1
Chng 1.
KHÁI NIM VÙNG VEN B VÀ QUN LÝ TNG
HP VÙNG VEN B
Vùng ven b luôn là nơi c con ngi quan tâm do ngun tài nguyên ca nó. ây là
nơi có vùng ng bng màu m và tài nguyên bin phong phú, vùng ven b cng là nơi d
dàng cho s tip cn ca th trng quc t. Nó to ra không gian sng, các tài nguyên sinh
vt và phi sinh vt cho các hot ng ca con ngi và có chc nng iu hoà i vi môi
trng t nhiên cng nh môi trng nhân to.
Vùng ven b là trng tâm ca nhiu ngành kinh t quc gia, là nơi mà phn ln các hot
ng v kinh t, xã hi din ra và cng là nơi mà tác ng ca các hot ng này nhiu nht.
i vi nhng nc có vùng b, hơn mt na dân s sng ti ây và tm quan trng ca vùng
ven b còn gia tng trong tơng lai do s gia tng không ngng ca vic di dân t các vùng
sâu trong lãnh th ti ây. Do vy, không ngc nhiên khi có s xung t sâu s c gia nhu cu
tiêu dùng hin nay i vi tài nguyên và vic !m b!o cho vic tiêu th" tài nguyên ó trong
tơng lai. Trong mt s quc gia, s xung t ó ã t n mc nguy cp do phn ln vùng
ven b ã b ô nhim do các ngun khác nhau. Rt nhiu hot ng phát trin ô th, công
nghip và nông nghip trên vùng ven bin là nm trong vùng t ngp nc ven bin có nng
sut cao và các d án phát trin ang làm bin i h sinh thái ven bin trên mt qui mô rt
ln. Nc th!i t hu ht các ô th và khu công nghip trên th gii  trc tip vào bin
ho#c gián tip qua các h thng sông mà không c x$ lý ho#c x$ lý rt ít. Ngh cá b sa sút,
t ngp nc b khô, các rn san hô b phá hy, các bãi bin b xung cp,...
 các vùng ven b c duy trì và b!o v, cn ph!i có hành ng hiu qu! và kp thi.
 gi!i quyt cho yêu cu này, mt h thng qu!n lý ã c hình thành: Qu!n lý tng hp
vùng ven b: (ICZM, Integrated Coastal Zone Management).
Qu!n lý tng hp vùng ven b (QLTHVB) có th cho phép gi!i quyt các vn  n!y
sinh trong phát trin nh:
•
Tng dân s % vùng ven bin, ô th hoá, cnh tranh t ai, ngun nc và các vn
 liên quan n ô nhim.
•
S dâng cao ca mc nc bin làm cho nhiu quc gia ven bin d b !nh h%ng
ca l"t li và e da cuc sng và các hot ng kinh t.
•
Qu!n lý tài nguyên kém làm tng phm vi !nh h%ng và tính khc lit ca các tai
bin thiên nhiên nh bão l"t, xói l% b bin,... i vi cuc sng và dân c.
•
Tài nguyên b khai thác quá mc và s$ d"ng không hp lý, ví d" nh vn  khai
thác cn kit các loài thu& h!i s!n, khai thác san hô làm vt liu xây dng, phá rng
ngp m#n  nuôi tôm.
I. Khái nim vùng ven b
Hu ht các hng d'n QLTHVB c xut b!n u ng ý rng vùng ven b là khu
vc có giao din khá h(p gia bin và t lin. ó là nơi các quá trình sinh thái ph" thuc vào
s tác ng l'n nhau gia t lin và bin, các tác ng này din ra khá phc tp và nhy
c!m.
Vùng ven b thng c hiu nh là nơi tơng tác gia t và bin, bao gm các môi
trng ven b cng nh vùng nc k cn. Các thành phn ca nó bao gm các vùng châu
th, vùng ng bng ven bin, các vùng t ngp nc, các bãi bin và cn cát, các rn san
hô, các vùng rng ngp m#n, m phá, và các #c trng ven b khác. Khái nim vùng ven b
thng c xác nh mt cách tùy tin, hơi khác nhau gia các quc gia và thng da vào
gii hn pháp lý và ranh gii hành chánh. Ngoài ra, còn có nhng sai khác v a vn
2
(physiography), sinh thái và kinh t gia các vùng khác nhau, do ó không có mt nh ngh)a
c chp nhn rng rãi v vùng ven b. Thay vào ó, có nhiu nh ngh)a b sung ph"c v"
cho nhng m"c ích qu!n lý khác nhau, trong ó vn  ranh gii cn c xem xét. Ví d" %
mt s nc Châu Âu, vùng ven b m% rng ra ti vùng lãnh h!i, mt s nc khác thì ly
ng *ng sâu làm gii hn. Còn v ranh gii t lin thì cng rt mơ h do tác ng ca
bin vào khí hu có th vào n vùng ni a bên trong cng nh vùng ng bng ngp l"t
rng ln.
Vn  ranh gii vùng ven b có th c xác nh mt cách thc t bao gm các khu
vc và các hot ng liên quan n vn  qu!n lý mà chơng trình s+ nh m vào. Trong nhiu
trng hp, ranh gii vùng t và bin c chn thng có mt kho!ng cách nht nh vi
mt mc t nhiên ch*ng hn nh là mc nc thp trung bình (MLWM, Mean Low Water
Mark) hay mc nc cao trung bình (MHWM, Mean High Water Mark).
Bng 1. Mt s ví d v ranh gii vùng ven b
Nc, bang Ranh gii t lin Ranh gii bin
Rhode Island 200 b k t b bin Vùng lãnh h!i (3 d#m)
Hawaii Tt c! t lin tr vùng các khu rng
b!o v
Vùng nc ca Bang
Brunei Tt c! vùng t lin và nc cách
MHWM 1 km
T MHWM n 200 m nc sâu
Singapore Toàn b t lin Vùng lãnh h!i và các !o xa b
Sri Lanka 300 m t MHWM 2 km t MLWM
Malaysia Ranh gii huyn 20 km t b
Theo IUCN (1986), vùng ven b c nh ngh)a nh sau: "là vùng % ó t và bin
tơng tác vi nhau, trong ó ranh gii v t lin c xác nh b%i gii hn các !nh h%ng
ca bin n t và ranh gii v bin c xác nh b%i gii hn các !nh h%ng ca t và
nc ngt n bin."
Theo World Bank, vùng ven b c hiu là "... da vào nhng m"c tiêu thc tin, mà
vùng ven b là mt vùng #c bit có nhng thuc tính #c bit, mà ranh gii c xác nh,
thng da vào nhng vn  c gi!i quyt"
Ngoài ra còn có mt s thut ng khác c s$ d"ng trong QLTHVB bao gm:
•
Vùng ven bin (Coastal area): v m#t a lý thì rng hơn vùng ven b, ng biên
ca nó m% rng v phía t lin hơn. Vùng ven b ch, là mt phn ca khu vc
ven bin. iu này rt quan trng, ng trên phơng din chc nng, b%i trong
nhiu quy trình v môi trng, nhân kh-u, kinh t và xã hi trên thc t b t ngun
t vùng ven bin rng ln, tuy nhiên nhng biu hin ca chúng ch, thy rõ c
trong phm vi vùng ven b.
•
Vùng nc ven bin (Coastal water): vành ai h(p gn b có nc bin và nc
c$a sông.
•
Vùng gian triu (Intertidal area): vùng gia ng ngp triu khi triu thp nht và
ng ngp triu khi triu cao nht (phn t lin chu tác ng ca thy triu).
•
Vùng b bin (Coastline): ng tip xúc ti im chia c t t lin vi các vùng
nc ven bin.
•
Vùng t ven b (Shore lands): vùng t lin xung ti ng biên cao nht b !nh
h%ng b%i thy triu
3
Do có nhiu s khác nhau trong nh ngh)a v khái nim vùng ven b, có mt s vn 
thng n!y sinh trong quá trình thc thi qu!n lý tng hp vùng ven b. Th nht, pháp lut
quc gia liên quan ti gi!i quyt vn  này, nu nó tn ti, thng không rõ ràng trong vic
a ra nhng nh ngh)a và tiêu chí biên gii vùng ven b mt cách chính xác. Th hai,
thng các ranh gii c xác nh theo qui nh ca hành chính không ng nht vi ranh
gii ca h sinh thái. Th ba, vic qu!n lý các vùng ven b xuyên quc gia thng rt khó
khn do nó liên quan ti li ích tng quc gia. Ngoài ra, pháp ch và s phân nh i b có
th có s khác nhau rt ln gia các quc gia cn k nhau.
Nh vy có th thy là nh ngh)a v vùng ven b thng ph"c v" và h. tr cho các k
hoch chính tr, chính sách  cân bng nhu cu i vi tài nguyên và gi!i quyt các xung t
nhiu m#t trong vn  s$ d"ng tài nguyên.
Do vy, nh ngh)a vùng ven b ph!i ph!n !nh các tip cn tng hp bao gm (a) vùng
ven b c qu!n lý là mt h tng hp v tài nguyên và s$ d"ng tài nguyên và (b) chc nng
qu!n lý phi hp gia các t chc khác nhau liên quan n qui hoch và thc thi.
 nh ngh)a v vùng ven b tip t"c c chu-n b k/ lng và cp nht trong các d
án ca các quc gia, các yu t sau ây cn ph!i c tính n:
•
Phm vi phn t bên trong vùng ven b ph!i c tho! thun cng nh phn
nc thuc lãnh th qu!n lý.
•
nh ngh)a vùng ven b ph!i xut phát t các #c im t nhiên (a mo) và chc
nng sinh thái.
•
Xác nh ranh gii hành chính da vào pháp lut quc gia, các vùng #c trng và
các qui hoch chi tit.
•
S$ d"ng các k/ thut b!n   phác ha ranh gii ng b và ng vùng ven
b trên các b!n 
II. c tính ca vùng ven b
1. Vùng ven b bao gm s a dng ln v nơi % và các h sinh thái (nh vùng c$a
sông, rn san hô, th!m c0 bin, rng ngp m#n, m phá, vng bin,..)
2. Các h sinh thái trên có các #c im vn có c mô t! nh là các chc nng khi
chú ý n phm vi h thng tài nguyên ven b. i vi các vùng t ngp nc, các chc
nng ó bao gm nng sut sơ cp và nng sut th cp  duy trì khu h ng, thc vt; d
tr trm tích và các cht carbon hu cơ  nâng cao sng sut sinh hc; liên kt các h sinh
thái cn thit  duy trì chu.i thc n, tuyn di c và gia tng s!n lng. i vi các rn san
hô các chc nng ó s+ bao gm nng sut sinh hc cao và t& l c nh carbon cao d'n n
s phát trin áng k các rn san hô và s n mòn vt lý và sinh hc d'n n s to thành
trm tích á vôi.
3. Ln lt, các chc nng ó s!n sinh ra "hàng hoá" (ví d" nh cá, du khí, khoáng
s!n,...) và các dch v" có ích (ví d" nh chng li sóng, bão, s gi!i trí và vn chuyn,..). Các
hàng hoá và dch v" nh th có giá tr kinh t, mt s có th trao i theo cơ ch th trng,
nhng s khác không th ánh giá trc tip. Ví d" tt nht là giá tr ca san hô v nơi %, giá tr
gi!i trí nh bơi li, chèo thuyn, câu cá gi!i trí hay ơn gi!n ch, là ng m nhìn i dơng. i
vi các rng ngp m#n, s quan tâm i vi các ngun tài nguyên này không c mua bán
và cng không c ánh giá nh hàng hoá hay nh dch v" và thng b loi tr khi phân
tích v giá tr ca rng ngp m#n khi phát trin thành giá tr s$ d"ng thay th khác (ví d" nh
chuyn i thành vùng nuôi tôm). Các giá tr thng buôn bán là cc chng, than ci, cua,
tôm rng ngp m#n; các giá tr có th buôn bán là cá, thân mm 2 m!nh b t trong vùng k
cn; các giá tr ít khi tính n là dc liu, cht t trong gia ình, thc n trong nhng lúc
nghèo ói, ch % cho cá con, bãi thc n i vi các loài cá, tôm vùng c$a sông, quan sát và
4
nghiên cu ng vt hoang dã; các giá tr thng b b0 qua là dòng dinh dng cho vùng c$a
sông, vùng m i vi tác hi ca gió bão.
4. Có mt mi liên h trc tip gia các chc nng môi trng và vic s!n sinh ra các
hàng hoá  có th s$ d"ng c nhiu dng hơn ch, là mt dng trong các hot ng ca con
ngi (ví d" nh á san hô c s$ d"ng trong vic xây dng và s!n xut vôi).
5. Trong vùng ven b, nơi mà có s cnh tranh gia các bên liên quan khác nhau (các
bên liên quan c xác nh là các nhóm trong cng ng có nhng mi quan tâm #c bit
hay là liên quan n vic s$ d"ng các ngun tài nguyên nh là tài s!n chung) i vi vic s$
d"ng t và bin thng d'n n nhng xung kh c mãnh lit và phá hu& s thng nht ca h
thng tài nguyên.
6. Các hot ng % vùng ven b trong nhiu nc ã góp phn áng k vào GDP ca
kinh t quc gia. Ví d" nh % Sry Lanka, vùng ven b chim 24% din tích t c! nc,
nhng ã óng góp 40% GDP ca quc gia vi 50% dân s sng % ây. Nhiu cng ng
trong vùng ông Nam Á ph" thuc vào công nghip du l$a và tàu thuyn, du lch ven b,...
7. Vùng ven b là nơi tp trung cao s nh c ca con ngi và là nơi thích hp cho s
ô th hoá. Hu ht các thành ph ln ca các nc vùng ông Nam Á, cng nh các nc
khác trên th gii nm % vùng ven b.
8. Vùng ven b là s+ tâm im cho s phát trin trong tơng lai trong vòng 50 nm ti
vi s gia tng dân s và m% rng các ngành công nghip. Nhng s phát trin nh th s+ d'n
n s gia tng nhng xung t v môi trng và xã hi, òi h0i cn ph!i có vic thc hin k
hoch qu!n lý tng hp.
III. Các yu t sinh thái môi trng vùng ven b
1. V trí a lý
Nm tip giáp vi ng b bin, có th có các dng a hình:
ng bng thp trng thuc khu vc các sông ln, chu !nh h%ng ca thy triu
Núi cao n ra tn bin, a hình không bng ph*ng, cao ho#c là nhng gò á sát bin và
ít chu !nh h%ng ca thy triu
Vùng m ly ho#c m phá.
2. Khí hu
Tn sut xut hin gió và bão cao, nht là vùng ven bin nhit i.
Có ch  gió mùa và !nh h%ng rõ ca ch  này.
Biên  nhit  dao ng ngày và êm không ln nh % l"c a.
Lng ma và  -m không khí thng cao hơn các vùng khác. ây cng là vùng d có
các s c môi trng nh bão lc, sóng thn.
3. Môi trng t
Có th có các dng t nh t m#n, t phèn, phèn m#n ho#c t cát, cn cát ven bin.
D m'n c!m vi các iu kin bin i ca môi trng nh d b xói l% do tác ng ca
sóng gió.
Môi trng t b !nh h%ng mnh ca c!  m#n trong nc bin và thy triu.
Môi trng sinh thái % ây không có tính n nh, d phát trin nhng cng d b phá
hy, thay i.
4. Môi trng nc
Nc t m#n cho n l,  m#n gi!m t bin vào t lin, iu kin nc cng thay
i theo ch  thy vn % các c$a sông  ra bin. Trong nc bin, nc sông và nht là
5
nc l, hàm lng cht dinh dng cao, có nhiu cht phù sa lơ lng và nhiu ht sét mn
to nên trm tích nhiu sét.
Ch  thy triu !nh h%ng mnh n h sinh thái th hin qua mc triu cc i hay
cc tiu ca ch  nht triu hay bán nht triu.
Ch  nc ngt rt khan him, ch, thy t các ngun nc ma ho#c ging sâu t
tng nc ngm.
5. Môi trng không khí
Thng cht lng không khí % các vùng ven bin rt tt nu không có các hot ng
công nghip. Trong nhng vùng hot ng công nghip ven bin thì môi trng không khí s+
b !nh h%ng. Tuy nhiên kh! nng !o nhit thng ít x!y ra hơn. Hàm lng mui trong
không khí cao d gây n mòn kim loi, các công trình xây dng, vt liu.
6. a dng sinh hc
c chia làm hai phn: phn di nc và trên cn. Phn trên cn li c chia ra sinh
vt % vùng cao và sinh vt % vùng ngp và bán ngp. Phn di nc chia ra sinh vt tng
m#t, sinh vt tng nc nông và sinh vt tng nc sâu.
Nhìn chung a dng sinh hc % vùng ven bin rt phong phú và a dng. Tính a dng
này ph" thuc nhiu vào iu kin môi trng t nhiên nh nhit , ch  nc, môi trng
t. i vi vùng t cao, ít ngp triu và không có nc ngt, t d nhim m#n và khô hn
thì a dng sinh hc nghèo nàn. i vi vùng ngp nc và bán ngp triu hay còn gi là t
ngp nc, thì a dng sinh hc phong phú hơn nhiu.
7. Ô nhim môi trng vùng ven bin
Ngày nay vi tc  phát trin kinh t mnh m+, hot ng s!n xut và sinh hot ca
con ngi ã tác ng mnh m+ n môi trng sinh thái ven bin theo hng ngày mt xu
i. Nguyên nhân ca ô nhim xut phát t:
Ngun nc th!i sinh hot c th!i trc tip t các khu dân c ven bin;
Nc th!i công nghip;
Ngun nc th!i t các cng rãnh ô th;
Cht th!i r n t công nghip, nông nghip.
8. Các dng nng lng trong môi trng ven bin
Nng lng sóng bin: vô cùng ln nhng n nay con ngi ch, mi khai thác, s$
d"ng c kho!ng 1-2%. Mt s nc trên th gii ã s$ d"ng mt phn nng lng sóng
bin  phát in, tuy nhiên vn  này còn có nhiu khó khn trong thit k, x$ lý công trình.
Nng lng gió: là loi nng lng có tim nng rt ln dùng  phát in, bơm nc,
quay các ng cơ,... Tuy nhiên ngun nng lng này cng cha c khai thác nhiu.
Nng lng ánh sáng m#t tri: sinh vt s$ d"ng nng lng này cho quang hp, sinh
tr%ng và phát trin, con ngi s$ d"ng  sy khô nguyên liu, làm mui
IV. Khái nim v Qun lý tng hp vùng ven b
Ti Hi ngh Quc t v Vùng b, QLTHVB c nh ngh)a nh sau: QLTHVB bao
gm vic ánh giá toàn din, t ra các mc tiêu, quy hoch và qun lý các h thng tài
nguyên ven bin, có xét n các yu t lch s, vn hóa và truyn thng, và các li ích trong
mâu thun s dng; là quá trình liên tc tin trin nhm t c s phát trin bn vng.
Qu!n lý tng hp vùng ven b là mt cơ cu  tp hp nhng ngi s$ d"ng, các ch
th và nhng ngi ra quyt nh ti vùng ven b nhm !m b!o qu!n lý h sinh thái có hiu
qu! hơn ng thi phát trin c kinh t và phân chia quyn li hp lý gia các th h và
trong cùng th h, thông qua vic áp d"ng nhng nguyên t c có tính bn vng. Pháp ch và
quy hoch % lãnh h!i và ni a thng là công c" thun li  thc thi QLTHVB.