pháp, v.v..
Theo Khổng Tử, tuân theo lễ là một điều
kiện để làm người nhân: “Khắc kỷ phục lễ vi
nhân”. Khổng Tử nói: “Không biết lễ không
thể đứng vững”.
- Người quân tử không bao giờ làm trái với
lễ. “Cái gì trái với lễ thì không nhìn, điều gì
trái với lễ thì không nghe, điều gì trái với lễ
thì nói, điều gì trái với lễ thì không làm” (Phi
lễ vật thị, phi lễ vật thính, phi lễ vật ngôn,
phi lễ vật động).
Cùng với lễ, thi và nhạc cũng có vai trò
quan trọng. Khổng Tử nói “Hưng khởi là nhờ thi,
tạo lập là nhờ lễ, thành đạt là nhờ nhạc”. Nhạc
mà chính trực, trang nghiêm, hòa nhã có tác dụng
nuôi dưỡng tâm tính, cảm hóa lòng người, hướng
cái tâm con người tới chân, thiện, mỹ.
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
