Học cách học: Sơ đồ tư duy (Mind Map)
(Hieuhoc.com) Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind Map) là hình thức ghi
chép sử dụng màu sắc, hình ảnh nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng,
tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề. Nó là
một công cụ tổ chức tư duy được tác giả Tony Buzan (Anh) nghiên cứu kỹ
lưỡng và phổ biến rộng khắp thế giới.
Tony Buzan sinh năm 1942, Anh, chuyên gia hàng đầu thế giới về nghiên
cứu hoạt động của bộ não và là cha đẻ của Mind Map.
Phương pháp tư duy của ông được dạy và sử dụng ở khoảng 500 tập đoàn,
công ty hàng đầu thế giới; hơn 250 triệu người sử dụng phương pháp Mind
Map của Tony Buzan; khoảng hơn 3 tỷ người đã từng xem và nghe chương
trình của ông (ông đã từng sang Việt Nam năm 2007 để nói chuyện về lĩnh
vực nghiên cứu của mình).
Trong dạy học: Việc sử dụng sơ đồ tư duy huy động tối đa tiềm năng của
bộ não, giúp học sinh học tập tích cực, hỗ trợ hiệu quả các phương pháp dạy
học.
Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, giáo viên giúp học sinh có thói quen
tự tay ghi chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã đọc - đã học, theo
cách hiểu của học sinh với dạng sơ đồ tư duy.
Sau khi cho học sinh làm quen với một số sơ đồ tư duy có sẵn, giáo viên đưa
ra một chủ đề chính, đặt chủ đề này ở vị trí trung tâm bảng (hoặc vào trang
vở, tờ giấy/ bìa) rồi đặt câu hỏi gợi ý để học sinh vẽ tiếp các nhánh cấp 1,
cấp 2, cấp 3... Mỗi bài học được tự vẽ kiến thức trọng tâm trên một trang
giấy, giúp học sinh dễ ôn tập, dễ xem lại kiến thức khi cần.
Đối với học sinh: Học sinh thường xuyên tự lập sơ đồ tư duy sẽ phát triển
khả năng thẩm mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục màu sắc, các đường nét,
các nhánh sao cho đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc tích… Và đó
chính là để các bạn chúng ta “Học cách học”: Chúng ta được học để tích lũy
kiến thức, nhưng đã bao giờ chúng ta học cách để lĩnh hội những kiến thức
đó một cách hiệu quả chưa?
Khái niệm của sơ đồ tư duy: Nguyên lý hoạt động theo nguyên tắc liên
tưởng “ý này gợi ý kia” của bộ não. Các bạn có thể tạo một sơ đồ tư duy ở
dạng đơn giản theo nguyên tắc phát triển ý: từ một chủ đề tạo ra nhiều nhánh
lớn, từ mỗi nhánh lớn lại tỏa ra nhiều nhánh nhỏ và cứ thế mở rộng ra vô
tận. (Cách vẽ cũng rất giản đơn và còn rất nhiều tiện ích khác khiến cho sơ
đồ tư duy ngày càng trở nên phổ biến toàn cầu).
Ví dụ như bạn muốn lập sơ đồ tư duy cho một tuần làm việc, hãy vẽ chủ đề
trung tâm tuần sau vào giữa trang giấy trắng. Từ chủ đề bạn vẽ 7 nhánh lớn
là thứ 2, thứ 3…cho đến chủ nhật, mỗi nhánh một màu. Rồi từ mỗi thứ, bạn
lại vẽ các nhánh nhỏ là các công việc bạn định làm trong thứ đó, mỗi công
việc lại triển khai ra các ý chi tiết hơn như bạn định làm việc đó với ai
(Who), ở đâu (Where), bao giờ (When), bằng cách nào (How)...
Cứ như vậy bạn sẽ có được trên cùng một trang giấy các công việc bạn định
làm trong một tuần, và cái hay của sơ đồ tư duy ở chỗ là nó giúp cho bạn có
cái nhìn tổng thể, không bỏ sót các ý tưởng; từ đó bạn có thể dễ dàng đánh
số thứ tự ưu tiên các công việc trong tuần để sắp xếp và quản lý thời gian
một cách hiệu quả và hợp lý hơn so với một quyển sổ liệt kê các công việc
thông thường.
Những lời khuyên khi sử dụng Sơ đồ tư duy:
Màu sắc cũng có tác dụng kích thích não như hình ảnh. Tuy nhiên, bạn cũng
không cần phải sử dụng quá nhiều màu sắc. Bạn có thể chỉ cần dùng một hai
màu nếu thích và muốn tiết kiệm thời gian.
Nếu bạn thấy mất quá nhiều thời gian để tô đậm màu trong một nhánh, sao
bạn không thử gạch chéo, đánh dấu cộng, hay chấm bi trong đó? - Rất mới
mẻ và tốn ít thời gian.
Vẽ nhiều nhánh cong hơn là đường thẳng để tránh sự buồn tẻ, tạo sự mềm
mại, cuốn hút.
Khi bạn sử dụng những từ khóa riêng lẻ, mỗi từ khóa đều không bị ràng
buộc, do đó nó có khả năng khơi dậy các ý tưởng mới, các suy nghĩ mới.
Nếu trên mỗi nhánh bạn viết đầy đủ cả câu thì như vậy bạn sẽ dập tắt khả
năng gợi mở và liên tưởng của bộ não. Não của bạn sẽ mất hết hứng thú khi
tiếp nhận một thông tin hoàn chỉnh. Vì vậy, hãy nhớ trên mỗi nhánh bạn chỉ
viết một, hai từ khóa mà thôi. Khi đó, bạn sẽ viết rất nhanh và khi đọc lại,
não của bạn sẽ được kích thích làm việc để nối kết thông tin và nhờ vậy,
thúc đẩy năng lực gợi nhớ và dần dần nâng cao khả năng ghi nhớ của bạn.
Nên thường xuyên sử dụng sơ đồ tư duy khi làm việc nhóm và hệ thống kiến
thức đã học trong các môn học ở trường, đặc biệt là khi ôn tập cho các kỳ
thi. Sơ đồ tư duy cũng giúp các bạn và các thầy cô tiết kiệm thời gian làm
việc ở nhà và trên lớp rất nhiều với các phần mềm sơ đồ tư duy trên máy mà
các bạn có thể làm tại nhà và gửi email cho các thầy cô chấm chữa trước khi
lên lớp.
Cuối cùng, nếu bạn chỉ mới đọc để biết về sơ đồ tư duy thôi thì chưa đủ.
Hãy thực hành sơ đồ tư duy ngay từ hôm nay và trải nghiệm nó…
