Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:154

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học Phú Tân, tỉnh Cà Mau; phân tích nguyên nhân của thực trạng. Từ đó đề xuất các biện pháp nhằm tăng cường công tác quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học của huyện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH __________________ Phạm Văn Diễn Chuyên ngành : Quản lý giáo dục Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : TS. NGUYỄN KIM DUNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2008
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều tổ chức và cá nhân. Tôi xin trân trọng cảm ơn Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Phòng Khoa học Công nghệ Sau Đại học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã chấp thuận và tạo điều kiện cho tôi thực hiện luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Nguyễn Kim Dung, phó Viện trưởng Viện nghiên cứu giáo dục Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn quý Thầy, Cô đã giảng dạy và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập tại Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin trân trọng cảm ơn Sở Giáo dục & Đào tạo tỉnh Cà Mau, Phòng Giáo dục & Đào tạo huyện Phú Tân, cán bộ quản lí và giáo viên các trường tiểu học trong huyện đã cung cấp tài liệu và có những ý kiến quý báu để tôi thực hiện luận văn này. Cuối cùng, dù đã rất cố gắng, song chắc chắn luận văn này vẫn còn nhiều hạn chế nên khó tránh khỏi những thiếu sót. Tôi kính mong các đồng nghiệp, quý Thầy, Cô và Hội đồng chấm luận văn góp ý cho những thiếu sót trong luận văn này. Tôi chân thành cảm ơn !
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, được nghiên cứu và thu thập từ thực tiễn và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Phạm Văn Diễn
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lí CNH, HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo HS : Học sinh QTDH : Quá trình dạy học QLGD : Quản lí giáo dục THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Vấn đề chất lượng và hiệu quả trong giáo dục và đào tạo đã và đang là mối quan tâm của toàn xã hội, nhất là nước ta đang trong tiến trình hội nhập toàn diện vào nền kinh tế thế giới mà trong đó nổi lên sự cạnh tranh ngày càng gay gắt và khốc liệt trên tất cả các lĩnh vực sản xuất, thương mại, dịch vụ, trong đó có giáo dục & đào tạo. Việc nâng cao chất lượng giáo dục & đào tạo là một nhu cầu bức thiết cho các cơ sở giáo dục và đào tạo nói riêng và cho cả hệ thống giáo dục quốc dân nói chung. Khi Việt Nam gia nhập WTO, sẽ phải mở cửa thị trường và nếu nhìn nhận ở góc độ phát triển thì việc gia nhập này sẽ giúp Việt Nam phát huy tiềm năng và thúc đẩy sức mạnh nguồn trí thức nội tại để có thể sánh vai ngang bằng với các nước trong khu vực và trên thế giới. Chính vì vậy, để sự nghiệp giáo dục thực sự là quốc sách hàng đầu, phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, có một nhiệm vụ bức thiết đặt ra cho nền giáo dục Việt Nam nói chung và các nhà quản lí giáo dục Việt Nam nói riêng là phải tiếp tục nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước về giáo dục. Một trong những biện pháp quan trọng để nâng cao hiệu lực quản lý là phải nâng cao chất lượng quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của đội ngũ giáo viên. Sứ mệnh của đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục có ý nghĩa cao cả đặc biệt. Họ là bộ phận lao động tinh hoa của đất nước. Lao động của họ trực tiếp và gián tiếp thúc đẩy sự phát triển đất nước, cộng đồng đi vào trạng thái phát triển bền vững [28, tr. 270] Nói về tầm quan trọng của đội ngũ giáo viên trong bối cảnh giáo dục đi vào thế kỷ XXI, Tiến sĩ Raja Roy Singh - nhà giáo dục nổi tiếng ở Ấn Độ, chuyên gia giáo dục nhiều năm ở UNESCO khu vực Châu Á – Thái Bình Dương có một lời bình khá ấn tượng: “Giáo viên giữ vai trò quyết định trong quá trình giáo dục và đặc biệt trong việc định hướng lại giáo dục . . .”; [28, tr. 270] . Từ lời bình này cho thấy giáo viên đóng vai trò rất quan trọng trong hệ thống giáo dục, là người chịu
trách nhiệm và quyết định đến chất lượng giáo dục của cấp học. Dù ở bất cứ cấp học nào thì vai trò của giáo viên vẫn trong tư thế chủ đạo. Đặc biệt là cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục. Giáo dục tiểu học nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân và là nền tảng đầu tiên rất quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách cho con người. Vì vậy, chất lượng giảng dạy ở cấp tiểu học là nền tảng cho chất lượng giảng dạy ở cấp Trung học cơ sở và trung học phổ thông và đại học. Quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học là công tác chủ đạo, song cũng rất khó khăn của người hiệu trưởng. Vì chất lượng giáo dục có được nâng lên tiến tới mục tiêu được hay không thì việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên phải được tổ chức, quản lý, chỉ đạo chặt chẽ và khoa học ở ngay từ các trường tiểu học. Đồng thời công việc này không chỉ thực hiện trong một giai đoạn nhất định, một thời điểm nhất định mà phải tiến hành thực hiện trong suốt quá trình giáo dục. Vì chất lượng giáo dục không phải là cái bất biến mà luôn có sự thay đổi biến động liên tục. Vì vậy, quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học là việc làm cần thiết và phải được tiến hành một cách thường xuyên liên tục. Trong thời gian qua, đội ngũ giáo viên tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau từng bước phát triển mạnh về số lượng, chất lượng nhưng cũng còn những bất cập về cơ cấu, trình độ, tuổi tác nên ít nhiều ảnh hưởng đến trình độ chuyên môn, nghiệp vụ giảng dạy. Công tác quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau đã đạt được kết quả đáng kể, song nhìn chung chất lượng và hiệu quả còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của chương trình tiểu học mới hiện nay [57,tr. 12] Qua tham khảo các chuyên đề, đề tài về quản lý trường tiểu học, chúng tôi nhận thấy đề tài: “Quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau” chưa có ai nghiên cứu, đặc biệt trong tình hình đổi mới giáo dục tiểu học hiện nay. Mặt khác, chúng tôi đã có thời gian trực tiếp chỉ đạo việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học. Chính vì thế, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý việc đánh giá
chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau” nhằm đưa ra một số biện pháp để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học ở địa phương. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau, phân tích nguyên nhân của thực trạng. Từ đó đề xuất các biện pháp nhằm tăng cường công tác quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau. 3.2 Đối tượng nghiên cứu Thực trạng về công tác quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đánh giá đúng thực trạng quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học và xác định được các biện pháp quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học có tính khoa học, khả thi, có kế hoạch thực hiện phù hợp với tình hình phát triển giáo dục của huyện Phú Tân và được tổ chức thực thi đồng bộ sẽ góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên các trường tiểu học ở huyện Phú Tân tỉnh Cà Mau. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan đến quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên tiểu học. 5.2. Nghiên cứu thực trạng quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau, tìm ra những nguyên nhân của thực trạng đó.
5.3. Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học trên địa bàn huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Do hạn chế về thời gian và qui mô của một luận văn thạc sĩ, đề tài chỉ tập trung vào vấn đề nghiên cứu thực trạng quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở 12 trường tiểu học tiêu biểu trên địa bàn huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 7.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu được sử dụng nhằm xác lập cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc xây dựng các biện pháp quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau. 7.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu sẽ giúp cho các cấp quản lý giáo dục ở huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau thấy được thực trạng quản lí việc đánh giá chất lượng của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau để từ đó đưa ra các chủ trương, giải pháp phù hợp. 8. Các phương pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tham khảo sách, báo, tài liệu, các bài viết, các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài, các văn bản của Bộ, Sở, Phòng Giáo dục & Đào tạo có liên quan đến đề tài 8.2.1. Phương pháp trao đổi - phỏng vấn : Nhằm thu thập thông tin qua việc trao đổi trực tiếp với các cán bộ quản lí của trường, Phòng Giáo dục & Đào tạo và một số giáo viên để làm rõ thực trạng công tác quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học. 8.2.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu : nhằm thu thập thông tin qua phiếu hỏi ý kiến đội ngũ cán bộ quản lí và phiếu hỏi ý kiến giáo viên.
* Xây dựng bộ công cụ nghiên cứu Bộ công cụ điều tra gồm 3 mẫu : - Mẫu 1 : Phiếu điều tra dành cho cán bộ quản lí trường học ( 57 phiếu phát ra, tỷ lệ phản hồi là 100%). - Mẫu 2 : Phiếu điều tra dành cho các giáo viên ( 236 phiếu phát ra, tỷ lệ phản hồi là 100%). - Mẫu 3 : Phiếu điều tra dành cho cán bộ quản lí Phòng Giáo dục & Đào tạo ( 08 phiếu phát ra, tỷ lệ phản hồi là 100%). Các phiếu điều tra tập trung nghiên cứu các vấn đề về quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau. Xây dựng bộ câu hỏi trao đổi, phỏng vấn Ban giám hiệu, các giáo viên tiểu học, cán bộ quản lí Phòng Giáo dục & Đào tạo, nội dung của bộ câu hỏi xoay quanh quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học. Lập kế hoạch tham quan các trường học để quan sát các tài liệu, văn bản, phương tiện, thiết bị . . . phục vụ cho việc quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy ở các trường tiểu học nhằm nắm rõ hơn các vấn đề cần điều tra. * Chọn mẫu nghiên cứu : Chọn 12 trường tiểu học trên địa bàn huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau. + Bốn trường tiểu học xếp loại tốt :  Trường tiểu học Cái Đôi Vàm 1  Trường tiểu học Phú Tân  Trường tiểu học Cái Đôi Vàm 2  Trường tiểu học Việt Khái 1 + Bốn trường tiểu học xếp loại khá :  Trường tiểu học Tân Hưng Tây B  Trường tiểu học Việt Thắng 1  Trường tiểu học Việt Khái 2  Trường tiểu học Tân Nghiệp A
+ Bốn trường tiểu học xếp loại trung bình :  Trường tiểu học Phú Hiệp.  Trường tiểu học Việt Thắng 2  Trường tiểu học Cái Đôi Vàm 3  Trường tiểu học Phú Mỹ 2 * Tổ chức nghiên cứu : - Tổ chức khảo sát bằng phiếu hỏi ý kiến. - Khảo sát thực trạng các trường tiểu học thông qua nghiên cứu các hoạt động quản lí, các tài liệu, các văn bản có liên quan của trường. - Khảo sát thực trạng qua trao đổi trực tiếp với hiệu trưởng, giáo viên các trường tiểu học, cán bộ quản lí của Phòng Giáo dục & Đào tạo. - Khảo sát thực trạng qua quan sát một số hoạt động của hiệu trưởng. - Khảo sát thực trạng qua quan sát các phòng học, phòng thiết bị, phòng thư viện và một số phòng chức năng khác của trường tiểu học. 8.3. Phương pháp quan sát : nhằm thu thập thông tin qua việc quan sát các hoạt động quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học. 8.4. Phương pháp thống kê toán học : - Phương pháp thống kê toán học : xử lí kết quả điều tra khảo sát nhằm đánh giá thực trạng về định hướng nâng cao hiệu quả của công tác quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học. - Xử lí số liệu theo phương pháp thống kê toán học: Sau khi thu thập các phiếu thăm dò ý kiến, dùng phương pháp thống kê toán học để tính:  Độ trung bình: X (Mean)  Tính tỷ lệ %  Các câu hỏi về các nội dung, quy trình, điều kiện đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên theo thang điểm từ 1 đến 2 (1: chưa tốt, 2: tốt). Sau đó tính giá trị trung bình X của các mức độ trên để đánh giá.
 Đồng thời qua tỷ lệ % theo các nhóm đánh giá để so sánh việc đánh giá của từng nhóm về các nội dung và có nhận định tổng quát về thực trạng quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên hoặc các biện pháp do đề tài đề xuất. - Viết văn bản của kết quả nghiên cứu : dựa trên các thông tin thu thập được qua các hồ sơ sổ sách, việc xử lí phiếu thăm dò ý kiến, các thông tin về trao đổi - phỏng vấn, quan sát. 9. Cấu trúc luận văn MỞ ĐẦU Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lí việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học Chương 2. Thực trạng quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau Chương 3. Một số biện pháp đổi mới quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ VIỆC ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG GIẢNG DẠY CỦA GIÁO VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề Dạy học và quản lí dạy - học được hình thành và phát triển cùng với lịch sử hình thành và phát triển các hình thái kinh tế - xã hội. Lúc đầu cơ sở lí luận về dạy học chỉ thể hiện dưới dạng một số ý tưởng của những nhà triết học (đồng thời cũng là các nhà giáo dục) sau đó dần dần phát triển và hoàn thiện hơn. Tuy nhiên, gần đây người ta mới chú ý, bàn luận về quản lí nói chung và quản quản lí hoạt động dạy học nói riêng. Nhưng hầu hết các ý tưởng và công trình nghiên cứu điều nhằm mục đích nâng cao hiệu quả công tác quản lí các hoạt động này. Thực tiễn dạy học đã chứng minh rằng muốn hoàn thiện nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học (QTDH) thì không thể bỏ qua khâu kiểm tra – đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên và kiểm tra kết quả học tập của học sinh. Thông qua đó các nhà quản lý giáo dục ( QLGD) và đội ngũ thầy, cô giáo có được những thông tin hai chiều quan trọng để kịp thời phát hiện điều chỉnh quá trình dạy và học cho phù hợp với đối tượng và thực tiễn giảng dạy. Dạy học là hoạt động chủ yếu trong nhà trường, là trung tâm của hoạt động QLGD. Vì vậy, việc kiểm tra – đánh giá chất lượng giảng dạy có vị trí vô cùng quan trọng, có ý nghĩa hết sức lớn lao đối với mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục. Vấn đề kiểm tra – đánh giá kết quả học tập của học sinh đã được nhiều tác giả nghiên cứu sâu sắc và đưa ra những thang đánh giá về kiến thức, kỹ năng và về thái độ phù hợp. Theo T.S. Vũ Thị Phương Anh và Th.S. Hoàng Thị Tuyết trong tài liệu đào tạo giáo viên tiểu học “Đánh giá kết quả học tập ở tiểu học” thì “Kiểm tra là thuật ngữ chỉ cách thức hoặc hoạt động giáo viên sử dụng để thu thập thông tin về biểu
hiện kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh trong học tập nhằm cung cấp dữ kiện làm cơ sở cho việc đánh giá. Còn đánh giá kết quả học tập là thuật ngữ chỉ quá trình hình thành những nhận định, rút ra những kết luận hoặc chỉ phán đoán về trình độ, phẩm chất của người học, hoặc đưa ra những quyết định về việc dạy học dựa trên cơ sở những thông tin đã thu thập được một cách hệ thống trong quá trình kiểm tra”. Trong khuôn khổ các tài liệu trên, các tác giả cũng cho rằng đánh giá kết quả học tập được hiểu là đánh giá học sinh về học lực và hạnh kiểm thông qua quá trình học tập các môn học cũng như các hoạt động khác trong phạm vi của nhà trường. Trong đó giáo viên thông qua các phương tiện kiểm tra với nhiều hình thức khác nhau để rút ra nhận định, kết luận về trình độ, kỹ năng, nhận thức của người học để từ đó có được đánh giá đúng đắn về chất lượng thật của người học trong quá trình học tập. Trong những năm gần đây, nhiều nhà khoa học và quản lí giáo dục đã xác định vấn đề cải cách đánh giá chất lượng và hiệu quả giáo dục là một trọng tâm cấp bách cần được nghiên cứu thực hiện nghiêm túc, phải được bắt đầu từ khâu lý luận, phương pháp luận. Công việc kiểm tra – đánh giá chất lượng giảng dạy ở các trường phổ thông là một lĩnh vực khá rộng. Trước mắt, do điều kiện thời gian và kinh phí, các đề tài được giới hạn ở việc xác định cơ sở lý luận của việc đánh giá trong dạy học và bước đầu thử vận dụng để tạo ra sự định hướng và cách làm mới nhằm tập trung vào việc đánh giá kết quả học tập của học sinh. Có rất ít đề tài nghiên cứu về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên tiểu học. Song vẫn có một số chuyên đề, đề tài gần gũi với đề tài chúng tôi nghiên cứu như : Th.S. Nguyễn Việt Bắc với chuyên đề : “Bồi dưỡng đội ngũ giáo viên - một giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy tiểu học” nghiên cứu và bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ thường xuyên cho đội ngũ giáo viên tiểu học. Th.S. Huỳnh Kim Trang với đề tài : “Thực trạng về công tác quản lý việc dạy và học ở trường tiểu học của một số Phòng Giáo dục & Đào tạo quận (huyện) tại Thành phố Hồ Chí Minh” nghiên cứu về quản lý dạy học của Phòng Giáo dục & Đào tạo tại Thành phố Hồ Chí Minh.
Th.S. Lê Quang Dũng với đề tài : “ Thực trạng về công tác quản lý giảng dạy của hiệu trưởng các trường tiểu học ở Thị xã Bến Tre” nghiên cứu về quản lý giảng dạy của hiệu trưởng ở các trường tiểu học ở Thị xã Bến Tre. Những công trình nghiên cứu trên, các nhà nghiên cứu quan tâm đến việc nâng cao trình độ nghiệp vụ quản lý của hiệu trưởng và đưa ra các giải pháp chung nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy ở các trường tiểu học. Tuy nhiên, cho đến nay, theo chúng tôi thì chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về quản lý việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường tiểu học huyện Phú Tân - tỉnh Cà Mau. Theo các tác giả : Vũ Thị Phương Anh và Hoàng Thị Tuyết thì đánh giá có những chức năng sau : Chức năng quản lý, chức năng kiểm soát và điều chỉnh, chức năng giáo dục và phát triển. Nếu đánh giá đúng thực lực, đúng chất lượng, đảm bảo tính công khai, công bằng, dân chủ, khách quan, kịp thời . . . sẽ có tác dụng tích cực trong việc phát huy tính sáng tạo và nội lực của giáo viên. Đồng thời, đó cũng chính là động lực thúc đẩy tinh thần đội ngũ giáo viên đoàn kết, học hỏi kinh nghiệm để nâng cao kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm. Đáp ứng được yêu cầu của ngành giáo dục và đào tạo và nhu cầu của xã hội đặt ra. Ngược lại, nếu đánh giá không đúng lúc, không kịp thời, thiếu khách quan, công bằng thì sẽ mất lòng tin của đội ngũ giáo viên, không khuyến khích được sự nỗ lực phấn đấu vươn lên và có nhiều cồng hiến, đóng góp cho ngành. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý * Khái niệm quản lý Quản lý là một hiện tượng xã hội xuất hiện rất sớm. Ngay từ buổi sơ khai, để đương đầu với sức mạnh của tự nhiên, để tồn tại và phát triển, con người phải hình thành các nhóm hợp tác lao động nhằm thực hiện những mục tiêu mà từng cá nhân riêng lẻ không thể thực hiện được, điều này đòi hỏi phải có tổ chức, phải có sự phân công và hợp tác trong lao động và từ đó xuất hiện sự quản lý.
Ngày nay, nhiều người thừa nhận rằng quản lý trở thành một nhân tố của sự phát triển xã hội. C.Mác coi quản lý là một đặc điểm vốn có, bất biến về mặt lịch sử của đời sống xã hội. Ông viết : “ Bất cứ lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào mà tiến hành trên một quy mô khá lớn đều yêu cầu phải có một sự chỉ đạo để điều hoà những hoạt động cá nhân. Sự chỉ đạo đó phải là những chức năng chung, tức là những chức năng phát sinh từ sự khác nhau giữa sự vận động chung của cơ sở sản xuất với những vận động cá nhân của những khí quan độc lập hợp thành cơ thể sản xuất đó. Một nhạc sĩ độc tấu thì tự điều khiển lấy mình, nhưng một giàn nhạc thì cần phải có một nhạc trưởng” [36, tr. 5] Theo những cách tiếp cận khác nhau, khái niệm quản lý được các nhà khoa học định nghĩa khác nhau. Dưới đây là một số quan niệm chủ yếu. Theo Đại Bách khoa toàn thư Liên Xô 1977 thì “ Quản lý là chức năng của những hệ thống có tổ chức với bản chất khác nhau, nó bảo toàn cấu trúc xác định của chúng, duy trì chế độ hoạt động, thực hiện những chương trình, mục đích hoạt động” (Nguyễn Kỳ, Bùi Trọng Tuân) [ 36, tr. 7]. Ngoài ra, có một số quan niệm khác như “Quản lý là những tác động có định hướng, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý trong tổ chức để vận hành tổ chức, nhằm đạt được mục đích nhất định” (Nguyễn Ngọc Quang) [43, tr.7]. Cũng theo tác giả Nguyễn Kỳ, Bùi Trọng Tuân đã thể hiện quan điểm của mình một cách chính xác khi cho rằng quản lí là một “Hoạt động có sự tác động qua lại giữa hệ thống và môi trường, do đó: quản lý được hiểu là được bảo đảm hoạt động của hệ thống trong điều kiện có sự biến đổi liên tục của hệ thống và môi trường, là chuyển động của hệ thống đến trạng thái mới thích ứng với hoàn cảnh mới” (Theo Nguyễn Kỳ, Bùi Trọng Tuân) [36, tr. 8] Cùng với các quan niệm trên các tác giả Trần Kiểm và Nguyễn Bá Sơn cũng có những nhìn nhận về khái niệm quản lí một cách toàn diện “Quản lý, là nhằm phối hợp nỗ lực của nhiều người, sao cho mục tiêu của từng cá nhân biến thành những thành tựu của xã hội” [36, tr. 8]; “Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý trong việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối
các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất.” [36, tr. 8]; “Quản lý một hệ thống xã hội là tác động có mục đích đến tập thể người – thành viên của họ - nhằm làm cho họ vận hành thuận lợi và đạt mục đích dự kiến.” [43, tr. 8]; “Quản lý là tác động có mục đích đến tập thể những con người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình lao động.” (Nguyễn Bá Sơn) [36, tr. 8] Các khái niệm về quản lí vừa nêu tuy khác nhau, song chúng có chung những nội dung cơ bản và những dấu hiệu chủ yếu sau đây : Đó là những tác động có tính định hướng đích cụ thể, hoạt động dựa trên sự tác động, phối hợp của các cá nhân trong việc xây dựng lập kế hoạch và thực hiện các mục tiêu nhất định. Cần phải thấy rõ hoạt động quản lí thực hiện trên mối quan hệ biện chứng giữa những quy luật khách quan xã hội và hoạt động tự giác của con người. Hoạt động quản lí là sự biểu hiện tự nguyện tự giác của chủ thể quản lí muốn điều chỉnh và hướng dẫn các quá trình và các hiện tượng xã hội theo sự nhìn nhận của chủ thể phù hợp với quy luật khách quan. Tuy nhiên nhân tố tự giác không nên được tuyệt đối hoá, vì như thế dễ dàng rơi vào quan điểm duy tâm về quản lí. Ngược lại, việc nhận thức đúng đắn vai trò của yếu tố tự giác trong hoạt động xã hội sẽ cho phép xác định đúng đắn những giới hạn, chức năng và ý nghĩa xã hội của việc quản lí các quá trình xã hội. Nói một cách khác, các đặc trưng chủ yếu của quản lí là : tính tự giác, tính mục đích và tính quần chúng trong quản lí, đây cũng được coi là cơ sở phương pháp luận mác xít của hoạt động quản lí. Thực tế công tác quản lí hiện nay cho thấy vai trò của quản lý được coi là một trong năm nhân tố phát triển kinh tế - xã hội : vốn, nguồn lực lao động, khoa học kỹ thuật, tài nguyên và quản lý. Trong đó quản lý có vai trò mang tính quyết định sự thành công. Như vậy từ các định nghĩa về khái niệm quản lí vừa nêu trên có thể hiểu khái niệm quản lí là : sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý, để chỉ huy, điều khiển, hướng dẫn các quá trình xã hội, hành vi và hoạt động của con người nhằm đạt tới mục đích. Đúng với ý chí nhà quản lý, phù hợp quy luật khách quan. Hoạt động quản lý được minh họa qua sơ đồ sau :
Công cụ quản lý Chủ thể Khách thể Mục tiêu quản lý quản lý quản lý Phương MÔI TRƯỜNG QUẢN LÝ pháp quản lý Sơ đồ 1.1 : Mô hình quản lý [24, tr. 5] Từ mô hình quản lí trên có thể thấy hoạt động quản lí là một hoạt động phức tạp với sự tham gia của nhiều yếu tố : Chủ thể quản lí, công cụ quản lý, phương pháp quản lí, khách thể quản lí, mục tiêu quản lí và bao trùm lên hoạt động này là môi trường quản lí. Mỗi yếu tố này có vai trò riêng biệt góp phần tạo nên hoạt động quản lí thành một hệ thống chặt chẽ. Chủ thể quản lí thông qua các công cụ quản lí để tìm hiểu, xây dựng kế hoạch và đưa ra phương pháp quản lí phù hợp, tác động lên khách thể quản lí nhằm đạt một mục tiêu nhất định. Các yếu tố trong hoạt động quản lí có mối quan hệ đan xen lẫn nhau. Nếu thiếu một trong những yếu tố trên sẽ dẫn đến hoạt động quản lí thiếu tính hiệu quả, khoa học. Vì mỗi yếu tố trên vừa đóng vai trò là điều kiện cần vừa đóng vai trò là điều kiện đủ cho các yếu tố còn lại phối hợp đan xen tạo nên một hoạt động quản lí phù hợp. Trong hoạt động quản lí mục tiêu được coi như là cái cuối cùng mà hoạt động quản lí muốn đạt được. Để đạt được mục tiêu đã định, quản lý phải thông qua các chức năng quản lý. * Chức năng quản lý Chức năng quản lí đó là một loại động quản lý đặc biệt, sản phẩm của quá trình phân công lao động và chuyên môn hoá trong quản lí, tiêu biểu bởi tính chất tương đối độc lập của những bộ phận của quản lí [36, tr. 78-79]. Thực chất, chức
năng quản lí là hình thức tồn tại của các tác động quản lí. Chức năng quản lí là hình thái biểu hiện sự tác động có mục đích của chủ thể quản lí đến đối tượng quản lí. Trong quản lí, chức năng quản lí là một phạm trù quan trọng, mang tính khách quan, có tính độc lập tương đối. Chức năng quản lí nảy sinh và là kết quả của quá trình phân công lao động, là bộ phận tạo thành hoạt động quản lí tổng thể, được tách riêng có tính chuyên môn hoá cao. Đối với các chức năng quản lí hiện nay vẫn còn nhiều ý kiến chưa thật đồng nhất về các chức năng của quản lý nhưng đa số các nhà khoa học đều thống nhất đề cập đến 4 nhóm chức năng cơ bản của quản lý đó là : chức năng lập kế hoạch, chức năng tổ chức, chức năng điều khiển (chỉ đạo thực hiện); chức năng kiểm tra. Mỗi chức năng đóng vai trò riêng biệt và có những đặc thù góp phần tạo nên một hoạt động quản lí tổng thể. Chức năng kế hoạch hoá là chức năng trọng tâm, kế hoạch được hiểu khái quát là một bản ghi nhận những mục tiêu cơ bản, là một chương trình hành động cụ thể được hoạch định trước khi tiến hành thực hiện những nội dung nào đó mà chủ thể quản lý đã đề ra. Chức năng tổ chức là việc sắp xếp, sắp đặt một cách khoa học những yếu tố, những con người, những dạng hoạt động thành một hệ toàn vẹn nhằm đảm bảo cho chúng tương tác với nhau một cách tối ưu. Chức năng điều khiển (chỉ đạo thực hiện) là huy động lực lượng để thực hiện kế hoạch, là biến những mục tiêu trong dự kiến thành kết quả thực hiện. Phải giám sát các hoạt động, các trạng thái vận hành của hệ đúng tiến trình, đúng kế hoạch. Khi cần thiết phải điều chỉnh, sửa đổi, uốn nắn nhưng không làm thay đổi mục tiêu hướng vận hành của hệ nhằm giữ vững mục tiêu chiến lược đề ra. Chức năng kiểm tra là đánh giá trạng thái của hệ, xem mục tiêu dự kiến ban đầu và toàn bộ kế hoạch đã đạt được tới mức độ nào. Kiểm tra nhằm kịp thời phát hiện những sai sót trong quá trình hoạt động, tìm ra nguyên nhân thành công, thất bại giúp cho chủ thể quản lý rút ra những bài học kinh nghiệm. Đồng thời kiểm tra là giữ vai trò liên hệ nghịch, là trái tim, mạch máu của hoạt động quản lý. Có kiểm tra mà không đánh giá coi như không có kiểm tra, không có kiểm tra coi như không có hoạt động quản lý. Các chức năng quản lý được thực hiện một cách có hiệu quả hay không là nhờ
có thông tin; thông tin vừa là điều kiện vừa là phương tiện thực hiện tổng hợp các chức năng quản lý. Các chức năng quản lý vừa mang tính độc lập tương đối, vừa có liên hệ mật thiết với nhau tạo thành một chu trình quản lý, được biểu thị bằng sơ đồ sau : Lập kế hoạch Kiểm tra Thông tin Tổ chức Chỉ đạo Sơ đồ 1.2 : Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý [ 24, tr. 6] Như vậy qua các định nghĩa trên, có thể thấy là chức năng quản lý được xem là những nhiệm vụ có tính nghề nghiệp mà tất cả các nhà quản lý phải thực hiện trong quá trình quản lý của mình. Các chức năng quản lý thể hiện bản chất của quá trình quản lý, việc thực hiện các chức năng quản lý phải đảm bảo cho hoạt động quản lý tồn tại và phát triển. Các chức năng quản lý có mối quan hệ mật thiết với nhau. Nó là cơ sở, điều kiện của nhau, nó đan xen vào nhau, tương tác với nhau trong một quá trình quản lý đầy năng động, sáng tạo nhằm đưa tổ chức tiếp cận mục tiêu đã xác định một cách có hiệu quả. Từ khái niệm quản lí và tìm hiểu các chức năng quản lí nêu trên cho thấy rằng bất cứ lĩnh vực nào trong đời sống xã hội khi có hoạt động ít nhiều điều xuất hiện khái niệm quản lí có đầy đủ các yếu tố của khái niệm này và các chức năng tiêu biểu của nó. Có khác chăng chính là mỗi lĩnh vực có đặc thù riêng và có thêm những nét riêng biệt trong hoạt động quản lí. Quản lí giáo dục cũng nằm trong quy định khách quan này.
1.2.2. Quản lí giáo dục * Khái niệm quản lí giáo dục Quản lý giáo dục là một khoa học quản lý chuyên ngành được nghiên cứu trên nền tảng của khoa học quản lý nói chung. Cũng giống như quản lí, quản lý giáo dục cũng có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Ở đây chúng tôi chỉ đề cập tới khái niệm giáo dục trong phạm vi quản lý một hệ thống giáo dục nói chung mà hạt nhân của hệ thống là các cơ sở trường học. Về khái niệm quản lý giáo dục các nhà nghiên cứu đã quan niệm như sau: Theo P. V. Khuđôminxky, M. M Mecchiti Zade : “Quản lý giáo dục là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức, có mục đích của các chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu của hệ thống (từ Bộ Giáo dục và Đào tạo đến trường học) nhằm đảm bảo việc quản lý giáo dục cộng sản chủ nghĩa cho thế hệ trẻ, đảm bảo sự phát triển toàn diện và hài hoà của họ trên cơ sở nhận thức và sử dụng các quy luật chung của xã hội cũng như các quy luật khách quan của quá trình dạy học và giáo dục, của sự phát triển thể chất và tâm lý trẻ em”[2, tr.50]; “Quản lý giáo dục là tập hợp những biện pháp (tổ chức, phương pháp, cán bộ giáo dục, kế hoạch hoá, tài chính, cung tiêu . . . ) nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống giáo dục, bảo đảm sự tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt số lượng cũng như chất lượng” [2, tr.52] Các nhà nghiên cứu về quản lí giáo dục Việt Nam như tác giả Trần Kiểm và tác giả Phạm Minh Hạc cũng có những khái niệm tương tự về quản lí giáo dục: “QLGD là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lí ở các cấp khác nhau nhằm mục đích đảm bảo sự hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ trên cơ sở nhận thức và vận dụng những quy luật chung của xã hội cũng như các quy luật của QLGD, của sự phát triển tâm lí và thể lực của trẻ em” [34, tr. 64] hoặc “ QLGD là quản lí trường học, thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lí giáo dục, để tiến tới mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh” [26, tr.26]