Mô hình biên tập hoàn hảo

Mô hình biên tập hoàn hảo

Lâu nay chúng ta làm theo một trật tự có sẵn.

Chẳng ai bảo đúng, cũng chẳng ai nói là sai.

Thấy vài chỗ bất cập cũng kệ, chặc lưỡi rằng

lâu nay vẫn làm thế. Liệu có nên đi theo một

mô hình mới không nhỉ?

Trong tiếng Việt không có những từ riêng để phân biệt các

“editor” – và chúng ta gọi tuốt luốt những người này là “biên tập

viên.” Để chỉ những biên tập viên trình độ cao hơn, trong quy

trình của chúng ta có thêm các vị hiệu đính, hoặc thậm chí gọi

thẳng là biên tập viên cao cấp nếu là những người đã lên tới

hàng… đỉnh. Kết quả, chúng tớ có một quy trình làm việc tại

TTXVN như sau: phóng viên – trưởng phòng phóng viên – phê

duyệt – phát tin (nếu là Ban Biên tập Tin Trong nước, Ban Tin

Kinh tế); hoặc biên tập viên – hiệu đính – phê duyệt – phát tin

(Ban Biên tập Tin Thế giới, Đối ngoại).

Cũng có nơi tin của phóng viên được đưa qua bộ phận biên tập,

chẳng hạn như các tòa soạn (chứ không phải là ông trưởng

phòng phóng viên hoặc bà trưởng ca trực kiêm luôn công tác

biên tập), nhưng nói chung quy trình luôn được đốt cháy giai

đoạn hoặc nhiều chức năng được tập hợp vào một người.

Chu trình của chúng ta khi vẽ lên thì cũng thấy có nhiều bước

nhưng thực chất chỉ có hai bước mà thôi - phê duyệt không thể

gọi là một khâu biên tập vì xét cho công bằng chỉ có mỗi chữ ký

xác nhận rằng nội dung “không có vấn đề” (cũng có thể đôi khi

sửa vài chữ hoặc cắt bớt một vài đoạn). Trong khi đó, người hiệu

đính vừa phải sửa nội dung, vừa làm công việc nắn chữ nghĩa.

Đấy là chưa kể trường hợp trưởng phòng phóng viên kiêm luôn

chức năng biên tập - một sự kết hợp rất kỳ khôi.

Có một Mô hình Biên tập dựa trên 3 giai đoạn mà tớ cho là khá

hoàn hảo bởi chỉ nhìn vào khâu tổ chức đã thấy ngay là có thể

đảm bảo nâng cao chất lượng nội dung, giảm thiểu sai sót đồng

thời tránh những khúc mắc không đáng có phát sinh trong toàn

bộ khâu “chế biến tin”.

Mô hình này quy định mỗi bước do một bộ phận hoặc một cá

nhân riêng rẽ thực thi. Do vậy có thể nói là có 3 loại biên tập viên:

Biên tập viên nội dung (Content editors): Các biên tập viên này

phụ trách đưa tin theo khu vực địa lý (ví dụ biên tập viên phụ

trách các vấn đề trong thành phố - city editor) hoặc một chuyên

ngành nhất định (biên tập viên thể thao). Trong phạm vi trách

nhiệm của mình, các biên tập viên này có thể giao cho phóng

viên đi viết bài hoặc chọn bài của các hãng thông tấn. Khi biên

tập bài, các biên tập viên này chỉ quan tâm đến vấn đề nội dung

và đặt ra những câu hỏi như: đoạn mào đầu đã chuẩn chưa, có

được bổ trợ bằng những thông tin khác trong bài hay không? Bài

viết này có chính xác và công bằng không? Giọng văn như vậy

đã phù hợp chưa?

rn

Biên tập viên tin tức (News editors), hay còn gọi là thiết kế

trang. Những biên tập viên này có trách nhiệm đánh giá tính liên

kết giữa các bài viết có sẵn, các ảnh và hình vẽ kèm theo, sau đó

thiết kế các trang để phản ảnh sự liên kết đó. Họ cũng là những

người phải đảm bảo đáp ứng thời hạn chót trong việc thiết kế

trang.

Biên tập viên (đúng chữ tiếng Anh là “Copy editors”). Những

biên tập viên này phải đảm bảo rằng mọi bài viết theo đúng các

tiêu chuẩn của tờ báo về độ chính xác và phong cách, họ cũng là

những người viết tiêu đề, chú thích ảnh và các chi tiết khác phục

vụ cho việc trình bày tin trên báo; sau đó cũng là những người

đọc dò cuối cùng. Một nhiệm vụ quan trọng không kém của các

biên tập viên này là phải xem xét nội dung và bổ sung thêm phần

biên tập của các biên tập viên nội dung. Những biên tập viên này

đọc bài viết theo góc nhìn của độc giả và được đào tạo để trong

đầu luôn nảy ra những câu hỏi mà độc giả có thể nêu lên. Việc

các biên tập viên này tách biệt hẳn khỏi quy trình làm tin là một

yếu tố hết sức quan trọng.

Cần hiểu cho đúng rằng 3 công đoạn biên tập trên đây khác với

kiểu biên tập của chúng ta hiện nay. Dù có bổ sung thêm 1 lần

hiệu đính nữa thì các biên tập viên của chúng ta vẫn làm 1 việc

như nhau chứ không tách bạch mỗi người một chức năng như

các biên tập viên trên đây. Đối với tin thông tấn thì không cần

biên tập viên thiết kế trang, nhưng với các tòa soạn báo trong cơ

quan hoặc ngay như báo điện tử vẫn cần đầy đủ các loại biên tập

viên này. Đấy là chưa kể còn phải có biên tập viên ảnh (photo,

image và graphic) cùng phối hợp.

Ngay ở các nước tiên tiến, nhiều biên tập viên cũng cho rằng có

thể “túm” mấy loại biên tập viên này lại làm một. Song thực tế,

ngay cả ở các tờ báo nhỏ, mô hình này vẫn khả thi vì những lý do

sau đây:

rn

rn

 Tất cả các bài viết đều được đọc kỹ tới 3 lần tại 3 bàn khác

nhau. Việc này giúp tăng khả năng phát hiện lỗi và sửa kịp

thời. Nó đồng thời tạo ra sự ganh đua cần thiết ở nơi làm

việc, nhờ đó tăng cường trách nhiệm của mỗi người và mọi

biên tập viên đều phấn đấu đạt tiêu chuẩn cao nhất. Bản

thân phóng viên cũng sẽ thấy tự hào nếu bài viết của họ

“ngon” ngay từ đầu và không bị cả quy trình biên tập mổ xẻ

nhiều.

rn

 Các biên tập viên nội dung không cần phải quá lo về công

tác biên tập chữ nghĩa và có thể tập trung làm việc với các

phóng viên. Trong khi đó, các copy editor và biên tập viên tin

tức không cần báo cáo trở lại cho biên tập viên nội dung mà

thuộc quyền điều hành của những biên tập viên có cùng

những kỹ năng chuyên ngành với họ và hiểu hơn về những

vấn đề mà họ thường mắc phải. Biên tập viên cấp cao nhất

phụ trách các copy editor là người vừa nắm vững công tác

biên tập, vừa có khả năng quản lý.

rn

Mô hình Biên tập này xét về lý thuyết rõ ràng là rất hiệu quả,

những không có nghĩa là nó đương nhiên giải quyết được mọi

xung đột. Ngược lại, nó sẽ sụp đổ nếu không có tinh thần hợp tác

và phối hợp trong công việc. Hệ thống này đòi hỏi thiện chí và

tính chuyên nghiệp của tất cả các bên để đạt được mục tiêu

chung là phụng sự độc giả./.