Luyện tập tư duy phê phán (critical thinking)
Chắc hẳn bạn đã có lần nghe đến phương pháp tư duy
phê phán (critical thinking) và tò mò không biết nó là
gì và việc luyện tập nó có khó không? Bài viết hôm nay
của Global Education sẽ đề cập đến phương pháp tư
duy này.
Tư duy phê phán (critical thinking)
là một kĩ năng trong đó người suy nghĩ chủ động hướng tới những vấn đề
và tình huống phức tạp dựa trên những suy nghĩ, quan điểm và niềm tin
của mình. Người này hoàn toàn có thể khiến chính những suy nghĩ, quan
điểm và niềm tin của mình trở nên hợp lí và chính xác hơn bằng cách tự
khám phá, đặt ra hàng loạt câu hỏi và tìm ra câu trả lời hay giải pháp cho
chính những câu hỏi đó.
Nhìn chung, tư duy phê phán đòi hỏi cả kĩ năng lập luận lẫn kĩ năng giải
quyết vấn đề (reasoning and problem solving).
Trên thực tế 2 kĩ năng này bổ sung và cũng có thể thay thế cho nhau. Đi
vào tìm hiểu một cách cụ thể, chúng ta sẽ thấy kĩ năng tư duy phê phán
bao gồm những kĩ năng, chính xác hơn là nhưng khả năng sau đây:
- Quan sát
- Luôn luôn tò mò đặt câu hỏi và tìm những nguồn trả lời cần thiết cho mình
- Luôn
kiểm tra và tự thử thách những điều mình vốn tin, những quan điểm, suy
nghĩ, những giả sử mình hay người khác đặt ra xem chúng có đúng sự thật
không?
- Nhận thức được và nêu ra được vấn đề
- Đánh giá độ vững chắc của tư duy và lập luận
- Đưa ra những quyết định sáng suốt và tìm ra được những giải pháp, những
lời giải vững chắc
- Hiểu về tư duy logic và logic nói chung
Có
thể bạn đã hoàn toàn tự tin về khả năng của mình ở một trong những phần
này, hoặc cũng có thể bạn cảm thấy cần học tất cả các kỹ năng
này từ đầu. Dù thế nào đi chăng nữa thì 20 kĩ năng luyện tập tư duy phê
phán dưới đây cũng sẽ có ích cho bạn. Chỉ cần làm theo những bước rất
đơn giản sau đây, bạn hoàn toàn có thể tự tin với khả năng tư duy phê
phán (critical thinking) của mình.
1. Nhận thức vấn đề (Recognizing a problem)
Khi
nhận ra rằng mình đang đối mặt với một vấn đề nào đó, bạn cũng cần đồng
thời nhận ra sự cần thiết của việc phải hành động đúng theo những gì
mình phảo làm. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng hành động đó của bạn phụ thuộc
vào loại vấn đề mà bạn đang gặp phải. Liệu vấn đề đó có quá nghiêm trọng
hay không? Nếu như gặp phải nhiều hơn một vấn đề cùng một lúc thì vấn
đề nào cần được đặt lên giải quyết trước, vấn đề nào giải quyết sau? Sử
dụng những kĩ năng tư duy phê phán của mình để chỉ ra mọi vấn đề đang
gặp phải (pinpoint any problem or problems) trước khi đề cập đến giải
pháp (anticipate a solution).
Luyện tập như thế nào?
· Thử
lên danh sách những việc cần làm, sắp xếp chung theo thứ tự việc nào
cần đầu tư nhiều thời gian nhất, hoặc việc nào cần hoàn thiện trước, hay
việc nào quan trọng nhất. Bạn cũng có thể sắp xếp theo cả 3 cách khi
muốn luyện tập.
· Khi
xem/ đọc bản tin: sau khi nghe 1 bản tin, bạn thử liệt kê ra 3 vấn đề
có thể gây nên hậu quả để kiểm tra khả năng nhận thức vấn đề của bạn.
2. Nêu ra vấn đề (Defining a problem)
Cách
giải quyết vấn đề một cách hiệu quả trước hết yêu cầu việc nêu ra được
vấn đề thực sự đang cần được giải quyết và tránh nhầm lẫn với vấn đề giả
tưởng. Đừng để bản thân mình và lời giải cho bài toán khó bị cản trở
bởi các nhân tố sau đây:
· mức độ của vấn đề
· giả sử của bản thân bạn
· thiếu thốn thông tin
Hãy
tập trung suy nghĩ kĩ về tình huống hiện tại và đừng bị ảnh hưởng để
rồi giải quyết ẩu vấn đề rồi lại gây ra những hậu quả hoặc hiện tượng do
chính vấn đề của bạn thay vì bản thân vấn đề đó.
Luyện tập như thế nào?
Từ
bây giờ, bất cứ khi nào bạn phải bắt đầu thực hiện một quá trình nào
đó, đơn giản như nấu một món ăn nào đó theo công thức, hoặc học cách sử
dụng một thiết bị điện tử gia dụng nào đó trên bản hướng dẫn kèm theo
sản phẩm, hãy dành ra ít nhất 10 phút để đọc kĩ và xem trước tất cả các
hướng dẫn trước khi bắt tay vào làm. Cách giải quyết hiệu quả một vấn đề
chỉ đến khi trước hết bạn biết đích xác mình đang phải đối mặt với
những cái gì.
3. Tập trung quan sát (Focused observation)
Khi tăng cường nhận thức của mình, bạn sẽ quan sát được nhiều hơn và
cũngtừ đó nhận thức cao hơn được về những vấn đề mà mình quan sát bằng
cáchsử dụng các giác quan của mình, lắng nghe những người xung quanh
nói và tìm kiếm nhiều chi tiết hơn. Thêm vào đó, khi bạn đang trong quá
trình thu thập thông tin, hãy tập trung, đặt mình vào văn cảnh và suy nghĩ
xuyên suốt. Chỉ cần chú ý một chút, bạn sẽ không bỏ sót một chi tiết nào
và sẽ dần dần trở thành một người đưa ra những quyết định sáng suốt hơn
cũng như những giải pháp khả thi hơn.
Luyện tập như thế nào?
· Tìm một địa điểm nhiều người qua lại và tụ tập, ví dụ như một quán café
hay một cửa hiệu ăn ngoài. Tập quan sát những người xung quanh, sử dụng
những giác quan của mình với mục tiêu tăng cường nhận thức cho bản thân.
Hãy xem liệu 2 người nói chuyện đằng kia có sắp cãi nhau không? Xem
người đi bộ dưới phố kia có đang mải đi quá mà có nguy cơ đâm vào một
con vật ngay gần đó không? Rất đơn giản như vậy thôi. Nhưng hãy làm một
cách tế nhị và kín đáo để tránh bị hiểu lầm bạn nhé!
· Vào một lần nào đó khi đi xe, trước khi nổ máy, hãy thử lập ra trong đầu
một danh sách những thứ mà bạn cần phải nhận thức được – những gì có thể
xảy ra nếu như bạn không chú ý quan sát. Đó có thể là một người lái xe
mất kiểm soát, một đứa trẻ đi xe đạp, một công ty xây dựng điện – nước –
điện thoại đang thi hành công việc và đỗ xe ngay trên đường ..v..v..
4. Động não thông quả việc sử dụng công cụ đồ họa tư duy
(Brainstorming with graphic organizer)
Côngcụ đồ họa tư duy là một công cụ tuyệt vời giúp bạn động não. Chúng
tạo ra một biểu đồ bằng hình ảnh trong não của bạn, chỉ ra cho bạn các cơ
cấu và cấu trúc của một vấn đề mà bạn không ngờ tới. Công cụ đồ họa tư
duy còn giúp bạn tập trung vào mục tiêu chính của mình, chỉ ra một cách
rõ ràng con đường đi tới những giải pháp hiệu quả cùng những quyết định
tối ưu.
Luyện tập như thế nào?
· Lập ra một biểu đồ khi bạn phải đưa ra một quyết định nào đó, đơn giản
như:
đi ăn ở quán nào hay đi nghỉ ở đâu. Sử dụng những tiêu chí bạn cho là
quan trọng như: không khí, dịch vụ, các địa điểm du lịch vui chơi tại
vùng đó, ..v..v.. để so sánh và đối chiếu các lựa chọn của mình.
· Tậpsử dụng công cụ đồ họa tư duy bằng cách nhìn lại một vấn đề mình
từngphải giải quyết trong quá khứ như mua xe hoặc chuyển công việc. Lập
một
hệ thống cho thấy các hiện tượng hoặc nguyên nhân gây ra các vấn đề cùng
các giải pháp dành cho chúng. Động não và thử tìm ra những hướng giải
quyết khác bên cạnh cách mà bạn đã làm trong quá khứ với vấn đề đó.
5. Đặt ra các mục tiêu (Setting goals)
Đặt ra các mục tiêu chiến lược
nghĩa là đặt ra một kế hoạch để bạn đi từ vấn đề đến hướng giải quyết.
Một khi bạn đã biết rõ mình muốn đi đến đâu và các bước để đến được đó
thì chuyện đạt được mục tiêu trở nên thật dễ dàng. Bằng cách sử dụng bản
đồ công cụ tư duy vừa nói ở trên, bạn có thể lập ra cho mình một biểu
đồ biểu thị cách thức dẫn đến cách giải quyết của một vấn đề nào đó.
Việc đặt ra các mục tiêu đòi hỏi bạn phải đầu tư tư duy tới một chiến
lược và bẻ chúng ra làm nhiều phần nhỏ dễ giải quyết. Điều đó có nghĩa
là bạn cần đặt ra cho chính mình các deadline để hoàn thành cho từng
việc, quyết định đích xác mình cần làm những gì, khi nào cần làm nhằm
đạt được mục tiêu của mình. Điều đó cũng có nghĩa là bạn cần ghi nhớ 5
tiêu chí của một mục tiêu có giá trị. Chúng là 5 tiêu chí dùng để đánh
giá liệu mục tiêu mà bạn đang đặt ra có thể đạt được và đạt được một
cách thành công hay không? Những mục tiêu có giá trị là những mục tiêu:
· Được viết ra
· Chi tiết, cụ thể
· Có thể đánh giá được
· Thực tế
· Hướng tới 1 deadline cụ thể
Bằngcách đặt ra mục tiêu cho mình, bạn có thể xuất phát và đi tới nơi mình
muốn đến, từ khởi đầu phải đối mặt với vấn đề đến chỗ đưa ra được một
giải pháp hiệu quả.
Luyện tập như thế nào?
· Chọncho mình một mục tiêu ngắn hạn như việc dọn phòng là một ví dụ. Sử
dụng5 tiêu chí nói trên để lập ra mục tiêu cho mình và quyết định xem mình
sẽ hoàn thành công việc dọn phòng như thế nào. Đặt ra một deadline cho
mình, đi vào cụ thể một cách chính xác những gì mình cần làm, viết chúng
ra dưới dạng hình ảnh để tiện theo dõi và nhắc nhở chính mình.
· Đốivới những mục tiêu dài hạn như đi du lịch dài ngày hay tham gia một
khóa học nào đó hoặc bất kì mục tiêu nào khiến bạn phải mất vài tuần trở
đi để hoàn thành, bạn nên sử dụng bản đồ đặt mục tiêu. Chia làm nhiều
mục tiêu nhỏ nếu thấy cần thiết, trong đó có mọi bước mà bạn cho là phải
thực hiện và sẽ được thực hiện. Vẽ một bản đồ trong đó chỉ ra cách thức
bạn đạt được mục tiêu đó và đích mà bạn sẽ đến.
