Giáo trình giống vật nuôi - Đặng Văn Bình

Chia sẻ: Hoangdung Hoangdung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:149

Thêm vào BST

Báo xấu

1.107
lượt xem 664
download

Giáo trình giống vật nuôi - Đặng Văn Bình

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giống vật nuôi là môn khoa học ứng dụng các quy luật di truyền để cải tiến về mặt di truyền đối với năng suất và chất lượng sản phẩm của vật nuôi. Để có thể hiểu được bản chất những vấn đề phức tạp của môn học và những ứng dụng trong thực tiễn sản xuất, để tìm hiểu rõ hơn về giống vật nuôi, mời các bạn cùng tham khảo tài liệu dưới đây.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình giống vật nuôi - Đặng Văn Bình

Môc lôc Trang Më ®Çu 4 Ch−¬ng I: Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ c«ng t¸c gièng vËt nu«i 1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ ph©n lo¹i gièng vËt nu«i 1.1. Kh¸i niÖm vÒ vËt nu«i 6 1.2. Kh¸i niÖm vÒ gièng, dßng vËt nu«i 7 1.3. Ph©n lo¹i gièng vËt nu«i 9 2. Giíi thiÖu mét sè gièng vËt nu«i phæ biÕn ë n−íc ta 10 2.1. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng 11 2.2. C¸c gièng vËt nu«i chñ yÕu nhËp tõ n−íc ngoµi 18 3. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña c«ng t¸c gièng trong ch¨n nu«i 28 3.1. Kh¸i niÖm vÒ c«ng t¸c gièng vËt nu«i 28 3.2. ý nghÜa cña c«ng t¸c gièng trong ch¨n nu«i 29 4. C¬ së sinh häc cña c«ng t¸c gièng 29 5. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng 1 30 Ch−¬ng II: Chän gièng vËt nu«i 1. Kh¸i niÖm vÒ tÝnh tr¹ng 31 2. Nh÷ng tÝnh tr¹ng c¬ b¶n cña vËt nu«i 32 2.1. TÝnh tr¹ng vÒ ngo¹i h×nh 32 2.2. TÝnh tr¹ng vÒ sinh tr−ëng 35 2.3. C¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm 38 2.4. C¸c ph−¬ng ph¸p m« t¶, ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng 43 2.5. ¶nh h−ëng cña di truyÒn vµ ngo¹i c¶nh ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng 45 3. Chän gièng vËt nu«i 46 3.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ chän gièng vËt nu«i 46 3.2. Chän läc c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng 55 4. C¸c ph−¬ng ph¸p chän gièng vËt nu«i 62 4.1. Chän läc vËt gièng 62 4.2. Mét sè ph−¬ng ph¸p chän gièng trong gia cÇm 65 5. Lo¹i th¶i vËt gièng 68 6. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng II 68 Ch−¬ng III: Nh©n gièng vËt nu«i 1
1. Nh©n gièng thuÇn chñng 1.1. Kh¸i niÖm 71 1.2. Vai trß t¸c dông cña nh©n gièng thuÇn chñng 71 1.3. HÖ phæ 72 1.4. HÖ sè cËn huyÕt 74 1.5. Nh©n gièng thuÇn chñng theo dßng 77 2. Lai gièng 78 2.1. Kh¸i niÖm 78 2.2. Vai trß t¸c dông cña lai gièng 78 2.3. ¦u thÕ lai 78 2.4. C¸c ph−¬ng ph¸p lai gièng 81 3. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng III 90 Ch−¬ng IV: HÖ thèng tæ chøc trong c«ng t¸c gièng vËt nu«i 1. HÖ thèng nh©n gièng vËt nu«i 92 2. HÖ thèng s¶n xuÊt con lai 93 3. Mét sè biÖn ph¸p c«ng t¸c gièng 97 3.1. Theo dâi hÖ phæ 97 3.2. LËp c¸c sæ, phiÕu theo dâi 98 3.3. §¸nh sè vËt nu«i 98 3.4. LËp sæ gièng 99 4. C©u hái «n tËp ch−¬ng IV 100 Ch−¬ng V: B¶o tån nguån gen vËt nu«i vµ ®a d¹ng sinh häc 1. T×nh h×nh chung 101 2. Kh¸i niÖm vÒ b¶o tån nguån gen vËt nu«i 102 3. Nguyªn nh©n b¶o tån nguån gen vËt nu«i 102 4. C¸c ph−¬ng ph¸p b¶o tån nguån vµ l−u gi÷ quü gen vËt nu«i 103 5. §¸nh gi¸ møc ®é ®e do¹ tiÖt chñng 104 6. VÊn ®Ò b¶o tån nguån gen vËt nu«i ë n−íc ta 105 7. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng V 111 C¸c bµi thùc hµnh Bµi 1: Quan s¸t, nhËn d¹ng ngo¹i h×nh c¸c gièng vËt nu«i 112 Bµi 2: Theo dâi, ®¸nh gi¸ sinh tr−ëng cña vËt nu«i 113 Bµi 3: Mét sè biÖn ph¸p qu¶n lý gièng 115 2
3.1. Gi¸m ®Þnh ngo¹i h×nh vµ ®o c¸c chiÒu ®o trªn c¬ thÓ con vËt 115 3.2. Mæ kh¶o s¸t n¨ng suÊt thÞt cña vËt nu«i 115 Bµi 4: KiÓm tra d¸nh gi¸ phÈm chÊt tinh dÞch cña ®ùc gièng 116 Ngo¹i kho¸: Tham quan tr¹m truyÒn tinh nh©n t¹o 119 Phô lôc 1: Tiªu chuÈn ViÖt Nam - Lîn gièng - Ph−¬ng ph¸p gi¸m ®Þnh 120 Phô lôc 2: Tiªu chuÈn ViÖt Nam - Lîn gièng - Quy tr×nh mæ kh¶o s¸t phÈm chÊt thÞt nu«i bÐo 123 Phô lôc 3: Mæ kh¶o s¸t thÞt gia cÇm 127 Tr¶ lêi vµ h−íng dÉn gi¶i c¸c bµi tËp 128 Tra cøu thuËt ng÷ 132 Tõ vùng 135 Tµi liÖu tham kh¶o 142 3
Më ®Çu Gièng vËt nu«i lµ m«n khoa häc øng dông c¸c quy luËt di truyÒn ®Ó c¶i tiÕn vÒ mÆt di truyÒn ®èi víi n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm cña vËt nu«i. §Ó cã thÓ hiÓu ®−îc b¶n chÊt nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña m«n häc vµ nh÷ng øng dông trong thùc tiÔn s¶n xuÊt, ®ßi hái ng−êi ®äc ph¶i cã kiÕn thøc vÒ di truyÒn sè l−îng, x¸c suÊt, thèng kª vµ ®¹i sè tuyÕn tÝnh. Theo h−íng ®ã, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét sè gi¸o tr×nh, s¸ch tham kh¶o cña chóng ta ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ c¬ cÊu vµ néi dung, ngµy cµng tiÕp cËn h¬n nh÷ng kiÕn thøc hiÖn ®¹i vµ thùc tiÔn phong phó cña c«ng t¸c chän läc vµ nh©n gièng cña c¸c n−íc tiªn tiÕn. Víi khu«n khæ mét gi¸o tr×nh cña hÖ cao ®¼ng, trong lÇn xuÊt b¶n nµy, chóng t«i chØ ®Ò cËp nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ cè g¾ng tr×nh bÇy c¸c vÊn ®Ò mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ dÔ hiÓu, ®ång thêi nªu ra nh÷ng øng dông thùc tiÔn cã thÓ ¸p dông trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ch¨n nu«i ë n−íc ta. Môc tiªu cña gi¸o tr×nh nµy nh»m cung cÊp cho gi¸o viªn vµ sinh viªn c¸c tr−êng cao ®¼ng s− ph¹m khèi kü thuËt n«ng nghiÖp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ gièng vËt nu«i, nh÷ng øng dông trong c«ng t¸c gièng vËt nu«i ë n−íc ta. Gi¸o tr×nh ®−îc biªn so¹n trªn c¬ së phÇn gièng vËt nu«i cña gi¸o tr×nh ®µo t¹o gi¸o viªn trung häc c¬ së hÖ cao ®¼ng s− ph¹m: Ch¨n nu«i 1 (Thøc ¨n vµ Gièng vËt nu«i) do nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc xuÊt b¶n n¨m 2001. LÇn biªn so¹n nµy, chóng t«i ®· bæ sung thªm mét sè néi dung, cËp nhËt thªm c¸c th«ng tin, h×nh ¶nh cÇn thiÕt. Gi¸o tr×nh gåm hai phÇn chÝnh: lý thuyÕt vµ thùc hµnh. PhÇn lý thuyÕt gåm 5 ch−¬ng, cung cÊp nh÷ng kh¸i niÖm chung vÒ gièng vµ c«ng t¸c gièng vËt nu«i, nh÷ng kiÕn thøc liªn quan tíi chän läc, nh©n gièng, b¶o tån nguån gen vËt nu«i, còng nh− nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt chñ yÕu cña c«ng t¸c gièng vËt nu«i. Trong mçi ch−¬ng ®Òu cã phÇn giíi thiÖu chung, cuèi mçi ch−¬ng cã c©u hái vµ bµi tËp. C¸c kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa, thuËt ng÷ ®Òu ®−îc in nghiªng. PhÇn thùc hµnh gåm 4 bµi thùc tËp vµ mét bµi ngo¹i kho¸ tham quan kiÕn tËp. Bµi thùc tËp sè 3 gåm 2 néi dung: “Gi¸m ®Þnh ngo¹i h×nh vµ ®o c¸c chiÒu ®o trªn c¬ thÓ con vËt” lµ b¾t buéc thùc hiÖn, néi dung: “Mæ kh¶o s¸t n¨ng suÊt thÞt vËt nu«i” lµ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn vËt chÊt cã thÓ thùc hiÖn ë tõng nhãm hoÆc chØ kiÕn tËp chung cho c¶ líp. 4
Ngoµi ra, gi¸o tr×nh cßn cã c¸c phÇn phô lôc, b¶ng tra cøu thuËt ng÷, tõ vùng vµ h−íng dÉn gi¶i c¸c bµi tËp khã. §Ó t×m hiÓu réng thªm hoÆc s©u thªm nh÷ng kiÕn thøc liªn quan mµ gi¸o tr×nh ®· ®Ò cËp, ng−êi ®äc cÇn tham kh¶o c¸c tµi liÖu sau: 1. §Æng Vò B×nh: Gi¸o tr×nh chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i. NXB N«ng nghiÖp, 2000. 2. §Æng Vò B×nh: Di truyÒn sè l−îng vµ chän gièng vËt nu«i. NXB N«ng nghiÖp, 2002. 3. NguyÔn V¨n ThiÖn: Di truyÒn sè l−îng øng dông trong ch¨n nu«i. NXB N«ng nghiÖp, 1995. Ng−êi ®äc cã thÓ t×m ®äc thªm c¸c bµi viÕt liªn quan tíi chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i, b¶o tån quü gen vËt nu«i ®¨ng trong c¸c t¹p chÝ trong ngoµi n−íc, còng nh− c¸c h×nh ¶nh, giíi thiÖu tãm t¾t vÒ c¸c gièng vËt nu«i trong n−íc hoÆc gièng lai vµ nhËp néi trªn trang web cña ViÖn Ch¨n nu«i: www.vcn.vn/qg/giongnoi/giongnoi_v.htm www.vcn.vn/qg/giongngoai/giongngoai.htm Xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn trao ®æi cña b¹n ®äc vÒ lÇn xuÊt b¶n cuèn gi¸o tr×nh nµy. T¸c gi¶ 5
PhÇn 1 Lý thuyÕt Ch−¬ng I kh¸i niÖm vÒ gièng vμ c«ng t¸c Gièng vËt nu«i Trong ch−¬ng nµy, chóng ta sÏ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ vËt nu«i, gièng, dßng vËt nu«i. Trªn c¬ së c¸c c¨n cø ph©n lo¹i kh¸c nhau, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc ph©n lo¹i thµnh c¸c nhãm nhÊt ®Þnh. C¸c nhãm vËt nu«i kh¸c nhau trong cïng mét c¨n cø ph©n lo¹i ®ßi hái nh÷ng ®Þnh h−íng sö dông, ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ qu¶n lý kh¸c nhau. PhÇn cuèi cïng cña ch−¬ng nh»m giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ c¸c gièng vËt nu«i chñ yÕu hiÖn ®ang ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i ë n−íc ta. §Ó t×m hiÓu chi tiÕt thªm vÒ nguån gèc, n¨ng suÊt, h−íng sö dông cña c¸c gièng vËt nu«i nµy, cã thÓ tham kh¶o tµi liÖu trong trang Web cña ViÖn Ch¨n nu«i: www.vcn.vnn.vn 1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ ph©n lo¹i gièng vËt nu«i 1.1. Kh¸i niÖm vÒ vËt nu«i Kh¸i niÖm vËt nu«i ®Ò cËp trong gi¸o tr×nh nµy ®−îc giíi h¹n trong ph¹m vi c¸c ®éng vËt ®· ®−îc thuÇn ho¸ vµ ch¨n nu«i trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Chóng ta còng chØ xem xÐt 2 nhãm vËt nu«i chñ yÕu lµ gia sóc vµ gia cÇm. C¸c vËt nu«i ngµy nay ®Òu cã nguån gèc tõ c¸c ®éng vËt hoang d·. Qu¸ tr×nh biÕn c¸c ®éng vËt hoang d· thµnh vËt nu«i ®−îc gäi lµ thuÇn ho¸, qu¸ tr×nh nµy ®−îc thùc hiÖn bëi con ng−êi. C¸c vËt nu«i ®−îc xuÊt hiÖn sau sù h×nh thµnh loµi ng−êi, thuÇn ho¸ vËt nu«i lµ s¶n phÈm cña sù lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng−êi. Chóng ta cÇn ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a vËt nu«i vµ vËt hoang d·. Theo Isaac (1970), nh÷ng ®éng vËt ®−îc gäi lµ vËt nu«i khi chóng cã ®ñ 5 ®iÒu kiÖn sau ®©y: - Cã gi¸ trÞ kinh tÕ nhÊt ®Þnh, ®−îc con ng−êi nu«i víi môc ®Ých râ rµng; - Trong ph¹m vi kiÓm so¸t cña con ng−êi; - Kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña con ng−êi; 6
- TËp tÝnh ®· thay ®æi kh¸c víi khi cßn lµ con vËt hoang d·; - H×nh th¸i ®· thay ®æi kh¸c víi khi cßn lµ con vËt hoang d·. NhiÒu tµi liÖu cho r»ng thuÇn ho¸ vËt nu«i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ch¨n th¶, ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ vËt nu«i g¾n liÒn víi nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng−êi ë nh÷ng vïng cã c¸c b·i ch¨n th¶ lín. C¸c qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ vËt nu«i ®· diÔn ra chñ yÕu t¹i 4 l−u vùc s«ng bao gåm L−ìng Hµ (Tigre vµ Euphrate), Nil, Indus vµ Hoµng Hµ, ®©y còng chÝnh lµ 4 c¸i n«i cña nÒn v¨n minh cæ x−a (b¸n ®¶o Arab, Ai CËp, Ên §é vµ Trung Quèc). Cã thÓ thÊy qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ g¾n liÒn víi lÞch sö loµi ng−êi qua th«ng qua c¸c ph¸t hiÖn kh¶o cæ. Cho tíi nay, cã nhiÒu ý kiÕn x¸c nhËn r»ng, chã lµ vËt nu«i ®−îc con ng−êi thuÇn ho¸ ®Çu tiªn. C¸c b»ng chøng kh¶o cæ häc ph¸t hiÖn nh÷ng dÊu vÕt c¸c loµi vËt nu«i ®Çu tiªn nh− sau: N¨m (tr−íc CN) Vïng L−ìng Hµ Hy L¹p Trung ¢u Ucraina 12.000 Chã 10.000 Chã 9.000 Cõu 8.000 Lîn 7.500 Dª Chã 7.000 Lîn 6.500 Bß Lîn 6.000 Dª 3.500 Ngùa 1.2. Kh¸i niÖm vÒ gièng, dßng vËt nu«i 1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i Kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i trong ch¨n nu«i kh¸c víi kh¸i niÖm vÒ gièng trong ph©n lo¹i sinh vËt häc. Trong ph©n lo¹i sinh vËt häc, gièng lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i trªn loµi, mét gièng gåm nhiÒu loµi kh¸c nhau. Cßn gièng vËt nu«i lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i d−íi cña loµi, cã nhiÒu gièng vËt nu«i trong cïng mét loµi. Cã nhiÒu kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i kh¸c nhau dùa trªn c¸c quan ®iÓm ph©n tÝch so s¸nh kh¸c nhau. HiÖn t¹i, chóng ta th−êng hiÓu kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i nh− sau: Gièng vËt nu«i lµ mét tËp hîp c¸c vËt nu«i cã chung mét nguån gèc, ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh chän läc vµ nh©n gièng cña con ng−êi. C¸c vËt nu«i trong cïng mét gièng cã c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ngo¹i h×nh, tÝnh n¨ng s¶n xuÊt, lîi Ých kinh tÕ gièng nhau vµ c¸c ®Æc ®iÓm nµy di truyÒn ®−îc cho ®êi sau. Trong thùc tÕ, mét nhãm vËt nu«i ®−îc coi lµ mét gièng cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: - Cã nguån gèc, lÞch sö h×nh thµnh râ rµng; - Cã mét sè l−îng nhÊt ®Þnh: Sè l−îng ®ùc c¸i sinh s¶n kho¶ng vµi tr¨m con ®èi víi tr©u, bß, ngùa; vµi ngh×n con ®èi víi lîn; vµi chôc ngh×n con ®èi víi gµ, vÞt; 7
- Cã c¸c ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña gièng, c¸c ®Æc ®iÓm nµy kh¸c biÖt víi c¸c gièng kh¸c vµ ®−îc di truyÒn mét c¸ch t−¬ng ®èi æn ®Þnh cho ®êi sau; - §−îc Héi ®ång gièng vËt nu«i quèc gia c«ng nhËn lµ mét gièng. C¸c gièng vËt nu«i hiÖn ®ang ®−îc sö dông réng r·i trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i n−íc ta gåm c¸c gièng trong n−íc ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi vµ c¸c gièng ngo¹i ®−îc nhËp vµo n−íc ta. Ch¼ng h¹n, tr©u ViÖt Nam, bß vµng, lîn Mãng C¸i, gµ Ri, vÞt Cá lµ c¸c gièng trong n−íc; tr©u Murrah, bß Holstein Friesian, lîn Yorkshire, gµ Tam Hoµng, vÞt CV Super Meat lµ c¸c gièng nhËp néi. Trong nh÷ng n¨m 1970-1980, lîn §B-I - s¶n phÈm cña mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu t¹o gièng míi - ®· ®−îc Héi ®ång gièng quèc gia c«ng nhËn lµ mét gièng, nh−ng hiÖn nay gièng nµy hÇu nh− kh«ng cßn tån t¹i trong s¶n xuÊt n÷a. Mét sè gièng vËt nu«i cã thÓ cã nguån gèc, lÞch sö h×nh thµnh kh«ng thËt râ rµng, nh−ng vÉn ®−îc c«ng nhËn lµ mét gièng. Ch¼ng h¹n, cho tíi nay ng−êi ta cho r»ng bß Lai Sind lµ kÕt qu¶ lai gi÷a bß vµng ViÖt Nam víi Red Sindhi vµ cã thÓ c¶ bß Ongon do ng−êi Ph¸p nhËp vµo n−íc ta tõ ®Çu thÕ kû 19, nh−ng bß Lai Sind vÉn ®−îc coi lµ mét gièng. CÇn l−u ý lµ c¸c nhãm con lai, ch¼ng h¹n lîn lai F1 gi÷a 2 gièng Mãng C¸i vµ Yorkshire tuy cã nguån gèc, ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh, sinh lý, sinh ho¸, lîi Ých kinh tÕ râ rµng, chóng còng cã mét sè l−îng rÊt lín, song kh«ng thÓ coi ®ã lµ mét gièng v× c¸c ®Æc ®iÓm cña chóng kh«ng ®−îc di truyÒn cho ®êi sau mét c¸ch æn ®Þnh. 1.2.2. Kh¸i niÖm vÒ dßng vËt nu«i Dßng lµ mét nhãm vËt nu«i trong mét gièng. Mét gièng cã thÓ vµi dßng (kho¶ng 2 - 5 dßng). C¸c vËt nu«i trong cïng mét dßng, ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña gièng cßn cã mét hoÆc vµi ®Æc ®iÓm riªng cña dßng, ®©y lµ c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cho dßng. Ch¼ng h¹n, hai dßng V1 vµ V3 thuéc gièng vÞt siªu thÞt CV Super Meat ®· ®−îc nhËp vµo n−íc ta. Dßng V1 lµ dßng trèng cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh vµ khèi l−îng c¬ thÓ lín, trong khi ®ã dßng V3 lµ dßng m¸i cã khèi l−îng nhá h¬n, tèc ®é sinh tr−ëng chËm h¬n, nh−ng l¹i cho s¶n l−îng trøng vµ c¸c tû lÖ liªn quan tíi Êp në cao h¬n. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ ng−êi ta cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ dßng. C¸c quan niÖm chñ yÕu bao gåm: - Nhãm huyÕt thèng: Lµ nhãm vËt nu«i cã nguån gèc tõ mét con vËt tæ tiªn. Con vËt tæ tiªn th−êng lµ con vËt cã ®Æc ®iÓm næi bËt ®−îc ng−êi ch¨n nu«i −a chuéng. C¸c vËt nu«i trong mét nhãm huyÕt thèng ®Òu cã quan hÖ hä hµng víi nhau vµ mang ®−îc phÇn nµo dÊu vÕt ®Æc tr−ng cña con vËt tæ tiªn. Tuy nhiªn, do kh«ng cã chñ ®Þnh ghÐp phèi vµ chän läc râ rµng nªn nhãm huyÕt thèng th−êng chØ cã mét sè l−îng vËt nu«i nhÊt ®Þnh, chóng kh«ng cã c¸c ®Æc tr−ng râ nÐt vÒ tÝnh n¨ng s¶n xuÊt mµ th«ng th−êng chØ cã mét vµi ®Æc ®iÓm vÒ h×nh d¸ng, mµu s¾c ®Æc tr−ng. 8
- Nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng: Lµ c¸c vËt nu«i trong cïng mét gièng ®−îc nu«i ë mét ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh. Do mçi ®Þa ph−¬ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh, do vËy h×nh thµnh nªn c¸c nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng mang nh÷ng ®Æc tr−ng riªng biÖt nhÊt ®Þnh. - Dßng cËn huyÕt: Dßng cËn huyÕt ®−îc h×nh thµnh do giao phèi cËn huyÕt gi÷a c¸c vËt nu«i cã quan hÖ hä hµng víi mét con vËt tæ tiªn. Con vËt tæ tiªn nµy th−êng lµ con ®ùc vµ ®−îc gäi lµ ®ùc ®Çu dßng. §ùc ®Çu dßng lµ con ®ùc xuÊt s¾c, cã thµnh tÝch næi bËt vÒ mét vµi ®Æc ®iÓm nµo ®ã mµ ng−êi ch¨n nu«i muèn duy tr× ë c¸c thÕ hÖ sau. §Ó t¹o nªn dßng cËn huyÕt, ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p nh©n gièng cËn huyÕt trong ®ã c¸c thÕ hÖ sau ®Òu thuéc huyÕt thèng cña ®ùc ®Çu dßng nµy. 1.3. Ph©n lo¹i gièng vËt nu«i Dùa vµo c¸c c¨n cø ph©n lo¹i kh¸c nhau, ng−êi ta ph©n chia c¸c gièng vËt nu«i thµnh c¸c nhãm nhÊt ®Þnh: 1.3.1. C¨n cø vµo møc ®é tiÕn ho¸ cña gièng, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc ph©n thµnh 3 nhãm sau: - Gièng nguyªn thuû: Lµ c¸c gièng vËt nu«i míi ®−îc h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ thó hoang. C¸c vËt nu«i thuéc nhãm gièng nµy th−êng cã tÇm vãc nhá, n¨ng suÊt thÊp, thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc muén, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng chóng ë møc ®é ®¬n gi¶n. Mét sè gièng gia sóc hiÖn nu«i ë c¸c tØnh miÒn nói n−íc ta thuéc nhãm gièng nµy: lîn MÑo (NghÖ An), lîn Sãc (vïng T©y Nguyªn), dª Cá... - Gièng qu¸ ®é: Lµ c¸c gièng nguyªn thuû nh−ng ®· tr¶i qua mét qu¸ tr×nh chän läc trong mèi quan hÖ t¸c ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é nhÊt ®Þnh. Do vËy, so víi nhãm gièng nguyªn thuû, c¸c gièng qu¸ ®é ®−îc c¶i tiÕn h¬n vÒ tÇm vãc, n¨ng suÊt, thêi gian thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc. Tuy nhiªn chóng còng ®ßi hái ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é cao h¬n. Lîn Mãng C¸i, vÞt Cá, vÞt BÇu... cña n−íc ta thuéc nhãm gièng nµy. - Gièng g©y thµnh: VÒ thêi gian, chóng lµ nhãm gièng ®−îc h×nh thµnh sau cïng do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lai t¹o kÕt hîp víi chän läc vµ nu«i d−ìng ch¨m sãc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thÝch hîp. VËt nu«i trong nhãm gièng nµy cã h−íng s¶n xuÊt chuyªn dông hoÆc kiªm dông. So víi hai nhãm gièng trªn, chóng cã tÇm vãc lín h¬n, thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc sím h¬n, song chóng còng ®ßi hái nh÷ng ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é cao h¬n. C¸c gièng gia sóc gia cÇm ®−îc nhËp vµo n−íc ta trong thêi gian gÇn ®©y phÇn lín ®Òu thuéc nhãm gièng g©y thµnh: lîn Yorkshire, Landrace, bß Holstein Friesian, Santa Gertrudis, gµ Leghorn, gµ BE 88, vÞt Khaki Campbell, CV Super Meat... 9
1.3.2. C¨n cø vµo h−íng s¶n xuÊt, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc ph©n thµnh 2 nhãm sau: - Gièng chuyªn dông: Lµ nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao vÒ mét lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, bß cã c¸c gièng chuyªn cho s÷a nh− Holstein Friesian, chuyªn cho thÞt nh− Blanc Bleu Belge (viÕt t¾t lµ BBB)...; gµ cã gièng chuyªn cho trøng nh− Leghorn, chuyªn cho thÞt nh− Cornish; ngùa cã gièng chuyªn ®Ó c−ìi, chuyªn ®Ó cµy kÐo; vÞt cã gièng chuyªn cho trøng nh− Khaki Campbell, chuyªn cho thÞt nh− CV Super Meat, lîn cã gièng chuyªn cho n¹c nh− PiÐtrain, Landrace... - Gièng kiªm dông: Lµ nh÷ng gièng cã thÓ sö dông ®Ó s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, n¨ng suÊt tõng lo¹i s¶n phÈm cña c¸c gièng nµy th−êng thÊp h¬n so víi c¸c gièng chuyªn dông. Ch¼ng h¹n, gièng bß kiªm dông s÷a-thÞt nh− bß n©u Thuþ SÜ (Brown Swiss), gièng lîn kiªm dông thÞt-mì nh− lîn Cornwall; gièng gµ kiªm dông trøng-thÞt Rhode Island... CÇn chó ý lµ c¸c gièng vËt nu«i b¶n ®Þa th−êng ®−îc sö dông theo nhiÒu h−íng s¶n xuÊt kh¸c nhau, ch¼ng h¹n bß vµng, tr©u ViÖt Nam ®−îc nu«i víi nhiÒu môc ®Ých: cµy kÐo, lÊy thÞt, lÊy ph©n. MÆc dï vÒ kü thuËt ng−êi ta ®· cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc viÖc sinh s¶n ®ùc hoÆc c¸i theo ý muèn, nh−ng do gi¸ thµnh cßn cao nªn ch−a øng dông réng trong thùc tiÔn, v× vËy trong s¶n xuÊt th−¬ng phÈm mét sè gièng chuyªn dông nh− gµ h−íng trøng (ch¼ng h¹n gµ Leghorn), ng−êi ta ph¶i lo¹i th¶i toµn bé gµ trèng ngay tõ lóc mét ngµy tuæi; hoÆc ®èi víi bß chuyªn s÷a Holstein, bß c¸i sinh ra lu«n cã gi¸ trÞ cao h¬n bß ®ùc. §©y còng lµ mét trong c¸c h¹n chÕ cña c¸c gièng chuyªn dông. 1.3.3. C¨n cø vµo nguån gèc, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc chia lµm 2 nhãm sau: - Gièng ®Þa ph−¬ng: Lµ c¸c gièng cã nguån gèc t¹i ®Þa ph−¬ng, ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, tù nhiªn cña ®Þa ph−¬ng. Ch¼ng h¹n, lîn Mãng C¸i, bß vµng, vÞt Cá lµ c¸c gièng ®Þa ph−¬ng cña n−íc ta. C¸c gièng ®Þa ph−¬ng cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi ®iÒu kiÖn vµ tËp qu¸n ch¨n nu«i cña ®Þa ph−¬ng, søc chèng bÖnh tèt, song n¨ng suÊt th−êng bÞ h¹n chÕ. - Gièng nhËp: Lµ c¸c gièng cã nguån gèc tõ vïng kh¸c hoÆc n−íc kh¸c. C¸c gièng nhËp néi th−êng lµ nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao hoÆc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm tèt næi bËt so víi gièng ®Þa ph−¬ng. Ch¼ng h¹n lîn Yorkshire, bß Holstein, vÞt Khaki Campbell lµ c¸c gièng nhËp néi. Tuy nhiªn, do nguån gèc xuÊt ph¸t ë vïng cã ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh¸c biÖt víi n¬i nhËp vµo nu«i, c¸c gièng nhËp ph¶i thÝch øng víi ®iÒu kiÖn sèng míi. §iÒu nµy tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng thÝch nghi cña gièng nhËp, vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ con ng−êi t¹o ra nh»m gióp chóng dÔ thÝch øng ®−îc víi ®iÒu kiÖn sèng ë n¬i ë míi. 2. Giíi thiÖu mét sè gièng vËt nu«i phæ biÕn ë n−íc ta 10
LÞch sö ph¸t triÓn cña c«ng t¸c chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i n−íc ta g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt ch¨n nu«i n−íc ta. Theo Niªn gi¸m thèng kª, n¨m 2001 c¶ n−íc ta cã 2.819.400 tr©u, 3.896.000 bß, 21.741.000 lîn, 569.400 dª, 158.037.000 gµ vµ 57.973.000 vÞt, ngan, ngçng. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi trong hoµn c¶nh c¸c nÒn s¶n xuÊt kÕt hîp gi÷a trång trät vµ ch¨n nu«i víi c¸c tËp qu¸n canh t¸c kh¸c nhau cña c¸c vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c nhau. §Æc ®iÓm chung cña c¸c gièng ®Þa ph−¬ng lµ cã h−íng s¶n xuÊt kiªm dông (cho 2 lo¹i s¶n phÈm ch¨n nu«i trë lªn), tÇm vãc nhá, n¨ng suÊt thÊp, phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ch¨n nu«i tËn dông ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn còng nh− s¶n phÈm phô cña c©y trång, thÝch øng víi m«i tr−êng khÝ hËu nãng Èm, kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh tËt cao. 2.1. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng 2.1.1. Tr©u ViÖt Nam Tr©u ViÖt Nam thuéc nhãm tr©u ®Çm lÇy (swamp buffalo), ®−îc nu«i ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, sö dông víi nhiÒu môc ®Ých: cµy kÐo, lÊy thÞt vµ lÊy ph©n. Tr©u cã tÇm vãc kh¸ lín, ngo¹i h×nh t−¬ng ®èi ®ång nhÊt, toµn th©n mÇu ®en, cæ ngùc cã d¶i tr»ng h×nh ch÷ V, kho¶ng 5% tr©u cã mÇu tr¾ng. NghÐ s¬ sinh cã khèi l−îng 28 - 30kg. Khèi l−îng tr©u ®ùc vµ tr©u c¸i tr−ëng thµnh cã thÓ ph©n thµnh 3 møc ®é to, trung b×nh vµ nhá (t−¬ng øng nh− sau: 450 - 500 vµ 400 - 450kg, 400 - 450 vµ 350 - 400kg vµ 350 - 400 vµ 300 - 350kg) tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, chän läc vµ sö dông. Dùa vµo tÇm vãc, ng−êi ta cßn chia tr©u thµnh hai nhãm: tr©u ngè lµ tr©u cã tÇm vãc lín vµ tr©u giÐ lµ tr©u cã tÇm vãc nhá. Nh×n chung, tr©u ë miÒn nói cã tÇm vãc lín h¬n tr©u ë vïng ®ång b»ng. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña tr©u thÊp: tuæi ®Î løa ®Çu muén (4 - 5 tuæi), biÓu hiÖn ®éng dôc kh«ng râ nÐt, nhÞp ®Î th−a (1,5 - 2 n¨m/løa). S¶n l−îng s÷a thÊp (600 - 700kg/chu kú), tû lÖ mì s÷a cao (9 - 12%). Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû lÖ thÞt xÎ thÊp (43 - 48%). Mét sè ®Þa ph−¬ng sau ®©y th−êng cã tr©u tÇm vãc lín: Hµm Yªn, Chiªm Ho¸ (Tuyªn Quang), Lôc Yªn (Yªn B¸i), M−êng Vµ, Mai S¬n (Lai Ch©u), Thanh Ch−¬ng (NghÖ An), Qu¶ng Nam, B×nh §Þnh, T©y Ninh. 11
2.1.2. C¸c gièng bß ViÖt Nam Bß vµng Bß ®−îc nu«i ®Ó lÊy thÞt, cÇy kÐo vµ lÊy ph©n. HÇu hÕt chóng cã l«ng da mÇu vµng nªn gäi lµ bß vµng. Nh×n chung, bß vµng cã tÇm vãc nhá, khèi l−îng tr−ëng thµnh phæ biÕn ë con ®ùc lµ 200 - 250kg, con c¸i lµ 140 - 160kg, ®ùc gièng tèt: 250 - 280kg, c¸i gièng tèt: 180 - 200kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: tuæi ®Î løa ®Çu t−¬ng ®èi sím (30 - 32 th¸ng), nhÞp ®Î t−¬ng ®èi mau (13 - 15 th¸ng/løa). S¶n l−îng s÷a thÊp (300 - 400 kg/chu kú), tû lÖ mì s÷a cao (5,5%). Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû lÖ thÞt xÎ thÊp (45%). Mét sè ®Þa ph−¬ng sau ®©y cã c¸c nhãm bß tèt: L¹ng S¬n, bß MÌo (§ång V¨n - Hµ Giang), Thanh Ho¸, NghÖ An, Phó Yªn. Bß Lai Sind C¸ch ®©y kho¶ng 70 n¨m, bß Red Sindhi ®−îc nhËp vµo n−íc ta vµ nu«i ë mét sè ®Þa ph−¬ng. ViÖc lai gi÷a bß Sindhi vµ bß vµng ®· h×nh thµnh nªn gièng bß Lai Sind. Bß Lai Sind lµ gièng bß tèt, thÝch nghi cao víi ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng vµ khÝ hËu n−íc ta. Bß cã tÇm vãc t−¬ng ®èi lín (ë tuæi tr−ëng thµnh con ®ùc nÆng 250 - 300kg, con c¸i nÆng 200 - 250kg), mÇu l«ng vµng sÉm, tai to vµ h¬i rñ, yÕm cæ ph¸t triÓn kÐo dµi tíi rèn, u vai cao. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, cho thÞt vµ cÇy kÐo ®Òu tèt h¬n bß vµng. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt, s¶n l−îng s÷a 790 - 950kg/chu kú, tû lÖ mì s÷a 5%. Tèc ®é sinh tr−ëng nhanh h¬n bß vµng, tû lÖ thÞt xÎ t−¬ng ®èi cao (50%). 2.1.3. Ngùa ViÖt Nam Ngùa ViÖt Nam ®−îc nu«i nhiÒu ë vïng nói, ven ®« thÞ vµ ®−îc dïng ®Ó thå hµng, kÐo xe hoÆc c−ìi. Nh×n chung, ngùa cã mÇu l«ng kh¸ ®a d¹ng, tÇm vãc nhá. ë tuæi tr−ëng thµnh, khèi l−îng con ®ùc 170 - 180kg, con c¸i 160 - 170kg. Ngùa ViÖt Nam cã thÓ kÐo xe träng t¶i 1400 - 12
1500kg, thå ®−îc 160 - 180kg hµng, hoÆc c−ìi víi tèc ®é trung b×nh 25km/giê. 2.1.4. Dª ViÖt Nam Dª néi Cã thÓ chia dª néi thµnh hai nhãm: dª cá vµ dª nói. Dª cá chiÕm ®a sè vµ ®−îc nu«i chñ yÕu ë vïng trung du, ®ång b»ng vµ ven biÓn. Dª cá cã mÇu l«ng ®a d¹ng: tr¾ng, ghi, n©u, ®en; tÇm vãc nhá (ë tuæi tr−ëng thµnh, con ®ùc 40 - 45kg, con c¸i 26 - 28kg). Dª nói ®−îc nu«i ë c¸c tØnh vïng nói miÒn B¾c nh− S¬n La, Hµ Giang, L¹ng S¬n... Chóng cã tÇm vãc lín h¬n dª cá (ë tuæi tr−ëng thµnh, con ®ùc 40 - 50kg, con c¸i 34 - 36kg). Nh×n chung dª ViÖt Nam cã tÇm vãc nhá, chñ yÕu ®−îc nu«i ®Ó lÊy thÞt. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: dª c¸i 6 th¸ng tuæi ®· thµnh thôc vÒ tÝnh, tû lÖ ®Î sinh ®«i chiÕm 60 - 65%. S¶n l−îng s÷a thÊp chØ ®ñ nu«i con. Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû lÖ thÞt xÎ thÊp (dª cá 43%, dª nói 45%). Dª B¸ch Th¶o Dª B¸ch Th¶o cã nguån gèc tõ c¸c gièng dª Beetal, Jamnpari (Ên §é) vµ Alpine, Saanen (Ph¸p) ®−îc nhËp vµo n−íc ta c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m, hiÖn ®−îc nu«i chñ yÕu ë mét sè tØnh duyªn h¶i miÒn nam trung bé: Phan Rang, Phan ThiÕt, Kh¸nh Hoµ. Dª B¸ch Th¶o ®−îc nu«i ®Ó v¾t s÷a, ®a sè dª cã hai säc ®en ch¹y däc theo mÆt, th©n mÇu ®en, bông c¼ng ch©n vµ ®u«i mÇu tr¾ng. TÇm vãc cña dª B¸ch Th¶o lín h¬n dª néi, ë tuæi tr−ëng thµnh con ®ùc cã khèi l−îng 65 - 75 kg, con c¸i 42 - 45 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: tuæi ®Î løa ®Çu 12 - 14 th¸ng tuæi, 2/3 sè dª c¸i ®Î 2 con/løa. S¶n l−îng s÷a 170 - 200 kg/chu kú cho s÷a 150 ngµy. 13
2.1.5. C¸c gièng lîn néi chñ yÕu Lîn Ø Lîn Ø cã nguån gèc tõ Nam §Þnh vµ lµ gièng lîn ®Þa ph−¬ng cña hÇu hÕt c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Hång. Cã hai nhãm lîn Ø chÝnh: nhãm bÐo h¬n lµ Ø mì, nhãm thanh h¬n lµ Ø pha (hoÆc nhãm tÇm vãc lín h¬n lµ Ø géc) . Nh×n chung, lîn cã tÇm vãc nhá, toµn th©n mÇu ®en, ®Çu vµ tai nhá, m¾t hÝp, m¸ bÐo xÖ, mâm ng¾n vµ cong, l−ng vâng, ch©n ng¾n vµ nhá th−êng ®i b»ng bµn, bông to, lîn n¸i chöa xÖ th−êng cã bông xÖ kÐo lª s¸t ®Êt. Lîn Ø thµnh thôc tÝnh dôc sím: con c¸i lóc 3 - 4 th¸ng tuæi (12 - 18 kg), con ®ùc lóc 1,5 - 2 th¸ng tuæi. Khèi l−îng lóc tr−ëng thµnh con ®ùc 40 - 50 kg, con c¸i 60 - 80 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi kh¸ (®Î 10 - 11 con/løa). Lîn thÞt cã tèc ®é sinh tr−ëng chËm (300 - 350 g/ngµy), tiªu tèn nhiÒu thøc ¨n (5 - 5,5 kg thøc ¨n/kg t¨ng träng), nhiÒu mì Ýt n¹c (tû lÖ n¹c 32 - 35 %). HiÖn nay lîn Ø gÇn nh− bÞ tuyÖt chñng, sè l−îng lîn thuÇn cßn rÊt Ýt. Lîn Mãng C¸i Lîn Mãng C¸i cã nguån gèc tõ Qu¶ng Ninh, hiÖn ®−îc nu«i ë mét sè tØnh ®ång b»ng s«ng Hång vµ khu bèn cò. Lîn Mãng C¸i cã tÇm vãc lín vµ thanh tho¸t h¬n lîn Ø. L«ng da cã mÇu ®en v¸ tr¾ng, ®Çu ®en cã ®èm tr¾ng ë tr¸n, vai cã d¶i tr¾ng v¾t ngang, bông vµ 4 ch©n tr¾ng, l−ng m«ng vµ ®u«i ®en, nh−ng chãp tr¾ng. Gi÷a hai vïng l«ng vµ ®en tr¾ng cã d¶i ng¨n c¸ch réng 2 - 5 cm trong ®ã da mµu ®en cßn l«ng mÇu tr¾ng. Nh×n chung, lîn Mãng C¸i cã kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt h¬n lîn Ø (®Î 10 - 12 con/løa). Lîn thÞt cã tèc ®é t¨ng träng 350 - 400 g/ngµy, tiªu tèn 5,0 - 5,5 kg thøc ¨n/kg t¨ng träng, tû lÖ n¹c 33 - 36 %. HiÖn nay lîn Mãng C¸i chñ yÕu ®−îc sö dông lµm n¸i nÒn lai víi lîn ®ùc ngo¹i s¶n xuÊt lîn lai F1 nu«i thÞt hoÆc dïng lµm n¸i trong c¸c c«ng thøc lai phøc t¹p h¬n. Lîn M−êng Kh−¬ng Lîn M−êng Kh−¬ng ®−îc nu«i ë mét sè ®Þa ph−¬ng vïng nói phÝa B¾c vµ T©y B¾c. Toµn th©n lîn mÇu ®en, cã 6 ®èm tr¾ng ë tr¸n, bèn ch©n vµ chãp ®u«i, tai to vµ rñ, 14
mâm dµi. So víi lîn Ø vµ lîn Mãng C¸i, lîn M−êng Kh−¬ng cã tÇm vãc lín h¬n, dµi m×nh h¬n, ch©n khoÎ h¬n, nh−ng kh¶ n¨ng sinh s¶n kÐm (®Î 6 - 8 con/løa), sinh tr−ëng chËm (lîn thÞt 1 n¨m tuæi cã khèi l−îng 60 - 70 kg). Lîn MÑo Lîn MÑo ®−îc nu«i ë vïng nói phÝa t©y tØnh NghÖ An. Lîn cã mÇu ®en, tai to, mâm dµi. Kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ cho thÞt cña lîn MÑo t−¬ng tù nh− lîn M−êng Kh−¬ng. Lîn Ba Xuyªn Lîn Ba Xuyªn lµ gièng lîn ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së lai t¹o gi÷a lîn ®Þa ph−¬ng Nam bé víi lîn ®Þa ph−¬ng ë ®¶o H¶i Nam (Trung Quèc), lîn Craonaise (Ph¸p) t¹o ra lîn Bå Xô. Lîn Bå Xô ®−îc lai víi lîn Berkshire (Anh) h×nh thµnh nªn lîn Ba Xuyªn. Lîn Ba Xuyªn cã tÇm vãc kh¸ lín, mÇu l«ng tr¾ng cã ®iÓm c¸c ®èm ®en. Con ®ùc vµ c¸i tr−ëng thµnh cã khèi l−îng 120 - 150 kg, Kh¶ n¨ng sinh s¶n ë møc trung b×nh. L¬n thÞt 10 - 12 th¸ng tuæi nÆng 70 - 80 kg. Lîn Ba Xuyªn ®−îc nu«i ë c¸c tØnh miÒn T©y Nam Bé. 15
Lîn Thuéc Nhiªu Gièng nh− lîn Ba Xuyªn, lîn Thuéc Nhiªu ®−îc h×nh thµnh tõ viÖc lai lîn Bå Xô víi lîn Yorkshire (Anh). Lîn Thuéc Nhiªu cã tÇm vãc kh¸ lín, l«ng da mÇu tr¾ng. Con ®ùc vµ c¸i tr−ëng thµnh cã khèi l−îng 120 - 160 kg, kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi kh¸. Lîn thÞt 8 th¸ng tuæi ®¹t 75 - 85 kg. Lîn Thuéc Nhiªu ®−îc nu«i ë c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé. 2.1.6. C¸c gièng gµ chñ yÕu cña ViÖt Nam Gµ Ri Lµ gièng gµ néi phæ biÕn nhÊt. Gµ Ri cã tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng nÆng 1,8 - 2,3 kg, con m¸i nÆng 1,2 - 1,8 kg. Gµ Ri cã d¸ng thanh, ®Çu nhá, má vµng, cæ vµ l−ng dµi, ch©n nhá mÇu vµng. Phæ biÕn nhÊt lµ gµ trèng cã bé l«ng mÇu n©u sÉm, gµ m¸i l«ng mÇu vµng nh¹t. Gµ Ri thµnh thôc vÒ tÝnh t−¬ng ®èi sím (4,5 - 5 th¸ng tuæi). S¶n l−îng trøng 90 - 120 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng nhá (38 - 42 g), gµ m¸i cã tÝnh Êp bãng cao, Êp trøng vµ nu«i con khÐo. Nu«i thÞt cã tèc ®é t¨ng tr−ëng chËm, thÞt th¬m ngon. Gµ Ri thÝch hîp víi nu«i ch¨n th¶ hoÆc b¸n ch¨n th¶. Gµ §«ng T¶o Gµ §«ng T¶o cã nguån gèc tõ th«n §«ng T¶o thuéc huyÖn Kho¸i Ch©u (H−ng Yªn). Gµ cã tÇm vãc lín, ®Çu to, mµo nô, cæ vµ m×nh ng¾n, ngùc në, l−ên dµi, bông gän, ngùc vµ bông Ýt l«ng, ch©n mµu vµng, to xï x×. Gµ trèng cã bé l«ng mÇu n©u sÉm tÝa, con c¸i l«ng mÇu vµng nh¹t. Gµ con mäc l«ng chËm. Khi tr−ëng thµnh, con 16
trèng nÆng 3,5 - 4 kg, con m¸i nÆng 2,5 - 3 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n kÐm, gµ m¸i ®Î trøng muén, s¶n l−îng trøng 55 - 65 qu¶/m¸i/n¨m, trøng to (50 - 60 g), tû lÖ Êp në thÊp, gµ m¸i Êp trøng vµ nu«i con vông. Gµ Hå Gµ Hå cã nguån gèc tõ th«n Song Hå thuéc huyÖn ThuËn Thµnh (B¾c Ninh). TÇm vãc, h×nh d¸ng vµ mÇu s¾c cña gµ Hå t−¬ng tù gµ §«ng T¶o. ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng nÆng 3,5 - 4 kg, con m¸i nÆng 3 - 3,5 kg. Gµ m¸i ®Î trøng muén, s¶n l−îng trøng 50 -60 qu¶/m¸i/n¨m, trøng to (50 - 60 g), tû lÖ Êp në thÊp, gµ m¸i Êp trøng vµ nu«i con vông. Gµ MÝa Gµ MÝa cã nguån gèc tõ th«n §−êng L©m thuéc huyÖn Ba V× (Hµ T©y). Gµ MÝa cã tÇm vãc t−¬ng ®èi to, mµo ®¬n (mµo cê), con trèng cã l«ng mÇu ®en, con m¸i mÇu n©u sÉm vµ cã yÕm ë l−ên. ë tuæi tr−ëng thµnh, con trèng cã khèi l−îng 3 - 3,5 kg, con m¸i 2 - 2,5 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n thÊp: gµ m¸i ®Î trøng muén, s¶n l−îng trøng 55 - 60 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 52 - 58 g. Ngoµi ra cßn cã gµ Tre, gµ ¸c (l«ng tr¾ng, ch©n 5 ngãn, x−¬ng ®en), gµ H'M«ng. 2.1.7. C¸c gièng vÞt, ngan, ngçng cña ViÖt Nam VÞt Cá Lµ gièng vÞt néi phæ biÕn nhÊt, ®−îc nu«i ®Ó lÊy trøng vµ thÞt. VÞt Cá cã mÇu l«ng kh¸ ®a d¹ng, ®a sè mÇu c¸nh sÎ, tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng 1,5 - 1,7 kg, con m¸i 1,4 - 1,5 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña vÞt Cá kh¸ tèt: tuæi ®Î qu¶ trøng ®Çu tiªn 130 - 140 ngµy tuæi, s¶n l−îng trøng 200 - 210 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 17
60 - 65 g. VÞt thÞt nu«i ch¨n th¶ giÕt thÞt lóc 2 th¸ng tuæi con trèng nÆng 1,2 - 1,3 kg; con m¸i nÆng 1,0 - 1,2 kg. VÞt BÇu VÞt BÇu cã nguån gèc tõ vïng Chî BÕn (Hoµ B×nh), mÇu l«ng kh¸ ®a d¹ng nh−ng chñ yÕu lµ mÇu cµ cuèng. VÞt BÇu chñ yÕu nu«i lÊy thÞt, vÞt cã tÇm vãc lín: ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng nÆng 2,0 - 2,5 kg, con m¸i 1,7 - 2,0 kg. Tuæi ®Î trøng qu¶ trøng ®Çu muén h¬n vÞt cá (154 - 160 ngµy tuæi), s¶n l−îng trøng còng thÊp h¬n (165 - 175 qu¶/m¸i/n¨m), khèi l−îng trøng lín h¬n (62 - 70 g). Tuy nhiªn, tèc ®é sinh tr−ëng nhanh vµ kh¶ n¨ng cho thÞt tèt h¬n vÞt Cá: nu«i theo ph−¬ng thøc ch¨n th¶ giÕt thÞt lóc 65 -72 ngµy tuæi vÞt nÆng 1,4 - 1,6 kg. Ngoµi ra cßn cã vÞt Kú Lõa (L¹ng S¬n) t−¬ng tù nh− vÞt BÇu, vÞt ¤ M«n (VÜnh Long) cã ngo¹i h×nh, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt t−¬ng tù nh− vÞt Cá, vÞt BÇu Quú (NghÖ An) cã chÊt l−îng thÞt cao. Ngan néi Ngan néi cã ba mÇu l«ng chñ yÕu: tr¾ng, ®en vµ loang ®en tr¾ng. Ngan néi cã tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng 3,8 - 4,0 kg, con m¸i 2,0 - 2,2 kg. Tuæi ®Î qu¶ trøng ®Çu tiªn: 225 - 235 ngµy tuæi, s¶n l−îng trøng 65 - 70 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 65 - 70 g. Ngan nu«i ch¨n th¶ th−êng giÕt thÞt lóc 11 - 12 tuÇn tuæi khèi l−îng ngan trèng 2,9 - 3,0 kg, ngan m¸i 1,7 18
- 1,9 kg. Ngçng Cá Ngçng Cá (cßn gäi lµ ngçng Sen) cã 3 mÇu l«ng chñ yÕu: tr¾ng, x¸m vµ võa tr¾ng võa x¸m. Nh×n chóng ngçng Cá tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng 4,0 - 4,5 kg, con m¸i 3,6 - 4,0 kg. Con m¸i cã s¶n l−îng trøng 60 - 76 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 140 - 170 g. 2.2. C¸c gièng vËt nu«i chñ yÕu nhËp tõ n−íc ngoµi C¸c gièng ngo¹i nhËp vµo n−íc ta hoÆc ®−îc nu«i thuÇn chñng ®Ó t¹o s¶n phÈm ch¨n nu«i, hoÆc ®−îc lai víi c¸c gièng trong n−íc. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®−îc trong lai gièng lîn, bß, gia cÇm g¾n liÒn víi c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ thô tinh nh©n t¹o ®· lµm ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm, t¨ng n¨ng suÊt, c¶i tiÕn chÊt l−îng gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu ngµy mét t¨ng vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng s¶n phÈm ch¨n nu«i theo víi nhÞp ®é gia t¨ng d©n sè còng nh− tèc ®é t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. 2.2.1. C¸c gièng tr©u bß nhËp néi Tr©u Murrah Tr©u Murrah ®−îc nhËp tõ Ên §é, Pakistan lµ nhãm tr©u s«ng (river buffalo). Tr©u Murrah cã tÇm vãc lín, toµn th©n mÇu ®en, da máng, sõng cong xo¾n. Lóc tr−ëng thµnh, tr©u ®ùc nÆng 700 - 750 kg, tr©u c¸i nÆng 500 - 600 kg. Kh¶ n¨ng cho s÷a kh¸: 1.500 - 1.800 kg/chu kú 9 - 10 th¸ng. Tû lÖ mì s÷a 7 - 9%. Tû lÖ thÞt xÎ: 48%. Bß s÷a Holstein Fiesian Lµ gièng bß s÷a «n ®íi næi tiÕng thÕ giíi cã nguån gèc tõ Hµ Lan. Bß Holstein Fiesian cã mÇu l«ng lang tr¾ng ®en. Khi tr−ëng thµnh, bß ®ùc nÆng 800 - 1.000 kg, bß c¸i nÆng 500 - 550 kg. Bß c¸i cã d¸ng thanh, ®Çu nhá, da máng, bÇu vó ph¸t triÓn, 19
tÜnh m¹ch vó næi râ. ®µn bß s÷a t¹i Hµ Lan hiÖn cã s¶n l−îng s÷a trung b×nh 8000 kg/chu kú 305 ngµy, tû lÖ mì s÷a 4,1%. Tuy nhiªn, bß thÝch øng kÐm víi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh thÊp. Bß Holstein Fiesian ®−îc nu«i phæ biÕn ë nhiÒu n−íc, ®−îc nhËp vµo n−íc ta lÇn ®Çu qua ®−êng Trung Quèc (bß Lang tr¾ng ®en B¾c Kinh), sau ®ã tõ Cu Ba, gÇn ®©y tõ Australia vµ Mü ®Ó lai víi bß Vµng hoÆc bß Lai Sind hoÆc nu«i thuÇn chñng ®Ó ph¸t triÓn ®µn bß s÷a cña n−íc ta. Bß Red Sindhi Bß Red Sindhi cã nguån gèc Pakistan, ®−îc nhËp vµo n−íc ta tõ Ên §é vµ Pakistan. Bß cã mÇu l«ng ®á vµng hoÆc n©u thÉm, th©n ng¨ns, ch©n cao, m×nh lÐp, tai to rñ, yÕm vµ nÕp gÊp da ë d−íi cæ vµ ©m hé rÊt ph¸t triÓn. Bß ®ùc cã u vai cao, ®Çu to tr¸n gå, sõng ng¾n. Bß c¸i cã bÇu vó ph¸t triÓn, nóm vó to dµi, tÜnh m¹ch vó næi râ. Lóc tr−ëng thµnh, bß ®ùc nÆng 450 - 500 kg, bß c¸i nÆng 350 - 380 kg. S¶n l−îng s÷a 1.400 - 2.100 kg/chu kú 270 - 290 ngµy. Tû lÖ mì s÷a 5 - 5,5%. Bß Shahiwal Bß Shahiwal cã nguån gèc tõ Pakistan. Bß cã ngo¹i h×nh, tÇm vãc t−¬ng tù nh− bß Red Sindhi. Bß c¸i cã bÇu vó ph¸t triÓn h¬n. S¶n l−îng s÷a: 2.100 - 2.300 kg/chu kú 9 th¸ng. Tû lÖ mì s÷a 5 - 5,5%. Còng nh− bß Red Sindhi, bß Shahiwal thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm, chÞu ®ùng kham khæ vµ s÷a chèng bÖnh tèt. 2.2.2. C¸c gièng ngùa, dª nhËp néi Ngùa Cabadin §−îc nhËp tõ Liªn X« cò, lµ gièng ngùa cã tÇm vãc lín, kh¶ n¨ng sö dông c−ìi hoÆc kÐo ®Òu tèt. Ngùa Cabadin ®−îc nu«i thÝch nghi qua nhiÒu thÕ hÖ t¹i B¸ V©n (Th¸i Nguyªn) vµ còng ®· ®−îc sö dông ®Ó lai t¹o víi ngùa ViÖt Nam nh»m c¶i tiÕn tÇm vãc vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. Dª Barbari 20