L(cid:851)ch s(cid:885) phát tri(cid:843)n c(cid:879)a b(cid:811)ng h(cid:847) th(cid:857)ng tu(cid:815)n hoàn

TÓM T(cid:1202)T L(cid:1230)CH S(cid:1264) PHÁT TRI(cid:1222)N C(cid:1258)A B(cid:1190)NG H(cid:1226) TH(cid:1236)NG TU(cid:1194)N HOÀN

(The Young Vietnamese Chemistry Specialists)

(cid:48)(cid:1211)c dù Dmitri Mendeleev th(cid:1133)(cid:1249)ng (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c coi là cha (cid:255)(cid:1215) c(cid:1259)a b(cid:1191)ng HTTH, nh(cid:1133)ng bên c(cid:1189)nh (cid:255)ó có nh(cid:1267)ng (cid:255)óng góp c(cid:1259)a nhi(cid:1221)u nhà khoa h(cid:1233)c vào vi(cid:1227)c xây d(cid:1269)ng b(cid:1191)ng HTTH mà chúng ta (cid:255)ang s(cid:1265) d(cid:1257)ng hi(cid:1227)n nay.

Lúc s(cid:1131) khai

(cid:48)(cid:1245)t (cid:255)(cid:76)(cid:1221)u ki(cid:1227)n tiên quy(cid:1219)t cho vi(cid:1227)c xây d(cid:1269)ng b(cid:1191)ng HTTH là s(cid:1269) tìm ra nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)(cid:1131)n l(cid:1215). M(cid:1211)c dù nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237) nh(cid:1133) vàng, b(cid:1189)c, thi(cid:1219)c, (cid:255)(cid:1239)ng, chì và th(cid:1259)y ngân (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c bi(cid:1219)t t(cid:1263) th(cid:1249)i c(cid:1241)(cid:3)(cid:255)(cid:1189)i, nh(cid:1133)ng khám phá khoa h(cid:1233)c (cid:255)(cid:1195)u tiên v(cid:1221) m(cid:1245)t nguyên t(cid:1237) hóa h(cid:1233)c là vào n(cid:259)m 1649 khi Hennig Brand tìm ra phospho. Trong su(cid:1237)t 200 n(cid:259)m sau (cid:255)ó, các nhà hóa h(cid:1233)c (cid:255)ã (cid:255)(cid:1189)t (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c m(cid:1245)t kh(cid:1237)i ki(cid:1219)n th(cid:1261)c kh(cid:1241)ng l(cid:1239) v(cid:1221) tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237) và nh(cid:1267)ng h(cid:1255)p ch(cid:1193)t mà h(cid:1233) tìm ra. Vào n(cid:259)m 1869 t(cid:1241)ng c(cid:1245)ng có 63 nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c tìm ra. T(cid:1263) nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)ã bi(cid:1219)t các nhà khoa h(cid:1233)c b(cid:1203)t (cid:255)(cid:1195)u nh(cid:1201)n ra tính ch(cid:1193)t (cid:70)(cid:1259)a chúng (cid:255)(cid:1223) phát tri(cid:1223)n s(cid:1131)(cid:3)(cid:255)(cid:1239) phân lo(cid:1189)i các nguyên t(cid:1237).

Qui t(cid:1203)c tam t(cid:1265)

Vào n(cid:259)m 1817 Johann Dobereiner nh(cid:1201)n th(cid:1193)y r(cid:1205)ng tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) c(cid:1259)a strontium r(cid:1131)i vào kho(cid:1191)ng gi(cid:1267)a tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng c(cid:1259)a Ca và Ba, Ca và Ba có tính ch(cid:1193)t hóa h(cid:1233)c gi(cid:1237)ng nhau. N(cid:259)m 1829 sau khi tìm ra b(cid:1245) ba halogen bao g(cid:1239)m chlorine, bromine, iodine và b(cid:1245) ba kim lo(cid:1189)i ki(cid:1221)m K, Na, Li, Johann Dobereiner cho r(cid:1205)ng tính ch(cid:1193)t ch(cid:1261)a (cid:255)(cid:1269)ng trong b(cid:1245) ba nguyên t(cid:1237) là nguyên t(cid:1237) n(cid:1205)m (cid:1251) gi(cid:1267)a trong b(cid:1245) ba có tính ch(cid:1193)t trung bình so v(cid:1247)i 2 nguyên t(cid:1237) n(cid:1205)m bên c(cid:1189)nh nó khi th(cid:1261) t(cid:1269)(cid:3)(cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c s(cid:1203)p x(cid:1219)p theo tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) (qui t(cid:1203)c bô ba).Ý t(cid:1133)(cid:1251)ng m(cid:1247)i v(cid:1221) b(cid:1245) ba nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)ã tr(cid:1251) nên ph(cid:1241) bi(cid:1219)n trong công vi(cid:1227)c nghiên c(cid:1261)u th(cid:1249)i b(cid:1193)y gi(cid:1249). Gi(cid:1267)a nh(cid:1267)ng n(cid:259)m 1829 (cid:255)(cid:1219)n 1858 m(cid:1245)t s(cid:1237) nhà khoa h(cid:1233)c (Jean Baptiste Dumas, Leopold Gmelin, Ernst Lenssen, Max von Pettenkofer, and J.P. Cooke ) tìm ra r(cid:1205)ng nh(cid:1267)ng m(cid:1237)i quan h(cid:1227) hóa h(cid:1233)c v(cid:1133)(cid:1255)t ra ngoài qui t(cid:1203)c tam t(cid:1265). Trong th(cid:1249)i gian này Flo (cid:255)ã d(cid:1133)(cid:1255)c thêm vào nhóm halogen, Oxy, L(cid:1133)u Hu(cid:484)nh, Salen và Telu (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c g(cid:1245)p thành m(cid:1245)t nhóm trong khi (cid:255)ó Nit(cid:1131), phospho, Asen, Selen và Telu, Antimon va Bimut thì (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c phân theo nhóm khác. Không may là nh(cid:1267)ng l(cid:429)nh v(cid:1269)c nghiên c(cid:1261)u này (cid:255)ã b(cid:1231) phê phán b(cid:1251)i s(cid:1269) th(cid:1201)t v(cid:1221) các giá tr(cid:1231) chính xác c(cid:1259)a nh(cid:1267)ng gì không luôn sãn có.

Nh(cid:1267)ng c(cid:1237) g(cid:1203)ng (cid:255)(cid:1195)u tiên cho vi(cid:1227)c thi(cid:1219)t k(cid:1219) b(cid:1191)ng HTTH

Trang1

(cid:49)(cid:1219)u B(cid:1191)ng HTTH (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c xem nh(cid:1133) là tr(cid:1201)t t(cid:1269) s(cid:1203)p x(cid:1219)p c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237) hóa h(cid:1233)c th(cid:1223) hi(cid:1227)n tính tu(cid:1195)n hoàn (cid:70)(cid:1259)a tính ch(cid:1193)t v(cid:1201)t lý và tính ch(cid:1193)t hóa h(cid:1233)c, m(cid:1245)t nhà (cid:255)(cid:1231)a ch(cid:1193)t ng(cid:1133)(cid:1249)i Pháp (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c ghi nh(cid:1201)n là ng(cid:1133)(cid:1249)i (cid:255)(cid:1133)a ra b(cid:1191)ng HTTH (cid:255)(cid:1195)u tiên xu(cid:1193)t b(cid:1191)n n(cid:259)m 1862 (cid:255)ó là A.E.Beguyer de Chancourtois. De Chancourtois (cid:255)ã chép m(cid:1245)t lo(cid:1189)t các nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c ghi trên m(cid:1245)t cái (cid:1237)ng (cid:255)ong theo th(cid:1261) t(cid:1269) t(cid:259)ng d(cid:1195)n v(cid:1221) tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265). Khi cái (cid:1237)ng (cid:255)ong (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c (cid:255)(cid:1133)a ra thì 16 (cid:255)(cid:1131)n v(cid:1231) kh(cid:1237)i l(cid:1133)(cid:1131)ng có th(cid:1223) l(cid:1195)n l(cid:1133)(cid:1255)t (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c vi(cid:1219)t lên, nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237) liên quan ch(cid:1211)t ch(cid:1217) v(cid:1247)i nhau (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c vi(cid:1219)t theo hàng (cid:71)(cid:1233)c. (cid:264)(cid:76)(cid:1221)u này (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)a A.E.Beguyer de Chancourtois (cid:255)i (cid:255)(cid:1219)n ý t(cid:1133)(cid:1251)ng r(cid:1205)ng “ tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237) là tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a các con s(cid:1237)” A.E.Beguyer de Chancourtois là ng(cid:1133)(cid:1249)i (cid:255)(cid:1195)u tiên nh(cid:1201)n ra r(cid:1205)ng tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a các nguyên

L(cid:851)ch s(cid:885) phát tri(cid:843)n c(cid:879)a b(cid:811)ng h(cid:847) th(cid:857)ng tu(cid:815)n hoàn

(cid:87)(cid:1237) l(cid:1211)p l(cid:1189)i cho m(cid:1243)i 7 nguyên t(cid:1237), nh(cid:1249) vào (cid:255)(cid:76)(cid:1221)u này ông ta (cid:255)ã có th(cid:1223) ph(cid:1235)ng (cid:255)oán v(cid:1221) t(cid:1229) l(cid:1133)(cid:1255)ng c(cid:1259)a nhi(cid:1221)u oxit kim lo(cid:1189)i. Nh(cid:1133)ng th(cid:1201)t không may s(cid:1131)(cid:3)(cid:255)(cid:1239) c(cid:1259)a ông ta có ch(cid:1261)a các ion và các h(cid:1255)p ch(cid:1193)t ngoài các nguyên t(cid:1237).

Qui t(cid:1203)c bát t(cid:1265)

Jonh Newlands, m(cid:1245)t nhà hóa h(cid:1233)c ng(cid:1133)(cid:1249)i Anh (cid:255)ã vi(cid:1219)t bài báo n(cid:259)m 1863 trong (cid:255)ó phân lo(cid:1189)i 56 nguyên t(cid:1237) (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c x(cid:1219)p vào 11 nhóm d(cid:1269)a vào s(cid:1269) gi(cid:1237)ng nhau v(cid:1221) tính ch(cid:1193)t v(cid:1201)t lí c(cid:1259)a chúng. Và ghi chú (cid:85)(cid:1205)ng t(cid:1239)n t(cid:1189)i nh(cid:1267)ng c(cid:1211)p nguyên t(cid:1237) t(cid:1133)(cid:1131)ng t(cid:1269) nhau, nh(cid:1133)ng ch(cid:1229) khác nhau tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) theo (cid:69)(cid:1245)i s(cid:1237) 8. N(cid:259)m 1864 Newlands (cid:255)ã cho xu(cid:1193)t b(cid:1191)n b(cid:1191)ng HTTH c(cid:1259)a mình và (cid:255)(cid:1221) nghi qui t(cid:1203)c Octaves (B(cid:1245) tám) (t(cid:1133)(cid:1131)ng t(cid:1269) nh(cid:1133) b(cid:1191)y kho(cid:1191)ng trong thang nh(cid:1189)c, nh(cid:1267)ng ai (cid:255)ã t(cid:1263)ng h(cid:1233)c piano s(cid:1217) hi(cid:1223)u rõ (cid:255)(cid:76)(cid:1221)u này, d(cid:1231)ch nh(cid:1267)ng t(cid:1263) nay ra ti(cid:1219)ng vi(cid:1227)t th(cid:1201)t là khó, chúng tôi ch(cid:1229) c(cid:1191)m nh(cid:1201)n (cid:255)(cid:1269)(cid:1131)c ch(cid:1261) không th(cid:1223) nói thành l(cid:1249)i mong (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c thông c(cid:1191)m). Qui t(cid:1203)c này phát bi(cid:1223)u r(cid:1205)ng b(cid:1193)t c(cid:1261) nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)ã cho nào c(cid:458)ng s(cid:1217) th(cid:1223) hi(cid:1227)n tính t(cid:1133)(cid:1131)ng t(cid:1269) v(cid:1221) tính ch(cid:1193)t v(cid:1247)i 8 nguyên t(cid:1237) theo sau nó trong b(cid:1191)ng HTTH hóa h(cid:1233)c.

Ai là cha (cid:255)(cid:1215) c(cid:1259)a b(cid:1191)ng HTTH?

(cid:264)ã có nhi(cid:1221)u ý ki(cid:1219)n không tán thành v(cid:1221) nh(cid:1267)ng ng(cid:1133)(cid:1249)i x(cid:1261)ng (cid:255)áng (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c xem là cha (cid:255)(cid:1215) c(cid:1259)a b(cid:1191)ng HTTH các nguyên t(cid:1237) hóa h(cid:1233)c, nhà hóa h(cid:1233)c ng(cid:1133)(cid:1249)i (cid:264)(cid:1261)c Lothar Meyer hay Dmitri Mendeleev ng(cid:1133)(cid:1249)i Nga. C(cid:1191) hai nhà hóa h(cid:1233)c này (cid:255)(cid:1221)u (cid:255)(cid:1133)a ra nh(cid:1267)ng k(cid:1219)t qu(cid:1191) t(cid:1133)(cid:1131)ng t(cid:1269) cùng m(cid:1245)t th(cid:1249)i gian (cid:255)áng (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c ghi nh(cid:1201)n, h(cid:1233) (cid:255)(cid:1221)u làm vi(cid:1227)c r(cid:1193)t (cid:255)(cid:1245)c l(cid:1201)p. Qu(cid:1223)n sách (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c vi(cid:1219)t b(cid:1251)i Meyer vào n(cid:259)m 1864 (cid:255)ính kèm m(cid:1245)t b(cid:1191)n th(cid:1191)o vi(cid:1219)t (cid:87)(cid:1203)t v(cid:1221) b(cid:1191)ng HTTH dùng (cid:255)(cid:1223) phân lo(cid:1189)i các nguyên t(cid:1237). B(cid:1191)n th(cid:1191)o này (cid:255)ã (cid:255)(cid:1221) c(cid:1201)p (cid:255)(cid:1219)n kho(cid:1191)ng m(cid:1245)t n(cid:1265)a các nguyên t(cid:1237)(cid:3) (cid:255)ã bi(cid:1219)t (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c s(cid:1203)p s(cid:1219)p theo tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) và trình bày nh(cid:1267)ng thay (cid:255)(cid:1241)i tu(cid:1195)n hoàn v(cid:1221) hóa tr(cid:1231) nh(cid:1133) là m(cid:1245)t hàm s(cid:1237) c(cid:1259)a tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265). N(cid:259)m 1868, Meyer xây d(cid:1269)ng b(cid:1191)ng m(cid:1251) (cid:85)(cid:1245)ng mà ông (cid:255)ã trao cho m(cid:1245)t (cid:255)(cid:1239)ng nghi(cid:1227)p (cid:255)(cid:1223)(cid:3) (cid:255)ánh giá. Nh(cid:1133)ng không may cho Meyer là b(cid:1191)ng HTTH c(cid:1259)a Mendeleev tr(cid:1251) nên ph(cid:1241) bi(cid:1219)n (cid:255)(cid:1237)i v(cid:1247)i gi(cid:1247)i khoa h(cid:1233)c qua l(cid:1195)n xu(cid:1193)t b(cid:1191)n n(cid:259)m 1869 tr(cid:1133)(cid:1247)c khi bang HTTH c(cid:1259)a Meyer xu(cid:1193)t hi(cid:1227)n vào 1870.

Trang2

Dimitri Ivanovich Mendeleev (1834-1907), con út c(cid:1259)a m(cid:1245)t gia (cid:255)ình có 17 ng(cid:1133)(cid:1249)i con, sinh ra trong thành ph(cid:1237) nh(cid:1235) c(cid:1259)a ToBol’sk n(cid:1131)i cha ông ta là m(cid:1245)t th(cid:1195)y giáo v(cid:259)n h(cid:1233)c và tri(cid:1219)t h(cid:1233)c Nga. Mendeleev (cid:255)ã không (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c xem là m(cid:1245)t h(cid:1233)c sinh n(cid:1241)i b(cid:1201)t trong nh(cid:1267)ng n(cid:259)m (cid:255)(cid:1195)u (cid:255)i h(cid:1233)c c(cid:1259)a ông, do ông không thích nh(cid:1267)ng ngôn t(cid:1263) c(cid:1241)(cid:3)(cid:255)(cid:76)(cid:1223)n, mà (cid:255)ó là nh(cid:1267)ng yêu c(cid:1195)u quan tr(cid:1233)ng c(cid:1259)a n(cid:1221)n giáo d(cid:1257)c (cid:1251) th(cid:1249)i (cid:255)(cid:76)(cid:1223)m mà th(cid:1201)m chí ông (cid:255)ã th(cid:1223) hi(cid:1227)n s(cid:1269) n(cid:1241)i tr(cid:1245)i v(cid:1221) toán và các môn khoa h(cid:1233)c, nh(cid:1133)ng v(cid:259)n h(cid:1233)c l(cid:1189)i (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c coi tr(cid:1233)ng (cid:75)(cid:1131)n. Sau cái ch(cid:1219)t c(cid:1259)a cha mình, Mendeleev và m(cid:1213) chuy(cid:1223)n (cid:255)(cid:1219)n St. Petersburg (cid:255)(cid:1223) theo h(cid:1233)c (cid:255)(cid:1189)i h(cid:1233)c. Sau khi b(cid:1231) hai tr(cid:1133)(cid:1249)ng (cid:255)(cid:1189)i h(cid:1233)c, m(cid:1245)t (cid:1251) Maxc(cid:1131)va và m(cid:1245)t (cid:1251) St. Petersburg t(cid:1263) ch(cid:1237)i vì l(cid:1231)ch s(cid:1265) c(cid:1259)a quê ông và vì ông ch(cid:1229) là m(cid:1245)t sinh viên bình th(cid:1133)(cid:1249)ng, nh(cid:1133)ng cu(cid:1237)i cùng thì ông c(cid:458)ng ki(cid:1219)m (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c m(cid:1245)t h(cid:1233)c vi(cid:1227)n d(cid:1189)y các môn khoa h(cid:1233)c chính th(cid:1261)c ( h(cid:1233)c vi(cid:1227)n St Petersburg). Sau khi t(cid:1237)t nghi(cid:1227)p, Mendeleev (cid:255)(cid:1191)m nh(cid:1201)n v(cid:1231) trí d(cid:1189)y các môn khoa h(cid:1233)c (cid:1251) trong nhà t(cid:1201)p th(cid:1223) d(cid:1257)c. Sau m(cid:1245)t th(cid:1249)i gian làm th(cid:1195)y giáo, ông (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c công nh(cid:1201)n lu(cid:1201)n án t(cid:1237)t nghi(cid:1227)p t(cid:1189)i tr(cid:1133)(cid:1249)ng (cid:255)(cid:1189)i h(cid:1233)c St. Petersburg n(cid:1131)i mà ông (cid:255)ã l(cid:1193)y b(cid:1205)ng thac s(cid:429) vào n(cid:259)m 1856. Mendeleev (cid:255)ã r(cid:1193)t (cid:1193)n t(cid:1133)(cid:1255)ng v(cid:1247)i gi(cid:1191)ng viên c(cid:1259)a ông nên ông (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c gi(cid:1267) l(cid:1189)i làm gi(cid:1191)ng viên hóa h(cid:1233)c. Sau hai n(cid:259)m nghiên c(cid:1261)u sinh Hóa H(cid:1233)c (cid:1251)(cid:3)(cid:264)(cid:1261)c, ông (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c công nh(cid:1201)n là giáo s(cid:1133) Hóa (cid:43)(cid:1233)c (cid:1251)(cid:3)(cid:255)(cid:1189)i h(cid:1233)c St. Petersburg, và gi(cid:1267) v(cid:1231) trí này cho (cid:255)(cid:1219)n n(cid:259)m 1890 . Trong khi vi(cid:1219)t qu(cid:1223)n sách v(cid:1221) h(cid:1227) th(cid:1237)ng hóc h(cid:1233)c vô c(cid:1131), nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1203)c hóa h(cid:1233)c, 13 (cid:79)(cid:1195)n tái b(cid:1191)n và l(cid:1195)n tái b(cid:1191)n cu(cid:1237)i cùng vào n(cid:259)m 1947. Mendeleev (cid:255)ã trình bày tài li(cid:1227)u c(cid:1259)a mình b(cid:1205)ng nh(cid:1267)ng thu(cid:1201)t ng(cid:1267) v(cid:1221) nh(cid:1267)ng nhóm các nguyên (cid:87)(cid:1237)(cid:3)(cid:255)ã bi(cid:1219)t có cùng tính ch(cid:1193)t. Ph(cid:1195)n (cid:255)(cid:1195)u c(cid:1259)a c(cid:1259)a sách (cid:255)(cid:1221) c(cid:1201)p r(cid:1193)t nhi(cid:1221)u (cid:255)(cid:1219)n nhóm (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c bi(cid:1219)t (cid:255)(cid:1219)n nhi(cid:1221)u nh(cid:1193)t trong hóa h(cid:1233)c (cid:255)ó là nhóm halogen. Ph(cid:1195)n k(cid:1219) ti(cid:1219)p ông (cid:255)ã t(cid:1241)ng quát hóa các nguyên t(cid:1237) kim lo(cid:1189)i theo kh(cid:1191) n(cid:259)ng k(cid:1219)t (cid:75)(cid:1255)p, kimlo(cid:1189)i ki(cid:1221)m tr(cid:1133)(cid:1247)c r(cid:1239)i (cid:255)(cid:1219)n kim lo(cid:1189)i ki(cid:1221)m th(cid:1241)…. Tuy nhiên th(cid:1201)t khó (cid:255)(cid:1223) phân lo(cid:1189)i nh(cid:1133) là Cu và Hg có nhi(cid:1221)u kh(cid:1191) n(cid:259)ng k(cid:1219)t h(cid:1255)p, có lúc k(cid:1219)t h(cid:1255)p m(cid:1245)t có khi k(cid:1219)t h(cid:1255)p hai (kh(cid:1191) n(cid:259)ng (cid:78)(cid:1219)t h(cid:1255)p (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c (cid:255)(cid:1221) c(cid:1201)p (cid:1251)(cid:3)(cid:255)ây b(cid:1189)n có th(cid:1223) hi(cid:1223)u theo ti(cid:1219)ng vi(cid:1227)t (cid:255)ó là hóa tr(cid:1231) c(cid:1259)a nguyên t(cid:1237)). Trong khi c(cid:1237) (cid:74)(cid:1203)ng tìm ra (cid:255)(cid:1133)(cid:1249)ng (cid:255)i trong tình tr(cid:1189)ng ti(cid:1219)n thoái l(cid:1133)(cid:1253)ng nan, Mendeleev (cid:255)ã ghi nh(cid:1201)n nh(cid:1267)ng s(cid:1269) gi(cid:1237)ng nhau v(cid:1221) tính ch(cid:1193)t và tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237) nhóm halogen và các nguyên t(cid:1237) kim lo(cid:1189)i ki(cid:1221)m. Ông (cid:255)ã quan sát s(cid:1269) t(cid:1133)(cid:1131)ng t(cid:1269) gi(cid:1267)a các nguyên t(cid:1237) nh(cid:1133) Cl-K- Ca,Br-Rb-Ba. Trong m(cid:1245)t c(cid:1237)

L(cid:851)ch s(cid:885) phát tri(cid:843)n c(cid:879)a b(cid:811)ng h(cid:847) th(cid:857)ng tu(cid:815)n hoàn

(cid:74)(cid:1203)ng m(cid:1251) r(cid:1245)ng tính ch(cid:1193)t này cho nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237) khác, ông (cid:255)ã t(cid:1189)o ra m(cid:1245)t t(cid:1193)m card cho m(cid:1243)i nguyên (cid:87)(cid:1237) trong 63 nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)ã bi(cid:1219)t th(cid:1249)i (cid:255)ó. M(cid:1243)i card có ch(cid:1261)a kí hi(cid:1227)u nguyên t(cid:1237),tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng phân t(cid:1265), (cid:255)(cid:1211)c tính hóa h(cid:1233)c và tính ch(cid:1193)t v(cid:1201)t lý. Khi Mendeleev s(cid:1203)p x(cid:1219)p các t(cid:1193)m card này trên m(cid:1245)t t(cid:1193)m b(cid:1191)ng theo th(cid:1261) t(cid:1269) t(cid:259)ng d(cid:1195)n tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265), nhóm các nguyên t(cid:1237) có cùng tính ch(cid:1193)t theo cách riêng ch(cid:1261) không gi(cid:1237)ng nh(cid:1133) s(cid:1269) s(cid:1203)p x(cid:1219)p các t(cid:1193)m card trong trò ch(cid:1131)i yêu thích c(cid:1259)a ông, trò solitare card, m(cid:1245)t cách kiên nh(cid:1199)n và th(cid:1219) là b(cid:1191)ng HTTH (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c hình thành. T(cid:1263) b(cid:1191)ng này, Mendeleev phát tri(cid:1223)n phát bi(cid:1223)u c(cid:1259)a ông v(cid:1221)(cid:3) (cid:255)(cid:1231)nh lu(cid:1201)t tu(cid:1195)n hoàn và cho xu(cid:1193)t b(cid:1191)n thành qu(cid:1191) c(cid:1259)a mình n(cid:259)m 1869 v(cid:1247)i t(cid:1269)a (cid:255)(cid:1221) “S(cid:1269) liên quan gi(cid:1267)a tính ch(cid:1193)t và tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237)”. Thu(cid:1201)n l(cid:1255)i c(cid:1259)a b(cid:1191)ng Mendeleev qua nh(cid:1267)ng c(cid:1237) g(cid:1203)ng trên th(cid:1223) hi(cid:1227)n s(cid:1269) tu(cid:1195)n hoàn không ch(cid:1229) trong nh(cid:1267)ng (cid:255)(cid:1131)n v(cid:1231) nh(cid:1235) nh(cid:1133) nh(cid:1267)ng nhóm ba nguyên t(cid:1237) n(cid:1267)a mà nó còn th(cid:1223) hi(cid:1227)n trong c(cid:1245)t c(cid:1257)c b(cid:1245) và hàng ngang c(cid:1257)c b(cid:1245), và c(cid:1191) nh(cid:1267)ng quan h(cid:1227) chéo nhau n(cid:1267)a. N(cid:259)m 1906, Mendeleev m(cid:1245)t trong nh(cid:1267)ng ng(cid:1133)(cid:1249)i (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c b(cid:1195)u nh(cid:1201)n gi(cid:1191)i th(cid:1133)(cid:1251)ng Nobel cho công trình nghiên c(cid:1261)u c(cid:1259)a mình. (cid:1250) th(cid:1249)i (cid:255)(cid:76)(cid:1223)m mà Mendeleev phát tri(cid:1223)n tri(cid:1223)n (cid:69)(cid:1191)ng HTTH c(cid:1259)a mình thì nh(cid:1267)ng xác (cid:255)(cid:1231)nh th(cid:1269)c nghi(cid:1227)m v(cid:1221) kh(cid:1237)i l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) là ch(cid:1133)a chính xác. Mendeleev (cid:255)ã s(cid:1203)p x(cid:1219)p l(cid:1189)i th(cid:1261) t(cid:1269) các nguyên t(cid:1265) m(cid:1211)c dù kh(cid:1237)i l(cid:1133)(cid:1255)ng c(cid:1259)a chúng ch(cid:1229)(cid:3)(cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c ch(cid:1193)p nh(cid:1201)n, ngh(cid:429)a là ch(cid:1133)a bi(cid:1219)t (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c kh(cid:1237)i l(cid:1133)(cid:1255)ng chính xác c(cid:1259)a chúng. Ví d(cid:1257) nh(cid:1133), ông (cid:255)ã thay (cid:255)(cid:1241)i tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng (cid:70)(cid:1259)a Bery t(cid:1263) 14 sang 9. (cid:264)(cid:76)(cid:1221)u này (cid:255)ã (cid:255)(cid:1211)t Bery bên trên Magiê (cid:1251) nhóm 2, mà tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a chúng có ph(cid:1195)n gi(cid:1237)ng Magiê h(cid:1131)n là (cid:1251) v(cid:1231) trí n(cid:1205)m trên Nit(cid:1131). Trong t(cid:1193)t c(cid:1191) các nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)ã bi(cid:1219)t Mendeleev nh(cid:1201)n th(cid:1193)y r(cid:1205)ng 17 nguyên t(cid:1237) ph(cid:1191)i (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c x(cid:1219)p vào v(cid:1231) trí m(cid:1247)i chúng (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c xác (cid:255)(cid:1231)nh m(cid:1245)t cách ch(cid:1211)t ch(cid:1217) v(cid:1221) tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) (cid:255)(cid:1225) có th(cid:1225) bi(cid:1219)t (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a chúng có liên quan (cid:255)(cid:1219)n tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237) khác. Nh(cid:1267)ng thay (cid:255)(cid:1241)i này (cid:255)ã xác nh(cid:1201)n r(cid:1205)ng (cid:255)ã có nh(cid:1267)ng sai sót trong vi(cid:1227)c qui (cid:1133)(cid:1247)c tr(cid:1233)ng (cid:79)(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) c(cid:1259)a môt s(cid:1237) nguyên t(cid:1237) (tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265)(cid:3)(cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c tính toán t(cid:1263) tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng qui (cid:1133)(cid:1247)c, tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng c(cid:1259)a m(cid:1245)t nguyên t(cid:1237)(cid:3) (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c qui (cid:1133)(cid:1247)c cho m(cid:1245)t tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng chu(cid:1197)n nào (cid:255)ó). Tuy nhiên, sau khi (cid:255)ã công vi(cid:1227)c ch(cid:1229)nh s(cid:1265)a (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c ti(cid:1219)n hành b(cid:1251)i vi(cid:1227)c xác (cid:255)(cid:1231)nh l(cid:1189)i kh(cid:1237)i l(cid:1133)(cid:1131)ng nguyên t(cid:1265), (cid:80)(cid:1245)t s(cid:1237) nguyên t(cid:1237) v(cid:1199)n c(cid:1195)n ph(cid:1191)i (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c (cid:255)(cid:1133)a ra kh(cid:1235)i s(cid:1269) s(cid:1203)p x(cid:1219)p theo kh(cid:1237)i l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) c(cid:1259)a chúng. (cid:55)(cid:1263) nh(cid:1267)ng kho(cid:1191)ng tr(cid:1237)ng xu(cid:1193)t hi(cid:1227)n trong b(cid:1191)ng c(cid:1259)a Mendeleev, ông (cid:255)ã d(cid:1269)(cid:3)(cid:255)oán s(cid:1269) t(cid:1239)n t(cid:1189)i và tính ch(cid:1193)t (cid:70)(cid:1259)a nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237) ch(cid:1133)a bi(cid:1219)t mà ông g(cid:1233)i là eka-aluminium, eke-bo, và eka- Silic. Nh(cid:1267)ng nguyê (cid:87)(cid:1265) nh(cid:1133) Gali, Scandi, và Germani (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c tìm th(cid:1193)y sau này, nh(cid:1133)ng l(cid:1189)i t(cid:1133)(cid:1131)ng (cid:255)(cid:1237)i phù h(cid:1255)p v(cid:1247)i nh(cid:1267)ng (cid:71)(cid:1269)(cid:3)(cid:255)oán c(cid:1259)a Mendeleev. H(cid:1131)n th(cid:1219) n(cid:1267)a B(cid:1191)ng HTTH c(cid:1259)a Mendeleev (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c xu(cid:1193)t b(cid:1191)n tr(cid:1133)(cid:1247)c b(cid:1191)ng c(cid:1259)a Meyer, b(cid:1191)ng c(cid:1259)a Mendeleev mang tính d(cid:1269)(cid:3) (cid:255)oán t(cid:1241)ng quát h(cid:1131)n v(cid:1221) nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1265)(cid:3) (cid:255)ã b(cid:1235) tr(cid:1237)ng trong b(cid:1191)ng HTTH. Mendeleev (cid:255)ã d(cid:1269)(cid:3)(cid:255)oán t(cid:1193)t c(cid:1191) là 10 nguyên t(cid:1237) m(cid:1247)i, trong (cid:255)ó có 7 nguyên t(cid:1237)(cid:3)(cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c tìm ra còn ba nguyên t(cid:1237) có tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) là 45, 146 và 175 không t(cid:1239)n t(cid:1189)i. Ông ta (cid:70)(cid:458)ng (cid:255)ã sai trong vi(cid:1227)c (cid:255)(cid:1221) ngh(cid:1231) r(cid:1205)ng các c(cid:1211)p nguyên t(cid:1265) nh(cid:1133): Agon- Kali, Coban-Nicken và Tuli-iod nên thay (cid:255)(cid:1241)i v(cid:1231) trí cho nhau vì tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng ngyên t(cid:1265) không chính xác. M(cid:1211)c dù nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237) này không c(cid:1195)n ph(cid:1191)i thay (cid:255)(cid:1241)i theo m(cid:1237)i liên quan r(cid:1205)ng s(cid:1269) tu(cid:1195)n hoàn là m(cid:1245)t hàm c(cid:1259)a tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265).

(cid:54)(cid:1269) khám phá ra các khí tr(cid:1131)

(cid:49)(cid:259)m 1895 Lord Rayleigh báo cáo v(cid:1221) s(cid:1269) khám phá ra nh(cid:1267)ng nguyên t(cid:1237) d(cid:1133)(cid:1247)i d(cid:1189)ng khí (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c (cid:255)(cid:1211)t tên là Agon và (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c ch(cid:1261)ng minh r(cid:1205)ng nó tr(cid:1131) v(cid:1221) m(cid:1211)t hóa h(cid:1233)c. Nguyên t(cid:1237) m(cid:1247)i này không phù h(cid:1255)p v(cid:1247)i nh(cid:1267)ng nhóm tu(cid:1195)n hoàn (cid:255)ã bi(cid:1219)t. N(cid:259)m 1898 William Ramsey (cid:255)(cid:1221) ngh(cid:1231) r(cid:1205)ng nên (cid:255)(cid:1211)t Agon vào b(cid:1191)ng HTTH (cid:1251) gi(cid:1267)a Clo và Kali trong cùng m(cid:1245)t h(cid:1233) v(cid:1247)i Heli, m(cid:1211)c dù s(cid:1269) th(cid:1201)t thì Agon (cid:255)ã có tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) l(cid:1131)n h(cid:1131)n Kali. Nhóm này (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c g(cid:1233)i là nhóm zero do các nguyên t(cid:1237)(cid:3) (cid:255)(cid:1221)u có hóa tr(cid:1231) 0. Ramsey (cid:255)ã d(cid:1269)(cid:3)(cid:255)oán chính xác v(cid:1221) s(cid:1269) tìm ra và tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a neon.

(cid:38)(cid:1193)u trúc nguyên t(cid:1265) và b(cid:1191)ng h(cid:1227) th(cid:1237)ng tu(cid:1195)n hoàn

Trang3

(cid:48)(cid:1211)c dù b(cid:1191)ng HTTH c(cid:1259)a Mendeleev (cid:255)ã th(cid:1223) hi(cid:1227)n (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c tình tu(cid:1195)n hoàn t(cid:1269) nhiên c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237), nó còn m(cid:1251)(cid:3)(cid:255)(cid:1133)(cid:1249)ng cho s(cid:1269) khám phá c(cid:1259)a các nhà khoa h(cid:1233)c trong th(cid:1219) k(cid:1273) 20 có th(cid:1223) gi(cid:1191)i thích t(cid:1189)i sao nh(cid:1267)ng tính ch(cid:1193)t c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237) l(cid:1189)i l(cid:1211)p l(cid:1189)i m(cid:1245)t cách tu(cid:1195)n hoàn. N(cid:259)m 1911 Ernest Rutherford xu(cid:1193)t (cid:69)(cid:1191)n nh(cid:1267)ng nghiên c(cid:1261)u v(cid:1221) s(cid:1269) phân tán c(cid:1259)a các h(cid:1189)t anpha b(cid:1251)i nhân nguyên t(cid:1265) n(cid:1211)ng (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)a (cid:255)(cid:1219)n s(cid:1269) xác

L(cid:851)ch s(cid:885) phát tri(cid:843)n c(cid:879)a b(cid:811)ng h(cid:847) th(cid:857)ng tu(cid:815)n hoàn

(cid:255)(cid:1231)nh v(cid:1221)(cid:3)(cid:255)(cid:76)(cid:1227)n tích nguyên t(cid:1265). Ông (cid:255)ã trình bày (cid:255)(cid:76)(cid:1227)n tích nguyên t(cid:1265) trên m(cid:1245)t h(cid:1189)t nhân là t(cid:1229) l(cid:1227) thu(cid:1201)n (cid:89)(cid:1247)i tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) c(cid:1259)a nguyên t(cid:1237). C(cid:458)ng vào n(cid:259)m 1911, A.van de Broek trong hai bài báo (cid:70)(cid:1259)a mình (cid:255)ã (cid:255)(cid:1221) ngh(cid:1231) r(cid:1205)ng tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1255)ng nguyên t(cid:1265) c(cid:1259)a m(cid:1245)t nguyên t(cid:1237) x(cid:1193)p x(cid:1229) b(cid:1205)ng v(cid:1247)i (cid:255)(cid:76)(cid:1227)n tích trên (cid:80)(cid:1245)t nguyên t(cid:1265). (cid:264)(cid:76)(cid:1227)n tích này, sau (cid:255)ó (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c g(cid:1233)i là s(cid:1237) nguyên t(cid:1265), có th(cid:1223) dùng (cid:255)(cid:1223)(cid:3)(cid:255)ánh s(cid:1237) các nguyên (cid:87)(cid:1265) trong b(cid:1191)ng HTTH. Vào 1913, Henry Moseley báo cáo k(cid:1219)t qu(cid:1191)(cid:3)(cid:255)o l(cid:1133)(cid:1249)ng c(cid:1259)a ông ta v(cid:1221)(cid:3)(cid:255)(cid:1245) dài sóng nh(cid:1267)ng (cid:255)(cid:1133)(cid:1249)ng ph(cid:1241) c(cid:1259)a tia X c(cid:1259)a m(cid:1245)t s(cid:1237) nguyên t(cid:1237) cho th(cid:1193)y r(cid:1205)ng tr(cid:1201)t t(cid:1269) c(cid:1259)a phát x(cid:1189) tia X c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237) (cid:255)ã trùng kh(cid:1247)p v(cid:1247)i tr(cid:1201)t t(cid:1269) c(cid:1259)a s(cid:1237) nguyên t(cid:1265) c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237). V(cid:1247)i s(cid:1269) khám phá v(cid:1221) các (cid:255)(cid:1239)ng v(cid:1231) c(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237) rõ ràng là tr(cid:1233)ng l(cid:1133)(cid:1131)ng nguyên t(cid:1265) không (cid:255)óng vai trò quan tr(cid:1233)ng trong (cid:255)(cid:1231)nh lu(cid:1201)t tu(cid:1195)n hoàn nh(cid:1133) c(cid:1259)a Mendeleev, Meyer và các nhà khoa h(cid:1233)c khác (cid:255)ã (cid:255)(cid:1221) ngh(cid:1231) tính ch(cid:1193)t (cid:70)(cid:1259)a các nguyên t(cid:1237) bi(cid:1219)n (cid:255)(cid:1241)i tu(cid:1195)n hoàn v(cid:1247)i s(cid:1237) nguyên t(cid:1265). V(cid:1193)n (cid:255)(cid:1221)(cid:3)(cid:255)(cid:1211)t ra (cid:1251)(cid:3)(cid:255)ây là t(cid:1189)i sao t(cid:1239)n t(cid:1189)i (cid:255)(cid:1231)nh lu(cid:1201)t tu(cid:1195)n hoàn nh(cid:1133) các nhà khoa h(cid:1233)c (cid:255)ã phát tri(cid:1223)n s(cid:1269) hi(cid:1221)u bi(cid:1219)t v(cid:1221) c(cid:1193)u trúc (cid:255)(cid:76)(cid:1227)n t(cid:1265), b(cid:1203)t (cid:255)(cid:1195)u là nh(cid:1267)ng nghiên c(cid:1261)u c(cid:1259)a Niel Borh v(cid:1221) s(cid:1269) s(cid:1203)p x(cid:1219)p các electron trong các l(cid:1247)p v(cid:1235) và qua nh(cid:1267)ng khám phá c(cid:1259)a G.N. Lewis v(cid:1221) liên k(cid:1219)t gi(cid:1267)a các c(cid:1211)p electron.

(cid:37)(cid:1191)ng h(cid:1227) th(cid:1237)ng tu(cid:1195)n hoàn hi(cid:1227)n (cid:255)(cid:1189)i

Trang4

Nh(cid:1267)ng thay (cid:255)(cid:1241)i ch(cid:1259) y(cid:1219)u và sau h(cid:1219)t c(cid:1259)a b(cid:1191)ng HTTH là nh(cid:1267)ng nghiên c(cid:1261)u c(cid:1259)a Glenn Seaborg vào gi(cid:1267)a th(cid:1219) k(cid:1273) 20 v(cid:1247)i khám phá c(cid:1259)a ông v(cid:1221) nguyên t(cid:1237) plutonium vào n(cid:259)m 1940, ông (cid:255)ã tìm ra t(cid:1193)t c(cid:1191) các nguyên t(cid:1237) có s(cid:1237) nguyên t(cid:1265) cao h(cid:1131)n uranium (cid:255)ó là các nguyên t(cid:1265) có s(cid:1237) nguyên t(cid:1265) t(cid:1263) 94 (cid:255)(cid:1219)n 102. Ông (cid:255)ã s(cid:1203)p x(cid:1219)p l(cid:1189)i b(cid:1191)ng HTTH b(cid:1205)ng vi(cid:1227)c (cid:255)(cid:1211)t các nguyên t(cid:1237) thu(cid:1245)c h(cid:1233) Actini bên d(cid:1133)(cid:1247)i các nguyên t(cid:1237) (cid:255)(cid:1193)t hi(cid:1219)m. N(cid:259)m 1951, Seaborg (cid:255)ã nh(cid:1201)n (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c gi(cid:1191)i th(cid:1133)(cid:1251)ng Nobel v(cid:1221) hóa h(cid:1233)c cho công trình c(cid:1259)a ông. Nguyên t(cid:1237) th(cid:1261) 106 (cid:255)ã (cid:255)(cid:1133)(cid:1255)c (cid:255)(cid:1211)t tên Seaborgium (cid:255)(cid:1223) t(cid:1133)(cid:1251)ng nh(cid:1247)(cid:3)(cid:255)(cid:1219)n Seaborg.