Phân biệt phương pháp hỏi đáp với phương
pháp phỏng vấn nhanh
Ngày nay, việc đổi mới phương pháp giảng dạy đang được xem
là một giải pháp quan trọng nhằm nâng cao chất lượng trong dạy
học. Bên cạnh phương pháp thuyết trình - vốn được coi là truyền
thống và chủ đạo đã xuất hiện nhiều phương pháp mới được thử
nghiệm có hiệu quả như phương pháp làm việc nhóm, phương
pháp sàng lọc, phương pháp tình huống, phương pháp phỏng
vấn nhanh, phương pháp hỏi đáp. Trong đó, phương pháp phỏng
vấn nhanh và hỏi đáp là những phương pháp khá quen thuộc với
nhiều giáo viên,chúng được sử dụng kết hợp với nhiều phương
pháp khác nhằm kích thích sự năng động, sáng tạo, tạo ra sự
hứng khởi, nhiệt tình của học viên, huy động được các kĩ năng
tư duy, phân tích và trình bày của học viên, làm thay đổi không
khí lớp học. Giữa hai phương pháp này có nhiều điểm tương
đồng nên rất dễ gây ra nhầm lẫn cho giảng viên trong quá trình
thực hành giảng dạy. Do vậy, chỉ ra những đặc điểm rieng có
của từng phương pháp là điều nên làm, từ đó giúp giảng viên sử
dụng chúng một cách hợp lý và hiệu quả hơn. Sửa đây, chúng
tôi xin giới thiệu những điểm khác nhau cơ bản giữa hai phương
pháp nói trên.
1. Phương pháp hỏi đáp:
Thực chất phương pháp hỏi đáp là một hình thức trao đổi trên
lớp, tuy nhiên việc thực hiện nó phải theo một trình tự nhiều
bước và được thực hiện dưới nhiều hình thức như giảng viên
hỏi, học viên trả lời, học viên hỏi, giảng viên trả lời, hay là
giảng viên và học viên cùng trao đổi…Qua hỏi đáp, học viên có
cơ hội thể hiện quan điểm của mình để cùng trao đổi, thảo luận
với nhau hoặc với giảng viên về một vấn đề. Và cũng thông qua
hỏi đáp, giảng viên đánh giá được kiến thức, năng lực của
người học để tìm ra được phương pháp chuyển tải nội dung cho
phù hợp với tong đối tượng.
Phương pháp hỏi đáp được thực hiện theo các bước cơ bản như
sau:
Thứ nhất, giảng viên đưa ra câu hỏi. Trứơc khi đưa ra câu hỏi,
giảng viên cần phảI định hướng vào nội dung bài giảng để giúp
học viên định hình được vấn đề để suy nghĩ và đưa ra câu trả lời.
Câu hỏi phải phù hợp với nội dung mà giảng viên vừa định
hướng, mức độ khó của câu hỏi thì tuỳ vào đối tượng người học
và nên đưa ra những câu hỏi mở để học viên có điều kiện trao
đổi, tranh luận với nhau. Việc giảng viên đưa ra câu hỏi như thế
nào là bước quan trọng đánh giá mức độ thành công của phương
pháp (vì nếu câu hỏi quá đơn giản, câu hỏi đóng thì cuộc trao
đổi sẽ ít sôI nổi và nhanh chóng kết thúc).
Thứ hai, để thời gian cho học viên suy nghĩ và trả lời. Sau khi
câu hỏi được đưa ra, giảng viên phải dành thời gian nhất định
cho học viên suy nghĩ, thời gian dài hay ngắn là tuỳ vào mức độ
câu hỏi. Khi thời gian suy nghĩ đã kết thúc, nếu không có ý kiến
nào được đưa ra thì giảng viên nên có những câu nói khích lệ
lòng nhiệt tình và hăng hái của học viên hoặc giảng viên có thể
gọi đích danh một học viên trả lời.
Thứ ba, bình luận, trao đổi về các câu trả lời (giữa các học viên
hoặc là giảng viên thực hiện). Sau khi học viên đưa ra ý kiến,
dù đúng dù sai thì mỗi câu trả lời đều là những ý kiến đóng góp
quan trọng nên người giảng viên phải có lời cảm ơn, động viên
đối với họ. Nhiệm vụ của người giảng viên lúc này là có thể
bình luận trực tiếp về ý kiến của học viên hoặc mời học viên
khác nhận xét về câu trả lời vừa rồi. Trong phương pháp hỏi
đáp, đây là bước làm sôi nổi không khí của lớp học. Do vậy,
giảng viên cần phải khuyến khích sự tham gia nhiệt tình của
nhiều học viên trong lớp. Tuy nhiên, khi học viên đưa ra những
câu trả lời sai thì giảng viên phảI sửa lại, định hướng lại cho học
viên một cách khéo léo để tránh sự e ngại của học viên khi trả
lời các câu hỏi trên lớp.
Thứ tư, giảng viên đánh giá, đưa ra kết luận. Để việc trao đổi đạt
được mục tiêu thì việc giảng viên phải tổng hợp, đánh giá được
ý kiến trả lời là bước không thể thiếu. Giảng viên phải đưa ra
được những kết luận, những câu trả lời tổng kết cho câu hỏi,
việc này có thể thực hiện bằng việc vừa nói , vừa ghi những câu
trả lời chính lên bảng để học viên tiện theo dõi và nắm bắt được
nội dung của câu hỏi.
Những điểm cần lưu ý khi sử dụng phương pháp hỏi đáp.
Phương pháp hỏi đáp cũng giống như những phương pháp khác,
đều có những ưu điểm và hạn chế, vấn đề đặt ra là giảng viên
cần phải phát huy đựơc các ưu điểm và khắc phục được các hạn
chế. Để làm được điều này thì khi áp dụng phương pháp hỏi
đáp, cần phải quan tâm đến những vấn đề sau đây:
Một là, phảI đáp ứng được các yêu cầu để sử dụng phương pháp
như: yêu cầu đối với người đạy và người học. Đối với người dạy
thì phảI lựa chọn được câu hỏi phù hợp với nội dung bài giảng,
đối tượng học viên; người giảng viên phảI thật khéo léo, linh
hoạt trong các tình huống khi đối diện với học viên, nhất là
những khi học viên e ngại, không muốn trả lời hay khi họ trả lời
sai; giảng viên phảI bao quát được toàn bộ lớp học cả về nội
dung trao đổi và không khí trong lớp học để tránh tình trạng
cuộc trao đổi trở thành cuộc tranh cãI gay gắt; giảng viên phảI
có kĩ năng tổng hợp, phân tích tốt đồng thời sự dụng nhuần
nhuyễn các phương pháp khác khi cần thiết.
Còn đối với người học, thì sự tham gia đóng góp ý kiến của
người học là một phần quyết định sự thanh công của phương
pháp, do đó yêu cầu người học phảI có sự tham gia tích cực,
phải có khả năng tư duy, khả năng phân tích và khả năng trình
bày, tránh tình trạng người học thụ động nghe một chiều.
Ngoài ra, để sử dụng phương pháp hỏi đáp thành công thì còn có
một số yêu cầu khác nữa, chẳng hạn việc bố trí vị trí ngồi của
học viên trong lớp học cũng phải hợp lý, giúp cho giảng viên có
thể di chuyển hợp lý, đến được vị trí của từng học viên hoặc về
cơ sở vật chất, với các lớp đông thì phải có đầy đủ micro cho cả
giảng viên và học viên, có bảng, có phấn…
Hai là, phải biết khuyến khích người học cùng tham gia trao đổi:
khuyến khích, động viên những học viên chưa nhiệt tình tham
gia vào hoạt động chung của lớp dưới nhiều hình thức, như đưa
ra những câu hỏi cụ thể hoặc đưa ra những gợi ý và chỉ định
đích danh những học viên đó trả lời câu hỏi.
Ba là, giảng viên phải kiểm soát và làm chủ lớp học. Công tác
quản lý lớp phảI tốt để tránh tình trạng hỗn loạn của lớp khi trao
đổi quá sôi nổi, có thể bằng nhiều cách như yêu cầu lớp trật tự,
nhắc nhở các học viên khi muốn trả lời những câu hỏi phải xin
phép và được sự đồng ý của giảng viên hay khi học viên đưa ra
những câu trả lời trái ngược nhau, không đúng thì giảng viên
phải định hướng lại…
Bốn là, tìm các học viên hăng hái phát biểu trước. Sau khi câu
hỏi được đưa ra và hết thời gian nghiên cứu mà không khí trao
đổi của lớp học vẫn trầm lắng thì người giảng viên phải biết tìm
những học viên có tinh thần hăng hái, nhiệt tình pháp biểu trước.
2. Phương pháp phỏng vấn nhanh:
Như trên đã nói, giữa phương pháp phỏng vấn nhanh và phương
pháp hỏi đáp có nhiều điểm tương đồng, như là trong thao tác
các bước thực hiện, những điểm cần lưu ý khi sử dụng phương
pháp ... Tuy nhiên, về nội dung phương pháp phỏng vấn nhanh
khác với phương pháp hỏi đáp ở những điểm cơ bản sau.
Bước một: giảng viên đặt câu hỏi.
ở bước này, nếu chỉ nhìn về hình thức ta thấy không có gì khác
so với phương pháp hỏi đáp, song về tính chất thì việc đặt câu
hỏi của giảng viên ở phương pháp phỏng vấn nhanh khác câu
hỏi ở phương pháp hỏi đáp. Thông thường các câu hỏi trong
phương pháp hỏi đáp dùng để giảI quyết một vấn đề lớn thuộc
nội dung bài giảng. Còn câu hỏi đựơc nêu ra ở phương pháp
phỏng vấn nhanh chủ yếu để khơi gợi vấn đề nên cần đơn giản,
ngắn gọn. Yêu cầu giảng viên đặt câu hỏi phải cụ thể, sát với nội
dung bài giảng.
Bước hai, để thời gian cho học viên suy nghĩ.
Do tính chất câu hỏi đặt ra là đơn giản, không quá khó nên
thông thường sau khi nêu câu hỏi, giảng viên phải dành một thời
gian nhất định khoảng vài ba phút để cho học viên suy nghĩ đưa
ra các ý kiến trả lời.
Bước ba, học viên trả lời.
Khi thời gian suy nghĩ đã kết thúc, giảng viên có thể yêu cầu các
học viên lần lượt trả lời. Nếu trong lớp không có ý kiến nào
được đưa ra thì giảng viên có thể mời đích danh một số học viên
đưa ra quan điểm của mình.
Giống như các phương pháp khác, áp dụng phương pháp phỏng
vấn nhanh có nhiều thuận lợi và khó khăn nhất định. Về thuận
lợi, phương pháp này có thể sử dụng nhiều lần trong một bài
giảng, sử dụng ở mọi giai đoạn của bài giảng, hơn thế nữa là
phương này làm cho học viên tham gia tích cực vào nội dung bài
giảng. Khó khăn nổi trội nhất của phương pháp này là học viên
rất ngại nói khi giảng viên đưa ra vấn đề; còn giảng viên thì
chưa nắm chắc được đối tượng của mình là ai, trình độ như thế
nào, để đặt câu hỏi cho phù hợp…
Để sử dụng phương pháp phỏng vấn nhanh có hiệu quả, người
giảng viên cần lưu ý những điểm cơ bản sau:
Thứ nhất, câu hỏi đưa ra phải hết sức cụ thể, không quá khó.
Thứ hai, sau khi nêu cầu hỏi, phải danh thời gian cho học viên
suy nghĩ.
Thứ ba, phải mời được nhiều học viên trả lời.
Thứ tư, khi hỏi học viên phảI tiến hành nhanh để hỏi được nhiều
người, càng nhanh càng tốt (càng được nhiều người tham gia trả
lời, kích hoạt được ý thức xây dựng bài của nhiều người).
Thứ năm, giảng viên không bình luận ý kến trả lời của học viên
về đúng hay sai, và cũng không yêu cầu học viên phải nhận xét
về câu trả lời.
Tóm lại, trên đây là những nội dung cơ bản của phương pháp
phỏng vấn và phương pháp hỏi đáp nhanh. Qua nội dung trên
cho thấy mặc dù giữa hai phương pháp này có nhiều điểm tương
đồng nhưng về cơ bản chúng là khác nhau. Phương pháp phỏng
vấn nhanh, giảng viên hỏi, học viên trả lời và giảng viên không
bình luận về câu trả lời. Còn phương pháp hỏi đáp thì giảng viên
và học viên có thể vừa hỏi vừa trả lời, cùng trao đổi về chủ để
nhất định. Nghĩa là có sự trao đổi giữa học viên và giảng viên
hoặc giữa học viên với học viên nhưng vẫn phảI trở về nội dung
ban đầu đã nêu ra và giảng viên có kết luận, đánh giá về ý kiến
trả lời của học viên hoặc mời học viên khác có ý kiến đánh giá./.
