Ứng dụng một số thí nghiệm khoa học vào việc giáo dục cho trẻ 4 - 5 tuổi
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài.
Trước tốc độ phát triển của khoa học và công nghệ giáo dục trẻ em nói
chung và giáo dục mầm non nói riêng cũng không ngừng nghiên cứu đổi mới
phương pháp, nội dung dạy học để đáp ứng nhu cầu dân trí của thời đại.
Chương trình đổi mới cho phép giáo viên phát huy hết khả năng linh hoạt và
sáng tạo của mình trong việc vận dụng những hiểu biết, những tri thức khoa
học vào việc giáo dục trẻ. Khi nói đến trẻ mầm non không ai không biết trẻ ở
lứa tuổi này rất thích tìm hiểu, khám phá môi trường xung quanh. Dưới ánh
sáng của triết học Mác- Lê nin. Khám phá môi trường xung quanh là một thực
thể đa dạng, phong phú và luôn biến động. Con người là kết quả của quá trình
phát triển lâu dài và liên tục cuả giới tự nhiên. Con người khác các sinh vật
khác là có tính xã hội và biết sáng tạo văn hoá. Người lớn hướng dẫn trẻ em
khám phá môi trường xung quanh là dạy cho trẻ cách nhận biết các sự vật hiện
tượng xung quanh, đồng thời dạy cho chúng biết cách hành động trong thực
tiễn để đạt được những mục đích nhất định. Tạo sự hứng thú, kích thích tính tò
mò tự nhiên của trẻ về thế giới xung quanh; giúp trẻ biết quan sát, xem xét, đặt
câu hỏi, thử nghiệm, phán đoán và giải quyết vấn đề với các sự vật, hiện tượng.
các kĩ năng này sẽ được trẻ sử dụng trong suốt cuộc đời. Giúp trẻ nhận thức
rằng, mọi sự vật luôn có sự thay đổi và những thay đổi này luôn có sự liên
quan đến nhau. Khuyến khích trẻ suy nghĩ độc lập, tưởng tượng và sáng tạo.
phát triển ở trẻn cảm xúc và có thái độ thân thiện, gần gũi với môi trường xung
quanh. Phát triển ngôn ngữ cho trẻ thông qua việc trẻ miêu tả và giải thích
những gì trẻ khám phá được. Giúp trẻ liên hệ những gì đã biết với điều mới
lạ.Khám phá môi trường xung quanh thực chất lá giúp trẻ tìm hiểu môi trường
xung quanh một cách tích cực. trẻ sử dụng các giác quan để thu nhận kiến thức,
đồng thời phát triển các kĩ năng tư duy. Từ những tính chất vật lí, hoá học của
những sự vật hiện tượng quen thuộc trong tự nhiên mà chúng ta có thể tiến
hành những thí nghiệm nhỏ,những trò chơi khoa học vui. Qua đó, trẻ mầm non
bắt đầu được tìm hiểu những điều kì thú trong thế giới xung quanh, được tận
mắt nhìn thấy những biến hoá của sự vật hiện tượng mà có lẽ trẻ tưởng chừng
chỉ có trong những câu chuyện cổ tích. Hơn thế, nhờ những thí nghiệm có tính
minh chứng này, chúng ta có thể áp dụng vào trong giảng dạy để giải thích cho
trẻ một cách rõ ràng và thuyết phục về đặc tính của sự vật hiện tượng, đáp ứng
được nhu cầu khám phá của trẻ, vừa kích thích khả năng tư duy tiềm ẩn trong
mỗi cá thể trẻ. Từ đó giáo dục trẻ cách sử dụng đồ vật, cảnh báo những nguy
hiểm nếu có.
Chính vì vậy mà trẻ mầm non rất thích khám phá môi trường xung quanh
1
Ứng dụng một số thí nghiệm khoa học vào việc giáo dục cho trẻ 4 - 5 tuổi
trẻ rất vui sướng khi tự tay mình được làm các thí nghiệm rồi tự rút ra những
kết luận. Bằng những nguyên liệu và đồ vật thật trẻ được làm những thí nghiệm
nhỏ sẽ hình thành ở trẻ những biểu tượng về môi trường tự nhiên,cây cối, hoa
lá, các hiện tượng tự nhiên , các thí nghiệm trực tiếp này rất thích hợp với lứa
tuổi mầm non và là một trong những nhiệm vụ của công tác đổi mới của công
tác giáo dục hiện nay. Ở lứa tuổi này trẻ lại rất tò mò, rất thích tìm hiểu khám
phá những điều kỳ lạ xung quanh trẻ hơn thế nữa trẻ em tuổi mẫu giáo “chơi
mà học, học mà chơi”, vì vậy các hoạt động khám phá trải nghiệm được tổ
chức như một trò chơi trẻ tham gia hào hứng thỏa sức đặt ra những những dự
kiến của trẻ rồi cuối cùng cũng đưa ra một câu trả lời thích đáng thỏa tính tò
mò của trẻ.
Là một giáo viên, người làm công tác giáo dục Mầm non, tôi luôn trăn
trở làm sao để trẻ có thể phát triển nhận thức thế giới xung quanh mình một
cách tích cực và hứng thú, có hiệu quả nhất. Qua thực tế giảng dạy và đứng
lớp, tôi luôn nghiên cứu và học hỏi kinh nghiệm các đồng nghiệp, tôi nhận thấy
việc thiết kế một số giáo án khám phá khoa học và sử dụng phương pháp thí
nghiệm cho trẻ thực sự đáp ứng được những gì mà tôi tâm huyết và trăn trở bấy
lâu nay. Xuất phát từ những vấn đề thực tiễn trên tôi đã chọn đề tài “ Ứng
dụng một số thí nghiệm khoa học vào việc giáo dục trẻ 4 - 5- tuổi trong
trường mầm non”. Qua đề tài này nhằm nâng cao nhận thức của bản thân
đồng thời đóng góp một phần nhỏ bé của mình vào công việc nâng cao chất
lượng chăm sóc giáo dục trẻ ở địa phương và giúp trẻ có nhận thức đúng về
môi trường xung quanh nói chung và thực hành thí nghiệm nói riêng.
2. Mục đích đề tài.
Đề tài nghiên cứu thực trạng việc đưa những thí nghiệm khoa học vào
giáo dục cho trẻ 4- 5 tuổi. Trên cơ sở đó đề ra những biện pháp nhằm tổ chức
các hoạt động khám phá, trải nghiệm cho trẻ ở trường mầm non đạt hiệu quả
cao.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
- Đối tượng: Trẻ trong độ tuổi 4-5 tuổi trong trường mầm non
- Thời gian và phạm vi thực hiện: Từ tháng 9 /2018 đến tháng 3 /2019
4. Phương pháp nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phương pháp điều tra khảo sát.
- Phương pháp trò chuyện.
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp phân tích tổng hợp
2
Ứng dụng một số thí nghiệm khoa học vào việc giáo dục cho trẻ 4 - 5 tuổi
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lí luận.
Cho trẻ khám phá môi trường xung quanh là một trong những hoạt động
có tác dụng phát triển nhận thức và quá trình nhận thức cho trẻ một cách nhanh
và hiệu quả nhất. Vì tư duy của trẻ mầm non là tư duy trực quan, thông qua các
hoạt động khám phá môi trường xung quanh, trẻ có cơ hội được tiếp xúc với
các sự vật hiện tượng bằng các hình thức khác nhau. Trẻ mầm non là lứa tuổi
có sự phát triển cực nhanh về ngôn ngữ, đặc biệt là trẻ 4-5 tuổi, theo hướng
hoàn thiện dần dần về các mặt ngữ âm, từ vựng và nắm trắc cấu trúc của câu.
Tuy vậy các từ mang ý nghĩa trừu tượng của trẻ chưa thể hiểu được với những
từ mới, từ khó. Chú ý có chủ định của trẻ em chưa thật phát triển, trẻ thường
chú ý đến cái gì mình thích, chúng dễ bị phân tán chú ý, vì chú ý chủ định ở trẻ
mới bắt đầu hình thành và không bền vững. Tưởng tượng của trẻ lúc đầu còn
rất hạn chế, một mặt có tính chất tái tạo, thụ động, mặt khác có tính chất không
chủ định, đến lứa tuổi mẫu giáo sự tưởng tượng của trẻ em không chỉ dừng ở
tính chất tái tạo mà còn có tính chất sáng tạo. Khi nghe nói đến:“ Trẻ mầm non
Khám Phá Khoa Học”. Mọi người đều rất ngạc nhiên và tự hỏi: “Trẻ mầm non
chứ có phải cấp II, III hay đại học đâu mà Khám phá khoa học”,bản thân tôi
lúc đầu cũng nghĩ như vậy những sau khi tham khảo một số tài liệu nói về “
Khám Phá Khoa Học”,tôi tự đặt câu hỏi tại sao mình không lấy những thí
nghiệm phù hợp với lớp mình và tạo thành các hoạt động khám phá khoa học
cho trẻ mẫu giáo. Những suy nghĩ câu hỏi đó cứ làm tôi trăn trở và cuối cùng
tôi đã tìm ra một số hoạt động để tôi và các cháu cùng tham gia thí nghiệm,
cùng chơi, cùng trải nghiệm và kết quả là các cháu rất thích học, tiết học vô
cùng sinh động và đặc biệt các cháu tự tìm ra. Tự khám phá ra kết quả mà các
cháu vừa được thí nghiệm. Qua quá trình công tác, nghiên cứu và thử nghiệm
một số thí nghiệm khoa học về nước, ánh sáng, không khí và sự chuyển động,
tôi thấy chúng ta có thể ứng dụng một số kiến thức khoa học vào hoạt động
chung hoặc dùng để gây hứng thú cho trẻ trước khi vào bài mới. Ngoài ra có
thể thực hiện trong các giờ hoạt động ngoài trời, hoạt động ngoại khoá để mở
rộng hiểu biết cho trẻ. Trong đó, ta có thể kết hợp làm một số đồ dùng đồ chơi
đơn giản.
2. Thực trạng vấn đề.
Từ trước đến nay trong trường mầm non vẫn dạy trẻ:“Tìm hiểu môi
trường xung quanh”. Thực chất nhiều giáo viên thường chú trọng cho trẻ tìm
hiểu bề ngoài (Các bộ phận, màu sắc, hình dáng, công dụng) của sự vật, hiện
tượng trong môi trường xung quanh. một số giáo viên còn xem nhẹ việc cho trẻ
sử dụng các giác quan trong quá trình quan sát và tìm hiểu sự thay đổi của sự
3
Ứng dụng một số thí nghiệm khoa học vào việc giáo dục cho trẻ 4 - 5 tuổi
vật, hiện tượng. Giáo viên chưa chú ý đến các câu hỏi mở, kích thích sự tìm tòi,
khám phá của trẻ, chính vì vậy mà ít có những trải nghiệm, ít có điều kiện để
giải quyết vấn đề và dự đoán những điều có thể sảy ra trong quá trình tìm hiểu,
khám phá môi trường xung quanh. Trong thực tế hiện nay có rất nhiều giáo
viên cũng đã nhận thức được tác dụng của phương pháp thí nghiệm. Tuy nhiên
kinh nghiệm tổ chức cho trẻ làm thí nghiệm với mục đích khám phá môi
trường xung quanh còn nhiều hạn chế, việc lựa chọn nội dung thí nghiệm còn
lúng túng, không phù hợp với độ tuổi, cách thức tổ chức chưa mang lại hiệu
quả như mong muốn, chỉ có cô làm cho trẻ xem hay một vài trẻ được làm cùng
cô….vv. Để giúp trẻ khám phá môi trường xung quanh thông qua hoạt động thí
nghiệm một cách hệ thống có hiệu quả ngay từ lứa tuổi mầm non là vô cùng
cần thiết, nó không những thu hút trẻ mà còn giúp trẻ dễ nhớ hơn và nhớ lâu
hơn. Để tổ chức các hoạt động khám phá có hiệu quả, trước khi vào thực hiện
cụ thể tôi đã đặt ra các tiêu chí để tiến hành khảo sát đánh giá chất lượng học
sinh đầu năm như sau:
+ Tiêu chí 1 : Kiến thức hiểu biết
+ Tiêu chí 2 : Tham gia HĐ tích cực
+ Tiêu chí 3: Kĩ năng thực hành
+ Tiêu chí 4: Thao tác thử nghiệm
+ Tiêu chí 5: Khả năng phán đoán, suy luận.
Bảng đánh giá
Số
trẻ Tiêu chí 1 Tiêu chí 2 Tiêu chí 3 Tiêu chí 4 Tiêu chí 5
49 Đạt CĐ Đạt CĐ Đạt CĐ Đạt CĐ Đạt CĐ
27 22 28 21 27 22 25 24 27 22
Tỷ lệ
%55% 45% 57% 43% 55% 45% 51% 49% 55% 45%
Tuy nhiên trong quá trình thực hiện tôi đã gặp những thuận lợi và khó
khăn sau
a. Thuận lợi.
- Được ban giám hiệu quan tâm, trú trọng đầu tư cơ sở vật chất và đồ
dùng đồ chơi và nhà trường luôn ủng hộ khuyến khích , động viên việc cho trẻ
tham gia những bài tập khám phá khoa học.
- Phụ huynh nhiệt tình ủng hộ các nguyên vật liệu, phụ huynh cùng giáo
viên chuẩn bị đồ dùng cho bài tập, cùng tham gia làm giàu vốn kinh nghiệm về
môi trường sống, thế giới xung quanh cho trẻ
- Đồ dùng làm thí nghiệm đơn giản có sẵn trong các gia đình lớp học.
- Trẻ có vốn kinh nghiệm về kỹ năng nhất định so với độ tuổi, ham học
4
Ứng dụng một số thí nghiệm khoa học vào việc giáo dục cho trẻ 4 - 5 tuổi
hỏi tìm tòi khám phá.
- Nắm vững nội dung, phương pháp dạy trẻ khám phá môi trường xung
quanh và hoạt động thực hành thí nghiệm cho trẻ nói riêng.
b. Khó khăn.
- Kỹ năng khám phá khoa học như khả năng suy luận, phán đoán …của
trẻ còn hạn chế.
- Kinh nghiệm của bản thân khi tổ chức cho trẻ làm thí nghiệm với mục
đích khám phá môi trường xung quanh còn nhiều hạn chế.Việc lựa chọn nội
dung thí nghiệm còn lúng túng, không phù hợp với độ tuổi, cách thức tổ chức
chưa mang lại hiệu quả như mong muốn.
- Đa số giáo viên phụ trách lớp chưa hiểu được việc xây dựng góc khám
phá khoa học cho trẻ là như thế nào? Cần chuẩn bị những đồ dùng và vật liệu
gì? Cơ sở vật chất phục vụ cho thí nghiệm chưa đa dạng và phong phú chưa
hấp dẫn trẻ.
- Phụ huynh không hiểu biết gì về việc tổ chức cho trẻ hoạt động khám
phá môi trường xung quanh còn cho rằng :“Trẻ mầm non biết gì mà khám mới
cả phá”.
- Khả năng diễn đạt của trẻ còn nhiều hạn chế vì kiến thức hiểu biết của
trẻ chưa phong phú,trẻ chưa có kỹ năng thực hành, khám phá trải nghiệm
3. Các biện pháp thực hiện.
Đứng trước những thuận lợi và khó khăn trên kết hợp với quá trình điều
tra thực tiễn tại lớp học, để thực hiện tốt nhiệm vụ giáo dục trẻ nói chung và
yêu cầu ứng dụng một số thí nghiệm khoa học vào việc giáo dục. Tôi đã tiến
hành thực hiện hàng loạt các biện pháp để đưa những ứng dụng khoa học vào
rèn luyện cho trẻ có kỹ năng tư duy, phán đoán, tăng khả năng nhận thức cho
trẻ như sau:
Biện pháp 1: Xây dựng kế hoạch để lựa chọn nội dung ứng dụng một
số thí nghiệm khoa học vào hoạt động
Qua quá trình công tác, nghiên cứu và thử nghiệm một số thí nghiệm
khoa học về nước, ánh sáng, không khí và sự chuyển động, tôi thấy chúng ta có
thể ứng dụng một số kiến thức khoa học vào hoạt động chung ( như các tiết học
môi trường xung quanh : tìm hiểu về nước và các hiện tượng tự nhiên, phân
loại đồ dùng theo chất liệu…) hoặc dùng để gây hứng thú cho trẻ trước khi vào
bài mới. Ngoài ra có thể thực hiện trong các giờ hoạt động ngoài trời,hoạt động
ngoại khoá để mở rộng hiểu biết cho trẻ. Trong đó, ta có thể kết hợp làm một
số đồ dùng đồ chơi đơn giản.
VD: Để tổ chức cho trẻ khám phá về nước tôi thường tiến hành các hoạt
động cụ thể sau:
5