KỸ THUẬT QUẢN LÝ RỪNG

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:69

Thêm vào BST

Báo xấu

206
lượt xem 79
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cung cấp những nguyên tắc, phương pháp tiếp cận trong quá trình quản lý rừng ….

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: KỸ THUẬT QUẢN LÝ RỪNG

Helvetas Vietnam – Hi p h i H p tác và Phát tri n Thu Sĩ ETSP – D án H tr Ph c p và ào t o ph c v Lâm nghi p và Nông nghi p vùng cao 218 i C n, Hòm thư GPO 81, Hà N i, Vi t Nam; i n tho i: +84 4 832 98 33, Fax: +84 4 832 98 34 E-mail: etsp.office@hn.vnn.vn Web site ETSP: http://www.etsp.org.vn, Web site Helvetas Vietnam: http://www.helvetas.org.vn Hư ng d n k thu t QU N LÝ R NG C NG NG Tháng 12, năm 2005
ơn v qu n lý và tư v n: D án H tr Ph c p và ào t o Ph c v Lâm nghi p và Nông nghi p vùng cao Vi t Nam – ETSP Biên so n: PGS.TS. B o Huy Hư ng d n này ư c phát tri n d a vào các tài li u: 1) D án ETSP (2005): Tài li u hư ng d n hi n trư ng c a ngư i thúc y c a khóa t p hu n Qu n lý r ng c ng ng g m 3 Module. 2) D án RDDL (2004): Hư ng d n qu n lý r ng d a vào c ng ng, c L c. 3) D án Phát tri n Lâm nghi p xã h i Sông à (SFDP), GTZ/GFA (1999): B tài li u qu n lý r ng c ng ng. 4) B o Huy và c ng s (2004): Xây d ng mô hình qu n lý r ng và t r ng d a vào c ng ng dân t c thi u s JRai và Bahnar t nh Gia Lai. UBND t nh Gia Lai, S Khoa h c & Công ngh . 5) Ngu n tài li u t p hu n qu n lý r ng c ng ng g m 3 ph n c a d án ETSP năm 2005. 6) Kinh nghi m tích lũy ư c trong quá trình th c hành l p k ho ch qu n lý r ng và t ch c th c hi n, giám sát 3 t nh Hòa Bình, Th a Thiên – Hu và Dăk Nông trong khuôn kh th nghi m c a d án ETSP. 7) óng góp ý ki n c a các thành viên tham gia t p hu n qu n lý r ng c ng ng 3 ph n t ch c b i d án ETSP, các bên liên quan h i th o qu n lý r ng c ng ng t i Thành ph Hu ngày 14 tháng 10 năm 2005. 8) Các tài li u v LNC c a các d án khác như SFDP Sông à, RDDL c L c, t ch c GTZ/GFA. T v n b i Philipp Roth, chuyên gia lâm nghi p c a GFA V i s tham gia c a các nhóm nòng c t qu n lý r ng c ng ng c a 3 t nh Hòa Bình, Th a Thiên – Hu và ăk Nông. Hoàn ch nh trên cơ s óng góp ý ki n t i h i th o Qu n lý r ng c ng ng ngày 14/10/2005 do d án ETSP t ch c Thành ph Hu . 1
M CL C Ph n I : Gi i thi u ................................................................................. 5 1.1 B i c nh và cơ s xây d ng tài li u hư ng d n....................................5 1.2 M c tiêu và i tư ng c a hư ng d n này............................................6 1.3 Gi i thi u tài li u và hư ng d n s d ng ..............................................6 Ph n II: Nguyên t c qu n lý r ng c ng ng ..................................... 9 2.1. Qu n lý r ng c ng ng ph i phù h p v i chính sách và lu t pháp nhà nư c ......................................................................................................9 2.2. Phương pháp ti p c n có s tham gia c a các bên liên quan ư c áp d ng trong ti n trình CFM...............................................................................9 2.2.1. Thu hút s tham gia c a ngư i dân và nâng cao năng l c c a c ng ng .... 9 2.2.2. Vai trò c a cán b k thu t ........................................................................... 10 2.2.3. Vai trò c a thành viên trong c ng ng ........................................................ 10 2.3. Nguyên t c áp d ng các phương pháp k thu t trong CFM ................10 2.3.1 Áp d ng phương pháp linh ho t.......................................................................... 10 2.3.2 Phương pháp và công c ơn gi n..................................................................... 10 2.3.3 Tính liên quan phù h p ....................................................................................... 10 2.3.4 Hi u qu chi phí .................................................................................................. 11 2.4. CFM là m t ti n trình h c t p c a các bên liên quan...........................11 Ph n III: L p k ho ch Qu n lý r ng c ng ng .............................. 12 3.1. ánh giá tài nguyên r ng có s tham gia c a ngư i dân ...................12 Bư c 1: Phân chia, t tên và o m di n tích các lô r ng..........................12 Bư c 2: Mô t lô r ng và xác nh m c tiêu qu n lý r ng ..............................14 Bư c 3: i u tra r ng có ngư i dân tham gia................................................15 Bư c 4: Phân tích d li u - Ư c lư ng s cây khai thác b n v ng ..........21 3.2. L p k ho ch qu n lý r ng c ng ng 5 năm .....................................27 Bư c 5: ánh giá nhu c u lâm s n c a c ng ng........................................28 Bư c 6: So sánh nhu c u và kh năng cung c p c a các lô r ng .................29 Bư c 7: L p k ho ch 5 năm phát tri n r ng.................................................30 Ph n IV: Xây d ng và th c hi n Quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng............................................................................................. 33 Bư c 1: Chu n b ............................................................................................33 Bư c 2: H p thôn và th o lu n nhóm v i nông dân phác th o quy ư c ...34 Bư c 3. Vi t và thông qua quy ư c trong c ng ng .....................................37 Bư c 4: Phê duy t Quy ư c...........................................................................38 Bư c 5: Ph bi n quy ư c c p thôn buôn ..................................................38 Bư c 6: Giám sát, ánh giá vi c th c thi quy ư c .........................................39 2
Ph n V: Phê duy t k ho ch - Th c hi n và giám sát qu n lý r ng c ng ng............................................................................................ 41 5.1. Phê duy t k ho ch phát tri n r ng 5 năm .........................................41 5.2. L p và phê duy t k ho ch ho t ng hàng năm................................42 5.3. Th c hi n k ho ch qu n lý r ng c ng ng ......................................43 5.4. H th ng giám sát, qu n lý th c hi n k ho ch...................................44 5.5. xu t quy n hư ng l i và phân chia l i ích t r ng trong c ng ng48 Ph n VI: M u bi u b ng...................................................................... 51 M u 1: M u mô t lô r ng...............................................................................51 M u 2: M u ghi m c tiêu qu n lý lô r ng........................................................53 M u 3: Sơ nh hư ng xác nh m c tiêu qu n lý lô r ng .........................54 M u 4: M u i u tra ô m u .............................................................................55 M u 5: M u tông h p k t q a i u tra c a lô r ng.........................................56 M u 6: M u cân i cung c u lâm s n 5 năm ................................................57 M u 7: M u k ho ch ho t ng 5 năm c a lô r ng ......................................58 M u 8: M u k ho ch 5 năm phát tri n r ng..................................................59 M u 9: M u biên b n vi ph m quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng.....60 M u 10: M u ghi trách nhi m c a Ban qu n lý r ng c ng ng ....................61 M u 11: M u văn b n trình duy t k ho ch qu n lý r ng 5 năm c a thôn buôn62 M u 12: M u k ho ch ho t ng năm …… ..................................................63 M u 13: M u ngh khai thác g s d ng trong h gia ình ...................64 M u 14: B n phê duy t khai thác g s d ng trong h gia ình ...............65 M u 15: S ghi chép c a thôn v khai thác g c a h gia ình......................66 M u 16: S theo dõi khai thác g s d ng các thôn - BQLR xã s d ng67 M u 17: M u ghi s lư ng cây khai thác v i m c ích thương m i ..............68 3
Minh ho Minh ho 1: Ti n trình qu n lý r ng c ng ng...........................................................................7 Minh ho 2: Các bư c i u tra tài nguyên r ng………………………………………………...........11 Minh ho 3: Xác nh các lô r ng trên b n a hình…………………………………………........12 Minh ho 4: Các bư c phân chia lô r ng………………………………………………………...........13 Minh ho 5: Sơ thi t k tuy n i u tra r ng………………………………………………….........17 Minh ho 6: Sơ ô m u và các ch tiêu i u tra theo các ô ph và ô tái sinh……………….......18 Minh ho 7: Ngư i dân s d ng d ng c ơn gi n o m cây r ng…………………............18 Minh ho 8: i u tra ánh giá tài nguyên r ng – L p tuy n i u tra và thi t k ô m u…….........19 Minh ho 9: Sơ các bư c thi t l p xây d ng mô hình r ng n nh………………………........22 Minh ho 10: Mô hình r ng n nh cho r ng n a r ng lá…………………………………….........23 Minh ho 11: Mô hình r ng n nh cho r ng n a r ng lá…………………………………….........23 Minh ho 12: Mô hình r ng n nh cho r ng thư ng xanh…………………………………….......24 Minh ho 13: Mô hình r ng n nh cho r ng kh p theo m c tiêu g v a và nh ……………......24 Minh ho 14: So sánh bi u gi a mô hình r ng n nh và mô hình th hi n hi n tr ng r ng.25 Minh ho 15: Các bư c c n thi t trong vi c l p k ho ch qu n lý r ng 5 năm…………………...26 Minh ho 16: Ma tr n phân tích nhu c u lâm s n cho c ng ng trong 5 năm…………………....28 Minh ho 17: Các gi i pháp l ng ghép lâm s n ngoài g trong k ho ch qu n lý r ng……....31 Minh ho 18: Chu trình xây d ng và th c hi n qui ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng……...32 Minh ho 19: Các v n th o lu n khi xây d ng qui ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng…...34 Minh ho 20: Công tác giám sát và qu n lý trong CFM………………………………………….......40 Minh ho 21: Sơ th c hi n khai thác g cho nhu c u c a thôn và thương m i…...................46 Minh ho 22: Hư ng l i và phân chia l i ích trong c ng ng (khai thác g bán)……………......48 Minh ho 23: Hư ng l i và phân chia l i ích trong c ng ng (khai thác g dùng trong thôn)....49 4
Ph n I : Gi i thi u 1.1 B i c nh và cơ s xây d ng tài li u hư ng d n Lu t t ai năm 2003 và Lu t B o v và Phát tri n r ng năm 2004 công nh n chính th c phương th c qu n lý r ng c ng ng (CFM), trong ó c p n vi c phát huy ngu n l c ngư i dân a phương và truy n th ng qu n lý r ng c a các c ng ng dân t c qu n lý r ng b n v ng lâu dài, ng th i áp ng nhu c u s d ng r ng và t o ra sinh k cho ngư i dân nông thôn mi n núi s ng g n r ng. Qu n lý r ng c ng ng ư c ti n hành sau khi c ng ng ư c giao t giao r ng, có nghĩa c ng ng có y quy n s d ng t r ng theo lu t nh. M c ích c a qu n lý r ng c ng ng là nh m nâng cao kh năng u tư phát tri n r ng c a ngư i nh n r ng và ưa ra các bi n pháp qu n lý r ng b n v ng lâu dài, góp ph n gi i quy t nhu c u s d ng r ng c a c ng ng và c i thi n sinh k d a vào kinh doanh r ng. S hình thành và phát tri n phương th c qu n lý r ng c ng ng òi h i nh ng thay i và b sung v các m t th ch , t ch c, tài chính và k thu t. Vì v y c n có nh ng ho t ng th nghi m trên hi n trư ng th nghi m và úc rút ph n h i cho vi c phát tri n chính sách cũng như nâng cao năng l c cho i ngũ cán b lâm nghi p có th áp d ng nh ng gi i pháp ti p c n l p k ho ch và k thu t lâm sinh có s tham gia thích h p v i i u ki n qu n lý r ng c ng ng – M t phương th c qu n lý r ng m i. D án H tr Ph c p và ào t o ph c v Lâm nghi p và Nông nghi p vùng cao Vi t Nam ư c tài tr b i Chính ph Th y Sĩ/SDC, do B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn qu n lý, và tư v n b i t ch c Helvetas Vi t Nam ã kh i xư ng m t chu i t p hu n v "Qu n lý r ng c ng ng" cho cán b lâm nghi p c a 3 t nh Hòa Bình, Th a Thiên – Hu và Dak Nông. ây là ki u ào t o t p hu n viên, sau t p hu n các cán b lâm nghi p này s là ngư i nòng c t trong phát tri n phương pháp lu n qu n lý r ng c ng ng a phương c a h và th c hi n vi c ào t o m r ng cho nhi u cán b k thu t lâm nghi p các c p khác nhau. t t p hu n này chia làm 3 t: i) t 1 t nh Hòa Bình v i m c tiêu làm rõ khái ni m lâm nghi p c ng ng, th c hành các công c k năng cơ b n trong thúc y c ng ng xây d ng quy ư c qu n lý và b o v r ng, i u tra r ng có s tham gia và l p k ho ch 5 năm qu n lý r ng c ng ng; gi a ph n 1 và 2 thành viên ư c t p hu n c a 3 t nh ã ti n hành t ch c thúc y c ng ng l p quy ư c và k ho ch 5 năm qu n lý r ng; ii) t 2 ư c t ch c t nh Dak Nông vói m c tiêu ph n h i các kinh nghi m l p k ho ch qu n lý r ng cùng v i ngư i dân, cung c p thêm cho h c viên v k năng thúc y, phân tích các mâu thu n, b sung các công c ti p c n và th o lu n v phân chia l i ích trong qu n lý r ng c ng ng, các th t c hành chính c n thi t i m i h tr cho ki u qu n lý r ng m i d a vào c ng ng; gi a ph n 2 và 3 các h c viên ã trình k ho ch 5 năm c a các thôn buôn các c p chính quy n t nh, huy n phê duy t và xu t các th t c th c hi n khai thác s d ng r ng c ng ng phù h p; iii) t 3 ư c t ch c Th a Thiên – Hu nh m ph n nh và chia s nh ng k t qu t ư c, t p trung vào vi c t ch c th c hi n k ho ch qu n lý r ng c ng ng, các quy nh th t c ư c xu t c i ti n cho phù h p, xem xét và tài li u hóa hư ng d n k thu t v qu n lý r ng c ng ng, hư ng d n áp d ng k thu t lâm sinh cho c ng ng. Trên cơ s các kinh nghi m tích lũy ư c này và các tài li u liên quan, hư ng d n này ư c biên so n. Ti n trình qu n lý r ng c ng ng, d a trên cơ s các c ng ng ã ư c giao t giao r ng, b t u b ng vi c ngư i dân a phương có th xây d ng các k ho ch qu n lý r ng trên cơ s xem xét n nhu c u lâm s n c a mình và cân i ngu n tài nguyên r ng hi n có; ti p theo là xây d ng các quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng c a mình và liên k t chúng v i khung pháp lý c a nhà nư c. ng th i th c hi n k ho ch này, c ng ng c n có hư ng d n và t p hu n k thu t lâm sinh k t h p v i ki n th c sinh thái a phương b o m cho vi c th c hi n úng n. Cu i cùng nhưng cũng không kém ph n quan tr ng là ph i thi t l p cơ ch giám sát và ánh giá hi u qu cũng như chi phí. 5
Tài li u này ư c xây d ng nh m h tr cho ti n trình nói trên, trong ó gi i thi u phương pháp ti p c n có s tham gia trong th m nh tài nguyên r ng, l p và th c hi n k ho ch qu n lý r ng, xây d ng quy u c qu n lý b o v và phát tri n r ng c ng ng; làm sáng t vai trò và trách nhi m c a các bên liên quan, trong ó c ng ng có cơ h i nâng cao năng l c và ra các quy t nh qu n lý tài nguyên r ng mà h ã ư c th a nh n quy n s d ng. 1.2 M c tiêu và i tư ng c a hư ng d n này M c tiêu c a tài li u hư ng d n: ♦ Cung c p nh ng nguyên t c, phương pháp ti p c n trong quá trình qu n lý r ng c ng ng, nh n m nh s tham gia c a các bên liên quan và vai trò c a c ng ng trong toàn b ti n trình. ♦ Trình bày quy trình k thu t th ng nh t cho vi c l p K ho ch Qu n lý r ng c ng ng và xây d ng Quy ư c Qu n lý B o v và Phát tri n r ng, cũng như hư ng d n v các ho t ng giám sát ánh giá trong ti n trình th c hi n CFM. i tư ng s d ng tài li u này: i tư ng s d ng hư ng d n này là các cơ quan qu n lý nhà nư c liên quan n qu n lý lâm nghi p và nh ng cán b thúc y quá trình Qu n lý r ng c ng ng. Bao g m: - Cán b qu n lý nhà nư c liên quan n lâm nghi p các c p theo d i ti n trình CFM và ra các quy t nh h tr cho các ho t ng ư c di n ra. - Cán b lâm nghi p c a S NN & PTNT, Chi c c Ki m lâm và cán b các phòng ban liên quan huy n, Khuy n nông lâm huy n, H t ki m lâm, cán b Lâm trư ng, Ban Lâm nghi p xã, Khuy n nông lâm xã … Tài li u này còn có th ư c s d ng gi ng d y ào t o ti n trình qu n lý r ng c ng ng các trư ng i h c, trung h c lâm nghi p; ào t o các cán b k thu t thúc y ti n trình này các a phương. 1.3 Gi i thi u tài li u và hư ng d n s d ng Tài li u này bao g m 6 ph n: Ph n I – Gi i thi u: Bao g m nh ng thông tin chung v b i c nh c a qu n lý r ng c ng ng, cũng như m c tiêu và i tư ng s d ng c a tài li u hư ng d n. Ph n II – Nguyên t c qu n lý r ng c ng ng: Cung c p các nguyên t c c n th ng nh t chung trong ti n trình CFM liên quan n ti p c n có s tham gia, vai trò c a các bên và c a c ng ng, CFM trong khung pháp lý và các yêu c u v tính linh ho t, th c ti n, hi u qu , … c a qu n lý r ng c ng ng nh m b o m cho tính b n v ng và phù h p c a nó trong ti n trình phát tri n. Ph n III – L p k ho ch Qu n lý r ng c ng ng: Gi i thi u theo t ng bư c v i các k t qu c th c n t ư c, phương pháp k thu t, ti p c n thích h p, v t li u c n thi t, cách t ch c th c hi n, khung th i gian và các công c tr giúp ư c liên k t v i ph n VI. Ph n IV – Xây d ng Quy ư c Qu n lý b o v và phát tri n r ng: Hư ng d n theo trình t các bư c xây d ng quy ư c, cũng như n i dung và phương pháp ti p c n phát tri n quy ư c v i c ng ng, phê duy t, ph bi n quy ư c và t ch c th c hi n, giám sát. M t s b ng m u ư c liên k t trong ph n VI Ph n V – Phê duy t k ho ch, t ch c th c hi n và giám sát qu n lý r ng c ng ng: Trình bày ti n trình trình duy t và th c hi n k ho ch CFM và cơ ch giám sát, phân chia l i ích trong c ng ng. Các b ng m u k ho ch trình duy t, m u bi u tr giúp ư c liên k t v i ph n VI. 6
Ph n VI – M u bi u b ng: Bao g m các công c , b ng bi u h tr cho ti n trình xây d ng quy ư c, l p và th c hi n k ho ch CFM. Tài li u hư ng d n i theo t ng bư c c a ti n trình CFM trình bày trong sơ dư i ây. Trong ó CFM d a trên k t qu ã có c a quy ho ch s d ng t và giao t giao r ng, ti n hành các giai o n chính: i) L p k ho ch qu n lý r ng c ng ng: - ánh giá tài nguyên r ng có s tham gia - L p k ho ch phát tri n r ng ii) Xây d ng và th c hi n quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng c ng ng. iii) Phê duy t k ho ch phát tri n r ng 5 năm và hàng năm; t ch c th c thi k ho ch, giám sát, ánh giá và phân chia l i ích t r ng. 7
L p k ho ch s d ng L p k ho ch SD t/Giao t, giao r ng LUP/FLA t và Giao t giao K t qu chính c a LUP/FLA: Xác nh ư c di n tích r ng và các lô r ng Xác nh ư c ch c năng, hi n tr ng và s d ng r ng Xác nh ư c quy n s d ng lâu dài, ranh gi i r ng c a các ch r ng B n r ng c a thôn Phân chia, t tên, o di n tích ánh giá tài nguyên r ng Ti n trình l p k ho ch qu n lý r ng Mô t lô và M c tiêu dài h n c a qu n lý r ng i u tra r ng có s tham gia ng Phân tích s li u - ư c lư ng s cây khai thác b n v ng Ti n trình qu n lý r ng c ng L p k ho ch qu n Xác nh nhu c u lý r ng 5 năm So sánh nhu c u v i & ngu n cung L p k ho ch phát tri n r ng 5 năm Xây d ng Quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng Phê duy t k ho ch phát tri n r ng 5 năm Phê duy t - Th c thi và L p k ho ch ho t ng hàng năm và phê duy t Th c hi n giám sát Giám sát Phân chia l i ích trong c ng ng Minh ho 1: Ti n trình qu n lý r ng c ng ng 8
Ph n II: Nguyên t c qu n lý r ng c ng ng 2.1. Qu n lý r ng c ng ng ph i phù h p v i chính sách và lu t pháp nhà nư c Nh ng văn b n lu t sau là quan tr ng i v i vi c xây d ng các quy ư c b o v và phát tri n r ng và t ch c l p k ho ch và th c hi n CFM: ♦ Quy t nh 245/1998/Q -TTg ngày 21/12/1998 c a Th tư ng Chính ph v th c hi n trách nhi m qu n lý Nhà nư c c a các c p v r ng và t lâm nghi p. ♦ Thông tư s 56/1999/TT/BNN-Kl, ngày 30/03/1999 v vi c hư ng d n xây d ng quy ư c phát tri n và b o v r ng a phương. ♦ Quy t nh s 08/2001/Q -TTg ngày 11/1/2001 c a Th tư ng Chính ph v vi c ban hành Quy ch qu n lý r ng c d ng, r ng phòng h , r ng s n xu t là r ng t nhiên. ♦ Lu t t ai 2003. ♦ Ngh nh s 139/2004/N -CP ngày 25/6/2004 v x ph t hành chính i v i qu n lý, b o v r ng và qu n lý lâm s n; thay th Ngh nh s 77/1996/CP và Ngh nh s 17/2002/ND-CP. ♦ Ngh nh 181/2004/N -CP ngày 29/10/2004 c a Th tư ng Chính ph v thi thành Lu t t ai. ♦ Lu t B o v và Phát tri n r ng 2004. 2.2. Phương pháp ti p c n có s tham gia c a các bên liên quan ư c áp d ng trong ti n trình CFM 2.2.1. Thu hút s tham gia c a ngư i dân và nâng cao năng l c c a c ng ng Thu hút s tham gia c a ngư i dân c p thôn buôn trong quá trình ra quy t nh xác nh và th ng nh t v quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng cũng như l p và th c hi n k ho ch CFM, s giúp c ng ng trong vi c t t ch c qu n lý tài nguyên r ng c a chính mình. Bên c nh ó c n chú ý thúc y s tham gia nhi u hơn c a ph n vào quá trình ra quy t nh. Ph n có t m quan tr ng như nam gi i trong vi c qu n lý r ng c ng ng, và do ó ph i ư c coi tr ng trong vi c xây d ng, th c hi n, giám sát CFM. S tham gia c a ngư i dân có nghĩa r ng m i ngư i u ư c tham gia vào t t c các ho t ng. i u này không có nghĩa là ngư i dân ph i mình làm t t c m i vi c. Trong qu n lý r ng c ng ng, ngư i dân s không th l p và th c hi n k ho ch qu n lý r ng c a mình mà không có s h tr c a cán b k thu t. M t khác, ch riêng cán b k thu t cũng không th l p k ho ch qu n lý ư c – h không bi t rõ v tình hình a phương, di n tích r ng c a thôn buôn và cũng không bi t v nhu c u và nh ng d nh mong mu n c a ngư i dân. Do ó, c hai i tư ng c ng ng và cán b k thu t u quan tr ng trong quá trình này. H u c n liên quan và tham gia cùng nhau. Thông qua quá trình qu n lý r ng c ng ng, các ki n th c kinh nghi m qu n lý tài nguyên a phương ư c k t h p v i các k thu t lâm nghi p ơn gi n phù h p s giúp nâng cao năng l c c ng ng v qu n lý tài nguyên r ng. i u này ư c xem như là i u ki n tiên quy t cho vi c xây d ng, th c thi thành công qu n lý r ng c ng ng các a phương ã ư c giao t giao r ng cho c ng ng. 9
2.2.2. Vai trò c a cán b k thu t Vai trò c a cán b k thu t là thúc y h tr c ng ng trong su t quá trình qu n lý r ng c ng ng t vi c l p quy ư c, k ho ch cho n t ch c th c hi n và giám sát ánh giá. ng th i cung c p cho c ng ng các thông tin c n thi t v chính sách, lu t pháp m i, hư ng d n các k thu t lâm sinh c n thi t. Nhi m v c a cán b k thu t là thi t l p ư c m t phương th c giao ti p t o ra s tin tư ng l n nhau, tăng cư ng chia s thông tin, h c h i kinh nghi m và h p tác gi a các thành viên trong c ng ng và v i ngư i bên ngoài. Do v y ngư i thúc y, c n ư c trang b v các nguyên t c ào t o ngư i l n tu i, phương pháp ti p c n có s tham gia, k năng thúc y trong phát tri n nông thôn. 2.2.3. Vai trò c a thành viên trong c ng ng C ng ng c n ư c xem là ngư i có vai trò ch ng và ra quy t nh trong ti n trình CFM, trong ó t ng nhóm thành viên trong c ng ng có các vai trò c th : Ban t qu n thôn, H i Ph n , H i già Làng là nh ng ngư i có trách nhi m t ch c và i u hành cu c h p ra các quy t nh cho ti n trình qu n lý r ng c a c ng ng. H cũng là ngư i t ch c và giám sát vi c th c thi k ho ch CFM thôn buôn mình i diên các h gia ình, các thành viên c ng ng tham gia bình ng vào các cu c th o lu n, h p, ánh giá tài nguyên r ng và quá trình ra quy t nh v quy ư c và l p và th c hi n k ho ch qu n lý r ng thôn buôn. Trong ó c n lưu ý thu hút s tham gia c a ph n , vì ph n vùng g n r ng là ngư i ti p c n và s d ng tài nguyên r ng khá nhi u, nên s óng góp c a h là c n thi t cho ti n trình CFM ư c di n ra có hi u qu . 2.3. Nguyên t c áp d ng các phương pháp k thu t trong CFM 2.3.1 Áp d ng phương pháp linh ho t Các c ng ng các thôn buôn khác nhau cũng có nhi u khác nhau v năng l c qu n lý, trình h c v n, kinh nghi m ti p c n qu n lý tài nguyên thiên nhiên. Do v y các công c , phương pháp áp d ng v i c ng ng cũng nên linh ho t, c n s d ng các d ng c , v t li u tr c quan thích h p và th i gian áp d ng các công c ti p c n và ánh giá k thu t này cũng c n tính toán thích h p t ng trư ng h p c th có th t ư c k t qu . 2.3.2 Phương pháp và công c ơn gi n Trong b i c nh phát tri n lâm nghi p c ng ng Vi t Nam, phương pháp ánh giá và phân tích tài nguyên r ng ph i phù h p và ơn gi n c ng ng có th tham gia. Cán b k thu t có th tính toán trư c các mô hình b ng công c phương pháp ph c t p nhưng c n bi n nó thành các công c ơn gi n d hi u. Không s d ng phương pháp i u tra quá ph c t p có d li u mà ngư i dân khó có th hi u ư c. N u ngư i s d ng r ng không ư c tham gia y trong vi c ánh giá và phân tích tài nguyên r ng, h s không có trách nhi m v k t qu và vì v y không s n lòng th c hi n theo m t k ho ch qu n lý ư c xây d ng t nh ng d li u ó. 2.3.3 Tính liên quan phù h p Ti n trình qu n lý r ng c ng ng c n d a vào năng l c qu n lý c a ngư i dân nông thôn và yêu c u t i thi u trong qu n lý giám sát tài nguyên r ng. Do ó ngoài tính ơn gi n nó còn òi h i ch nên thu th p và phân tích các thông tin d li u c th , c n thi t b o m cho m t k ho ch có th th c hi n và giám sát ư c b i ngư i dân. Không quá tham v ng qu n lý quá nhi u thông tin d li u ph c t p trong khi ó c ng ng không th ti p c n ư c. 10
2.3.4 Hi u qu chi phí Ít t n kém th i gian và nhân l c c a c ng ng và các bên liên quan là m t nguyên t c quan tr ng trong qu n lý r ng c ng ng. Vì có như v y nó m i ư c tri n khai lâu dài và thư ng xuyên các c ng ng nghèo, thi u ngu n l c. Các nguyên t c ơn gi n, phù h p s h tr cho i u này. Ngoài ra các ho t ng liên quan n i u tra r ng thư ng m t nhi u ngu n l c vì r ng thư ng xa và phân b nơi a hình ph c t p, do ó gi i pháp i u tra, ánh giá, tác nghi p trong r ng c n ư c c th , ti n hành m c t i thi u b o mm t tin c y có th s d ng ư c trong l p, th c hi n và giám sát k ho ch qu n lý r ng. 2.4. CFM là m t ti n trình h c t p c a các bên liên quan Qu n lý r ng c ng ng là m t h at ng m i Vi t Nam, các phương pháp lu n cũng ang t ng bư c ư c xây d ng; do ó không có m t khuôn m u c ng nh c nào cho ti n trình này. M t ti n trình cùng nhau h c t p là c n thi t rút ra kinh nghi m nh m c i ti n, b sung ho t ng CFM càng có hi u qu hơn trong i u ki n c a Vi t Nam. Ngoài ra qu n lý tài nguyên thiên nhiên c n d a vào c ng ng, vì c ng ng là ngư i có kinh nghi m nhi u nh t v tài nguyên r ng nơi h sinh s ng. Các bên liên quan cùng c ng ng h p tác h c h i kinh nghi m t hi n trư ng là m t nguyên t c quan tr ng góp ph n phát tri n gi i pháp qu n lý r ng thích h p và có hi u qu . 11
Ph n III: L p k ho ch Qu n lý r ng c ng ng Ti n trình l p k ho ch qu n lý r ng có th ư c chia làm hai ph n chính, ph n th nh t là ánh giá tài nguyên r ng có s tham gia, ph n th hai là xây d ng k ho ch qu n lý r ng 5 năm. 3.1. ánh giá tài nguyên r ng có s tham gia c a ngư i ánh giá tài nguyên r ng dân Phân chia, t tên và di n tích lô M c tiêu Mô t lô và xác nh m c tiêu qu n lý r ng Tài nguyên r ng c ng ng ư c th m nh, ánh giá theo phương pháp ơn gi n làm cơ s cho vi c xác nh m c tiêu qu n i u tra r ng có s tham gia lý và kh năng cung c p s n ph m g c i lâu dài c a t ng lô r ng. Phân tích s li u - ư c lư ng s cây thu ho ch b n v ng Minh ho 2: Các bư c trong i u tra tài nguyên r ng Bư c 1: Phân chia, t tên và o m di n tích các lô r ng Vi c phân chia lô r ng là bư c u tiên b t u cho vi c i u tra r ng cũng như làm cơ s l p k ho ch qu n lý r ng trong m t nh kỳ 5 năm ư c thu n ti n. Vi c phân chia lô có ý nghĩa quan tr ng trong qu n lý r ng c ng ng, t ây c ng ng b t u thi t l p các lô r ng theo m c tiêu qu n lý khác nhau, nh n bi t v trí, quy mô c a các lô r ng trong thôn b n. K t qu c n R ng c a thôn ư c phân chia thành các lô riêng bi t theo m c tiêu t ư c qu n lý c a c ng ng Các lô ư c t tên theo a phương và xác nh di n tích c a m i lô V t li u B n hi n tr ng r ng c a thôn buôn t l 1:10,000 Máy GPS ki m tra ư ng ranh gi i gi a các lô r ng (Lúc này b n c n ph i có h th ng to toàn c u UTM) Gi y bóng kính ( che ph b n ) có k p ghim. Bút vi t b ng dùng vi t trên gi y bóng kính và bút lông d u v b n . La bàn nh hư ng b n . Gi y bóng kính k ô vuông 1x1 cm m di n tích Tham gia Nhóm các nông dân nòng c t, ban t qu n, ban qu n lý r ng c ng ng (Kho ng 7 ngư i) Khuy n nông xã, ki m lâm a bàn, cán b a chính xã. (Kho ng 2 12
ngư i) Ki m lâm huy n, cán b lâm nghi p (2 ngư i) Phương pháp Gi i thi u b n hi n tr ng r ng và các c i m k thu t ơn gi n ti n hành c ab n a hình và hi n tr ng r ng cho ngư i dân. Yêu c u ngư i dân nh hư ng b n , d dàng hơn m i ngư i nh hư ng b n c n t theo hư ng B c Dành cho ngư i dân th i gian h xem và hi u. Sau ó gi i thích và yêu c u nông dân ch ra các khu v c có r ng trên b n . gi y bóng kính lên trên b n và dùng ghim gi t m trên m t m t ph ng. S d ng bút vi t b ng xoá ư c v các ư ng giao thông, sông su i và ranh gi i lô r ng. Khuy n khích h v và ch ch h r ng n u v sai v n có th xoá ư c. Tiêu chu n phân chia lô r ng là: Cùng m t tr ng thái r ng, cùng m c ích qu n lý, n m trong m t khu v c nh . Nên t n d ng nh ng ranh gi i t nhiên như sông su i, c u, i núi, v.v. làm ranh gi i lô r ng Khi b n hoàn thành v các ư ng v , ranh gi i các lô r ng; yêu c u ngư i dân th o lu n t tên c a t ng lô lên trên b n . Khuy n khích s d ng tên a danh quen thu c v i ngư i dân. o di n tích m i lô: Gi i thích v i ngư i dân là h c n ph i bi t tương i chính xác di n tích c a t ng lô là bao nhiêu vì th m i d dàng có th tính ư c bao nhiêu cây trên t ng lô. Hư ng d n ngư i dân cách ư c tính di n tích b ng cách v các ô vuông lên trên gi y bóng kính. N u b n có t l là 1:10,000 thì m t ô vuông 1 x 1 cm tương ng v i 1 ha. Vi t s di n tích c a t ng lô lên b n . B n a hình và hi n tr ng r ng t l 1:10.000 Gi y kính trong k ô vuông 1x1 cm m di n tích Minh ho 3: Xác nh các lô r ng trên b n a hình Cu i cùng v lên t t c các ư ng bi u hi n a hình, sông su i, ư ng xá, l r ng v i bút không xoá ư c. Xác minh ranh gi i lô r ng th c a v i ngư i dân: S d ng la bàn nh hư ng trong r ng. Ngoài ra có th s d ng máy nh v GPS (n u có), xác nh chính xác các i m ranh gi i trên th c 13
a. Nh ng i m ư c xác nh b i máy GPS ư c chuy n t i th công qua b n UTM. Th i gian, a Làm vi c nhóm t i thôn ½ bu i i m ½ - 1 ngày i xác minh trên th c a, tuỳ thu c vào di n tích và a i m c a m i lô. Minh ho 4: Các bư c phân chia lô r ng Bư c 2: Mô t lô r ng và xác nh m c tiêu qu n lý r ng M i lô r ng sau khi ã ư c phân chia trên b n t l 1:10.000, có ranh gi i, di n tích c th ; c n ư c mô t làm rõ các c i m tài nguyên r ng, a hình c a t ng lô, th o lu n v nh hư ng qu n lý, kinh doanh lô r ng ó, cũng như các thu n l i và khó khăn mà c ng ng ang g p ph i trong ti n trình qu n lý lô r ng. Ngoài ra vi c mô t lô r ng và xác nh m c tiêu còn làm cơ s cho vi c t ch c i u tra r ng và l p k ho ch qu n lý r ng: i. gi m thi u công tác i u tra r ng, ch các lô ư c c ng ng th ng nh t ưa vào s d ng, kinh doanh trong 5 năm n m i ư c i u tra; và các lô r ng v i m c tiêu phòng h và s d ng c bi t trong c ng ng s không ưa vào i u tra r ng, chúng s ư c ưa vào l p k ho ch b o v . Do v y c n làm công tác mô t và xác inh m c tiêu qu n lý lô r ng c th có k ho ch t ch c th m nh r ng thích h p, ít t n kém. ii. Nhóm i u tra r ng rõ ràng v a hình, ư ng i n lô r ng thi t k các tuy n i u tra r ng h p lý bư c ti p theo. M c tiêu qu n lý lô r ng s ư c th m nh l n cu i sau khi ã có s li u i u tra r ng bư c sau. 14
K t qu c n M i lô r ng ư c mô t ph n nh tình hình lô r ng (d a trên t ư c hi u bi t c a ngư i dân) Xác nh m c tiêu qu n lý cho m i lô r ng (có th ư c i u ch nh sau khi ã ánh giá tài nguyên r ng) V t li u M u mô t lô r ng (M u 1 trong ph n VI) M u ghi m c tiêu lô và các v n , cơ h i (M u 2 trong ph n VI) Văn phòng ph m Tham gia Nhóm các nông dân nòng c t, ban t qu n, ban qu n lý r ng c ng ng (Kho ng 7 ngư i) Khuy n nông xã, ki m lâm a bàn, cán b a chính xã. (Kho ng 2 ngư i) Ki m lâm huy n, cán b lâm nghi p (2 ngư i) Phương pháp T o thành các nhóm: M i nhóm 3-4 nông dân và 1-2 cán b k ti n hành thu t S d ng m u bi u 1 mô t r ng lô r ng cùng v i ngư i dân S d ng m u bi u 2 th o lu n xác nh m c tiêu qu n lý c a lô r ng và các v n và cơ h i c a lô r ng ó. S d ng hư ng d n theo sơ th o lu n m c tiêu qu n lý lô r ng v i ngư i dân (M u 3 trong ph n VI) Th i gian, a ½ ngày t i thôn i m Mô t lô r ng và xác nh m c tiêu qu n lý lô r ng ó là bư c u phân tích tài nguyên và nhu c u qu n lý tài nguyên r ng v i c ng ng. Do ó phương pháp ti p c n là thu hút s tham gia c a nh ng nông dân có kinh nghi m v s d ng r ng i phương. ây là cơ h i cán b k thu t có cái nhìn t ng quát v tình hình qu n lý r ng a phương và nhu c u c a c ng ng trong qu n lý r ng. Bư c này c n làm trư c và là cơ s t ch c i u tra r ng có s tham gia. Bư c 3: i u tra r ng có ngư i dân tham gia Trên cơ s mô t và xác nh m c tiêu qu n lý các lô r ng, ti n hành t ch c i u tra r ng có s tham gia. Phương pháp i u tra r ng có s tham gia c n ư c áp d ng trong ó tính ơn gi n, liên quan và hi u qu ư c áp d ng gi m thi u th i gian, nhân l c cho công vi c này. i u tra r ng có s tham gia là bư c quan tr ng h c h i và s d ng ki n th c b n a trong s d ng, qu n lý cây r ng. Bư c này s giúp cho ngư i dân b t u ti p c n v i phương pháp th m nh, ánh giá tài nguyên r ng và giúp cho cán b k thu t có cơ h i h c h i các kinh nghi m a phương trong s d ng lâm s n. 15
K t qu c n Th ng kê ư c s cây th c t theo các c p ư ng kính và loài cây t ư c cho t ng lô r ng cung c p các thông tin nh lư ng v ti m năng lô r ng l p k ho ch và ph c v cho vi c giám sát. Ngu i dân rõ ràng thêm v c u trúc và thành ph n chung c a các lô r ng, nh ó có cơ s quy t nh m c tiêu qu n lý r ng dài h n cho m i lô. V t li u, d ng Gi y A4 và bút màu c B n r ng c a thôn buôn có gi y bóng kính tr i lên có th nhìn th y các lô r ng Thư c o kho ng cách Thư c dây m u (thư c o ư ng kính ngang ng c) Cu c dây th ng, m t cu n cho m t nhóm i u tra (20 m dây th ng có th t nút 10 m và 2 dây th ng 10 m có th t nút gi a) Ph n ánh d u cây 6 g y 2 m/cây tre (có th ch t trong r ng) La bàn, GPS (n u có) B n mô t lô m u Phi u l y m u theo ô. (M u 4 trong ph n VI) Tham gia Nhóm các nông dân nòng c t ( c bi t là nh ng ngư i bi t rõ v r ng), ban t qu n thôn, ban qu n lý r ng c ng ng Khuy n nông xã, ki m lâm a bàn, cán b a chính xãn ban lâm nghi p xã Khuy n lâm huy n, phòng nông nghi p huy n, cán b lâm nghi p Phương pháp L a ch n lô r ng i u tra: Các lô r ng ư c c ng ng quy t nh ti n hành ưa vào s d ng, kinh doanh trong 5 năm n m i ưa vào i u tra r ng. Các lô r ng phòng h và s d ng c bi t trong c ng ng có th không c n i u tra, vi c qu n lý b o v các lô r ng này s ư c xác nh trong bư c l p k ho ch h at ng c a t ng lô r ng. Phân chia thành các nhóm i u tra r ng. M i nhóm g m 5 ngư i, 4 nông dân và 1 cán b k thu t. S d ng phương pháp i u tra theo tuy n h th ng, trên m i tuy n cách nhau 50m t m t ô m u 10x30m. C ly gi a các tuy n tùy theo yêu c u s lư ng ô mà quy t nh trư c trên b n . Phân công các nhóm theo tuy n i u tra và kh năng hoàn thành công vi c trong ngày. T i m i v trí t ô m u, hoàn t t phi u i u tra ô m u (m u 4) C n th o lu n v i nông dân xác nh loài cây có th s d ng làm g ư c không và các công d ng c bi t khác Th i gian, a a i m là các lô r ng mà c ng ng quy t nh ưa vào l p k i m ho ch kinh doanh trong 5 năm n 16
Th i gian dành cho vi c i u tra ô m u ngoài th c a ph thu c vào s nhóm có th tham gia; s lư ng, di n tích và a i m c a các lô r ng. i v i m i buôn thư ng kéo dài t 3 n 10 ngày, m i nhóm có th l p ư c 7 – 10 ô trong 1 ngày làm vi c. i u tra r ng có s tham gia là m t cách ti p c n k thu t nh m h tr c ng ng có th ánh giá và giám sát tài nguyên r ng c a h và thúc y vi c h c t p ki n th c b n a. Vì v y nó c n áp d ng các nguyên t c: iii. ơn gi n: . S d ng thư c dây v ch màu xác nh c p kính nên có th áp d ng cho c ngư i dân không bi t c, vi t. . Ô m u có d ng d i, kích thư c nh d l p ô và o m iv. Liên quan, hi u qu : Ch i u tra c p kính, loài cây, công d ng c a t ng cây g và tái sinh. V i các d li u này l p k ho ch qu n lý r ng c ng ng. Không o cao, không o c th ư ng kính v. H c h i ki n th c sinh thái a phương: i v i r ng t nhiên thư ng xanh, nhi u loài cây cán b k thu t r t khó nh danh trong khi ó ngư i dân a phương l i bi t r t rõ, vì v y vi c nh danh loài c n có s h p tác và h c h i t ngư i dân, tên cây ư c ghi b ng ti ng kinh và ti ng a phương. Kinh nghi m s d ng loài cây v i các m c ích khác nhau là r t phong phú v i các c ng ng s ng ph thu c vào r ng, i u này c n ư c th o lu n, h c h i và ghi nh n trong ti n trình i u tra ô m u. Hư ng d n cho vi c i u tra ô m u trong r ng: i) Xác nh s lư ng ô m u c n i u tra cho t ng lô r ng: S lư ng ô m u c n i u tra trong m t lô r ng ph thu c vào các y u t di n tích, m c bi n ng c a s cây r ng, sai s i u tra cho trư c. i v i qu n lý r ng c ng ng, t l rút m u kho ng 1% di n tích. B ng sau là g i ý cho s lư ng ô m u c n i u tra theo di n tích lô r ng. DiÖn tÝch l« Sè « mÉu (10 x 30 m) < 4 ha Ýt nhÊt 2 4 - 10 ha Ýt nhÊt 5 10 - 30 ha Ýt nhÊt 7 30 - 70 ha Ýt nhÊt 15 70 - 120 ha Ýt nhÊt 25 120 - 200 ha Ýt nhÊt 40 > 200 ha Ýt nhÊt 70 ii) Thi t l p các tuy n i u tra: Trên cơ s s ô m u ã xác nh cho t ng lô r ng, quy t nh c ly các tuy n i u tra cho t ng lô sao cho ti t ki m th i gian, công s c và t ch c phân công các nhóm h p lý. 17
Nhóm 1 / Ngày 2 Nhóm 1 / Ngày 1 Nhóm 2 / Ngày 1 Nhóm 3 / Ng y 1 Nhóm 2 / Nhóm 3 / Ngày 2 Ngày 2 Nhóm 1 / Ngày 3 = công vi c hàng ngày c a m i nhóm (7 – 10 ô m u) ư ng i u tra Tên lô: Chu Prong M t ô m u (30 x 10m) Di n tích lô: 150 ha Thi t l p 50 ô m u Kho ng cách gi a các ô m u (50 m) Minh ho 5: Sơ thi t k tuy n i u tra r ng h th ng iii) L p ô m u và o m trong ô: Ô m u 10 x 30m ư c chia thành 3 ô nh 10x10 m ti n cho vi c o m. Trong ô xác nh loài, kh năng cho g hay không và xác nh c p kính cây r ng b ng thư c o chu vi có v ch màu. Ngoài ra gi m s lư ng o m cây nh , phân chia thành 2 bên trái ph i c aô o m: Bên ph i o các cây có chi u cao >1.3 m tr lên, và bên trái o cây có ư ng kính ngang ng c l n hơn 10cm (c p kính t v ch màu en tr lên). Thi t l p các ô 2x2 m i u tra cây tái sinh (cây có chi u cao > 0.2m và < 1.3m) bao g m xác nh loài, s cây; trong m i ô nh 10x10m t 4 góc 4 ô 2x2 m o m tái sinh. (Trong trư ng h p cây tái sinh dày, có th ch 2 ô tái sinh trong m t ô nh 10x10m). T ng c ng có t 6 – 12 ô o m tái sinh 2x2m trong m t ô m u 10x30m. 18
S li u cây g và tái sinh ư c ghi chép y trong m u bi u 4. Sơ m tôm u Lát c t Ô ph C (2m x 2 m) - ư cl p 4 góc 10 m M tôm u 10 m M t o n Ô ph B: Ô ph A: o cây có ư ng kính o cây có chi u ngang ng c cao hơn 1.3m 10 m l n hơn 10cm) 10 m ư ng lát c t 10 m 10 m Minh ho 6: Sơ ô m u và các ch tiêu i u tra theo các ô ph và tái sinh Thư c dây màu ư c dùng o c p kính, nh ng màu s c khác nhau th hi n nh ng c p ư ng kính khác nhau như trong b ng sau. (Trư ng h p c p kính 5 cm) C p ư ng 45 kính (cm) Màu Tr ng Vàng en S c Xanh Ch m Cam Sóng Tím Xác nh c p kính theo các Giá tr c p kính có th thay i tùy d i màu theo tăng trư ng ư ng kính. Giá tr c kính t t nh t là b ng giá tr tăng trư ng ư ng kính trong 5 năm, các cây c p kính nh có th chuy n lên c kính l n hơn trong mô hình c u trúc s cây theo c p kính. i v i r ng t nhiên Vi t Nam giá tr này bi n ng t 3 – 5cm. Minh ho 7: Ngư i dân s d ng d ng c ơn gi n o m cây r ng 19