Nhằm giúp các bạn nhận biết các thành phần của thân và các loại thân, cấu tạo cơ bản của một thân, hiểu được sự thích nghi của thân trong việc thực hiện các chức năng, mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài 4 "Hình thái, cấu tạo giải phẩu và chức năng của thân cây" dưới đây. Hy vọng đây là tài liệu tham khảo hữu ích cho các bạn.
BÀI 4: HÌNH THÁI, CẤU TẠO GIẢI PHẨU VÀ CHỨC NĂNG CỦA THÂN CÂY.
ế ạ
ộ
ủ ự ệ ứ ệ các ch c năng.
ứ ư ỡ ữ ữ ủ ể ầ
ự ư ự ữ ệ ợ
truy n và nâng đ gi ộ ố ứ th c hi n m t s ch c năng khác nh : d tr , quang h p. ầ ủ 1. Thành ph n c a thân.
ụ ấ ồ ọ ồ
ể ừ ồ ừ ẽ ấ ộ ồ Thân chính: mang ch i ng n, ch i nách, ch i ph , m u và gióng… ủ Cành: phát tri n t ch i nách c a thân, là cành bên hay cành c p m t. T đây s cho
ấ cành c p 2,3… ạ 2. Các d ng thân.
ố ể ữ ủ ự l ỷ ệ ươ t ng đ i gi a thân D a vào th i gian s ng c a cây, ki u phân nhánh c a thân và t ạ t các d ng thân sau đây: ờ ườ ớ v i cành mà ng
ỗ ể ạ ỉ Thân g : là thân c a nh ng cây s ng lâu năm. Thân chính phát tri n m nh và ch phân ặ ấ cành t
ỗ ượ ỗ ừ ề ề ụ ọ ạ c chia làm 3 lo i: cây g l n (cao ẻ cây 612m): b i…
ủ ố ệ i ta phân bi ố ữ ủ ớ m t đ t. ấ ị ừ ộ m t chi u cao nh t đ nh so v i ỳ ủ ỗ ớ Tu theo chi u cao c a thân, các cây thân g d ở 18m tr lên), ví d : cây chò ch , chò nâu…; cây g v a (cao 1218m): d , ng c lan…; ừ ỏ ỗ g nh (cao t ụ ỉ ưở ổ i, ỗ ố ể ạ ừ ố ụ ề
ư Thân b i: thân d ng g s ng lâu năm nh ng thân chính không phát tri n, các nhánh ủ ấ xu t phát và phân chia ngay t g c thân chính. Chi u cao c a cây b i không quá 4m. Ví ụ d : sim, mua…
ỗ ộ ầ Thân n a b i: cây s ng nhi u năm, có thân hoá g m t ph n ử ụ ế ề ờ ỳ ưỡ ữ ỗ ừ ầ ụ ượ ặ ạ ằ ố ố c l p l ầ ở ố g c, ph n trên không ồ ố ẽ ng. T ph n g c s hình thành nên nh ng ch i ỏ i h ng năm. Ví d : cây c lào (Eupatorium odoratum), cây hoá g và ch t đi vào cu i th i k sinh d ớ m i và quá trình đó đ ươ x
ặ ấ ờ ỳ ế ả ố ờ ố ầ ề ạ ộ ỏ ộ ạ ụ ầ ộ ề ỏ ệ ố ễ ứ ụ ấ ố
ọ ầ ạ ồ ng r ng… ớ ỏ Thân c : ph n thân trên m t đ t ch t vào cu i th i k qu chín, thân không l n ượ c. Thân có nhi u lo i: m t năm, hai năm, nhi u năm.C m t năm đ i s ng sau khi đ ỉ ả ạ qu , h t chín trong m t mùa (ví d : lúa, xà lách); c hai năm là lo i cây trong năm đ u ch ẽ có lá m c g n g c r , còn thân mang hoa s xu t hi n và năm th hai (ví d : cà r t). 3.Các lo i thân trong không gian.
ọ ạ ớ ố ế ầ ộ Thân đ ng: thân m c th ng đ ng và t o v i g c m t góc vuông. H u h t các cây ỗ ầ ứ ộ thân g và m t ph n cây thân c thu c lo i này.
ả ẳ ỏ ủ ứ Thân bò: cây không đ c ng r n đ đ ng th ng lên đ ứ ộ ắ ườ ấ ủ ệ ạ ấ ượ ụ ể ấ ệ ụ ể ợ ử ụ ườ ườ ể ạ ọ ố ể i ta th ạ ẳ ể ứ ặ ấ c, nên ph i bò sát m t đ t. ễ ọ ạ ph đ l y thêm nguyên li u cho lá T i các m u ch m đ t c a thân th ng m c ra r ộ ộ ờ ế quang h p. Nh th mà cây có th phát tri n trên m t di n tích r ng (ví d : rau má, khoai ồ lang...). Trong tr ng tr t, ng ng s d ng các đo n thân bò đ gây gi ng trong ưỡ ả sinh s n sinh d ng.
ọ ứ ủ ả ộ ả ự ư ỏ ể ươ ạ ầ ộ ị Thân leo: cây không đ kh năng m c đ ng m t mình và ph i d a vào các cây khác ặ ầ ớ n cao. Thân leo ph n l n thu c d ng c , nh bìm b p, b u bí, ướ
ho c vào giàn đ v m p... Có nhi u cách leo khác nhau: ươ ặ ấ ằ n lên cao b ng cách qu n quanh giàn ho c cây khác ồ ấ , c nâu...).
ề ờ ơ ủ ừ ủ (bìm b p, m ng t ờ ố ố ả ọ ể ư ố ở ữ ặ ấ ổ + Leo nh thân qu n: cây v ị i, c t ặ ợ + Leo nh tua cu n: tua cu n là nh ng s i m nh, xo n c c a ng n, do cành ho c ế nho, n lên: tua cu n ắ ố ủ ươ ế ố ở ậ ướ ả ế ổ ổ đ u hà lan do lá bi n đ i.
lá bi n đ i thành và có kh năng qu n ch t vào giàn đ đ a cây v ầ b u, bí, m p do cành bi n đ i, còn tua cu n ế ổ ể ụ
ễ ư ầ ọ ừ các m u thân, nh tr u không.
4. Bi n d ng c a thân.
ổ ệ ệ ữ ụ ả ờ ờ ễ ủ ọ ở ạ ưở ế i... có lo i gai phân nhánh nh b k t ạ nách lá, là nh ng cành bi n đ i thành, làm nhi m v b o v thân, có lo i ư ồ ế (Gleditschia australis) (chú ý ổ ớ ế ồ
ố + Leo nh gai móc: móc này là do lá bi n đ i đ móc vào cây khác, ví d : song, mây. ấ + Leo nh r bám: r bám m c t ế ạ Gai: m c ư ơ gai đ n nh chanh, b ể ẫ ộ ừ đ ng l n l n v i gai do bi u bì bi n đ i thành, ví d ộ ố cây hoa h ng). ướ ả Cành hình lá: m t s loài cây s ng ụ ở ế ở ơ n i thi u n ụ ệ ạ ỉ ệ ụ ụ
ặ c có lá tiêu gi m, nên thân ho c ứ ữ ứ ợ cành ch a di p l c và có d ng lá, làm nhi m v quang h p. Lá chính th c ch là nh ng ỏ ớ ả v y nh , s m r ng. ụ ỳ (Epiphyllum oxypetalum).
ả ặ ồ ọ ị ỉ ể ớ ồ ẽ ộ ố ộ ọ ủ ừ nhi u loài phong lan ữ cũng có nh ng
ộ ề ổ ế ở ư ủ ả ủ ừ Dioscoreaceae) nh c c i, c t ộ ư ủ ở ướ ấ i đ t. d ườ ố ấ ọ ứ c: m t s loài cây s ng Thân m ng n ụ ợ ệ ụ ươ ươ ụ ụ ồ Ví d : Cây qu nh ầ Giò thân: là ph n thân dày lên, ch i ng n b tiêu gi m, ch mang m t ho c hai lá. T ồ ể ch i nách s phát tri n thành ch i m i. Đây là ki u thân ph bi n (h.69). M t s thân leo thu c h C nâu ( ố giò trên thân, trong các giò này ch a tinh b t gi ng nh c ạ ở ơ ộ ố n i khô h n, thân th ệ Euphorbia antiquorum), x ng r ng ta ( ề ng dày lên r t nhi u ả c phát tri n, thân có di p l c làm nhi m v quang h p thay cho các lá tiêu gi m ế ồ ng r ng kh ướ ướ ể do mô n ớ r ng, ví d : thân x ặ ho c s m (Cereus peruvianus).
ộ ả ẹ ả ữ ứ ẹ ể ừ ứ ả ế ồ ầ ẹ ấ ự ữ ể ắ ọ đây th ị ỏ ộ ố phía d ơ i, h ) và m t s cây c nh (nh lay n, thu ằ ể ầ ồ ủ Thân hành: hình qu lê, hình c u d t, hình tr ng, g m các b lá (ph n xoè r ng c a ả ằ ọ ố g c lá) x p úp lên nhau, ch a ch t d tr . Các b đó g i là v y hành. N m gi a các v y ể ồ đó là ch i ng n, nách các v y có th có ch i nách, t đó có th phát tri n các hành con. ướ ấ ườ i Thân chính ỷ (h.70). Ph n l n các lo i cây gia v (hành, t tiên…) có d ng thân hành, ng
ở ầ ớ ạ ủ ề ễ ụ ở ng r t ng n, hình nón hay hình đĩa, mang nhi u r ph ẹ ả ư ạ ố ườ i ta có th nhân gi ng b ng thân hành. ặ ứ ủ ặ d ằ ổ ế ụ
ễ ấ ễ ch nó không có chóp r và lông hút, r bên, trên ư ủ ở Thân c ữ ẹ
ứ ố ắ Thân r : Là lo i thân ng m ạ ể ồ ấ ự ữ Thân c : Là lo i thân ho c cành ph ng lên, tích ch a ch t d tr . Thân c có th ư ặ ấ ở ướ ấ ư ủ ụ hình thành trên m t đ t và có màu l c (nh c su hào), ho c hình thành i đ t (nh ộ ỗ ủ ủ ứ ấ c khoai tây). M i c khoai tây do m t cành bi n đ i, khi n m trong đ t nó không ch a ạ ể ệ ụ i có màu l c. di p l c, nh ng đ ra ngoài sáng nó l ớ ễ ủ ở ỗ trong đ t khác v i r c ẹ thân có nh ng m t mang các s o lá, trong nách các s o đó có ch i nách (h.71). ầ ở ướ ấ d ỗ ạ ớ ễ ở ư ễ ỏ ề ễ ữ ư ồ ễ ạ ặ ồ i đ t mà b ngoài trông gi ng nh r , ch a ch t d ữ ạ ủ ề ủ ừ ả ạ ạ
ấ ự ễ ả ễ ch không có chóp r nh ng có nh ng lá m ng hình v y màu tr . Thân r khác v i r ấ nâu ho c màu nh t, trong nách các v y đó có các ch i. Hình d ng thân r cũng r t khác ặ ồ nhi uề ư ủ nhau: Có lo i thân r có lóng ng n, n c, nh c rong, c g ng, c ri ng, ho c g m lóng kéo dài nh ắ ễ ỏ ừ ư ở ỏ c tranh, c g ng… (h.72).
ướ ế ấ ổ ỉ ế ố ẹ ộ ố ộ ụ ư ấ ế ễ ể ặ ứ
M t s loài cây s ng trong n c, thân cũng có bi n đ i: ví d nh cây bèo t m thì thân ụ phát tri n r t y u; ho c cây bèo cám ch là m t phi n d p màu l c, không có lá, r ỉ ễ ố ộ (Wolffia arhiza) thân ch là m t kh i hình tr ng bé tí xíu và không có r . ẫ ủ ả ấ ạ 5. C u t o gi i ph u c a thân. ấ ạ ơ ấ ủ 5.1. C u t o s c p c a thân. ấ ạ ơ ấ ỏ ơ ấ ụ ể ầ ầ ồ C u t o s c p thân cây Hai lá m m g m 3 ph n: Bi u bì, V s c p và Tr trung tâm
hay là trung tr .ụ ể ườ ấ bào có các ch t vô c bao ph ng g m m t l p t ộ ớ ế ấ ồ ứ ộ ơ ệ ụ ố ủ thân th ể bào bi u bì ch a n i ch t trong su t, không có di p l c và ít ơ ấ ở Bi u bì: Mô bì s c p ế ư nh : cutin, sáp, silic... Các t khi có khí kh ng.ổ
ề ớ ế ệ ụ ồ V s c p: g m m t s l p t ữ ộ ố ớ ế ế bào này có khi có ch a di p l c. Bên ngoài c a v th ế ứ ỏ ơ ấ ỏ ủ ỏ ườ ế ể ả ứ ỏ ơ ấ ủ bào v t lá. Trong cùng c a v s c p là l p n i bì, là gi ệ ơ ở ễ ụ ộ ủ ệ
ủ ộ ứ ệ ng ng v i v trí c a n i bì, bi u hi n ch y u ữ ủ ế ở ể thân cây non. Nó ứ ủ ề ạ bào mô m m x p thành vòng, ch y theo chi u dài c a thân và có ch a ề ỏ ơ ấ ề bào mô m m có màng cellulose m ng, x p đ u nhau. ủ L p ngoài c a nh ng t ng có mô dày x p thành đám hay vòng. Đôi khi trong v s c p có c mô c ng và t bào đá, trong ớ ộ ớ ế ế ữ ầ ph n này có th có nh ng t i ữ ỏ ơ ấ ạ h n phân bi r , có khi t h n t gi a v s c p và trung tr . N i bì c a thân khó phân bi ộ ứ ộ ọ có ch a tinh b t g i là vòng tinh b t. ớ ị ộ ươ Vòng tinh b t t ế ề ế ồ cũng g m nh ng t ộ ạ nhi u h t tinh b t.
ụ ồ ụ Trung tr : trung tr g m:
ớ ớ ụ ệ ỏ ơ ấ t v s c p v i trung ớ ng phóng x c a chúng không trùng v i ề ạ ủ ộ ố ớ ế ụ bì phân bi ướ thân g m m t s l p t
ộ ế bào mô m m. ộ ể ụ t đ ủ ỏ ụ bì (v tr ) là l p ngoài cùng c a trung tr , phân bi ướ ệ ớ ộ ổ ở ch vách h t v i n i bì ồ ỏ ụ ở ủ ộ ng này c a n i bì. V tr ữ ỏ ụ ồ bào mô m m, v thân không có vòng tinh b t và n i bì ế c s chuy n ti p rõ ràng. Lúc đó thân hình ề ề ể ư ề ỏ ệ ượ ự ẫ
ặ ẫ ắ ầ ộ ườ ầ ộ ạ ụ ủ ệ t th ụ ự ậ ng không theo m t th t ự phía ngoài và g n m ứ ự ỗ ằ ở phía trong. ấ ạ ể ệ ể ở ộ M t lá m m và ạ ệ ỏ ụ trung tr c a th c v t M t lá m m (khó phân bi t v và tr ) các bó m ch ữ ả nào c . Nh ng bó m ch kín này ầ ậ Ở ữ nh ng th c v t Hai lá m m ấ ạ ạ ấ ạ t hai ki u c u t o. C u t o có bó m ch và c u t o
ứ ữ ạ
ấ ở ồ g m nh ng bó m ch ch ng ch t h riêng ạ ụ Ở đây các bó m ch ầ trong, gi a là t ng phát sinh tr .
ữ ủ ẫ ở ụ ỷ ề ỗ ỉ ồ ủ ế bào c a tu bào mô m m l n. Màng b ng cellulose, cũng có khi màng hoá g . Nh ng t ệ ữ ấ ở ữ ể ờ ộ ộ ỷ ị ữ trong đó mà nó ch g m nh ng ỷ gi a thân xu t hi n m t khoang
ỷ ơ ấ ạ ạ gi a bó m ch t o thành các tia tu s c p.
� Tr ụ ụ tr . Tr vách theo h ế N u v tr g m nh ng t ỏ ơ ấ thì v s c p và trung tr không phân bi nh có bi u bì, mô m m và trong đó có mô d n truy n. � Tr trung tâm: Trong tr trung tâm, mô d n s p đ t khác nhau ụ ầ Ở Hai lá m m. ấ ồ ch ng ch t kín riêng bi ằ ở ồ g m có libe n m ấ ạ ơ ấ trong c u t o s c p có th phân bi không có bó m ch.ạ ấ ụ ồ ấ ạ ể Trong ki u c u t o th nh t, trung tr ữ ỗ ở ở ệ ồ t cũng g m libe bi ngoài và g ộ ượ ế đ c x p thành m t có khi hai vòng. ầ Tu là ph n gi a c a trung tr , không có mô d n ằ ớ ế t ế sau m t th i gian có th ch t đi và b phá hu . Lúc đó r ng.ỗ ề ở ữ T bào mô m m ứ ấ ủ 5.2. C u t o th c p c a thân.
ứ ấ ủ ấ ạ ế ầ ổ ế ấ ạ ữ ự Nh ng bi n đ i trong c u t o th c p c a thân cây Hai lá m m không có gì khác là s
ầ ủ ụ ượ ứ ấ là t ầ ầ ầ ỏ ọ ầ ụ ạ ộ ầ ầ
ầ ạ ầ ầ ng t ng ho t đ ng c a hai t ng phát sinh th c p: t ng phát sinh trong trung tr ụ ủ (t ng phát sinh tr ) và t ng phát sinh ngoài c a ph n v g i là t ng phát sinh b n l c bì ỏ (t ng phát sinh v ). ủ ượ ạ ộ Ho t đ ng c a t ạ ấ ạ ụ ừ ể ấ ạ ể ỗ ầ cũng không phát tri n bó m ch, t ữ ụ ng t ng có th có c u t o liên t c không có bó m ch, cũng có th ạ ẽ ộ ộ ớ ượ ầ ề ạ ủ ở đó s cho m t vòng g đ y đ ạ ộ ể ưở ể ơ ữ ữ ề ỗ ng tâm). G luôn luôn đ ủ ỗ ở ỗ c a libe và c a g , ẹ ủ ứ ề ậ ủ ầ ỗ ng xuyên tâm. Màng c a chúng trong ph n g thì hoá g và ạ ộ ầ ẽ ữ ầ ằ ỗ ườ ừ ọ ỗ ớ ỗ
ể ấ ạ cho c u t o có bó m ch. Trong c u t o không có bó m ch thì ngay trong giai đo n non, ạ phía trong trung tr ủ ầ ộ ở ng t ng. Ho t đ ng c a trong và m t vòng libe phía ngoài, gi a chúng có m t l p t ề ề ủ ỗ ẽ ượ ng v chi u dày c a g (phát tri n ly tâm) t ng t ng này v sau s làm cho cây tăng tr ề ượ ạ ướ ủ c t o thành nhi u h n libe. Ngoài và c a libe (phát tri n h ể ế ố ủ thân cây còn phát tri n tia mô m m. Đó là nh ng tê bào nh ng y u t ấ ẫ ề mô m m có khoang h p xuyên g và libe, ch c ph n c a chúng là d n truy n các ch t ằ ở ỗ ướ theo h ph n libe thì b ng ủ ượ ỗ ớ ng t ng s cho ra nh ng l p g khác nhau: g mùa cellulose, ho t đ ng h ng năm c a t ấ Xuân và g mùa Hè, các l p g này r t rõ và làm thành t ng vòng mà ng i ta g i là vòng dày hàng năm. ỏ Ở ầ ấ ạ ồ ủ ầ ế ụ ầ ầ ự ạ ộ ể ph n v , trong c u t o th c p, có s ho t đ ng c a t ng phát sinh v s phát tri n ở ộ ố ầ m t s ỏ ẽ ề bào l c bì. V sau ỏ ế ụ ứ ấ ộ ố ớ thành chu bì. Chu bì g m m t s l p b n, t ng sinh b n và t cây g , t p h p c a nhi u l p v ch t hình thành nên th bì.
ỗ ậ ƯỚ ợ ủ Ẫ ề ớ Ự NG D N VÀ TH C HÀNH.
III. H 1.Hình thái ngoài c a thân.
ủ ạ ằ ẳ ị
ấ ạ ưở ỗ ụ ng: Thân g , thân b i, thân leo và thân c
Quan sát các lo i thân theo v trí trong không gian: Thân th ng, thân n m, thân leo. ặ ể ỏ … Theo đ c đi m c u t o và sinh tr ậ ệ V t li u:
ỏ Thân Rau má Thân bò. Thân Su hào Thân c .ủ Thân Phong lan Thân giò. Thân Bí ngô (Cucurbita pepo) Thân leo. Thân C tranh (Imperata cylindrical) Thân rễ.
ầ . Thân Tr u không Thân leo
Thân d a (ừ Cocos nucifera) Thân c t.ộ Thân Khoai lang (Ipomoea batatas) Thân bò.
ễ ỏ ừ
ủ
ộ ấ ớ ầ ủ ấ ủ ố
ễ ắ ọ
i ph u c a thân cây.
ẫ ủ ả ấ ạ 2. C u t o gi ấ ạ ơ ấ ủ 2.1. C u t o s c p c a thân.
ỏ ệ (Ageratum conizoides).
ấ ể
ắ ộ
ậ ổ Vât li u: Thân cây c hôi ộ Hoá ch t: Dùng đ nhu m kép. ỏ Làm lát c t ngang thân c hôi, nhu m kép. ấ ừ t nh n th y t Quan sát t ng quát và chi ti ngoài vào có:
ể
ệ ụ ề
ế ủ + Bi u bì có cutin che ph . + Mô dày góc. ỏ ứ + Mô m m v ch a di p l c. ộ + N i bì. + Tr bì.ụ
ầ ỗ ơ ấ ạ ạ ớ
ủ ố ề ề ủ ớ ề ề ộ ồ ạ Các bó m ch g m: + Libe ngoài. ỗ + T ng phát sinh libe g . ỏ + G s c p: Các m ch ngoài l n, m ch trong nh . + Libe trong. ỏ + Mô m m ru t: có các tia t y n i li n mi n t y v i mi n v .
ứ ấ ủ 2.2. C u t o th c p c a thân cây.
ụ
ấ ạ ậ ệ ấ
ọ ộ V t li u: Thân cây Dâm b t (Hibicus rosasinensis). ể ộ Hoá ch t: Dùng đ nhu m kép. ụ ưở Ch n cành Dâm b t tr ắ ng thành, làm lát c t ngang, nhu m kép.
ế ệ Quan sát t ng quát và chi ti t phân bi t:
ổ ổ ằ
ầ ế ế ầ bào b n và t t t ng phát sinh b n, các t ụ bào l c bì.
ữ ụ ề ỗ
ắ
ẽ ớ ứ ớ
ộ ở ề ằ ầ ả Bì kh ng: n m r i rác phía ngoài thân. ế ầ ậ Chu bì: nh n bi ế ố ạ Các y u t m ch làm thành vòng liên t c có nh ng tia mô m m g băng ngang. ứ ề ớ Libe c ng nhi u l p b t màu xanh. ề ớ ề Libe m m nhi u l p xen k v i các l p libe c ng. ầ ỗ T ng phát sinh libe g . ỗ ứ ấ G th c p. ỗ ơ ấ G s c p: n m g n mô m m ru t trung tâm.
ữ ư ầ ặ
ứ ấ ệ ầ
ấ ấ ạ ơ ấ t 2 t ng phát sinh v và tr
