Nhà báo quốc tế: phẩm chất nghề nghiệp, đạo đức, văn hóa chính trị

NHÀ BÁO QU C T : PH M CH T NGH NGHI P,<br /> O<br /> C, VĂN HÓA CHÍNH TR<br /> PGS.TS. Lê Thanh Bình∗<br /> 1.<br /> <br /> D n lu n và các khái ni m<br /> Ngày nay, ho t<br /> <br /> ng truy n thông qu c t ngày càng có ý nghĩa to l n, do nhi u lý<br /> <br /> do, trong ó có các lý do như: Quá trình toàn c u hóa m nh m t kinh t<br /> <br /> ã lan sang các<br /> <br /> lĩnh v c khác (k c văn hóa, truy n thông) làm th gi i, các qu c gia l thu c nhau nhi u<br /> hơn, òi h i vi c chú ý ưa thông tin có tính qu c t hơn; Khoa h c công ngh phát tri n<br /> (nh t là ti n b v tin h c, internet, k thu t s , multi media…) h tr các nhà báo nhi u<br /> qu c gia có th tác nghi p theo các chu n k thu t, ngôn ng th ng nh t; Nhi u v n<br /> toàn c u (kh ng b , tham nhũng, d ch b nh, bi n<br /> <br /> i khí h u, kho ng cách giàu nghèo…)<br /> <br /> c n ư c nhi u nư c tham gia gi i quy t, nên ư c các nhà báo qu c t cùng ưa lên báo<br /> chí như là di n àn a phương<br /> t v n s ng và ho t<br /> <br /> ng<br /> <br /> công chúng ông<br /> <br /> o bàn th o;<br /> <br /> t ng qu c gia riêng l nên v n<br /> <br /> dân t c, nhân lo i trên n n t ng, m u s văn hóa cũng<br /> <br /> a s các nhà báo qu c<br /> <br /> k t h p hài hòa gi a v n<br /> <br /> t ra trong lý lu n và th c ti n ho t<br /> <br /> ng truy n thông báo chí nói chung và truy n thông qu c t nói riêng. “Khi nói truy n<br /> thông qu c t là mu n nh n m nh t t c thành t : ch th , kênh, quá trình, cách truy n,<br /> hi u qu truy n thông qua các media...<br /> <br /> n công chúng nư c ngoài và tính tương tác gi a<br /> <br /> ch th truy n thông v i công chúng y; ó là m t ngành khoa h c ư c nhi u trư ng<br /> <br /> i<br /> <br /> h c trên th gi i m ngành ào t o<br /> <br /> i<br /> <br /> c b c<br /> <br /> i h c và sau<br /> <br /> ngo i thư ng ư c hi u nghĩa h p hơn, quan tâm nhi u hơn<br /> chi u<br /> <br /> i h c. Còn thông tin<br /> <br /> n ngu n phát, thông i p và<br /> <br /> n ngư i nh n (công chúng nư c ngoài). Có trư ng h p ngư i ta còn nói g p thông<br /> <br /> tin, tuyên truy n<br /> <br /> i ngo i<br /> <br /> nh n khía c nh mu n thông tin, gi i thích, tuyên truy n v n<br /> <br /> nào ó c a ch th ” [1, tr.92]. Theo chúng tôi, nói ng n g n thì truy n thông qu c t là<br /> <br /> ∗<br /> <br /> H c vi n Ngo i giao<br /> <br /> ho t<br /> <br /> ng truy n thông gi a các qu c gia ch y u b ng các phương ti n thông tin<br /> <br /> i<br /> <br /> chúng, do s tác nghi p c a các nhà báo qu c t chuyên nghi p.<br /> Trong th c ti n, ho t<br /> <br /> ng truy n thông qu c t có th do nh ng ngư i không làm<br /> <br /> báo chí th c hi n nhưng trong nghiên c u, lý lu n thì ngư i ta luôn<br /> <br /> c p<br /> <br /> n ho t<br /> <br /> ng<br /> <br /> chuyên nghi p v truy n thông qu c t v i các c m t , thu t ng như: ngư i ho t<br /> <br /> ng<br /> <br /> truy n thông qu c t , nhà truy n thông qu c t , nhà báo qu c t . Thu t ng ngư i ho t<br /> ng truy n thông qu c t v i nghĩa r ng nh t, ch t t c nh ng ai tham gia truy n thông<br /> qu c t ch không riêng ngư i chuyên nghi p v báo chí qu c t ; thu t ng nhà truy n<br /> thông qu c t có nghĩa r ng và g n v i ho t<br /> nhi u nư c, nhà truy n thông qu c t<br /> <br /> ng báo chí và quan h qu c t hơn. T i<br /> <br /> ư c tính là nh ng chuyên gia làm vi c t i V Thông<br /> <br /> tin Báo chí, B Ngo i giao; ho c t i các phòng ban có nhi m v truy n thông qu c t /<br /> ngo i<br /> <br /> i<br /> <br /> cơ quan báo chí, ài Phát thanh truy n hình c a qu c gia ho c mang t m vóc qu c<br /> <br /> gia, ư c nhà nư c h tr . H cũng có th nghiên c u, gi ng d y t i các<br /> <br /> i h c có khoa<br /> <br /> chuyên ngành v truy n thông qu c t . Ngoài ra, h có th là ngư i có chuyên môn, ư c<br /> nhà nư c giao nh ng công vi c c th v truy n thông qu c t , hay ư c B Ngo i giao c<br /> làm tùy viên, thám tán ph trách v công tác Báo chí- Văn hóa<br /> <br /> nư c ngoài. Nhà truy n<br /> <br /> thông qu c t có th chuyên v m t lĩnh v c nào ó như: Truy n thông v kinh t qu c t ;<br /> v chính tr qu c t ; v văn hóa qu c t ; ho c chuyên v các v n<br /> <br /> c a các T ch c qu c<br /> <br /> t như Liên h p qu c, WTO, WB; ho c chuyên v thương m i qu c t , qu ng cáo qu c<br /> t …v.v. Trong nghiên c u này, chúng tôi dùng thu t ng nhà báo qu c t vì ư c dùng<br /> thông d ng<br /> <br /> nhi u nư c.<br /> <br /> T i Liên Xô (cũ) và các nư c<br /> nói<br /> <br /> n nhà báo có th tác nghi p<br /> <br /> báo<br /> <br /> t m qu c t …<br /> <br /> trư ng<br /> <br /> ông Âu trư c 1991, nói<br /> <br /> n nhà báo qu c t là mu n<br /> <br /> nư c ngoài, gi i ngo i ng , có<br /> <br /> phân bi t v i các nhà báo ho t<br /> <br /> ng n i<br /> <br /> ng c p cao v ngh<br /> <br /> a. Nhưng trong ào t o<br /> <br /> i h c thì các nư c ch mu n ch rõ tính chuyên sâu c a ngh nghi p: Ngo i ng ,<br /> <br /> tác nghi p báo chí ư c<br /> <br /> nư c ngoài, am hi u các ch<br /> <br /> qu c t , lý lu n quan h qu c t .<br /> <br /> C n nói thêm r ng: trong các nghiên c u g n ây v báo chí truy n thông, các h c gi qu c<br /> t v n ưa ra các cách ti p c n g n v i nh ng trư ng phái chính ( u tính<br /> <br /> n thành t văn<br /> <br /> hóa). ó là “Trư ng phái kinh nghi m (The Empirical school) hay kh o sát<br /> <br /> nh lư ng, t p<br /> <br /> trung vào hi u qu truy n thông trong khi l i coi nh s m r ng n i dung văn hóa mà b n<br /> thân truy n thông<br /> <br /> i chúng chi m lĩnh ư c. Trư ng phái phê bình (The Critical school)<br /> <br /> ti p c n thiên v hư ng tri t h c, nh n m nh s m r ng c u trúc xã h i mà truy n thông<br /> i chúng có v trí. Còn trư ng phái ti p c n t nghiên c u văn hóa (The Cultural studies<br /> approach) l i chú tr ng vai trò truy n thông<br /> <br /> i chúng trong văn hóa và xã h i” [2]<br /> <br /> 2. Ph m ch t ngh nghi p nhà báo qu c t g n v i t m vóc văn hóa<br /> Nhà báo qu c t cho<br /> <br /> n th i i m hi n nay v n ư c quan ni m là g n v i m t qu c<br /> <br /> gia, dân t c nào ó, dù ngoài nghĩa v b o v quy n l i qu c gia, dân t c mình, anh ta tuân<br /> th các giá tr nhân văn, văn hóa ph quát c a nhân lo i, có t m nhìn qu c t , có nhi u<br /> ph m ch t (nh t là ph m ch t ngh )<br /> <br /> t chu n qu c t (chuyên môn, ngo i ng , ki n th c<br /> <br /> n n, phương pháp lu n…). Do g n bó trư c h t v i qu c gia, dân t c g c nên mu n thông<br /> tin cho nư c ngoài, ngư i ngo i qu c bi t v<br /> <br /> t nư c mình, ch c ch n i u trư c tiên nhà<br /> <br /> báo qu c t ph i hi u r t rõ v l ch s phát tri n, văn hóa dân t c mình, nghĩa là ph i gi i<br /> văn hóa<br /> <br /> i ngo i, vì văn hóa là n i dung cao nh t mà thông i p c a truy n thông qu c t<br /> <br /> g i i. B i vì “văn hóa<br /> bày cái<br /> <br /> i ngo i là ho t<br /> <br /> ng văn hóa mang tính ch n l c- qu ng bá, trình<br /> <br /> c áo, h p d n c a văn hóa nư c nhà v i qu c t ” [1, tr.16].<br /> <br /> Ví d nhà báo qu c t c a Vi t Nam ch ng h n, trư c h t c n n m v ng phong t c<br /> t p quán, văn hóa c a ngư i Vi t Nam; hi u rõ s trư ng, s<br /> <br /> o n c a ngư i Vi t Nam,<br /> <br /> sau n a là c n hi u pháp lu t qu c t , thông l qu c t (khi tác nghi p), lu t pháp Vi t<br /> Nam; có ki n th c phông n n văn hóa qu c t t t, n m v ng lĩnh v c mình truy n thông;<br /> hi u tâm lý công chúng<br /> công chúng qu c t hi n<br /> <br /> a bàn, khu v c và nh ng nét l n v tâm lý, s thích, nhu c u…<br /> i. Nhìn chung, nhà báo qu c t c a Vi t Nam ph i n m v ng<br /> <br /> ư ng l i, ch trương, chi n lư c, sách lư c ngo i giao c a<br /> h còn c n thêm các i u ki n như: t t nghi p<br /> <br /> ng và Nhà nư c. Ngoài ra,<br /> <br /> i h c ngo i giao và báo chí ho c t t<br /> <br /> nghi p báo chí và thành th o ngo i ng ; hay t t nghi p<br /> <br /> i h c ngành quan h qu c t và<br /> <br /> th o ngh báo chí; am hi u các ki n th c cơ b n v tri t h c, văn h c (<br /> n i ti ng) l ch s , văn hóa, ngh thu t, âm nh c, v.v..T h c h i rèn luy n<br /> <br /> c các tác ph m<br /> phát huy các<br /> <br /> hopby mang tính văn hóa, nhân văn như bi t àn, hát, v , chơi th thao (năm 1995, t i H i<br /> ngh v thông tin các nư c ASEAN<br /> <br /> Băng C c, h u h t các th tư ng, b trư ng tham d<br /> <br /> u th hi n c c i m b ng vi c t hát hay<br /> hóa – Thông tin nư c ta cũng tham gia<br /> <br /> m àn cho phu nhân hát. B trư ng b Văn<br /> <br /> c thơ nên t o ư c không khí vui v , h u ngh và<br /> <br /> h i nh p cao).<br /> Có th li t kê ra nh ng ph m ch t cơ b n g n v i t m vóc văn hóa cao mà m t nhà<br /> báo qu c t c n áp ng là:<br /> + Luôn suy nghĩ, hành<br /> <br /> ng trên cơ s l i ích qu c gia, dân t c và khéo léo, úng<br /> <br /> m c b o v các giá tr văn hóa ph quát: chân thi n m , hòa bình, văn hóa, nhân văn c a<br /> nhân lo i, có trách nhi m v i c ng<br /> <br /> ng, v i các qu c gia, dân t c khác trên th gi i.<br /> <br /> + Có ý th c thư ng xuyên rèn luy n các k năng nghi p v mà truy n thông qu c t<br /> c n là: Năng l c tác nghi p báo chí hi n<br /> <br /> i; kh năng thu n th c v ngôn ng , ngo i ng ;<br /> <br /> N n t ng ch c ch n v chuyên môn quan h qu c t , ngo i giao. N m v ng nghi p v , có<br /> th ch<br /> <br /> ng, sáng t o trong quá trình truy n thông qu c t ;<br /> <br /> + Bi t dùng s trư ng c a mình,<br /> <br /> c thù chuyên môn, phong cách c a mình<br /> <br /> th<br /> <br /> hi n m t cách h p d n T m vóc dân t c; Truy n th ng dân t c; Tính cách dân t c (thông<br /> qua con ngư i c th là cá nhân nhà truy n thông qu c t ); “nh y c m, ph n x nhanh v<br /> các v n<br /> <br /> mang tính qu c t và ưa ra cách gi i quy t thông minh, m i m , ti n b ” [3,<br /> <br /> tr.123].<br /> + Kh năng làm vi c nhóm gi i, s d ng t t các phương ti n truy n thông qu c t<br /> ( i n tho i qu c t , Fax, máy nh, máy quay hình, thi t l p Web, làm t rơi, m t s thi t b<br /> IT...); khi ti p xúc v i<br /> chúng qu c t ) c n b y t<br /> nhìn, s nghiêm túc, trình<br /> <br /> ng nghi p trong, ngoài nư c và v i công chúng (nh t là công<br /> ư c s chân thành, thân thi n, hòa<br /> <br /> ng, có óc hài hư c, t m<br /> <br /> văn hóa, s l ch lãm, t o ư c ni m tin, hi u bi t l n nhau<br /> <br /> phát huy m i kh năng cho ho t<br /> <br /> ng truy n thông qu c t .<br /> <br /> + C n nói thêm r ng nhà báo qu c t c a Vi t Nam ph i chú ý<br /> công chúng là ngư i Vi t Nam sinh s ng<br /> <br /> c bi t<br /> <br /> n c nhóm<br /> <br /> nư c ngoài, vì s lư ng h ngày càng ông<br /> <br /> (hơn 4 tri u), có vai trò kép (v a là<br /> <br /> i tư ng ti p thu các s n ph m truy n thông qu c t t<br /> <br /> nư c g c, l i v a là c u n i làm lan t a các nh hư ng c a nh ng s n ph m ó t i công<br /> chúng nư c s t i).<br /> Ngoài òi h i v ki n th c n n, ngư i làm báo nhìn chung ph i có k năng nghe, k<br /> năng nói, k năng vi t, k năng giao ti p t t (b ng ti ng b n ng và ngo i ng ).<br /> <br /> iv i<br /> <br /> m i lo i hình báo vi t, báo nói, báo hình, báo tr c tuy n l i có yêu c u riêng cho nhà báo.<br /> Nhà báo qu c t thư ng ph i n m v ng các quy trình, cách t o s n ph m cơ b n sau: tin,<br /> phóng s , ph ng v n, bài ph n ánh, bài phân tích, thư thông i p, bài ph ng v n…; có<br /> ngh thu t giao ti p, ph ng v n; bi t b trí chuyên m c, chuyên trang, chuyên<br /> thu t trình bày makét các t báo, t p chí<br /> <br /> ; ngh<br /> <br /> i ngo i; bài và tin trên phát thanh, truy n hình,<br /> <br /> báo tr c tuy n; qu n lý và kinh doanh báo chí, công tác i u hành tòa so n, phát hành và t<br /> ch c cơ quan truy n thông<br /> <br /> nư c ngoài; công tác b n<br /> <br /> c, x lý ph n h i c a công chúng<br /> <br /> (nh t là công chúng qu c t )… v.v.<br /> i v i nhà báo qu c t , ngoài ki n th c chuyên sâu v báo chí truy n thông, ngo i<br /> ng , văn hóa<br /> <br /> i ngo i... còn ph i n m v ng lý lu n quan h qu c t<br /> <br /> th gi i, khu v c, quan h các nư c m t cách khoa h c, úng<br /> <br /> giúp h hi u ư c<br /> n, d dàng, nh m tác<br /> <br /> nghi p hi u l c, hi u qu . Có nh ng quan ni m, lu n thuy t r t cơ b n thu c v các ch<br /> nghĩa mà nhà truy n thông qu c t c n ph i nghiên c u k lư ng, v n d ng thích h p.<br /> <br /> ó<br /> <br /> là ch nghĩa hi n th c (Realism), ch nghĩa a nguyên (Pluralism) và ch nghĩa toàn c u<br /> (Globalism) [4, tr.21-29]. Xin ư c gi i thi u ôi nét v các ch nghĩa này:<br /> Ch nghĩa hi n th c: ưa ra các gi<br /> <br /> nh: 1) ơn v phân tích: Các qu c gia là nh ng<br /> <br /> ch th chính nên lý lu n quan h qu c t nghiên c u m i quan h gi a các ơn v /qu c gia<br /> ó; 2) Ch th : Qu c gia coi là ch th<br /> <br /> ơn nh t; 3)<br /> <br /> ng l c c a hành vi: Qu c gia là ch<br /> <br /> th duy lý tìm cách t i a hóa l i ích, m c tiêu dân t c c a mình k c trong chính sách<br /> <br /> i<br /> <br /> ngo i (Các quan ni m này ư c áp d ng trong lý thuy t trò chơi (Game theory) và lý<br /> thuy t răn e (Deterrent theory); 4) Các v n<br /> quan tr ng nh t.<br /> <br /> quan tâm: Nh ng gì thu c an ninh qu c gia là<br /> <br />