Gắng giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt

Gắng giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt

I. Hãy tránh viết giọng văn dịch

Có lẽ do được đào tạo ở nước ngoài, hoặc đọc sách báo ngoại ngữ nhiều, lời văn ở

bản thảo của một số tác giả do chính tác giả viết ra, diễn đạt một ý của chính mình,

mà cứ như là dịch từ lời văn của người nước ngoài. Có thể lấy ví dụ: "Các phần

của đứt gãy mà nó được phát triển trong pha thứ nhất…"; có lẽ tôi phải lấy danh

dự ra mà đảm bảo là tôi đã trích dẫn nguyên si, thì các bạn mới tin là có tác giả đã

viết như vậy. Cái đoạn "mà nó được phát triển" sao mà nặng nề và "tây" đến thế?

Nó làm ta liên tưởng ngay đến cách viết: "that was developed…". Phổ biến hơn,

các tác giả thường viết tính động từ đi kèm với từ "được" làm cho câu văn rất

nặng, ví dụ như: "các mặt cắt lấy mẫu được phân bố dọc theo quốc lộ 6…", "sự

nâng lên của khối này được xảy ra…", "đá bazan được lộ ra…", "bản

đồ được thành lập bởi…", v.v. Dân ta vẫn thường nói: "Thịt bò ăn ngon quá!". Tất

nhiên, ai cũng hiểu là chúng ta ăn thịt bò, và thịt bò được chúng ta ăn, nhưng các

bạn xem, chẳng có ai nói là: "Thịt bò được ăn ngon quá!", càng không có ai nói:

"Thịt bò được ăn bởi vợ tôi!". Có lẽ phải sang hay mới được nghe cách nói như

vậy. Nếu chúng ta viết: "các mặt cắt lấy mẫu phân bố dọc theo quốc lộ 6…" hay

"đá bazan lộ ra…", v.v. thì có đưa đến hiểu lầm gì đâu nhỉ? Mà câu văn rất thoát.

Thêm nữa, ta nên quen với cách viết: "bản đồ do X và nnk. thành lập…", "phương

pháp do Nagibian đưa ra…", chứ không nên viết: "bản đồ được thành lập bởi X

và nnk.…", hay "phương pháp được đưa ra bởi Nagibian…". Về nghĩa không có

gì khác nhau, nhưng câu văn kiểu thứ hai rất "tây" và nặng nề lắm. Đấy là giọng

văn dịch, và là dịch vụng.

Ngoài ra, một vài thuật ngữ nước ngoài có nhiều nghĩa quốc ngữ, nhưng người

viết chỉ dùng có một nghĩa, nên đưa đến các trường hợp rất sái. Ví dụ như một số

tác giả rất hay dùng từ "lãnh thổ" không đúng chỗ, như "lãnh thổ Nam Trung Bộ",

thậm chí " trong lãnh thổ tỉnh Điện Biên". Về trường hợp này, có lẽ các tác giả đó

đã hiểu "territory" chỉ có một nghĩa là "lãnh thổ"; nhưng theo Từ điển Anh-Việt

[5], "territory" có 2 nhóm nghĩa: 1) đất đai, địa hạt, lãnh thổ; 2) khu vực, vùng,

miền. Như vậy, phải viết là: "miền " và "trong địa phận tỉnh Điện Biên" thì mới

thích hợp. Vì theo Từ điển tiếng Việt [2], "lãnh thổ" là "đất đai thuộc chủ quyền

của một nước". Việc hiểu theo một nghĩa làm ta lại nhớ đến một thời, có một số

người ở nước ta hiểu (hay cố tình hiểu) "academy" chỉ có một nghĩa là "viện hàn

lâm", mà báo chí đã từng nói đến nhiều. Nếu bạn đến số 7, Lý Thường Kiệt, Hà

Nội sẽ thấy Học viện Tài chính có tên tiếng Anh là "Academy of Finance", mà ở

đó chắc là chẳng có "Viện sĩ" nào. Khi ta dùng từ gì, nếu có chút ngờ ngợ, nên tìm

hiểu kỹ nghĩa của từ đó trong các từ điển.

II. Hãy quan tâm tới văn phạm

Không hiểu sao, trong khoảng vài năm gần đây, một vài tác giả hay dùng một cách

viết rất sai văn phạm, kể cả trong các nhật báo phổ thông. Đó là cách viết "Dựa

vào các kết quả phân tích cho thấy…"! Hoặc là "Qua quan hệ địa tầng vừa trình

bày cho thấy…"! Cái gì cho thấy? Rõ ràng là "các kết quả phân tích" hay "quan hệ

địa tầng" không thể đóng vai trò chủ ngữ của "cho thấy", vì nó đã đứng sau và phụ

thuộc "dựa vào" và "qua" để tạo nên một mệnh đề phụ cho câu. Tại sao lại không

viết một cách đơn giản: "Các kết quả phân tích cho thấy…" và "Quan hệ địa tầng

vừa trình bày cho thấy…"; hay là "Dựa vào các kết quả phân tích, ta thấy…" và

"Qua quan hệ địa tầng vừa trình bày, ta thấy…", thì câu văn sẽ không có gì sai

phạm. Tôi cho là trong trường hợp này, người viết đã không quan tâm tới vấn đề

văn phạm của câu mình viết ra.

Cũng gần đây, thường xuất hiện cách viết kiểu này: "Trong vùng X lộ ra hai

khối magma. Trong đó, khối nằm ở phía nam có thành phần axit". Cái dấu chấm

đứng trước "Trong đó" sao mà vô duyên thế! Các bạn cứ thử đọc lại riêng một câu

thứ hai, thì thấy nó rất cụt. Thực ra, đó chỉ là một câu "Trong vùng X lộ ra hai khối

magma, trong đó khối nằm ở phía nam có thành phần axit", và "trong đó" là một

liên từ thường không được dùng để mở đầu một câu, khác với "tuy nhiên", "tuy

vậy", "nhưng"… Việc thay đổi một dấu ngắt trong câu cũng có ý nghĩa quan

trọng, không nên xem thường.

Một số tác giả viết hoa một số từ chưa được đúng luật của quốc ngữ. Từ khi

còn ngồi ghế nhà trường, chúng ta đã được dạy là chỉ có tên người và địa danh

phải viết hoa toàn bộ, còn các loại tên khác chỉ viết hoa từ thứ nhất; ví dụ tên các

cấp phân loại động vật: Tay cuộn, Bọ ba thuỳ,…; tên các cấp phân loại địa tầng:

Cổ sinh, Trung sinh,…; tên các thiên thể: Thiên vương tinh, Mộc tinh, Trái đất,…;

tên các tổ chức: (Bộ) Tài chính, (Tổng cục) Thống kê,… Tuy nhiên, vẫn có tác giả

viết: "Đệ Tam, Đệ Tứ, Trái Đất",… Một số tác giả còn viết hoa cả các phương,

như: "phía Đông sông Hồng, nằm ở Đông Bắc núi Ông,…". Rõ ràng các phương

là danh từ chung, có phải là danh từ riêng đâu mà viết hoa? Chẳng có nước

phương tây nào viết hoa các phương cả. Chỉ khi nào chúng trở thành địa danh mới

viết hoa chúng, như: "miền Bắc, miền Tây Bắc Bộ, trũng Đông Phú Khánh, bể

Côn Sơn…". Cả những danh từ chung khác, khi đã trở thành tên riêng cũng phải

viết hoa, như: "đứt gãySông Hồng, khối granit Núi Pháo, khối nâng Núi Con

Voi…". Đôi khi, có tác giả còn viết hoa cả các ký hiệu đã được quy định rõ ràng

và dạy từ cấp tiểu học, như kilomet (km) cứ viết tắt là "Km".

Vất vả nhất đối với việc sửa bản thảo là việc sửa cách viết số lẻ, nhất là khi bài

báo đưa ra các bảng thống kê dài dằng dặc. Theo kiến thức phổ thông thì dấu

chấm dùng để biểu thị hàng nghìn và dấu phẩy để thể hiện số lẻ, ví dụ: bản đồ tỷ lệ

1:50.000, hay bán kính Trái đất ở xích đạo là 6.378,25 km. Đây là cách viết của

các nước thuộc hệ ngôn ngữ Rôman. Nhưng ở các nước Anh, Mỹ thì ngược lại:

dấu phẩy biểu thị hàng nghìn, còn dấu chấm để thể hiện số lẻ. Cho đến nay, theo

truyền thống, nước ta vẫn dùng cách thứ nhất, thì các cá nhân đừng tự tiện thay đổi

nề nếp chung, có thể dẫn đến hiểu lầm, mất chính xác không đáng có. Và chúng

tôi phải sửa từng con số, vất vả lắm.