CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP
VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến: Hướng dẫn học sinh khai thác Atlat Địa lí Việt Nam
chủ đề Địa lí ngành nông nghiệp để nâng cao chất lượng học sinh giỏi lớp 12 ở
trường THPT Yên Dũng số 3.
2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 02/01/2020.
3. Các thông tin cần bảo mật: Không.
4. Mô tả các giải pháp cũ thường làm
Trước khi giải pháp này được thực hiện tại trường trung học phổ thông Yên
Dũng số 3, Giáo viên đã hướng dẫn học sinh khai thác Atlat Địa lí Việt Nam ở các
giờ dạy. Tuy nhiên, việc thực hiện này hầu hết đều có điểm chung là mang tính
quan sát, minh họa, nặng về truyền thụ kiến thức. Cách thức tổ chức như vậy vẫn
mang lại ý nghĩa nhất định, song lại dẫn đến hiện tượng “học sinh không biết cách
vận dụng và khai thác các nội dung trong các trang Atlat Địa lí Việt Nam”. Hoặc
giáo viên có dạy ở ôn thi tốt nghiệp THPT nhưng ở mức độ cơ bản chỉ dành cho
học sinh ôn thi trung học phổ thông quốc gia không phù hợp với học sinh giỏi,
không cập được kiến thức trong đề thi học sinh giỏi cấp tỉnh. Giáo viên dạy như
vậy, phần nào đã làm giảm niềm hứng thú, yêu thích môn Địa lí nói chung và sợ
khai thác Atlat Địa lí Việt Nam nói riêng.
5. Sự cần thiết áp dụng giải pháp sáng kiến
Khi dạy chủ đề địa lí ngành nông nghiệp Việt Nam, với nhiều kiến thức, số
liệu, bản thân tôi luôn trăn trở: làm thế nào để học sinh có thể biết cách khai thác
những kiến thức có trong Atlat để làm bài tránh tính trạng học vẹt, học thuộc lòng,
làm thế nào để học sinh yêu thích bộ môn Địa lí, tham gia đội tuyển học sinh giỏi
trong bối cảnh xã hội hiện đại ngày nay. Từ trăn trở đó và với kinh nghiệm giảng
dạy đội tuyển học sinh giỏi nhiều năm, tôi nhận thấy rất cần áp dụng giải pháp này
trong các giờ học Địa lí để giúp các em biết cách khai thác Atlat Địa lí Việt Nam
chủ đề Địa lí ngành nông nghiệp. Giải pháp này có thể phát triển để áp dụng cả với
các chủ đề tự nhiên, dân cư, công nghiệp, dịch vụ…
Trước hết khi dạy về chủ đề này học sinh luôn thấy khó bởi kiến thức khô
khăn, nhiều số liệu, cụ thể học sinh đội tuyển học sinh giỏi tỉnh năm học 2017 –
2
2018 cảm thấy sợ khi học về chủ đề này, điểm thi chủ đề này không cao. Khi dạy
giáo viên yêu cầu học sinh khai thác kiến thức từ Atlat Địa lí Việt Nam, nhưng khi
học bài, học sinh vẫn cho rằng việc học từng bài trên Atlat vẫn còn quá phức tạp
so với ngồi học thuộc lòng vì vậy các em xem Atlat chỉ mang tính minh họa mà
thôi. Giáo viên trong kì I do phân phối chương trình trên lớp chỉ có 1 tiết/tuần, các
chủ đề Địa lí tự nhiên dài nên việc hướng dẫn trên lớp tốn rất nhiều thời gian. Giáo
viên đã hướng dẫn những kĩ năng để học sinh khai thác Atlat nhưng chưa đạt kết
quả như mong muốn. Sau khi được ôn tập bồi dưỡng kiến thức về khai thác Atlat
Địa lí Việt Nam chủ đề Địa lí ngành nông nghiệp các em cảm thấy yêu thích và tự
học ở nhà, tự khai thác Atlat để trả lời tốt những câu hỏi giáo viên yêu cầu.
Thứ hai, trong kì thi học sinh giỏi tỉnh học sinh được sử dụng Atlat làm bài
trong phòng thi, đây sẽ là một tài liệu vô cùng quan trọng và hữu hiệu cho học sinh
làm bài. Với cấu trúc đề thi học sinh giỏi những năm gần đây chủ đề Địa lí ngành
nông nghiệp chiếm khoảng 25% kiến thức đề thi. Do đó, sử dụng Atlat Địa lí Việt
Nam là việc làm rất cần thiết để học sinh đạt kết quả cao trong kì thi học sinh giỏi
tỉnh. Như vậy, sự cần thiết của việc hướng dẫn học sinh khai thác Atlat Địa lí Việt
Nam là học sinh sẽ “vận dụng” rất nhiều điều từ Atlat, thay vì chỉ “biết” theo cách
dạy truyền thống. Điều này đáp ứng được yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay
chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực, phẩm chất người học.
Thứ ba, hoạt động này phù hợp và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình
môn Địa lí năm 2018. Thời lượng số tiết yêu cầu học sinh khai thác Atlat, bản đồ,
lược đồ, biểu đồ, sơ đồ, lát cắt, mô hình, khối đồ, bảng số liệu, tranh ảnh,... tăng
lên ở tất cả các tiết dạy giúp học sinh tìm tòi, khám phá các tri thức địa lí. Để phát
triển thành phần năng lực tìm hiểu địa lí, điều này đã khẳng định sự đổi mới tích
cực của chương trình và cần thiết của hoạt động ý nghĩa này nhằm đáp ứng mục
tiêu giáo dục trong thời đại mới.
6. Mục đích của giải pháp sáng kiến
Để giải quyết được những khó khăn trên cần thực hiện đồng bộ nhiều giải
pháp. Sau đây, xin được phân tích kĩ một số giải pháp chủ yếu.
Giải pháp 1. Hệ thống hóa những lý thuyết cần thiết, ngắn gọn một số vấn
đề về kĩ năng hướng dẫn khai thác Atlat Địa lí Việt Nam. Giải pháp này nhằm mục
đích cho học sinh dễ dàng tiếp cận lý thuyết mà không cảm thấy áp lực, khó khăn,
hoang mang khi học, dễ nhớ, dễ hiểu. Từ đó điều khiển hoạt động nhận thức của
học sinh: từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến
thực tiễn. Giúp cho học sinh khắc sâu những tri thức đã lĩnh hội được. Giải pháp
này nhằm phát triển cho học sinh năng lực quan sát, năng lực tự khai thác kĩ năng
3
bản đồ, biểu đồ, tranh ảnh từ Atlat Địa lí Việt Nam. Giúp phát huy tính tích cực
chủ động sáng tạo, tạo trạng thái tâm lí thoải mái, kích thích hứng thú nhận thức
của học sinh.
Giải pháp 2. Nhằm củng cố phần kĩ năng của giải pháp 1 bằng các câu
hỏi và bài tập đơn giản, sau đó học sinh vận dụng cơ sở lý thuyết đó vào các câu
hỏi và bài tập ở cấp độ khó hơn. Giải pháp này nhằm phát triển năng lực tư duy
vận dụng kĩ năng khai thác Atlat Địa lí Việt Nam đáng giá, phân tích, chứng
minh, so sánh, giải thích phán đoán đưa ra hướng giải quyết các câu hỏi và bài
tập liên quan đến đề thi học sinh giỏi cấp tỉnh. Giúp học sinh tìm tòi, phát hiện tri
thức mới.
Dạy học theo 2 giải pháp này nhằm khuyến khích được tinh thần tự học của
học sinh, học sinh có hứng thú trong học tập, tự giác và hoàn thành tốt nhiệm vụ
được giao. Từ đó học sinh có thể phát triển năng lực tư duy lo gic bằng cách tự học.
7. Nội dung
7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến:
7.1.1. Các giải pháp áp dụng
Giải pháp 1: Hệ thống lý thuyết một số vấn đề chung về hướng dẫn học sinh
khai thác Atlat Địa lí Việt Nam. Tác giả nêu sơ lược về Atlat Địa lí Việt Nam, cách
thức hướng dẫn học sinh sử dụng Atlat, những yêu cầu khi khai thác Atlat Địa lí
Việt Nam. Tác giả hướng dẫn khai thác Atlat Địa lí Việt Nam: nêu một số kĩ năng,
kiến thức và hướng dẫn khai thác Atlat khi làm bài thi. Với hệ thống lý thuyết này
giáo viên đưa ra kĩ năng và các bước khai thác Atlat giảng dạy phù hợp với học
sinh từ đó học sinh làm bài một cách dễ dàng, không còn phải học thuộc lòng một
cách máy móc mà sẽ hiểu bản chất của khai thác Atlat Địa lí Việt Nam chủ đề Địa
lí ngành nông nghiệp và từ đây cũng phát triển tư duy, rèn luyện kỹ năng tổng hợp,
phân tích.
Kết quả giải pháp 1: Hệ thống được lí thuyết một số vấn đề chung về hướng
dẫn học sinh khai thác Atlat và hướng dẫn kĩ năng khai thác Atltat Địa lí Việt Nam.
(Chi tiết tại phụ lục 1)
Giải pháp 2: Xây dựng hệ thống câu hỏi và bài tập chủ đề Địa lí ngành nông
nghiệp.
Trong giải pháp này tác giả đã đưa ra 2 dạng câu hỏi:
- Câu hỏi tự luận có hướng dẫn khai thác và gợi ý trả lời: phần này để củng
cố phần lý thuyết ở giải pháp 1 sau đó vận dụng ở các cấp độ khác nhau vào các đề
thi học sinh giỏi tỉnh. Với các dạng câu hỏi khác nhau, sau khi làm được các câu
4
hỏi này học sinh càng khắc sâu kiến thức của quá trình khai thác Atlat Địa lí Việt
Nam chủ đề Địa lí ngành nông nghiệp. Từ đó giúp học sinh tự tin làm bài thi khi
gặp các dạng câu hỏi này. Các câu hỏi tự luận phần này có hướng dẫn và gợi ý trả
lời để học sinh có thể đối chiếu.
- Câu hỏi trắc nghiệm: sau khi đã hướng dẫn học sinh khai thác Atlat Địa lí
Việt Nam học sinh có thể tự học khai thác Atlat để trả lời các câu hỏi trắc nghiệm.
Đây cũng là những nội dung giáo viên dùng để củng cố, ôn luyện và kiểm tra đánh
giá học sinh. Qua đó sẽ nâng cao trình độ, phát triển tư duy, kỹ năng xử lý tình
huống, đúc rút kinh nghiệm khi làm bài thi.
Kết quả giải pháp 2:
Tác giả đã xây dựng 6 dạng câu hỏi tự luận và 3 dạng câu hỏi trắc nghiệm.
Đặc biệt là các dạng câu hỏi vận dụng kiến thức Atlat Địa lí Việt Nam để phân tích,
chứng minh, giải thích sự phát triển và phân bố sản xuất cây lương thưc, cây công
nghiệp, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp. Các dạng này xuất hiện rất nhiều trong
các đề thi học sinh giỏi tỉnh.
(Chi tiết tại phụ lục 2)
Tôi đã sử dụng sáng kiến trong hoạt động dạy đội tuyển cho lớp 12, được
các đồng chí trong tổ bộ môn ghi nhận có hiệu quả tốt trong việc nâng cao chất
lượng bồi dưỡng đội tuyển, tiết kiệm thời gian các buổi rèn kĩ năng làm bài cho đội
tuyển.
Kết quả khi áp dụng 02 giải pháp:
Sau khi áp dụng sáng kiến hướng dẫn học sinh khai thác Atlat Địa lí Việt
Nam chủ đề Địa lí ngành nông nghiệp, tôi thấy học sinh rất hứng thú học bài, giờ
học có sự thay đổi nhiều theo chiều hướng tích cực, giờ học không còn cứng nhắc,
đơn điệu, truyền thụ kiến thức một chiều, mà trở nên sinh động, sôi nổi, học sinh
rất tích cực tìm tòi, khám phá những kiến thức có trong Atlat để xây dựng bài. Học
sinh yêu thích học và sẵn sàng đầu tư thời gian vào học đội tuyển. cụ thế:
ĐIỀU TRA MỨC ĐỘ HỨNG THÚ CỦA HỌC SINH KHAI THÁC
ATLTA ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Năm học
Rất hứng thú
Hứng thú
Bình thường
Số lượng
(%)
Số lượng
(%)
Số lượng
(%)
2017 - 2018
0
0
1
33,3
2
66,7
5
ĐIỀU TRA MỨC ĐỘ HỨNG THÚ CỦA HỌC SINH KHAI THÁC
ATLTA ĐỊA LÍ VIỆT NAM SAU KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Rất hứng thú
Hứng thú
Bình thường
Số lượng
(%)
Số lượng
(%)
Số lượng
(%)
2
67,7
1
33,3
0
0
3
100
0
0
0
0
Đối với đội tuyển học sinh giỏi lớp 12 năm học 2019 - 2020, 2020 – 2021,
tôi thấy có sự tiến bộ về điểm thi, số lượng và chất lượng so với đội tuyển học sinh
giỏi năm học 2017 – 2018 khi chưa áp dụng sáng kiến, cụ thể:
ĐIỂM KHẢO SÁT ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI NĂM HỌC 2017 – 2018
TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Họ và tên học sinh
Khảo sát
lần 1
Khảo sát
lần 2
Khảo sát
lần 3
Điểm tăng
sau 3 lần KS
Hoàng Thị Vân
11,7
13,5
14,0
2,3
Hoàng Thị Lan Hương
11,15
12,5
12,65
1,5
Lưu Thị Duyên
11,0
13,3
12,85
1,85
ĐIỂM KHẢO SÁT ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI NĂM HỌC 2019 – 2020
SAU KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Họ và tên học sinh
Khảo sát
lần 1
Khảo sát
lần 2
Khảo sát
lần 3
Điểm tăng sau
3 lần KS
Trần Thị Vi
15,5
17,25
18,75
3,25
Trần Thị Thu Hường
14,0
16,0
16,65
2,65
Vũ Trí Đông
12,25
14,0
15,0
2,75
ĐIỂM KHẢO SÁT ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI NĂM HỌC 2020 – 2021
SAU KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN