ế ộ ỏ ủ ứ ơ ể ề ộ   Đ  bài: Có th  xem bài th  Lai Tân là b c tranh thu nh  c a cái ch  đ  xã h i

ưở ớ ượ ơ ể ỏ ậ T ng Gi ạ i Th ch đ c không? phân tích bài th  đ  làm sáng t ể  lu n đi m trên

Bài làm

ậ ồ ượ ế ợ ừ ế ố ữ ệ ủ Nh t kí trong tù c a H  Chí Minh đ c k t h p t hai y u t ự    "tr  tình" và "hi n th c".

ơ ể ệ ế ố ữ ữ ộ Lai Tân là m t trong nh ng bài th  th  hi n rõ nh ng y u t ộ  đó. Nó là m t thành công

ế ợ ệ ả ự ứ ẽ ủ c a Bác trong vi c k t h p bút pháp t th c và trào phúng v  nên b c tranh th i s  v ờ ự ề

ế ộ ộ ưở ớ ch  đ  xã h i T ng Gi ạ i Th ch.

ớ ư ườ ờ ạ ư ạ ộ V i t cách là ng ủ i th  kí trung thành c a th i đ i, Bác đã ghi l i m t cách khách quan

ữ ả nh ng c nh:

ưở ố Giam phòng ban tr ng thiên thiên đ

ả ưở ả ạ C nh tr ng tham thôn gi ề i ph m ti n

ưở ệ ự ệ Huy n tr ng thiêu đăng bi n công s

ươ ả ớ ự ể ẳ ặ ọ ộ ố Khác v i Tú X ng trong hoàn c nh t do nên có th  th ng tay đ p vào m t b n th ng tr ị

ữ ờ nh ng cái tát giáng tr i:

Ở ố ậ ắ ph  Hàng Song th t l m quan

ố ị Thành thì đen k t, Đ c thì lang

ợ ạ ồ ố Ch ng chung v  ch  kìa cô B

ậ ạ ọ D u l y quan xin n  chú Hàn

ắ (L m quan)

ể ỉ ị ằ ồ ọ ố ỉ ế H  Chí Minh ch  có th  m a mai, châm bi m sâu cay b n th ng tr  b ng ngòi bút trong

ế ậ ừ ữ ề ặ ả hoàn c nh tù đày, gông xi ng. T  cái m t bên ngoài đ n t n cùng nh ng ngóc ngách bên

ứ ầ ủ ộ ữ ả ẫ ố ố ị trong c a b  máy th ng tr  Trung Hoa qu c dân đ ng đã ch a đ y nh ng mâu thu n. Tác

ả ươ ể ề ặ ưở ớ gi ư  Lai Tân đ a ra ba g ủ ộ ng m t đi n hình c a b  máy chính quy n T ng Gi ạ   i Th ch

ưở ưở ệ ưở ứ ưở ủ đó là: "Ban tr ả ng", "c nh tr ng", "huy n tr ng". Cái ch c "tr ọ ng" c a h  khá oai

ủ ọ ầ ấ ấ ự ư ấ ổ ệ ệ ầ v , đ y uy l c, nh ng vi c làm c a h  đ y khu t t ơ ấ   t, b t chính. Khuôn kh  bài th  r t

ư ắ ọ ữ ặ ưở ơ ầ ng n g n nh ng l ạ ượ i đ ế c đ t liên ti p ba ch  "tr ng" trong ba câu th  đ u là s  "c ự ố

ệ ự ể ủ ặ ủ ữ ấ   tình" dùng phép l p c a Bác trong vi c d ng lên nh ng chân dung tiêu bi u c a giai c p

ộ ứ ờ ự ơ ỗ ố ố ộ ị ổ   th ng tr . Ba câu th  ­ m i câu là m t b c tranh s ng đ ng mang tính th i s  nóng h i,

ẽ ằ ứ ứ ả ạ ấ ậ ế ừ chân th t đ n t ng chi ti ế ượ t đ c v  b ng nét bút bình th n, l nh lùng. B c th  nh t bày

ướ ắ ọ ườ ả ộ ưở ứ ạ ra tr c m t m i ng i là hình  nh m t "ban tr ng nhà lao chuyên đánh b c". B c th ứ

ả ưở ị ả ạ ưở ả hai là hình  nh "c nh tr ề ng tham lam ăn ti n ph m nhân b  gi ả i". C  ban tr ả   ng và c nh

ưở ậ ấ ắ ự ủ ộ ầ ẫ ữ ụ ề tr ữ   ng đ u là nh ng công c  thi hành pháp lu t r t đ c l c c a cái xã h i đ y r y nh ng

ữ ế ể ệ ấ ấ ỉ ậ b  l u, x u xa. Chúng khoác trên mình chi c áo "công lí" đ  làm nh ng vi c "b t công lí"

ộ ườ ứ ế ế ưở ủ m t cách th ng xuyên h t ngày này đ n ngày khác. Ch c "tr ng" c a chúng đã to, s ự

ạ ầ ủ ế ạ ơ ườ ậ ộ ừ ớ ph m pháp c a chúng còn l n h n ngàn v n l n. Ti ng c i trào l ng b t lên t ị  ngh ch

ế ạ ắ ớ ưở ưở ả c nh đó. Tho t tiên, m i nh c đ n "ban tr ả ng", "c nh tr ng" thi ế ưở t t ữ   ng đó là nh ng

ườ ầ ự ự ấ ự ư ả ạ ẩ ắ ẳ ng i c m cân n y m c ch c h n ph i công minh, trong s ch nh ng ta th c s  b t ng ờ

ế ắ ớ ữ ể ẳ ọ ố khi bi t chúng ch ng qua là nh ng con m t dân, gây r i, b t b  dân đ  mà tham nhũng, c ờ

ể ự ặ ề ấ ượ ạ b c. Chúng m n cái danh đ  t đ t ra cho mình cái quy n thích làm gì thì làm. Đ t Lai

ưở ưở ưở ộ ố ừ ư ớ Tân có ban tr ả ng, c nh tr ng t ậ   ng ch ng cu c s ng bình yên nh ng tr  trêu thay tr t

ượ ả ầ ẫ ậ ẫ ữ ễ ạ ả ự t an ninh không đ ữ   c đ m b o, nh ng vi ph m pháp lu t v n di n ra đ y r y mà nh ng

ầ ố ị ở ẻ ầ ữ ữ ầ ộ ẻ ứ k  đ ng đ u b  máy th ng tr ệ    Lai Tân cũng chính là nh ng k  c m đ u nh ng chuy n

ự ườ ạ ơ ữ ữ ạ ộ ậ ạ ph m pháp đó. N c c i thay, nhà tù là n i giam gi ẻ  nh ng k  ph m t i v y mà l i chính

ơ ể ộ ơ ả ẫ ơ ả ể ị ể ề ấ ạ ộ là n i đ  t i ph m có th  th nh hành r ng rãi nh t, tiêu bi u h n c , nhi u h n c  v n là

ờ ạ ữ ạ ạ ấ ố ỗ ị ị ộ t i ph m c  b c mà chính giai c p th ng tr  nhà lao cũng là nh ng "đ  ph m". Cái ngh ch

ạ ở ắ ộ ượ ự ệ ạ ả c nh "đánh b c ngoài quan b t t i, trong tù đ ố   c đánh b c công khai" là hi n th c th i

ủ ưở ớ ể ủ ậ ượ ạ nát c a nhà tù T ng Gi i Th ch không th  ph  nh n đ c.

ấ ướ ố ư ế ậ ệ ấ ộ ưở C p d i s ng và hành đ ng bê tha, tàn ác nh  th , v y mà c p trên ­ huy n tr ẫ   ng ­ v n

ộ ỉ ủ ệ ế ả ứ đêm đêm "chong đèn lo công vi c". M c đ  m a mai, châm bi m c a tác gi ầ    tăng d n.

ướ ủ ữ ứ ứ ề ơ ộ ơ ướ ừ Kích th c c a nh ng b c tranh v  sau to h n, r ng h n b c tr ộ   c. T  chân dung m t

ưở ỏ ẹ ớ ộ ưở ban tr ạ ng trông coi m t ph m vi nhà tù nh  h p t ộ ả i m t c nh tr ộ ị   ả ng cai qu n m t đ a

ậ ớ ệ ộ ơ ưở ị ộ ả ộ ế ph n l n h n đ n m t huy n tr ề ủ   ớ ng cai tr  m t vùng r ng l n và bao quát c  quy n c a

ưở ưở ứ ứ ệ ả ưở ban tr ả ng c nh tr ở ng. B c tranh th  ba m  ra hình  nh "Huy n tr ệ   ng thiêu đăng bi n

ưở ư ự ệ ẫ ớ ạ ự ẻ công s ' v  ngoài t ng m u cách, sát sao v i "công vi c" nh ng th c ra l i là m t k ộ ẻ

ệ ế ấ ướ ữ ạ quan liêu, vô trách nhi m, không bi t tay chân, c p d ữ   i làm nh ng gì, ph m pháp nh ng

ị ứ ụ ậ ơ ở ộ ữ ả ỉ ạ gì. Câu th  ph m lu t "nh  t l c phân minh" m t ch  "công". Bao m a mai, đ  kích sâu

ữ ệ ộ ồ ưở ượ ệ cay d n nén vào m t ch  "công" đó. Huy n tr ệ   ng "lo công vi c" hay là m n "vi c

ộ ấ ể ạ ệ ố   công" đ  t o m t t m bình phong che cho mình "lo vi c riêng", "chong đèn" hút thu c

ệ ả ặ ữ ữ ụ ằ ơ ỏ phi n? Tác gi đ t ch  "đăng" chính gi a câu th  không nh m m c đích t a sáng chân

ệ ưở ố ậ ế ả ằ ố ủ ộ ố ị dung huy n tr ng mà nh m đ i l p, ph n chi u cái t i tăm c a b  máy th ng tr  Lai

ề ưở ớ ạ ệ ố Tân (nói riêng), h  th ng chính quy n T ng Gi i Th ch (nói chung).

ử ỏ ữ ự ạ ấ ở ả ờ ẫ ở ố Gi a th c tr ng  y, th  h i bình yên đâu? Câu tr  l i là: Bình yên v n ch n Lai Tân

này!

ờ ấ ẫ Tr i đ t Lai Tân v n thái bình

ả ờ ấ ờ ế ứ ế ườ ọ ử ườ ế ờ Câu tr  l i b t ng  đ n m c khi n ng i đ c ngã ng a ng i. Thì ra là th ! L i bình giá

ượ ạ ớ ấ ả ữ ụ ủ ề ỗ ưở ớ đã đi ng ố t c  nh ng m c ru ng, th i nát c a chính quy n T i v i t c l ng Gi ạ   i Th ch

ượ ở ừ ờ ộ ờ ẽ ạ ả đ ơ c ph i bày trên. T  l i bình giá đó đã vút lên m t l i đã kích m nh m . Tác gi Lai

ắ ả ộ ấ ế ế ề ấ ậ ầ ồ ỉ Tân đã k t lu n đ y châm bi m, m a mai s c s o và r t hùng h n v  cái xã h i  y. Th ủ

ượ ủ ế ậ ườ ẫ pháp nói ng c c a Bác đã làm b t ra ti ng c ờ ấ i trào phúng. "Tr i đ t Lai Tân v n thái

ữ ẫ ỉ ộ ư ủ ế ậ ườ ộ bình". Đúng v y! Nh ng ch  m t ch  "v n" ("y") cũng đ  "đi ng ng i". M t cái bĩu môi

ườ ắ ầ ừ ữ ẫ ấ ệ ậ ẩ ộ ọ ộ dài, m t cái c ỉ i kh y, m t gi ng m a kéo dài b t đ u t ch  "v n"  y. Ngh  thu t nâng

ậ ạ ậ ạ ượ ử ụ ệ ở ấ cao ­ qu t m nh, nâng càng cao ­ qu t càng m nh đ c Bác s  d ng r t công hi u câu

ơ ố ỉ ườ ọ ộ ấ th  cu i bài này đã lay t nh ng i đ c nhìn sâu vào xã h i  y mà xem xét, đánh giá đúng

ấ ủ ư ự ể ể ấ ầ ấ   th c ch t c a nó. Nh  con đà đi u th y nguy hi m là húc đ u vào sâu trong cát, giai c p

ố ị ở ấ ưở ấ ằ ổ ớ th ng tr ờ ấ  Lai Tân th y tr i đ t thái bình là t ng th y yên  n chúng b ng lòng v i cách

ờ ằ ả ỉ ả ố ấ thái bình đó mà không ng  r ng đó ch  là c nh thái bình gi ứ ấ    d i, trong đó ch t ch a r t

ể ệ ự ề ấ ề ể ệ ố ế ứ   nhi u sóng gió, hi m nguy. Đi u  y cũng th  hi n s  ngu d t, vô trách nhi m h t s c

ẻ ạ ứ ủ ệ ấ ố ủ ọ c a b n chúng. Ba b c tranh ­ ba chân dung c a ba k  đ i di n cho giai c p th ng tr  ch ị ế

ớ ạ ạ ớ ộ ứ ớ ộ ớ ộ ưở đ  T ng Gi i Th ch ghép l ầ   i v i nhau thành m t b c tranh l n ­ m t chân dung l n đ y

ậ ẽ ườ ẹ ề ệ ả ộ ố ớ ủ ọ đ , tr n v n v  xã h i Trung Hoa qu c dân đ ng. V i "ngh  thu t v  đ ồ   ng tròn đ ng

ả ẽ ượ ộ ứ ệ ộ ộ ơ tâm", tác gi Lai Tân đã v  đ ỗ c m t b c tranh sinh đ ng m i lúc m t toàn di n h n ch ế

ộ ưở ớ ộ ừ ạ ệ ộ ố ộ ỉ ộ đ  xã h i T ng Gi i Th ch. Nhà "d t t nóc d t xu ng" ch  qua m t huy n Lai Tân mà

ỉ ậ ủ ộ ưở ố ượ ơ ả ả ộ ặ c  b  m t th i nát, b  l u c a xã h i T ng đ c ph i bày. Tác gi ủ ị  đã ph  đ nh tri ệ ể  t đ

ị ấ ủ ạ ả ấ ấ ố ố ượ ậ ằ ậ t n g c giai c p th ng tr   y. Cái "lo n" c a m nh đ t Lai Tân đ c tô đ m b ng màu

ố ủ ữ ủ ệ ấ ấ xám, màu t i c a nh ng bê tha, x u xa, vô trách nhi m, r t quan liêu c a văn võ bá quan.

ế ơ ượ ờ ấ ự ư ể ằ Và h n th , nó đ c "trang trí" b ng s  "thái bình" nh ng ai cũng hi u tr i đ t Lai Tân

ư ế ơ ủ ế ồ ố ố ơ "thái bình" nh  th  nào. Cách k t thúc bài th  c a H  Chí Minh gi ng l i th  trào phúng

ủ ề ơ ố ệ ươ ư ễ truy n th ng c a các nhà th  trào phúng Vi t Nam nh  Tú X ng, Nguy n Công Tr , H ứ ồ

ươ ấ ồ ườ ươ ữ ờ ậ Xuân H ng... đ ng th i đ m ch t humour (gây c ủ i) c a ph ng Tây. Hai ch  Lai Tân

ườ ư ệ ầ ộ ơ ỉ ự ả d ng nh  không ch  là m t tên huy n đ n thu n mà t ộ ớ    b n thân nó đã mang m t l p

ả ậ ủ ệ ấ ả ấ ớ nghĩa là m nh đ t m i, sáng s a, bình yên. Và qu  th t, huy n Lai Tân r t bình yên ­ bình

ư ư ở ư ư ư ự ệ ạ ậ yên "nh  x a". Nh ng "nh  x a" ể    đây nghĩa là s  trì tr , là ch m ch p không phát tri n

ư ư ề ổ ữ ề ấ ố ỉ ậ   đã thành truy n th ng; "nh  x a" là không h  đ i thay, là duy trì nh ng cái x u xa, b  l u

ướ ế ộ ưở ự ế ả ồ ủ c a ngày tr c. H  Chí Minh đã đ  kích tr c ti p và khách quan ch  đ  T ứ   ng, do đó s c

ế ệ ủ ế ẽ ạ ấ ố t cáo, châm bi m c a nó r t m nh m , quy t li ế   ữ t. Bác đã giáng nh ng đòn liên ti p,

ộ ấ ế ả ở ế ị chính xác vào xã h i  y khi n nó ph i "quăn lên" nhát đòn quy t đ nh có tên là "thái

bình".

ả ỉ ở ở ấ ủ ề ậ ơ Không ph i ch Lai Tân mà r t nhi u bài th  khác c a Nh t kí trong tù, Bác cũng đã

ộ ưở ế ắ ớ ư ả ế ạ ổ ả đ  kích châm bi m sâu s c xã h i T ng Gi i Th ch nh  Tr ng binh gia quy n, Đ , Đ ổ

ữ ẻ ẳ ạ ph m... Đó là "nh ng ngón đòn trào phúng thâm thúy mà Bác đã đánh th ng vào k  thù,

ế ộ ấ ế ầ ườ ướ ế ắ ườ ệ ủ ạ v ch tr n cái vô lí, tàn t " c a ch  đ   y khi n "ta c i ra n c m t". Ti ng c i trào

ừ ậ ữ ừ ệ ế ấ ả ả ấ ộ l ng c t lên v a tr  tình, v a đ m ch t trí tu  khi n ta tho i mái, h  hê.

ớ ớ ươ ướ ộ ế ừ ườ ộ ợ Ta ch t nh  t i Tú X ng ngày tr c cũng t ng có m t ti ng c ư ế i trào l ng nh  th :

ủ ườ ượ ấ Tri ph  Xuân Tr ng đ c m y niên

ờ ờ ạ ấ Nh  tr i h t  y cũng bình yên

(Đùa ông ph )ủ

ườ ơ ệ ự ủ ấ ầ ộ ồ ế Ti ng c i dân t c đã th m nhu n trong th  hi n th c trào phúng c a H  Chí Minh mà

ừ ằ ấ ọ ộ ơ ố càng đ c ta càng th y nó sâu cay. Lai Tân là m t bài th  cũng n m trong s  đó. V a có ý

ấ ắ ả ự ừ ệ ế ố ộ nghĩa hi n th c chân xác, v a mang tính chi n đ u s c s o; t ế  cáo châm bi m cao đ , bài

ộ ưở ể ề ơ ớ ể ạ ơ ồ th  đã giúp ta hi u thêm v  xã h i T ng Gi ủ   i Th ch và hi u h n tâm h n tài năng c a

Bác .