Ngọn lửa tình người thắp lên giữa đêm đen cuộc sống cảm nhận Vợ nhặt của Kim Lân

ọ ử ề ườ ộ ố ữ ợ ắ ả ậ Đ  bài: Ng n l a tình ng ặ   i th p lên gi a đêm đen cu c s ng c m nh n V  nh t

ủ c a Kim Lân

Bài làm

ữ ườ ầ ệ ể ọ ả ộ "Đó là nh ng ng i c m bút có bi ả   t tài có th  ch n trong cái dòng xuôi ch y m t kho ng

ờ ở ứ ự ộ ố ề ặ ấ ấ ậ ộ th i gian mà ả    đó cu c s ng đ m đ c nh t, ch a đ ng nhi u ý nghĩa nh t, m t kho nh

ắ ớ ế ơ ự ễ ộ ườ ư ắ ộ kh c v i m t vài s  di n bi n s  sài và cũng bình th ng thôi, nh ng b t bu c con ng ườ   i

ở ả ộ ộ ế ộ ầ ẩ ầ ấ vào m t tình th  ph i b c l ấ    ra cái ph n tâm can nh t, cái ph n  n náu sâu kín nh t,

ứ ả ộ ờ ậ ả ắ ườ ộ ờ ạ th m chí có khi đó là kho nh kh c ch a c  m t đ i ng ỗ ầ   i, m t đ i nhân lo i...". M i l n

ệ ả ắ ặ ợ ạ ớ ớ ắ ấ ủ ế ấ ọ đ c và gi ng truy n ng n V  nh t, tôi l i nh  t i ý ki n r t sâu s c  y c a nhà văn quá

ễ ệ ắ ệ ọ ượ ả ậ ố c  Nguy n Minh Châu. Qu  v y, cây bút truy n ng n bi t tài Kim Lân đã ch n đ ộ   c m t

ể ự ể ề ẩ ấ ả ắ ậ ờ ổ kho nh kh c th i gian th t tiêu bi u đ  d ng nên tác ph m,  y là bu i chi u "nhá nhem"

ỉ ẩ ế ả ẳ ẩ ộ ờ ỉ không ch  v n lên mùi  m thôi, đi vào m t đêm đen th nh tho ng v ng ra ti ng h  khóc t ỉ

ư ộ ổ ớ ế ế ệ ả ộ ẹ   tê, và ti n đ n m t bu i s m mai mùa hè "sáng loá". Câu chuy n nh  m t m nh v n

ộ ố ượ ộ ố ủ ữ ắ ậ nguyên cu c s ng đ ộ   c x n ra, v t lên trên trang giây ­ cu c s ng c a nh ng lao đ ng

ệ ậ ờ ố ờ ụ ủ ộ Vi t Nam xanh xám, v t v , t i đen trong gi phút l ế   ự i tàn c a xã h i th c dân phong ki n,

ẩ ạ ị ế ề ộ chu n b  cho Cách m ng tháng tám năm 1945. Vi t v  xã h i cũ, song nhà văn không miêu

ữ ủ ế ị ườ ờ ỳ ấ ư ữ ự ệ ọ ả t nh ng bi k ch c a ki p ng ờ   i nh  nh ng cây bút hi n th c th i k   y. Ch n th i

ổ ế ể ệ ẩ ậ ạ ờ đi m giáp ranh Cách m ng, cho tác ph m ra đ i năm 1962 trong t p truy n n i ti ng Con

ấ ả ợ ắ ặ ọ ưở chó x u xí, tác gi V  nh t cũng không dùng gi ng văn ng n mang âm h ử ng s  thi ca

ợ ướ ủ ệ ườ ỏ ng i. Ngòi bút Kim Lân h ế ng vào chuy n duyên ki p, tình nghĩa c a con ng ơ   i, t a h i

ấ ừ ườ ườ ướ ế ở ữ ườ ỏ ướ ộ m t tình ng i. Tình ng i ­ tr c h t là nh ng ng i lao đ ng bé nh , d i đáy xã

ượ ộ ố ủ ắ ộ h i ­ đã đ ữ c nhen nhóm, th p sáng gi a đêm đen c a cu c s ng.

ộ ố ở ộ ố ủ ữ ườ Chao ôi, cái đêm đen cu c s ng m t xóm nghèo ven thành ph  c a nh ng ng i ng  c ụ ư

ủ ữ ế ế ệ ắ ớ ườ m i kh ng khi p làm sao! Cái đói, cái ch t hi n hình thành nh ng rìu s c, đ ng nét rõ

ướ ắ ườ ườ ố ườ ớ ệ r t, ngay tr c m t con ng i: đ ng vào t i om, bóng ng ặ   ữ i đói v i nh ng khuôn m t

ạ ậ ờ ư ữ ế ấ ế ạ xanh xám đi l i d t d  nh  nh ng bóng ma ­ Cái đói, cái ch t c t lên trong "ti ng qu  gào

ế ủ ế ạ ợ ờ ỉ ồ ừ t ng h i thê thi ữ   t trên mây cây g o ngoài bãi ch ", trong ti ng "h  khóc t  tê" c a nh ng

ừ ấ ườ ố ủ ẩ ẩ ồ ưở gia đình v a chôn c t ng i thân. R i nó "v n thành mùi  m th i c a rác r i và mùi gây

ườ ậ ụ ố ố ữ ủ ấ ườ ừ ố ủ c a xác ng ố i", "mùi đ t đ ng r m ­ đ t nh ng v t d ng c a ng ế i v a ch t ­ b c lên

ẹ ế ọ ệ ề ơ ế ề ạ khét l t". Trong ti n trình văn h c Vi t Nam, nhi u nhà th  đã vi ạ   t v  n n đói: Ph m

ả ộ ể ệ ấ ổ ộ ỳ Đình H  trong Vũ trung tu  bút k  chuy n mùa màng th t bát, c  m t vùng r ng l n ớ ở

ế ụ ỉ ấ ễ ạ ồ ớ Thái Bình lúa ngô ch t r c, ch  th y ch n, cáo ch y nhông, đào b i...Nguy n Du trong S ở

ế ả ả ễ ạ ộ ki n hành t c nh m t gia đình đói rách đi xin ăn... Và Th ch Lam, và Nguy n Công

ấ ố ườ ư ư ặ ả ự ả ộ Hoan, và Ngô T t T ... Song d ng nh  ch a m t ai đ c t , c c t ạ  rõ nét cái n n đói năm

ấ ậ ở ộ ụ ể ư ậ ặ ờ ộ t D u ­ 1945 ­ m t th i gian c  th , m t không gian đ m đ c nh  Kim Lân đã làm.

ự ả ừ ệ ề ắ ồ ủ   Trong truy n Đôi m t, năm 1948 Nam Cao cũng t ng d  c m v  "Cái h i đói kh ng

ế ẽ ế ặ ủ ọ ợ ỉ khi p mà có l đ n năm 2000, đ c V  nh t c a Kim Lân, chúng ta không ch  nghe l ờ ể  i k

ư ả ự ế ố ữ ể ờ ơ ấ ủ c a nhà văn mà nh  ph i tr c ti p s ng gi a cái th i đi m, cái n i chôn đói nghèo ậ   t D u

ấ ử ỏ ườ ữ ế ạ ườ y, nhìn rõ c  cây, nhà c a, bóng ng ế i, nghe rõ nh ng ti ng qu  kêu, ti ng ng i khóc,

ử ế ấ ợ ỉ ng i th y mùi gây, mùi khét. Chúng ta không ch  "rùng mình", còn khi p s , còn xót

ươ ạ ưở ừ ố ổ ươ th ộ ng, ng t ng t, t ng ch ng không s ng n i. Văn ch ự   ng hay chính đây đích th c

ộ ả ừ ừ ừ ệ ề ắ ộ ờ ị cu c đ i đang hi n v ? T ng màu s c, t ng âm thanh, t ng mùi v ... M t c nh điêu tàn,

ế ố ờ ườ ế ủ ữ r a nát. Cái ch t lan tràn, bao ph . Đêm đen buông xu ng. Đ i ng i, ki p nhân sinh

ư ộ ố ắ ạ ố gi ng nh  m t đ ng tro tàn, l nh ng t.

ộ ờ ữ ữ ế ậ ạ ườ ệ V y mà gi a bóng đen, gi a khí l nh cu c đ i, hai ki p ng ỏ ở   i ­ anh con trai m t m i b i

ậ ậ ữ ắ ị ầ ọ nh ng lo l ng ch t v t hàng ngày và ch  con gái t ả ơ  t ờ ặ   ị i, g y s p, xám x t ­ đã tình c  g p

ướ ọ ử ắ ầ ồ ợ nhau, c i nhau, cùng nhau nhen nhóm ng n l a... B t đ u là Tràng, r i cô v . H  đ ọ ượ   c

ố ượ ộ ấ ẹ ấ ậ ằ ọ ả c  làng xóm dõi nhìn, cu i cùng đ c bà m  ch p nh n b ng m t t m lòng ng t ngào,

ấ ọ ưở ấ ọ ử ự ố ọ ử ắ ườ m áp. H  s i  m cho nhau, cùng th p sáng ng n l a s  s ng, ng n l a tình ng ầ   i. L n

ữ ừ ừ ễ ặ ậ ạ ợ theo t ng dòng ch  t ng đo n văn trong V  nh t, chúng la d  dàng nh n ra ngòi bút tinh

ư ủ ữ ả ế ủ t c a nhà văn khi ông ­ nh  có ch  đích ­ đan xen nh ng âm thanh thê th m, đau xót và

ữ ế ọ ườ ẻ ế ữ nh ng ti ng nói, gi ng c ữ   i vui v  tu  toái, đan xen nh ng bóng đen, màu xám và nh ng

ữ ệ ồ ượ ể ậ ẹ ộ tia sáng, nh ng ánh h ng. Câu chuy n đ ấ c k  th t nh  nhàng, th m thía, theo m t trình

ọ ừ ắ ề ố ế ộ ự ờ t th i gian ng n g n t chi u tà, vào đêm t i, đ n sáng hôm sau và cũng theo m t trình

ủ ạ ơ ấ ứ ệ ề ồ ự ủ t ủ  c a phép bi n ch ng tâm h n, ánh sáng c a ni m vui, h i  m c a h nh phúc gia đình,

ọ ử ể ắ ồ ố ng n l a tình ng ườ ượ i đ c nhen nhóm r i th p lên, đ  cu i cùng "sáng lóa " trong ánh

ộ ạ ế ườ ệ ồ ắ n ng m t r ng đông mùa hè ba ki p ng ế   i đói rách ng i bên nhau chuy n trò, nghĩ đ n

ữ ườ ậ ứ ướ ờ ệ ớ ườ nh ng ng i phá kho thóc Nh t c u đói, h ng l i Vi t Minh, t ữ i nh ng ng i nghèo đói

ầ ầ ằ ướ ờ ỏ ờ ỏ ắ ấ ớ m  m kéo nhau đi, đ ng tr c có lá c  đ  to l m, lá c  đ  bay ph p ph i...

ỡ ủ ữ ể ầ ặ ộ ợ Có th  nói cu c g p g  c a đôi trai gái ­ anh cu Tràng và cô v  ­ nh ng phút đ u đúng là

ệ ầ ả ộ ị ủ m t câu chuy n t m phào theo cách nghĩ c a Tràng. Song, khi c  đôi anh ch  cùng c t l ấ ờ   i,

ườ ắ ầ ư ử ỉ ừ ế ơ ắ ư đ a m t thì... d ng nh  l a và r m đã b t đ u bén Ch  v a nghe anh cái ti ng "Muôn ăn

ắ ớ ị ơ ắ ườ ế ồ ừ ắ ơ c m tr ng v i giò...", ch  đã "nhà: i"... r i "li c m t c i tít". Tràng thích l m. T  cha

ẹ ẻ ế ờ ư ườ ườ ớ ắ ứ ư ế sinh m  đ  đ n gi , ch a có ng i con gái nào c i v i h n tình t ồ ắ    nh  th ! R i h n

ệ ườ ế ẳ ồ ố toét mi ng c i và cũng bi t tình t ứ ạ  l i ch ng kém gì cô em: "Này, hãy ng i xu ng ăn

ư ế ẩ ầ ẵ ầ ọ ộ mi ng gi u đã". Ai dám chê cái anh chàng đ y xe bò đ u tr c nh n, l ng to r ng nh ư

ờ ự ữ ế ấ ờ ư l ng g u này không có duyên! Song, gi a cái th i bên b  v c ch t đói này, duyên hay tình,

ữ ướ ế ự ố ế ả ế hay gì gì đi n a tr c h t ph i là mi ng ăn, là s  s ng. Do đó sau khi bi t đích xác chàng

ủ ề ắ ộ ố ề trai có ti n, r i l ồ ạ ượ i đ c ăn li n m t lúc b n bát bánh đúc hai con m t trũng hoáy c a th ị

ị ầ ệ ệ ồ ọ ở ứ t c thì sáng lên, r i ăn xong, th  c m d c đôi đũa qu t ngang mi ng, th : Hà, ngon!...

ứ ề ế "Này, nói đùa ch  có v ề ở ớ ớ  v i t ồ  thì ra khuân hàng lên xe r i cùng v ...". Nói th , Tràng

ưở ỡ ị ề ậ ủ ọ ượ ệ cũng t ng là nói đùa, ai ng  th  v  th t. Câu chuy n ái tình c a h  đ c Kim Lân miêu

ư ỡ ợ ư ử ả ọ ộ ả ằ t b ng m t gi ng văn t ng t ng, nh  b n c t, đùa vui, song hoàn toàn không ph i là bèo

ữ ề ơ ờ ạ   ọ b t trăng gió vu v . Nó nghiêm túc, càng v  sau càng nghiêm túc. Gi a th i thóc cao, g o

ỗ ườ ặ ượ ư ắ ổ ọ kém, m i ng i ch a ch c đã nuôi n i cái thân mình, h  nh t đ ồ ư c nhau, r i đ a nhau

ặ ưỡ ề ư ộ ờ ạ ố ề v , sau cái ch c l i li u lĩnh, song táo b o nh  m t l ễ i thách đ  đã di n ra. Hai anh ch ị

ứ ệ ư ề ặ ồ ở   ể ư đi bên nhau đàng hoàng c  h t nh  chú r  đ a cô dâu v  nhà ch ng. Anh: nét m t ph n

ơ ườ ủ ỉ ườ ụ ị ầ ắ ấ ơ ph  khác th ng, t m t m c i n  và hai con m t thì sáng lên l p lánh. Ch : đ u h i cúi,

ấ ử ẹ ặ ả cái nón rách tàng nghiêng nghiêng che khu t n a m t, rón rén e th n. C  làng xóm nh ư

ẻ ứ ợ ườ ớ ỏ ậ ừ b ng d y. Tr con hò reo, có đ a gào lên: "chông v  hài", ng i l n bàn tán, h i han,

ữ ặ ố ố ỡ ẳ ư ế ỗ ườ phán đoán. Nh ng khuôn m t u t ạ i h c hác b ng d ng r ng r  h n lên. Ti ng c i, nói,

ờ ọ ế ộ ạ ươ ộ ố ổ ố ti ng m i g i râm ran. Có m t cái gì l lùng và t i mát th i vào cu c s ng đói t i tăm

ấ ủ ọ ố ườ ầ ượ ả ặ y c a h . Câu đ  d ư ầ ng nh  d n d n đ c gi ế   i đáp, m c cho làng khen chê, đàm ti u,

ẫ ứ ặ ự ắ ế ấ ớ Tràng v n c  vênh m t lên t ự ự ả    đ c, l y làm thích ý. Vì đ n lúc này anh m i th c s  c m

ị ộ ặ ắ ủ ạ ậ ỡ ờ ị ớ nh n ý v  cu c g p g  tình c , cái ý đ nh ch p nhoáng, táo b o mà đúng đ n c a mình. Đi

ườ ượ ị ủ ợ bên ng i đàn bà ng ng ngh u tr ướ ờ c l ậ   i khen c a ai đó: ''khéo mà v  anh cu Tràng th t,

ư ữ ẹ ể ế ả ố ố trông ta e th n hay đáo đ ", Tràng nh  quên h t nh ng c nh s ng tăm t i hàng ngày.

ắ ờ ữ ắ ớ ỉ ườ Trong lòng h n bây gi ch  còn tình nghĩa gi a h n v i ng ớ   ộ i đàn bà ... M t cái gì m i

ẻ ạ ắ ư ừ ấ ắ ấ ơ ị m , l l m, ch a t ng th y, nó ôm  p, m n man kh p da th t Tràng. Đó là tình yêu? Là

ổ ẻ ổ ờ ẽ ấ ố ớ ế ạ h nh phúc tu i tr ? Là ánh sáng đ i đ i? Có l là t t đ i v i hai ki p ng ườ ố i t i tăm, v ờ

ố ạ ể ọ ồ ợ ắ ậ v t, ch p n i l ấ ủ   i cùng nhau đ  thành v , thành ch ng. Cái giây phút quan tr ng nh t c a

ố ườ ẫ ộ ồ ơ ờ l i thách đ  là lúc Tràng đi sát bên ng i con gái, ng m nghĩ m t lúc, r i gi cao cái chai

ầ ố ợ ớ ợ ủ ế ả ắ con lên khoe: ­Đ u t ộ   i th p đây này... V  m i v  mi c cũng ph i cho nó sáng s a m t tí

ư ố ứ ẽ ẳ ượ ch , ch ng nh  ch a t i đã rúc ngay vào, hì hì...". Tràng đã nói ra đ c cái ý nghĩa thô

ế ấ ộ ợ ằ ợ ớ m c mà thiêng liêng nh t: "V  m i, v  mi c". Cô gái cũng đáp l ạ ượ i đ c b ng " m t l ộ ờ   i

ộ ử ư ấ ấ ồ ở ỉ ắ   ỉ ở nói su ng sã nh t: "kh  gió", và m t c  ch  c i m  nh t "phái đánh đét vào l ng h n",

ử ổ ườ ế ắ ụ ữ ữ ẹ ậ khi n cho "h n thích chí ng a c  c i khanh khách". V y là, nh ng e th n, nh ng r t rè,

ượ ủ ị ượ ướ ể ớ ưỡ ử ủ ng ng ngh u c a ái tình trai gái đã đ c b c qua đ  t i ng ng c a c a quan h  v ệ ợ

ợ ớ ẳ ạ ẩ ồ ồ ị ượ ị ch ng r i. Chu n b  cho ngày vui đón v  m i, anh ch ng có b c vàng, r u th t cao sang

ự ủ ứ ể ậ ầ ắ ộ ỉ ẫ   gì, ch  có cái chai con đ ng ít d u th p đ ... "cho nó sáng s a m t tí ch "! v y mà em v n

ỉ ồ ạ ừ ừ ứ ậ khen "sang nh " r i l ả   i chuyên răn anh "hoang nó v a v a ch ". Th t xót xa, mà c m

ộ ướ ườ ướ ớ ộ ộ ộ đ ng, m t cu c r ỉ c dâu ch  có hai ng i rách r ầ   i, vêu vao đi bên nhau v i m t ít d u

ắ ố ọ ự ế ậ ớ ậ ọ ở ị th p t i. Song cũng th t đàng hoàng, tr nh tr ng, b i vì h  t đ n v i nhau, tin c y, hoà

ư ử ư ư ớ ọ ớ ố ớ ợ h p. "Đôi ta nh  l a m i nhen, nh  trăng m i m c, nh  đèn m i khêu". Cái m i tình dân

ử ấ ủ ấ ặ ẫ ợ ứ dã c a anh Tràng và cô v  nh t ng m ra cũng có ánh sáng, có l a  m đ y ch !

ề ớ ồ ớ ợ ớ ẹ ệ ợ Khi hai v  ch ng v  t i nhà, gi i thi u v  v i m , anh cu Tràng nói: "Nhà tôi nó m i v ớ ề

ế ẳ ả ả ạ ấ ạ ớ ớ làm b n v i tôi đ y u  ! Chúng tôi ph i duyên ph i ki p v i nhau... Ch ng qua nó cũng là

ố ả ừ ậ ọ ờ ẽ ậ ữ ỗ ữ ạ cái s  c ...". Gi ng tuy ng p ng ng, song l ừ   ỗ  th t ch ng ch c. M i ch  m i câu v a i l

ấ ườ ừ ố ả ế ạ ấ m tình ng i v a sâu nghĩa lý. "Nhà tôi làm b n .. duyên ... ki p... cái s  c ...",  y là

ừ ể ưở ấ ọ ử ừ ể ữ ầ ậ ạ ắ nh ng ng n l a Tràng th p lên  a đ  s i  m, v a đ  soi sáng cái đ u óc ch m ch p già

ụ ứ ớ ọ ử ấ ủ ắ ộ ế   nua c a bà c  T . V i chính Tràng, ng n l a  y cũng th p sáng lên trong lòng m t quy t

ớ ấ ủ ế ấ ả ạ tâm. Nói t i "duyên ­ ki p" là ch m vào vùng thiêng liêng nh t trong m nh đ t c a đôi

ự ấ ữ ẫ ố ọ ờ ườ gái, trai. "Duyên" là s  h p d n, lôi cu n g i m i, là tình yêu gi a hai ng ế i. "Ki p" là

ơ ự ế ạ ẩ ả ộ ộ ầ   ề ờ ố đ i s ng c  c c cùng c nh ng , cùng thuy n, cùng h i mà t o hoá đ y, trôi đ n g n

ẻ ả ớ ồ ươ ừ ệ ầ ở nhau, c m thông v i nhau, r i chia s  và th ng nhau. T  câu chuy n "t m phào" bên

ườ ọ ồ ớ ữ ả ờ ỡ ợ ớ ế ợ ợ đ ng b a n , r i t ư i lúc đ a cô đi qua ngõ xóm l i b n c t "v  m i, v  mi c", gi ờ

ữ ủ ấ ướ ự ự ệ ữ ẹ ặ ố đây gi a mái  m c a căn nhà, tr c m t m  Tràng đã th c s  coi m i quan h  gi a mình

ườ ư ề ị ươ ờ ắ ủ ờ ớ v i ng i con gái nh  có ti n đ nh có l ế ng duyên do tr i s p x p, do đ i run r i, ràng

ư ể ộ ượ ư ậ ữ ề bu c. Có th  khi nói, Tràng ch a nghĩ đ c nh ng đi u sâu xa nh  v y, song cái cách anh

ẹ ờ ồ ườ ế ệ ẹ ắ ta "t ươ ườ i c i" m i m  "ng i lên gi ồ ng lên di c chĩnh ch n" r i nh c m : "Nhà tôi nó

ừ ớ ệ ư ừ ẳ ị chào u", r i b ồ ướ ạ ầ c l i g n... v a gi i thi u cô gái trong t cách "nhà tôi" v a kh ng đ nh

ườ ẽ ứ ệ ẳ ả ọ ộ ố "duyên s " hai ng ồ   ắ i trong gi ng đi u rành r , đ ng đ n, ai nghe ch ng c m đ ng, đ ng

ụ ứ ể ể ệ ể ậ ế tình. Vì v y, bà c  T  đã hi u, hi u vi c con làm, hi u ra, bi ữ   ơ ự t bao nhiêu c  s  khác n a.

ổ ấ ừ ừ ẹ ươ ấ ờ Bà m  nghèo kh   y v a ai oán v a xót th ờ ng cho đ i mình, đ i con. Bà th m thía, t ủ   i

ẹ ướ ề ệ ả ủ ệ ạ ồ ề ờ h n v  hoàn c nh, v  trách nhi m m  tr c vi c trăm năm h nh phúc c a con cái., r i bà

ư ư ấ ậ ộ ơ ườ ướ ả c m đ ng đăm đăm nhìn cô gái, nh  ch p nh n, nh  hàm  n: Ng ặ i ta g p b c khó

ổ ườ ớ ấ ế ớ ợ khăn , đói kh  này ng i ta m i l y đ n con mình, mà con mình m i có v ... Bà nh c l ắ ạ   i

ớ ừ ể ớ ế ả ả ớ ý con đ  nói v i "nàng dâu m i": , thôi thì các con đã ph i duyên, ph i ki p v i nhau, u

ừ ẹ ẹ ẹ ọ ồ cũng m ng lòng". Con tin yêu m . M  già cũng tin yêu, tôn tr ng dâu con. M  ch ng và

ậ ở ẹ ạ ệ ớ ở ợ ồ nàng dâu m i trò chuy n th t c i m , thân tình. Bà m  d y con: "V  ch ng chúng mày

ộ ươ ệ ả ồ ờ li u mà b o nhau làm ăn", phát ra m t t ng lai "r i ra may mà ông gi ồ   i cho khá...". R i

ủ ậ ồ ố ộ ố an ỡ ỏ i, đ ng viên: "con ng i xu ng đây cho đ  m i chân... c t chúng mày hoà thu n là u

ừ ấ ồ ươ ọ ữ m ng r i. Chúng mày l y nhau lúc này, u th ng quá...". Đ ng l ạ ở i ệ  câu chuy n gi a hai

ế ườ ề ổ ậ ả ố ộ ườ ki p ng i tuy khi nhau v  tu i tác mà th t gi ng nhau trong c nh ng  làm ng i là ở

ươ ấ ườ ậ ủ ữ ườ ườ ỗ ch  "th ng",  y là tình ng i, lòng bao dung nhân h u c a nh ng ng ẹ i m , ng i ph ụ

ượ ờ ụ ứ ơ ộ ấ ẳ ế ổ ữ ệ n  Vi t Nam. Nói đ ữ c nh ng l i gan ru t  y, h n bà c  T  v i đi bi t bao đau kh , gi ả   i

ả ế ắ ủ ụ ườ ẹ ạ ẹ ắ ứ ướ to  bi t bao lo l ng, t i nh c. Trái tim ng ư i m  nh  ngh n l ả   i. N c m t c  ch y

ố ướ ủ ạ ắ ủ ề ỏ ả xu ng ròng ròng. Ph i chăng lúc đó là n c m t c a ni m vui, c a h nh phúc nh  nhoi,

ượ ụ ộ ẻ ấ ố ạ h nh phúc đ c chia s  giãi bày? Khi th y con trai đánh diêm đ i đèn, bà c  v i vàng lau

ướ ư ử ắ ừ ắ ủ ộ n c m t, ng ng lên nói nh  reo: "Có đèn đây à? ộ    th p lên m t tí cho sáng s a...". M t

ủ ậ ộ ế ậ ơ ứ ả câu nói c a nhân v t, m t chi ti ắ   ự t th t đ n gi n mà ch a đ ng bao nhiêu ý nghĩa. Ch c

ụ ụ ắ ồ ướ ủ ứ ẹ ẳ h n đã lâu l m r i căn nhà l p x p rách r i c a hai m  con bà T  không có ánh đèn.

ố ố ủ ẹ ắ ắ ồ Đêm buông xu ng, bóng t ẳ i cũng ùa vào, che ph . Ch c h n đã lâu l m r i, hai m  con

ủ ủ ế ầ ề ậ ợ ố s ng l ế i th i, âm th m, h t ki m ăn ban ngày ở ầ ườ  đ u đ ng góc ch , đêm v  nhà v t mình

ệ ệ ẳ ầ ọ ố ườ ớ xu ng vì m t nh c, ch ng c n đèn đóm, chuy n trò. Nay nhà có ng i m i:. con trai có

ủ ẹ ắ ớ ọ ọ   ợ ớ v  m i, m  già có nàng dâu m i, th p đèn lên cho sáng s a! Ng n đèn, hay chính là ng n

ủ ườ ượ ừ ủ ỗ ử l a c a tình ng i mà ánh sáng đã đ c nhen t trong trái tim c a m i con ng ườ ở  i?

ừ ự ờ ế ế ẫ ộ ọ Tràng, đó là ánh sáng t ộ  s  ng u nhiên, tình c  đ n m t quy t tâm, m t khát v ng, ở

ườ ợ ủ ả ủ ế ẫ ặ ộ ng ư ố ờ   i v  nh t, đó là ánh sáng c a duyên ki p, c a c nh ng , ng u nhiên mà nh  s  tr i

ế Ở ộ ụ ủ ươ ậ ràng bu c, xe k t. bà c  đó là ánh sáng c a tình th ng, lòng bao dung, nhân h u. H ọ

ắ ử ể ắ ố ơ ấ ể ả ộ nh c nhau th p l a đ ... đêm t i "sáng lên m t tí", đ  căn nhà to  ra h i  m, lòng ng ườ   i

ử ể ế ố ế ượ ạ ạ ố có thêm chút l a đ  quy t s ng, quy t v t qua tao đo n này ­ cái tao đo n tăm t i đau

ươ ấ ủ ấ ướ ấ ờ ữ ể ắ th ng nh t c a đ t n c b y gi . Có th  nói. nhà văn Kim Lân th p vào gi a căn nhà bà

ứ ủ ả ắ ỏ ọ ử ủ ầ ỉ ờ ồ ọ ụ ứ ộ c  T  m t ng n l a ­ dù ch  là c a ng n đèn d u, th  c a c i đ t đ  bây gi ờ    ­ đ ng th i

ắ ườ ọ ề ộ ọ ướ th p trong lòng mình, lòng ng ề i đ c m t ni m vui, ni m tin yêu, trân tr ng tr ả   c b n

ủ ố ườ ữ ườ ố ẫ ố ắ lĩnh s ng c a con ng i ­ nh ng con ng i trong tăm t i v n nhen nhóm và c  th p sáng

ạ ọ ố ọ ườ ườ khát v ng h nh phúc, khát v ng s ng cho ra con ng i, nên ng i.

ế ở ướ ế ự ệ ủ ự ễ ế N u ầ  ph n tr c, các chi ti ệ t, các s  vi c c a câu chuy n di n bi n trong s  lan xen

ố ự ế ệ ầ ộ bóng t i và ánh sáng, thì đ n ph n sau, nhà văn d ng m t không gian ngh  thu t c  b ậ ả ề

ậ ề ắ ề ả ả ặ ầ m t và chi u sâu, đ y ... ánh sáng, c  khung c nh và nhân v t đ u t m trong ánh sáng,

ư ộ ể ộ ự ừ chan hoà ánh sáng, ánh sáng b ng lên nh  m t chuy n đ ng t nhiên, vì nhà văn k  v ể ề

ể ệ ả ẫ ấ ổ ộ ả   bu i sáng hôm sau. Song ánh sáng  y cũng đâu ph i ng u nhiên. Nó bi u hi n m t c m

ạ ỏ ộ ự ố ớ ộ ồ ỗ ứ h ng l c quan, nó soi t ớ ủ  m t ngày m i, m t trang m i c a tâm h n, s  s ng m i nhân

ế ỗ ườ ọ ử ả ẹ ẽ ủ ế ườ ậ v t, m i ki p ng i. Nó cũng là k t qu  đ p đ  c a ng n l a tình ng i.

ổ ớ ẽ ế ẹ ộ ử ắ ườ ượ M t bu i s m mai đ p đ  xi t bao! N ng mùa hè sáng loá. Nhà c a, sân v n đ c quét

ẽ ọ ư ổ ỉ ế ấ ầ ạ ọ ượ ướ t c thu d n s ch s  g n gàng. M y chi c qu n áo rách nh  t đ a đ c đem ra hong

ướ ẫ ể ướ ầ ắ ố ố ắ n ng. Hai cái ang n c v n đ  khô cong, n c đ y ăm  p. Đ ng rác ngay l i đi đã đ ượ   c

ạ ườ ườ ỏ ọ ữ ẹ ẫ ở hót s ch... Ngoài v n ng i m  đang lúi húi gi y nh ng búi c  m c nham nh . V ợ

ặ ấ ấ ả ư ế ạ ổ ổ ớ   Tràng đang quét sân, ti ng ch i kêu sàn s t trên m t đ t... T t c  nh  đang đ i thay, m i

ẻ ồ ố ớ ộ ướ ỗ ậ ủ ạ ọ m . M t ngu n s ng m i, vui s ng, ng t ngào c a h nh phúc gia đình tr i d y, tràn

ậ ấ ườ ươ ắ ớ ả ng p trong lòng. Anh c m th y mình đã "nên ng ấ i", th y th ng yêu, g n bó v i căn

ữ ớ ườ ườ ế ưở nhà, v i nh ng ng ứ ề ự i thân, ý th c v  s  "nên ng i" khi n cho Tràng tr ổ   ng thành, đ i

ả ề ả ậ ắ ẫ ộ ổ ợ ấ thay c  v  tâm tính l n hành đ ng. Anh th y mình ph i có b n ph n lo l ng cho v  con

ử ạ ữ ệ ể ầ ắ ạ ố ộ sau này. Anh xăm x n ch y ra gi a sân, mu n làm m t vi c gì đ  góp ph n tu s a l i căn

ườ ặ ủ ẳ ợ ổ ộ ườ nhà. Ng i đàn bà ­ v  nh t c a Tràng cũng đã đ i thay, khác h n. Rõ là m t ng i đàn

ư ấ ầ ự ề ẻ ậ ỏ ỏ bà hi n h u, đúng m c, không còn v  gì chao chát, ch ng l n nh  m y l n Tràng g p ặ ở

ỉ ồ ổ ấ ngoài t nh. Rõ là ng ườ ợ ế i v  bi t chăm sóc ch ng lam làm vun vén cho cái t ừ   m v a xây

ở ử ấ ị ườ ạ ẽ ầ ặ ự d ng. Nhìn đâu cũng th y có bàn tay ch . Nhà c a, sân v n s ch s , áo qu n gi t giũ,

ướ ế ấ ử ầ ả ế ộ ỉ ang n c đ y, cái b p  m l a. Nhà văn không miêu t chi ti t mà ch  phác qua m t nét

ủ ẹ ằ ả ậ ườ ả ồ ườ ợ ẫ ệ nh  nhàng b ng c m nh n c a Tràng ­ ng i ch ng ­ hình  nh ng i v  v n hi n lên

ụ ứ ẹ ả ấ ậ ấ ợ ậ ồ   th t đáng yêu. Bà c  T  ch t th y con giai, nh  nhàng b o nàng dâu: "Anh  y d y r i

ồ ẳ ặ ẳ ọ ơ ộ ợ đây. Con đi d n c m ăn ch ng mu n". V  Tràng đáp: "Vâng", r i l ng l ng đi vào trong

ậ ơ ơ ự ệ ư ễ ẹ ấ ồ ố   ế b p. S  vi c di n ra th t đ n s  mà th m thìa làm sao! M  ch ng nàng dâu nh  đã s ng

ắ ươ ư ệ ọ ộ ớ v i nhau, g n bó th ụ   ng yêu, kính tr ng nhau, thông thu c vi c nhà nh  đã hàng ch c

ư ề ế ồ ượ ữ ề ắ ừ ắ ồ năm r i. Cái n n n p, gia phong nh  đã đ c đ p xây b n v ng t lâu l m r i. Ng ườ   i

ố ớ ủ ặ ấ ượ ữ ự ự ợ ồ đàn bà  y, đ i v i Tràng không còn là c a "nh t" đ c n a, mà th c s  đã là "v " r i, là

ư ậ ủ ẹ ồ ị ườ ứ "nàng dâu" c a m  anh r i. Nh  v y, ch  ta cũng đã "nên ng i", x ng đáng "con ng ườ   i".

ườ ẹ ế ẹ ậ ạ ổ ươ ỉ ụ ứ Còn c  T  ­ ng i m  nghèo kh , ch m ch p, già y u ­ cũng nh  nhõm, t i t nh khác

ườ ặ ủ ạ ắ ọ ướ ngày th ỡ ẳ ng. Cái m t b ng beo u ám r ng r  h n lên. Bà xăm x n thu d n, quét t c nhà

ở ộ ả ạ ắ ỗ ồ ườ ẹ ử c a, sai b o, d y d  con dâu, nh c nh , đ ng viên con trai. Tâm h n ng i m  chan hòa

ủ ề ồ ớ ộ ồ ọ m t ngu n sáng m i ­ ngu n sáng c a ni m tin yêu, hy v ng.

ủ ề ọ ừ ườ ẹ ả ợ ồ ớ Ánh sáng c a ni m tin yêu, hy v ng t trong ng i m , to  sáng đôi v  ch ng m i. Vì

ế ữ ơ ạ ủ ả ộ ộ ố ố ộ ố   th  b a c m th m h i c a ngày đói ­ có đ c m t lùm rau chu i thái r i và m t đĩa mu i

ệ ế ẻ ấ ả ẫ ớ ăn v i cháo loãng ­ c  nhà v n vui v  ăn r t ngon lành. Bà lão bàn chuy n ngăn b p nuôi

ề ả ả ấ ạ ả ấ gà. "Khi nào có ti n, ta mua l y đôi gà. Này, ngo nh đi ngo nh l i ch  m y mà có ngay

ắ ộ ộ ụ   đàn gà cho mà xem". M t đôi gà thoáng trong tích t c đã hoá "đàn gà". Có m t ông b t,

ậ ộ ờ ụ ể ụ ụ m t bà tiên nào đã nh p vào l i bà c , hay chính bà c  đang hóa thành tiên, b t đ  đem

ế ầ ổ ố ủ ộ ờ ờ ữ đũa th n bi n nh ng kh  đau, tăm t ề   ộ i c a cu c đ i mình, cu c đ i dâu, con thành ni m

ư ế ắ ồ ố vui, ánh sáng? N i cám đ ng chát n i sau hai l ng cháo loãng trong tay bà bi n thành "cái

ụ ậ ậ ả ắ ơ này hay l m c ...", thành "chè đây, chè khoán đây". Hình  nh bà c  "l ố   ạ t đ t ch y xu ng

ồ ễ ễ ư ử ỉ ầ ộ ồ ố ế b p", r i "l ấ    m  b ng ra m t n i khói b c nghi ngút", cùng cái c  ch  "c m muôi khu y

ừ ể ể ấ ượ khu y" múc t ng bát cám và câu nói: "ngon đáo đ ... ngon đáo đ ..." đ c nhà văn đ c t ặ ả

ự ừ ệ ổ ư ư ư ậ ạ ộ ổ ừ v a nh  chân th c v a nh  lãng m n nh  trong m t câu chuy n c  tích v y, c  tích trong

ượ ự ữ ệ ẫ ạ ậ ừ ủ ẻ ẹ v  đ p c a hình t ng nhân v t, song v n hi n đ i, chân th c trong nh ng t ữ ờ    ng  đ i

ườ ắ ọ ữ ấ ừ ặ ắ ậ ậ ễ ễ ấ th ng ch t l c, nh t là nh ng t láy đ c s c: l t đ t, l ấ    m , nghi ngút, khu y khu y,

ề ố ờ ấ ể ệ ả ẫ ấ ẫ ị ậ   ngon đáo đ . Càng v  cu i, câu chuy n càng gi n d , song v n b t ng , h p d n, và th t

ọ ử ộ ườ ọ ử ự ố ề ạ ấ ả c m đ ng. Ng n l a tình ng i, ng n l a s  s ng, ni m khao khát h nh phúc,  m no s ự

ượ ộ ố ề ố ố ẹ ầ ơ ắ g ng g ọ ng vui s ng, ni m hy v ng ngày mai cu c s ng t ứ t đ p h n... c  nóng d n, lan

ế ừ ữ ệ ố ừ ệ ừ ỏ t a trong t ng chi ti ừ t truy n, t ng câu, t ng ch . Cu i cùng, t ệ    chuy n gia đình, chuy n

ể ắ ườ ổ ấ ố ố ẫ ồ n i cháo cám đ ng chát mà v n "ngon đáo đ ", ba con ng i kh n kh   y c  quên đi

ỏ ẹ ể ắ ữ ề ế ắ ọ ở ờ ộ ớ nh ng đ ng chát trong túp l u nh  h p đ  l ng nghe ti ng v ng ngoài đ i r ng l n. Đó

ế ế ậ ả ố ườ là ti ng tr ng thúc thu , còn phá c  kho thóc Nh t, chia cho ng i nghèo đói... T  l ừ ờ ể  i k

ớ ớ ả ữ ỉ ườ ư ừ ủ ợ c a v , Tràng nh  b ng t nh. Anh nh  t i c nh nh ng ng ầ ầ i nghèo đói  m  m kéo nhau

ằ ướ ờ ỏ ờ ủ ệ ườ ậ đi trên đê S p, đ ng tr ắ c có lá c  đ  to l m, lá c  c a Vi t Minh dân đoàn ng i đi phá

ườ ẹ ứ ậ ẫ ợ ơ kho thóc chia cho ng i đói. Khi v  và m  đ ng d y, Tràng v n còn m  màng nghĩ t ớ   i

ườ ờ ỏ ữ ệ ề ấ ườ "đám ng ớ i đói và lá c  đ  bay ph p ph i...". Câu chuy n v  nh ng ng i nghèo đi phá

ở ơ ờ ỏ ệ ả ầ ơ ậ kho thóc Nh t chia cho dân n i này, n i kia, hình  nh lá c  đ  hai l n hi n lên trong tâm

ạ ả ộ ồ ớ ồ ở trí Tràng, ph i chăng là m t lu ng sáng m i? Lu ng kh i quang cách m ng đó, tuy ba con

ườ ổ ư ứ ượ ậ ẫ ấ ớ ng i nghèo kh  ch a nh n th c đ ộ ự ả   c rõ ràng song v n lung linh, ch p ch i m t d  c m

ấ ưỡ ộ ố ọ ử ề m lòng. Nó nuôi d ắ ng ni m tin cu c s ng. Nó th p sáng thêm ng n l a tình ng ườ   i,

ụ ườ ế ụ ỏ ươ ắ ủ ể ớ gi c giã con ng i ti p t c g ng g i v n lên, xé tan màn đêm vây b a đ  đi t ộ   i m t

ủ ọ ổ ườ ọ ế ờ ỏ ố bu i mai c a khát v ng làm ng ạ i, khát v ng h nh phúc. Chi ti t cu i cùng "lá c  đ  bay

ư ộ ấ ớ ừ ẩ ộ ưở ạ ộ ph p ph i" nh  m t vĩ thanh buông ngân t tác ph m m t âm h ờ   ng l c quan. Cu c đ i

ộ ờ ư ư ễ ớ ở ướ ặ ồ ch a di n ra,sóng ánh sáng h ng m t đ i m i nh  đang ngay tr ắ c m t, th p trong

ườ ọ ề ộ ở ườ ng ể i đ c m t ni m vui đ  càng thêm yêu và tin con ng ườ ở i, tình ng i.

ế ệ ặ ạ ọ ệ ườ ế ặ ợ Đ t trong ti n trình văn h c hi n đ i Vi t Nam, có ng i ti c cho V  nh t không chào

ỉ ỏ ặ ạ ắ ớ ị ờ đ i cùng lúc v i T t đèn, Chí Phèo, B  v , ho c đúng d p Cách m ng tháng Tám năm

ượ ế ả ẩ ắ ở 1945. Chúng ta đ c bi t, nhà văn Kim Lân kh i th o tác ph m năm 1940, ch c đã thai

ữ ữ ậ ố ế ệ ả ớ ơ nghén nh ng nhân v t, nh ng tình hu ng chi ti ữ t truy n s m h n n a. Tr i qua hai cái

ố ớ ủ ế ạ ộ ộ ố m c l n c a dân t c: cu c Cách m ng tháng Tám năm 1945 và kháng chi n ch ng Pháp,

ờ ớ ộ ự ả ủ ư ệ ộ ờ ộ qua s  tr i nghi m cu c đ i v i đ  lùi th i gian và đ  chín c a t ạ  duy sáng t o, nhà văn

ữ ệ ẩ ẩ ố ớ ố m i hoàn thi n và công b  tác ph m. Do đó tác ph m có dáng hình gi ng nh ng áng văn

ự ệ ướ ưở ẳ ố ạ ế ộ hi n th c tr c năm 1945, song âm h ng khác h n. Nó không tăm t i, ng t ng t đ n b ế

ặ ắ ấ ở ề ọ ượ ộ ắ t c. Đi u đ c s c nh t ngòi bút Kim Lân là ông đã ch n đ ắ ủ   ả c m t kho nh kh c c a

ườ ủ ả ộ ố ẩ ộ ườ ế ộ ỗ ờ m i đ i ng i, c a c  dân t c mà cu c s ng đ y con ng i vào m t tình th  ph i b c l ả ộ ộ

ả ộ ờ ứ ự ứ ố ấ ẩ ấ ầ ườ ra cái ph n tâm can nh t,  n náu sâu kín nh t ch a đ ng s c s ng c  m t đ i ng ộ   i, m t

ủ ệ ế ạ ẩ ặ ợ ỉ ế   ờ đ i nhân lo i. Tác ph m V  nh t vì th , không ch  có ý nghĩa c a câu chuy n duyên ki p

ộ ẽ ố ấ ở ờ ữ ờ ộ ố ấ mà còn th m thía m t l s ng đ i. Trong nh ng lúc cu c đ i tăm t i nh t, con ng ườ   i

ọ ử ố ắ ắ ườ ọ ử ạ ẫ v n c  g ng th p sáng ng n l a tình ng i, ng n l a khát khao h nh phúc.   m h ưở   ng

ừ ự ừ ế ạ ạ ệ ngân nga trong t ng dòng, t ng đo n là hi n th c và lãng m n đan xen, ti ng khóc và

ế ườ ố ậ ể ộ ố ti ng c i đan xen, bóng t i và ánh sáng giành gi ở t, đ  cu i cùng m  ra m t ngày sáng

ỏ ủ ứ ủ ả ạ ặ ắ ờ ồ ờ loá, có ánh h ng c a m t tr i, s c đ  c a lá c  Cách m ng. C m h ng nhân văn ­ tinh

ươ ở ườ ướ ế ớ ủ ợ ộ th ề ng và ni m tin con ng i, tr c h t v i nhân dân lao đ ng ­ c a V  nh t d ặ ườ   ng

ờ ạ ớ ủ ư ươ ủ nh  đã mang nét m i c a th i đ i, v ọ   ng lên trên ch  nghĩa nhân văn trong dòng văn h c

ự ệ ướ ặ ắ ữ ở ề ạ hi n th c tr c Cách m ng tháng Tám năm 1945. Và đi u đ c s c n a ngòi bút Kim

ữ ệ ể ố ọ ớ ấ ả ẫ ộ ị Lân là gi ng k , nh ng tình hu ng truy n tr trêu mà gi n d , thô m c mà h p d n, là

ừ ữ ữ ệ ậ ế ư ệ ạ ữ nh ng t ng  dân gian mà giàu lính ngh  thu t, là nh ng chi ti t hi n đ i mà nh  trong

ế ừ ể ẽ ư ừ ớ ạ ặ ợ ổ c  tích. Bi t đâu, các nhà t đi n ngày mai s  đ a t ủ    m i "V  nh t" ­ sáng t o riêng c a

ừ ự ươ ự ệ ạ ệ ế Kim Lân ­ vào kho t v ng văn ch ng hi n th c và nhân đ o Vi t Nam. Và ... bi t đâu,

ư ọ ẽ ọ ệ ề ặ ợ ộ ổ ổ sau này con cháu chúng ta s  đ c V  nh t nh  đ c m t truy n c  tích ­ c  tích v  duyên

ế ườ ổ ồ ợ ồ ữ ki p nh ng con ng ừ i đói kh  có n i cháo cám ăn m ng ngày nên v  nên ch ng, có bà

ư ộ ờ ỏ ơ ắ ự ẹ ệ ệ ề ấ ậ m  nghèo hi n h u nh  m t bà tiên, có lá c  đ  báo hi u gi c m  s p thành hi n th c.