N I DUNG BIÊN SO N LÝ THUY T PH N I Ộ Ạ Ế Ầ
(Xin l u ý đây là ph n biên so n lý thuy t cho giáo trình CT. Còn bài gi ng choư ầ ạ ế ả
CT s t tinh th n này mà hi n th c hoá cho phù h p.ẽ ừ ầ ệ ự ợ
GI I THI U V CRITICAL THINKINGỚ Ệ Ề
Critical thinking không h ng vào s th hi n năng l c t duy lôgic qua s phânướ ự ể ệ ự ư ự
tích, ch ng minh v n đ (m c d u đi u này r t c n cho Critical thinking) màứ ấ ề ặ ầ ề ấ ầ
quan tr ng h n và c n thi t h n là xác l p quan ni m, thi t k m t k ho ch ýọ ơ ầ ế ơ ậ ệ ế ế ộ ế ạ
t ng - hành đ ng v i m c đích nh t đ nh.ưở ộ ớ ụ ấ ị
Critical thinking luôn đòi h i m i m t v n đ c n ph i đ c phân tích và đánhỏ ỗ ộ ấ ề ầ ả ượ
giá (th m đ nh) m t cách rõ ràng v i tính chính xác cao nh t có th có trong sẩ ị ộ ớ ấ ể ự
t ng quan gi a các y u t v i đ sâu và b r ng cùng v i tính h p lý trong l pươ ữ ế ố ớ ộ ề ộ ớ ợ ậ
lu n. ậ
L p lu n đ c ti n hành d a trên m t m c tiêu c n đ t đ c. ậ ậ ượ ế ự ộ ụ ầ ạ ượ
M i d li u trong l p lu n ph i đ c di n gi i thông qua các khái ni m hayọ ữ ệ ậ ậ ả ượ ễ ả ệ
quan ni m đ a đ n nh ng gi đ nh (gi thuy t) đ nh h ng cho ho t đ ngệ ư ế ữ ả ị ả ế ị ướ ạ ộ
nh m đ t m c tiêu có hi u qu cao nh t. ằ ạ ụ ệ ả ấ
Critical thinking trang b cho ng i h c: ị ườ ọ K năng – Tâm th – Hành đ ngỹ ế ộ
K năng:ỹ là tr c m i v n đ c n ph i bi t đ t ra các câu h i: Đâu là y u tướ ỗ ấ ề ầ ả ế ặ ỏ ế ố
c b n c a v n đ ? Có th ti p c n v n đ này t quan đi m nào? Nh ng giơ ả ủ ấ ề ể ế ậ ấ ề ừ ể ữ ả
đ nh đ c đ a ra có ý nghĩa gì? Nh ng mô hình đ a ra có nh t quán v i y u tị ượ ư ữ ư ấ ớ ế ố
c b n c a v n đ không? Y u t nào làm cho v n đ tr nên ph c t p? Làmơ ả ủ ấ ề ế ố ấ ề ở ứ ạ
th nào đ có th ki m tra đ chính xác, đ tin c y c a nh ng d ki n đ cế ể ể ể ộ ộ ậ ủ ữ ữ ệ ượ
đ a ra?... T đây mà ti n hành thu th p và đánh giá nh ng thông tin liên quan,ư ừ ế ậ ữ
di n gi i, phân tích, suy lu n, t xác đ nh l i giá tr … b ng nh ng l p lu n khoaễ ả ậ ự ị ạ ị ằ ữ ậ ậ
h c và h p lý.ọ ợ
Tâm th : ếSuy nghĩ c i m trong gi i h n l a ch n c a suy nghĩ, th a nh n vàở ở ớ ạ ự ọ ủ ừ ậ
đánh giá m c đ đúng – sai các gi đ nh, các k t qu th c t đ trao đ i m tứ ộ ả ị ế ả ự ế ể ổ ộ
cách hi u qu v i ng i khác nh m tìm ra các gi i pháp cho các v n đ ph cệ ả ớ ườ ằ ả ấ ề ứ
t p.ạ
Hành đ ng:ộ Do còn h n ch v nh n th c nên nh ng quan đi m, ý t ng c aạ ế ề ậ ứ ữ ể ưở ủ
ng i h c ch a rõ ràng, nhi u ch còn mâu thu n. Nh ng đi u đó không quanườ ọ ư ề ỗ ẫ ư ề
tr ng. ọ
N u nh ng i h c bi t cách th hi n suy nghĩ c a mình và ế ư ườ ọ ế ể ệ ủ th c hành theoự
nh ng suy nghĩ đóữ, n u nh ng i h c đã xác l p đ c s thi t k ch ng “ýế ư ườ ọ ậ ượ ự ế ế ươ
t ng – hành đ ng” c a riêng mình, m c d u ch a hoàn thi n, có th hôm nayưở ộ ủ ặ ầ ư ệ ể
ph i phá b ch này, xây d ng l i ch kia, có th ngày mai mình s có ý t ngả ỏ ỗ ự ạ ỗ ể ẽ ưở
khác v i ngày hôm nay…. ớthông qua s th c hi n k ho ch b ng nh ng hànhự ự ệ ế ạ ằ ữ
đ ng c th . ộ ụ ể D a vào nh ng tiêu chu n c th , khách quan và khoa h c, s nự ữ ẩ ụ ể ọ ẵ
1
sàng và can đ m xét l i m i ch ng rình và k ho ch. Rút kui khi th y mình saiả ạ ọ ươ ế ạ ấ
l m. Đi u ch nh l p t c khi th y có s sai l ch.ầ ề ỉ ậ ứ ấ ự ệ
Khi ng i h c đã xác đ nh c n có s thay đ i nh th đ cu c s ng hoàn thi nườ ọ ị ầ ự ổ ư ế ể ộ ố ệ
h n thì đó là s thành công c a Critical thinking.ơ ự ủ
V i “ngôn ng và hành đ ng trí tu ” nh v y làm c s đ th m đ nh v n đ thìớ ữ ộ ệ ư ậ ơ ở ể ẩ ị ấ ề
sinh viên có th ng d ng Critical thinking vào trong b t kỳ lĩnh v c nào c aể ứ ụ ấ ự ủ
khoa h c và đ i s ng. ọ ờ ố
Có th nói r ng:ể ằ
- Critical thinking là môn h c nh m xây d ng nh ng l p lu n v i nh ng ý t ngọ ằ ự ữ ậ ậ ớ ữ ưở
rõ ràng và liên k t v i nhau m t cách h p lý trong gi i quy t các v n đ .ế ớ ộ ợ ả ế ấ ề
- Critical thinking không h ng đ n s ch trích l p lu n c a ng i khác. M cướ ế ự ỉ ậ ậ ủ ườ ặ
d u nh ng k năng c a Critical thinking có th đ c s d ng đ v ch tr nầ ữ ỹ ủ ể ượ ử ụ ể ạ ầ
nh ng quan đi m không đúng song Critical thinking cũng có th đ c s d ngữ ể ể ượ ử ụ
đ ng h nh ng quan đi m khác trong gi i quy t v n đ và ti p thu ki n th cể ủ ộ ữ ể ả ế ấ ề ế ế ứ
có đ c.ượ
- Critical thinking có th ch a v n đ n t m c a t duy sáng t o (vì t duy sángể ư ướ ế ầ ủ ư ạ ư
t o có nh ng t ch t đ c tr ng riêng) nh ng Critical thinking th hi n vai tròạ ữ ố ấ ặ ư ư ể ệ
quy t đ nh trong vi c đánh giá nh ng ý t ng m i, l a ch n và h tr nh ng ýế ị ệ ữ ưở ớ ự ọ ỗ ợ ữ
t ng sáng t o.ưở ạ
- Critical thinking giúp cho cu cs ng con ng i có ý nghĩa h n khi góp ph nộ ố ườ ơ ầ
đi u ch nh hành vi d a trên s th m đ nh các giá tr s ng cho b n thân khi v nề ỉ ự ự ẩ ị ị ố ả ấ
đ đ c đ t ra: Tôi là ai? Tôi đang trong hoàn c nh nào? Tôi c n ph i làm gì?ề ượ ặ ở ả ầ ả
Và làm nh th nào?ư ế
(Ch có th tìm th y câu tr l i n y b ng t duy tích c c trong Critical thinking)ỉ ể ấ ả ờ ầ ằ ư ự
T DUY VÀ T DUY PH N BI N Ư Ư Ả Ệ
Yêu c u gi ng ph n này:ầ ả ầ
* Yêu c u đ i v i gi ng viên:ầ ố ớ ả
+ V ki n th c:ề ế ứ
2
- Ki n th c v c ch hình thành, phát tri n và th hi n t duy tâm lý h c,ế ứ ề ơ ế ể ể ệ ư ở ọ
cũng nh v các hình th c c a t duy lôgic h c.ư ề ứ ủ ư ở ọ
- Ki n th c v s phân lo i t duy: t duy tr c quan - hành đ ng; t duy tr cế ứ ề ự ạ ư ư ự ộ ư ự
quan - hình t ng; t duy tr u t ng, t duy kinh nghi m, t duy khoa h c, tượ ư ừ ượ ư ệ ư ọ ư
duy lý lu n, cái c m tính và lý tính trong t duy…ậ ả ư
- Ki n th c v đ c tr ng, phong cách c a t duy Ph ng Đông, Ph ng Tây vàế ứ ề ặ ư ủ ư ươ ươ
t duy c a ng i Vi t.ư ủ ườ ệ
+ V ph ng pháp:ề ươ
Gi ng viên ch đ ng t o tình hu ng có v n đ cũng nh khuy n khích sinh viênả ủ ộ ạ ố ấ ề ư ế
đ a ra tình hu ng có v n đ t trong cu c s ng b n thân và xã h i đ tranh lu nư ố ấ ề ừ ộ ố ả ộ ể ậ
và gi ng viên đ nh h ng cho sinh viên t nh n đ nh v n đ và k t lu n v n đ .ả ị ướ ự ậ ị ấ ề ế ậ ấ ề
Nói cách khác là gi ng viên c n ý th c hoá t duy c a mình và v n d ng vàoả ầ ứ ư ủ ậ ụ
giáo d c t duy cho sinh viên. ụ ư
- L u ý là gi ng viên không đ c đ a ra các yêu c u chung chung, th m chí cóư ả ượ ư ầ ậ
nh nth c và phát ngôn m h v t duy đ đ nh h ng sai cho sinh viên.ậ ứ ơ ồ ề ư ể ị ướ
* Yêu c u đ i v i ng i h c:ầ ố ớ ườ ọ
- Vu t qua ng ng r t rè, e ng i (v i s đ ng viên, h tr , khuy n khích tợ ưỡ ụ ạ ớ ự ộ ỗ ợ ế ừ
gi ng viên) đ d n có đ c s m nh d n trong phát bi u. ả ể ầ ượ ự ạ ạ ể
M c đích c n đ t khi gi ng ph n này: ụ ầ ạ ả ầ
- Sinh viên đã nh n ra nh ng h n ch trong t duy c a chính b n thân mình.ậ ữ ạ ế ư ủ ả
- Sinh viên có th th c hi n ph n nào các k năng t duy ngay trong gi h cể ự ệ ầ ỹ ư ờ ọ
b ng m t đ n v ki n th c - cái mà ta g i là tình hu ng có v n đằ ộ ơ ị ế ứ ọ ố ấ ề
I. T DUY LÀ Đ S NG, H C T P VÀ LÀM VI C CÓ HI U QU H N Ư Ể Ố Ọ Ậ Ệ Ệ Ả Ơ
Tr c tiên, b n c n ph i nói r ngướ ạ ầ ả ằ : “Tôi là m t ng i có năng l c t duy” ộ ườ ự ư và
càng tuy t v i h n n u b n kh ng đ nhệ ờ ơ ế ạ ẳ ị “Tôi là ng i bi t t duy” ườ ế ư m c d uặ ầ
b n không ph i là thiên tài.ạ ả
Vì t duy không ph i là đi u khó khăn. B n là ng i bình th ng nh ng b nư ả ề ạ ườ ườ ư ạ
v n có th có k năng t duy t t. Ch c n b n có s n l c.ẫ ể ỹ ư ố ỉ ầ ạ ự ỗ ự
1.1 T duy là ti n trình suy nghĩ c a con ng iư ế ủ ườ . Cu c s ng con ng iộ ố ườ
không ng ng suy nghĩ, nghĩa là con ng i không ng ng t duy. Suy nghĩ là kừ ườ ừ ư ỹ
năng nh n ra v n đ , gi i quy t v n đ đã và đang đ t ra trong cu c s ng c aậ ấ ề ả ế ấ ề ặ ộ ố ủ
b n thân.ả
3
Câu h i t o tình hu ng:ỏ ạ ố
- Ch có ng i thông minh m i h c đ c k năng t duy còn ng i không thôngỉ ườ ớ ọ ượ ỹ ư ườ
minh thì ch ng th nào h c đ c?ẳ ể ọ ượ
- Chúng ta đã h c đ c k năng t duy các c p h c tr c đ i h c?ọ ượ ỹ ư ở ấ ọ ướ ạ ọ
- Theo b n suy nghĩ nh th nào là h p lý? B n có th đ a ra m t tình hu ng đạ ư ế ợ ạ ể ư ộ ố ể
ch ng minh? B n có suy nghĩ là nhi u ng i s đ ng tình v i cách ch ng minhứ ạ ề ườ ẽ ồ ớ ứ
c a b n? C s nào khi n b n có suy nghĩ đó? ủ ạ ơ ở ế ạ
Qua tranh lu n b n có đ ng ý v i tôi r ng: ậ ạ ồ ớ ằ
Thông minh là kh năng, suy nghĩ là k năng v n d ng kh năng đó.ả ỹ ậ ụ ả
Bài t p:ậ
Sau khi tranh lu n mong b n hãy t suy nghĩ và t k t lu n qua câu h i: ậ ạ ự ự ế ậ ỏ
b c đ i h c, đi u tr c tiên là b n c n H c cái gì? H c nh th nàoỞ ậ ạ ọ ề ướ ạ ầ ọ ọ ư ế
- Suy nghĩ nh th nào?ư ế M i suy nghĩ t o ra h qu khác nhau trong cu cỗ ạ ệ ả ộ
s ng. Suy nghĩ có th mang l i s yêu th ng và h nh phúc ho c s căm ghétố ể ạ ự ươ ạ ặ ự
hay phi n não trong cu c s ng. Suy nghĩ có th di n ra theo hai chi u h ng:ề ộ ố ể ễ ề ướ
Suy nghĩ tích c c và suy nghĩ tiêu c c. ự ự
Suy nghĩ tiêu c cự s d n con ng i đ n tr ng thái tâm lý bu n r u,th t v ng,ẽ ẫ ườ ế ạ ồ ầ ấ ọ
chán đ i, m t lòng tin… làm tri t tiêu m i c mu n, d p t t m i ti m năng,ờ ấ ệ ọ ướ ố ậ ắ ọ ề
nhân cách đ y m c c m, t ti, không quy t đoán, hoàn toàn l thu c vào s đánhầ ặ ả ự ế ệ ộ ự
giá c a ng i khác, t đánh m t ph m ch t đích th c c a m t con ng i.ủ ườ ự ấ ẩ ấ ự ủ ộ ườ
Suy nghĩ tích c cự giúp cá nhân t khám phá nh ng ti m năng v n có trong b nự ữ ề ố ả
thân con ng i. Nh ng ti m năng đ c khám phá, khai thác s tr thành “n iườ ữ ề ượ ẽ ở ộ
l c” giúp con ng i v t lên chính mình, t kh ng đ nh mình, góp ph n hìnhự ườ ượ ự ẳ ị ầ
thành nhân cách t ch , đ c l p và sáng t o.ự ủ ộ ậ ạ
Trong m t c ng đ ng xã h i hay trong m t gia đình, m t l p h c v i nh ngộ ộ ồ ộ ộ ộ ớ ọ ớ ữ
thành viên t duy tích c c s t o ra m t môi tr ng lành m nh,m t xã h i đ yư ự ẽ ạ ộ ườ ạ ộ ộ ầ
tính nhân văn, giúp xã h i đó t t o ra s c m nh đ phát tri n.ộ ự ạ ứ ạ ể ể
N u b n ki m soát đ c suy nghĩ, b n có th ki m soát c m xúc, l i nói vàế ạ ể ượ ạ ể ể ả ờ
hành đ ng c a b n. Mu n ki m soát đ c suy nghĩ, b n c n ph i suy nghĩộ ủ ạ ố ể ượ ạ ầ ả
tích c c.ự
- Suy nghĩ tích c c là ngu n năng l ng khai sáng trí tu và nhân cách. ự ồ ượ ệ
B n không tin đi u kh ng đ nh trên đây là đúng? V y m i b n nói lên suy nghĩạ ề ẳ ị ậ ờ ạ
và tâm tr ng c a mình trong các tình hu ng c th sau. Và tôi cùng b n ch ngạ ủ ố ụ ể ạ ứ
minh đi u kh ng đ nh trên. ề ẳ ị
- Tâm tr ng và suy nghĩ c a b n khi k t qu bài thi b đi m kém và b n bè nhìnạ ủ ạ ế ả ị ể ạ
b n b ng ánh m t xem th ng?ạ ằ ắ ườ
-Tâm tr ng và suy nghĩ c a b n khi b n không đ p, không giàu có nh nhi uạ ủ ạ ạ ẹ ư ề
b n khác trong l p?ạ ớ
4
Qua tranh lu n b n có đ ng ý v i tôi r ng: ậ ạ ồ ớ ằ
+ Suy nghĩ tích c c ự d y ta cáchạ hành đ ngộ thay vì ph n ngả ứ .
+ Suy nghĩ tích c c ự h ng d nướ ẫ cu c đ i ta thay vì đ cho hoàn c nh cũng nhộ ờ ể ả ư
hành vi c a ng i khác h ng d n. ủ ườ ướ ẫ
+ Khi b n gi n d , căm ghét m t ai đó thì b n đang t đ u đ c chính tâm h nạ ậ ữ ộ ạ ự ầ ộ ồ
mình
T suy nghĩ tích c c t ng b n nh ng câu th sau:ừ ự ặ ạ ữ ơ
C m n đ i m i s m mai th c d yả ơ ờ ỗ ớ ứ ậ
Ta đ c thêm ngày n a đ yêu th ngượ ữ ể ươ
(Wake at dawn with winged heart and give thanks for another day of loving –
Kahlil Gibran)
Đ nh ng ai nhìn đ i toàn gai gócể ữ ờ
Còn c may trông th y đ c hoa h ngơ ấ ượ ồ
(Let those who only see the thorns have eyes to see the rose – Rabinranath Tagore)
Nh ng nh ng đi u mà chúng ta v a bàn là s nh n đ nh và đánh giá suy nghĩ tư ữ ề ừ ự ậ ị ừ
góc đ ộtâm lý h cọ. M r ng sang lĩnh v c Critical thinking, chúng ta s hi u rõở ộ ự ẽ ể
h n th nào là tích c c.ơ ế ự
- Đi u gì là c n thi t cho m t suy nghĩ tích c c?ề ầ ế ộ ự
B n có đ ng ý v i tôi r ng suy nghĩ tích c c là ph i thoát ra kh i nh ng đ nhạ ồ ớ ằ ự ả ỏ ữ ị
ki n trong suy nghĩ. Vì đ nh ki n là “rào c n” c a s ti p nh n cái m i, cái ti nế ị ế ả ủ ự ế ậ ớ ế
b trong suy nghĩ? ộ
Nh ng ai mu n có suy nghĩ m i đ u ph i ch ng l i đ nh ki n, s n sàng ch pữ ố ớ ề ả ố ạ ị ế ẵ ấ
nh n s th t, cho dù đôi khi s th t đó không làm b n hài lòng, th m chí đôi khiậ ự ậ ự ậ ạ ậ
c m th y b xúc ph m. Ph i bi t “l ng nghe và th u hi u” v n đ tr c khi k tả ấ ị ạ ả ế ắ ấ ể ấ ề ướ ế
lu n v n đ . Dám th a nh n cái sai c a mình, dám th a nh n cái đúng c aậ ấ ề ừ ậ ủ ừ ậ ủ
ng i khác là cách th c hi u qu đ thoát ra kh i đ nh ki n trong suy nghĩ.ườ ứ ệ ả ể ỏ ị ế
- Đ nh ki n c n đ c hi u theo nghĩa nào?ị ế ầ ượ ể
Suy nghĩ trên đây r t “h p lý”. Nh ng tôi cũng có th nói v i b n r ng v i suyấ ợ ư ể ớ ạ ằ ớ
nghĩ trên b n đã suy nghĩ “m t cách có đ nh ki n không đúng v đ nh ki n” r iạ ộ ị ế ề ị ế ồ
đ y. Vì sao v y? Vì b n c nghĩ đ nh ki n là hoàn toàn x u, đã là đ nh ki n thìấ ậ ạ ứ ị ế ấ ị ế
r t khó có s thay đ i. B n đã đ ng nh t đ nh ki n v i s b o th trong suyấ ự ổ ạ ồ ấ ị ế ớ ự ả ủ
nghĩ r i.ồ
Đ nh ki n đ c hi u theo nghĩa là ị ế ượ ể s xác đ nhự ị ý t ng ưở (ch ứ không ph i là cả ố
đ nh ý t ngị ưở ) trong khi suy nghĩ v m t v n đ nào đó. ề ộ ấ ề
5
