ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
LƢỜNG THỊ TÌNH
CÁI TÔI TRỮ TÌNH
TRONG THƠ LƢU QUANG VŨ
LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN
Chuyên ngành: Lí luận Văn học
Mã số: 60.22.01.20
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN NAM
HÀ NỘI – 2014
LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy
giáo, cô giáo trong khoa Văn học Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân
văn Hà Nội, các cán bộ và giảng viên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời
gian học tập và nghiên cứu tại trường những năm qua.
Đặc biệt tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới PGS.TS.Lí Hoài Thu, cô đã
định hướng để tôi chọn đề tài “Cái tôi trữ tình trong thơ Lưu Quang Vũ”, thầy
Nguyễn Văn Nam đã tận tình hướng dẫn để tôi thực hiện luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn ủng hộ và giúp đỡ tôi
trong thời gian qua.
Hà Nội, tháng 4 năm 2014
Lƣờng Thị Tình
MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. LÞch sö vÊn ®Ò .................................................................................................... 1
3. §èi t- îng, ph¹m vi nghiªn cøu ......................................................................... 5
4. Ph- ¬ng ph¸p nghiªn cøu ................................................................................... 5
5. Mục đích của luận văn ...................................................................................... 6
6. CÊu tróc cña luËn v¨n ........................................................................................ 6
B. NỘI DUNG
CHƢƠNG 1. VỀ CÁI TÔI TRỮ TÌNH VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TẠO
CỦA LƢU QUANG VŨ ...................................................................................... 7
1. PHẠM TRÙ CÁI TÔI TRỮ TÌNH ................................................................... 7
1.1. Từ góc độ triết học và tâm lý học .................................................................. 7
1.2. Từ góc độ sáng tạo văn học nghệ thuật ........................................................ 10
2. CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ TRỮ TÌNH........................................... 13
2.1. Khái niệm cái tôi trữ tình ............................................................................. 13
2.2. Nhà thơ và cái tôi trữ tình trong thơ ............................................................. 15
3. Hành trình sáng tạo và đặc điểm cái tôi trữ tình trong thơ Lƣu Quang Vũ .... 20
3.1. Giai đoạn 1963 – 1971 ................................................................................. 20
3.2. Giai đoạn 1971 – 1973 ................................................................................. 21
3.3. Giai đoạn 1974 – 1978 ................................................................................. 21
CHƢƠNG 2: MỘT CÁI TÔI TRỮ TÌNH ĐỘC ĐÁO VÀ ĐA DIỆN ......... 23
2.1. Cái tôi trong cảm hứng công dân ................................................................. 23
2.1.1. Cái tôi trong cảm hứng chiến đấu và chiến thắng ..................................... 23
2.1.2. Cái tôi suy tƣởng về lịch sử dân tộc .......................................................... 31
2.1.3. Trầm tƣ và triết lý ...................................................................................... 43
2.2. C¸i t«i trong đời sống riêng tƣ ..................................................................... 46
2.2.1. Từ gia đình ra xã hội ................................................................................. 46
2.2.2. C¸i t«i trªn m¶nh ®Êt t×nh yªu ................................................................... 49
CHƢƠNG 3: NHỮNG PHƢƠNG THỨC NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN CÁI
TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ LƢU QUANG VŨ ...................................... 58
3.1. Biểu tƣợng thơ .............................................................................................. 58
3.1.1. Đất nƣớc .................................................................................................... 59
3.1.2. Mƣa ........................................................................................................... 61
3.1.3. Gió ............................................................................................................. 63
3.1.4. Lửa ............................................................................................................. 67
3.1.5. Các loài hoa ............................................................................................... 69
3.2. Thể thơ.......................................................................................................... 72
3.3. Không gian và thời gian nghệ thuật ............................................................. 77
3.3.1. Kh«ng gian nghÖ thuËt, kh«ng gian xã héi ............................................... 78
3.3.2. Kh«ng gian ®êi t- , tr¶i nghiÖm ................................................................. 84
3.4. Thêi gian nghÖ thuËt ..................................................................................... 92
3.4.1. Thêi gian lÞch sö ‟ xã héi .......................................................................... 93
3.4.2 Thêi gian ®êi t- , thêi gian chiªm nghiÖm .................................................. 97
3.5. Ng«n ng÷ th¬ ca và giọng điệu trữ tình ...................................................... 103
3.5.1. Ngôn ngữ thơ ca ...................................................................................... 103
3.5.2. Giäng ®iÖu trữ tình .................................................................................. 109
3.3.2. ¢m chñ cña mét giäng ®iÖu .................................................................... 113
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 117
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 119
1
A. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
L- u Quang Vò lµ mét c©y bót tµi hoa. Tr- íc khi ®Õn víi s©n khÊu vµ trë
thµnh nhµ viÕt kÞch næi tiÕng, «ng ®· lµ mét nhµ th¬ “nhiÒu triÓn väng” trong ®«i
m¾t tinh tÕ cña nhµ phª b×nh Hoµi Thanh. Víi chÆng ®- êng h¬n hai m- ¬i n¨m
s¸ng t¸c, L- u Quang Vò ®· cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho nÒn th¬ hiÖn ®¹i
ViÖt Nam. T¸c phÈm cña «ng ®Ó l¹i kh«ng nhiÒu nh- ng ®ã lµ nh÷ng s¸ng t¸c
mÆn mµ chÊt th¬. Cïng víi sù sµng läc cña thêi gian, c¸i cßn l¹i bÒn l©u ë L- u
Quang Vò vÉn lµ th¬, ®Æc biÖt lµ nh÷ng tËp th¬ chØ kÞp ®Õn víi ng- êi ®äc khi t¸c
gi¶ ®· gi· tõ nh©n thÕ. L- u Quang Vò ra ®i véi vµng, bá l¹i dang dë mét bót lùc
®ang trong ®é sung m·n. Nh- ng kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng g× nhµ th¬ ®Ó l¹i lµ
thµnh qu¶ cña mét ngßi bót dèc lßng v× nghÖ thuËt. NÕu kÞch vµ truyÖn ng¾n lµ
n¬i L- u Quang Vò viÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña cuéc sèng ®- ¬ng thêi, cña
nh÷ng ng- êi xung quanh th× th¬ l¹i lµ m¶nh ®Êt ng- êi nghÖ sÜ Êy dµnh ®Ó thao
thøc nhiÒu h¬n vÒ nçi niÒm riªng t- vµ ®èi mÆt víi bao nhiªu ngæn ngang cña
®êi sèng t©m hån tr- íc nh÷ng b- íc ngoÆt ®êi m×nh.
ThÕ giíi nghÖ thuËt lµ s¶n phÈm s¸ng t¹o cña nhµ v¨n, lµ mét chØnh thÓ
cña h×nh thøc v¨n häc vµ lµ sù thèng nhất cña mäi yÕu tè ®a d¹ng trong t¸c
phÈm. Con ®- êng ®i vµo thÕ giíi nghÖ thuËt th¬ L- u Quang Vò gióp ng- êi
nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh mét phong c¸ch th¬ ®éc ®¸o vµ lÝ gi¶i ®- îc søc sèng bÒn
bØ cña th¬ «ng. Ngoµi ra, ®Õn víi thÕ giíi nghÖ thuËt th¬ L- u Quang Vò, luËn
v¨n khai th¸c mét giäng th¬ kh«ng trén lÉn trong thÕ hÖ th¬ chèng MÜ; tõ ®ã gãp
phÇn t×m hiÓu thªm vÒ mét nhµ th¬ ®· cèng hiÕn hÕt m×nh cho s¸ng t¹o nghÖ
thuËt, ®Æc biÖt lµ ë lÜnh vùc th¬ vèn cßn nhiÒu m¹ch ngÇm ®ang cÇn kh¸m ph¸.
§Õn víi cái tôi trữ tình trong th¬ L- u Quang Vò còng lµ dÞp gióp t¸c gi¶
luËn v¨n n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng viÖc nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y v¨n häc,
gi¶ng d¹y th¬ ca trong nhµ tr- êng.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
L- u Quang Vò lµ mét hiÖn t- îng v¨n häc kh«ng ®¬n gi¶n. NÕu t×m hiÓu t¸c
gi¶ nµy ë lÜnh vùc s©n khÊu th× thiÕt nghÜ ch¼ng cßn g× ®Ó bµn c·i bëi «ng ®·
kh¼ng ®Þnh ®- îc vÞ thÕ cña m×nh trong lßng c«ng chóng. Nh- ng tµi n¨ng cña