Hệ thần kinh của lớp
Thú (Mamalia)
1. Não bộ
Não bộ của thú là hoàn thiện nhất, phân hóa ở
các mức độ khác nhau. Có trung ương thần kinh
mới là vỏ xám bán cầu não, còn gọi là vòm não
mới. Tuy nhiên một số loài thú như thú huyệt
vòm não mới chưa phát triển, còn thú túi thì vòm
não mới chiếm một phần của não bộ. Thú ăn
sâu bọ và dơi có chất xám chiếm toàn bộ vòm
não, còn vòm não cũ chuyển tới bề mặt trung
gian của bán cầu não, hình thành bộ phận cá
ngựa (hippocampus). Phần nối giữa 2 bán cầu
não là thể chai và tam giác não, nhờ vậy 2 bán
cầu não có mối liên hệ với nhau.
- Bán cầu não lớn cả về khối lượng lẫn diện
tích, phân hóa cao. Tiến hóa của não thú là mặt
dưới các bán cầu có xuất hiện nhiều khe, rãnh
(như rãnh dọc, rãnh ngang, rãnh rôlando..). Các
nhóm thú có nhau thấp (thú ăn sâu bọ, thú gậm
nhấm, dơi...) vỏ não còn trơn, còn các nhóm thú
cao hơn thì não có nhiều khe, rãnh hơn.
Sự phát triển vòm não và hippocampus ở động
vật có xương sống (theo Schmangausen)
I. Ở rắn; II. Ở thú
- Não trung gian có dây thị giác bắt chéo, phếu
não và mấu não dưới, mắt trên có mấu não trên.
Có não thất III.
- Não giữa khác với bò sát, chim là không lớn,
phân thành 4 thùy, nên gọi là củ não sinh tư.
Hình thành trung khu thị giác và thính giác. Não
thất chỉ là một khe hẹp, được gọilà rãnh Sylvius.
- Tiểu não rất phát triển, gồm thuỳ giun ở giữa
và 2 bán cầu não ở 2 bên. 2 bán cầu não của
tiểu não liên hệ với nhau bằng bó sợi ngang gọi
là cầu varôn đặc trưng cho thú. Tiểu não vừa là
cơ quan thăng bằng phối hợp, vừa là trung khu
thần kinh thực vật cấp cao.
- Hành tuỷ khác với bò sát, chim ở chỗ là có
cuống tiểu não sau, hình thành bó tháp trước và
bó tháp sau. Có não thất 4. Thú có đủ 12 đôi
dây thần kinh não.
2. Tuỷ sống
Có cấu tạo điển hình của động vật Có xương
sống: Hình ống trụ dài, có tiết diện hình bầu dục,
mặt lưng có rãng giữa lưng và mặt bụng có rãng
giữa bụng, ở giữa là ống trung tâm. Chất xám
do tế bào thần kinh hình thành, chất trắng do
các tế bào thần kinh có bao myelin hình thành
và nằm phía ngoài chất xám. Ở thú các vùng
thần kinh tuỷ ở đai vai và đai hông rất phát triển,
hình thành nên đám rối thần kinh nhằm đáp ứng
được khả năng hoạt động phức tạp của thú.
Cấu tạo tuỷ sông và một cung phản xạ tủy sống
- da (theo Raven)
1. Chất xám tủy sống; 2. Chất trắng tủy sống;
3.Tủy sống; 4. Thần kinh trung gian; 5. Thân tế
bào thần kinh của rễ; 6. Thần kinh cảm giác; 7.
Thần kinh vận động; 8. Thụ cảm da; 9. Cơ quan
đáp ứng (cơ)
3. Hệ thần kinh thực vật
Ở thú phát triển mạnh, điều khiển hoạt động
trao đổi chất, hoạt động cơ nội tạng, cơ tim,
giãn nở mạch máu. Không đến thẳng hệ cơ
quan mà qua 2 chuỗi hạch ở 2 bên cột sống.
Cấu tạo gồm 2 nhóm là giao cảm và phó giao
cảm
- Giao cảm chủ yếu gồm dây ly tâm (vận động)
của nội tạng đi tới tủy sống.
- Phó giao cảm cũng tương tự nhưng lại xuất
phát từ não bộ.
Hai nhóm này hoạt động đối kháng nhau, duy trì
dịp nhàng và cân bằng. Các hạch thần kinh giao
cảm ở 2 bên tuỷ sống nối liền với nhau thành 2
cột nhau giao cảm. Hệ thần kinh phó giao cảm
có 3 đôi từ não giữa chạy tới hạch thần kinh bó,
phân bố tới cơ và mống mắt, 3 nhánh khác của
các dây số VIII, IX và X từ hành tuỷ chạy tới
ruột, dạ dày, tim.
Thú và nhóm động vật trên cạn thần kinh thực
vật phát triển. Nhánh của dây thần kinh phế vị
(dây X) có vai trò quan trọng trong việc điều hòa
những nhu động của dạ dày, ruột, tim và hệ
mạch.
Quỳnh Hoa
