Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

MỤC LỤC

PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................... 1 I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI ................................................................................ 1 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ...................................................................... 2 III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU .................................................................. 2 IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................ 2 IV. PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU ............................................ 2 PHẦN THỨ HAI: NHỮNG BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ...................................................................................................................... 3

I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CẦN CHÚ Ý KHI RÈN LUYỆN KĨ NĂNG VIẾT ĐOẠN VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 9 .................. 3 1. Khái niệm đoạn văn .................................................................................... 3 2. Kết cấu của đoạn văn .................................................................................. 3 2.1. Câu chủ đề của đoạn văn: .................... Error! Bookmark not defined. 2.2. Cách trình bày nội dung đoạn văn: Để trình bày nội dung một đoạn văn, người viết cần phải sử dụng các phương pháp lập luận. ................. 4 2.3. Liên kết câu trong đoạn văn: ................................................................ 4

II. THỰC TRẠNG HỌC TẬP MÔN NGỮ VĂN CỦA HỌC SINH LỚP 9 QUA KHẢO SÁT ĐIỀU TRA ....................................................................... 6 III. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN ĐỀ TÀI ......................................................... 7 1. Giải pháp 1: Củng cố kiến thức về đoạn văn cho học sinh .......................... 7 1.1. Khái niệm: ........................................................................................... 7 1.2. Các cách trình bày nội dung trong đoạn văn thường sử dụng ............... 7 2. Giải pháp 2: Hướng dẫn học sinh cách viết đoạn văn ................................. 8 3. Giải pháp 3: Hướng dẫn học sinh luyện tập qua các dạng bài tập ............. 12 3.1. Dạng bài tập nhận biết: ...................................................................... 12 3.2. Dạng bài tập thông hiểu và vận dụng ................................................. 15 3.2.1. Viết câu chủ đề cho đoạn văn...................................................... 15 3.2.2. Viết đoạn văn dựa vào câu chủ đề cho sẵn .................................. 18 3.2.3. Viết đoạn văn không cho sẵn câu chủ đề ..................................... 20 3.2.4. Viết đoạn văn, với yêu cầu cụ thể về hình thức, kèm theo các yêu cầu về liên kết câu, ngữ pháp ................................................................ 22 IV. KẾT QUẢ .............................................................................................. 24 1/ Đối với học sinh: .................................................................................. 24 2/ Đối với giáo viên: ................................................................................. 25 PHẦN THỨ BA: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................... 26 1. Kết luận .................................................................................................... 26 2. Đề xuất và khuyến nghị ............................................................................ 26

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1. Cơ sở lí luận

Trong bộ Sách giáo khoa Ngữ văn hiện hành, phân môn Tập làm văn được biên soạn trên cơ sở vận dụng lí thuyết văn bản, nên việc dạy và học phân môn này đã có những bước tiến đáng kể. Trong đó, việc dạy Tập làm văn đã rất chú trọng dạy tạo lập đoạn văn, bởi vì nó là một bộ phận của toàn văn bản. Một văn bản được tạo thành từ nhiều đoạn văn, do đó học sinh sẽ không thể thực sự viết được một bài văn nếu trước hết không tập trung viết từng đoạn cho tốt.

Dạng văn nghị luận các em cũng được học từ lớp 7 với các bài khái quát về đặc điểm văn nghị luận, phép lập luận chứng minh, giải thích. Lớp 8 học tiếp văn nghị luận, về cách nói và viết bài văn nghị luận có sử dụng yếu tố biểu cảm, tự sự và miêu tả. Ở lớp 9 đã có sự kế thừa, nâng cao kiến thức về văn nghị luận. Văn nghị luận thực chất là văn bản thuyết lí, nhằm phát biểu các nhận định, tư tưởng, suy nghĩ, quan điểm, thái độ, thuyết phục mọi người tin theo mà có thái độ, hành động đúng trước một vấn đề đặt ra. Do đó, muốn làm văn nghị luận tốt, người ta phải có quan điểm, chủ kiến rõ ràng. Đó là những quan điểm, chủ kiến tích cực, phỉa hướng tới giải quyết những vấn đề đặt ra trong đời sống cộng đồng thì mới có ý nghĩa. Trong chương trình lớp 9, các em học văn nghị luận xã hội (nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống, nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí) và nghị luận văn học (nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích, nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ). Nghị luận văn học đòi hỏi học sinh phải trình bày được những nhận xét và đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, cốt truyện, tính cách nhân vật hoặc cảm thụ, nhận xét, đánh giá về cái hay, cái đẹp của một đoạn thơ hoặc bài thơ. Thông thường, những nhận xét đánh giá này được trình bày thành luận điểm khái quát cho toàn bài, sau đó phải phân tích luận điểm khái quát đó thành các luận điểm cụ thể hơn tương ứng với các đoạn văn. Bởi vậy nếu không có kĩ năng viết đoạn văn thì bài văn của các em rất dễ rơi vào rơi rạc, lan man, thiếu tính lô-gic, hệ thống.

2. Cơ sở thực tiễn

Cấu trúc của đề thi học kì và đề thi tuyển sinh vào 10 trong những năm gần đây đòi hỏi các em phải viết đoạn văn là khá lớn. Điểm số cho những câu hỏi yêu cầu viết đoạn văn tương đối cao so với tổng điểm toàn bài (từ 3 đến 5 điểm).

1/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Do đó, nếu học sinh không thuần thục kĩ năng viết đoạn văn thì rất dễ bị mất điểm những phần câu hỏi này và từ đó kéo theo điểm số toàn bài không cao.

Trong quá trình giảng dạy môn Ngữ văn nói chung, môn Ngữ văn lớp 9 nói riêng, tuy giáo viên đã giúp học sinh nắm các yêu cầu về đoạn văn, cách làm bài nghị luận ở từng kiểu bài, nhưng kĩ năng viết đoạn, viết bài nghị luận của học sinh chưa thật thành thạo. Các em còn lúng túng, hành văn chưa mạch lạc, chặt chẽ, cá biệt có một số em còn chưa có kĩ năng viết đoạn văn dẫn đến bài làm của các em thường sơ sài, chung chung, lan man, vừa thừa, vừa thiếu, có khi xa đề, lạc đề. Có bài chỉ viết được 7 đến 8 dòng là hết, có nhiều em không biết xây dựng luận điểm…Thực trạng ấy làm cho nhiều giáo viên phải trăn trở, suy nghĩ.

Với mong muốn khắc phục tình trạng trên, nâng cao chất lượng dạy và học văn nói chung, rèn luyện kĩ năng tạo lập văn bản nói riêng cho học sinh, vì vậy tôi đã thực hiện đề tài “Hướng dãn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9”.

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Đề tài này nhằm góp phần củng cố kiến thức về đoạn văn và rèn kĩ năng tạo lập văn bản, nâng cao chất lượng dạy và học môn Ngữ văn cấp THCS nói chung và lớp 9 nói riêng, nâng cao kết quả thi vào lớp 10 THPT.

III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

- Chương trình Ngữ văn lớp 9

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Nghiên cứu những tài liệu có liên quan đến đoạn văn, cách lập luận, trình

bày nội dung đoạn văn.

- Điều tra khảo sát năm bắt tình hình thực tế.

- Tiến hành thực nghiệm trong các tiết dạy.

IV. PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU

1. Phạm vi nghiên cứu: năm học 2015-2016 2. Kế hoạch nghiên cứu: Bắt đầu từ chương trình Ngữ văn 9 đầu học kì

I đến kết thúc năm học.

2/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

PHẦN THỨ HAI

NHỮNG BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. MỘT SỐ KIẾN THỨC CƠ BẢN KHI LUYỆN TẬP VIẾT ĐOẠN VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 9

Như chúng ta đã biết, đoạn văn là đơn vị tạo lập nên văn bản. Một văn bản được tạo thành từ nhiều đoạn văn. Như vậy, văn bản là sự tổ chức các đoạn văn để thể hiện một chủ đề chung. Bởi thế, muốn tạo lập văn bản không thể không có kĩ năng viết từng đoạn. Ngược lại, không thể viết tốt từng đoạn nếu không xác định được chủ đề chung của văn bản và vị trí của đoạn văn trong hệ thống chung đó nhằm xác định đoạn phải viết thể hiện khía cạnh nào của chủ đề chung.

1. Khái niệm đoạn văn:

Đoạn văn là bộ phận của văn bản, có chủ đề thống nhất, có kết cấu hoàn

chỉnh được đánh dấu từ chỗ viết hoa lùi đầu dòng đến chỗ chấm xuống dòng.

Có thể thấy về mặt nội dung, đoạn văn là một ý hoàn chỉnh ở một mức độ nhất định nào đó về logic ngữ nghĩa, có thể nắm bắt được một cách tương đối dễ dàng. Mỗi đoạn văn trong văn bản diễn đạt một ý, các ý có mối liên quan chặt chẽ với nhau trên cơ sở chung là chủ đề của văn bản.

Về mặt hình thức, đoạn văn luôn luôn hoàn chỉnh. Sự hoàn chỉnh đó thể hiện ở những điểm sau: mỗi đoạn văn bao gồm một số câu văn nằm giữa hai dấu chấm xuống dòng, có liên kết với nhau về mặt hình thức, thể hiện bằng các phép liên kết; mỗi đoạn văn khi mở đầu, chữ cái đầu đoạn bao giờ cũng được viết hoa và viết lùi vào so với các dòng chữ khác trong đoạn.

2. Kết cấu của đoạn văn: Đoạn văn thường có kết cấu ba phần: mở đoạn, thân

đoạn, kết đoạn.

- Mở đoạn: Có nhiệm vụ thông báo chủ đề của đoạn văn một cách chính xác đầy đủ nên thường dùng một đến hai câu trần thuật gọn gàng, rõ ràng, trong đó có nhắc lại những từ ngữ then chốt tương ứng với đề bài.

- Thân đoạn: Trình bày các ý triển khai chủ đề. Việc trình bày các ý cụ thể này có thể đi theo một trong hai cách: song hành hoặc móc xích. Theo cách song hành, các ý cụ thể ở phần thân đoạn có vai trò tương đối ngang nhau trong việc thể hiện chủ đề chung của đoạn. Theo đoạn móc xích, các ý ở phần thân đoạn được trải ra nối tiếp nhau, kế tục nhau theo từng bậc để tới bậc cuối cùng, chủ đề được giải quyết trọn vẹn. - Kết đoạn: (trong đoạn văn tổng – phân – hợp) có nhiệm vụ thâu tóm các ý đã viết ở thân đoạn và nhấn mạnh chủ đề nên thường dùng một câu (có thể hai câu) có tính khẳng định. Tuy trở lại chủ đề, nhưng kết đoạn không được lặp lại cách viết của

3/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

mở đoạn. Vì thế, câu kết đoạn thường biểu lộ sự đánh giá, tỏ thái độ, tình cảm của người viết với chủ đề đó.

3. Cách trình bày nội dung đoạn văn: Để trình bày nội dung một đoạn

văn, người viết cần phải sử dụng các phương pháp lập luận.

Lập luận là cách trình bày và sắp xếp các luận cứ dẫn đến luận điểm. Lập

luận phải chặt chẽ hợp lí thì đoạn văn, bài văn mới có sức thuyết phục. Trong văn bản, nhất là văn nghị luận, ta thường gặp những đoạn văn có kết cấu (cách lập luận) phổ biến: diễn dịch, quy nạp, tổng phân hợp... bên cạnh đó là cách lập luận suy luận nhân quả, suy luận tương đồng, suy luận tương phản, đòn bẩy, nêu giả thiết…

- Đoạn diễn dịch là cách trình bày ý đi từ khái quát đến cụ thể. Câu chủ đề mang ý nghĩa khái quát đứng ở đầu đoạn, các câu còn lại triển khai những nội dung chi tiết, cụ thể ý của chủ đề đó.

- Đoạn quy nạp là cách trình bày ý ngược lại với diễn dịch, đi từ các ý chi tiết, cụ thể đến ý khái quát. Câu chủ đề nằm ở cuối đoạn. Các câu trên được trình bày bằng thao tác minh họa, lập luận, cảm nhận và rút ra nhận xét, đánh giá chung. - Đoạn tổng - phân - hợp là sự phối hợp diễn dịch với quy nạp. Câu mở đoạn nêu ý khái quát bậc một, các câu tiếp theo khai triển ý khái quát, câu kết đoạn là ý khái quát bậc hai mang tính chất nâng cao, mở rộng. Những câu khai triển được thực hiện bằng thao tác giải thích, chứng minh, phân tích, bình luận, nhận xét hoặc nêu cảm tưởng, để từ đó đề xuất nhận định đối với chủ đề, tổng hợp lại, khẳng định thêm giá trị của vấn đề. Khi viết đoạn văn tổng - phân - hợp, cần biết cách khái quát, nâng cao để tránh sự trùng lặp của hai câu chốt trong đoạn.

4. Liên kết câu trong đoạn văn:

Nói đến liên kết là nói đến mối quan hệ về ý nghĩa các đơn vị ngôn ngữ. Ở đây chỉ đề cập đến liên kết giữa các câu (các phát ngôn) trong một đoạn văn. Muốn làm nổi bật chủ đề của đoạn văn thì các câu trong đoạn văn phải có mối quan hệ chặt chẽ với nhau về ý nghĩa, tức là phải có liên kết về nội dung. Nhưng để tạo ra liên kết nội dung (mối quan hệ về ý nghĩa) thì cần có những từ ngữ thực hiện. Những từ ngữ ấy được gọi là phương tiện liên kết (liên kết hình thức).

a/ Liên kết nội dung: Liên kết nội dung giữa các câu trong đoạn văn được chia làm hai loại: liên kết chủ đề và liên kết lô-gic. Liên kết chủ đề: Liên kết chủ đề đòi hỏi các câu phải phục vụ cho chủ đề chung của đoạn văn. Sự liên kết nội dung đó thể hiện ở: mỗi câu trong văn bản đều có quan hệ ý nghĩa với câu khác, tức là ý câu trước có khả năng gợi mở ra ý câu sau, ý câu

4/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

sau tiếp nối, cụ thể thêm ý câu trước, nhờ vậy nội dung cứ thế phát triển theo một chủ đề chung.

Liên kết lô- gic: Là liên kết đòi hỏi các câu văn trong đoạn văn phải được sắp xếp hợp lí,

phù hợp với trình tự triển khai chủ đề của đoạn văn.

b/ Liên kết hình thức: Các câu trong đoạn văn phải được liên kết với nhau bằng những từ ngữ, những từ ngữ đó được gọi là phương tiện liên kết (phép liên kết). Các phép liên kết thường được sử dụng là: - Phép thế: Sử dụng ở câu đứng sau từ ngữ có tác dụng thay thế từ ngữ

đã có ở câu trước. + Thế bằng đại từ: Ví dụ: Chín giờ có chuyến tàu ở Hà Nội đi qua huyện. Đó là sự hoạt động cuối cùng của đêm khuya. (Thạch Lam) + Thế bằng từ đồng nghĩa: Ví dụ: Chú bé Lượm đã hi sinh trong một lần làm liên lạc. Sự ra đi của Lượm đã gieo vào lòng người đọc bao nỗi xót thương. + Thế bằng những từ ngữ khác nhau nhưng cùng chỉ một sự vật: Ví dụ: Hồ Xuân Hương là nữ sĩ tài ba trong làng thơ Việt. Bà chúa thơ Nôm này đã rất thành công trong việc sử dụng ngôn ngữ dân gian. - Phép nối: Sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ biểu thị quan hệ với câu

trước.

+ Nối bằng quan hệ từ: Ví dụ: Mỗi tháng ý vẫn cho nó dăm hào. Khi sai nó trả tiền giặt hay mua thức gì, còn dăm ba xu, một vài hào y thường cho nó nốt luôn. Nhưng cho rồi, y vẫn thường tiếc ngấm ngầm. Bởi vì những số tiền cho lặt vặt ấy góp lại, trong một tháng có thành đến hàng đồng. (Nam Cao)

+ Nối bằng phụ từ: Ví dụ: Em bé khóc. Mẹ đã dỗ em nín. Bây giờ nó lại khóc. + Nối bằng từ ngữ có tác dụng chuyển tiếp: Ví dụ: Từ khi có chế độ của riêng thì xã hội chia thành giai cấp, không ai có thể đứng ngoài giai cấp. Đồng thời, mỗi người đại biểu cho tư tưởng của giai cấp mình. (Hồ Chí Minh)

- Phép lặp: Lặp lại ở đầu câu đứng sau từ ngữ đã có ở câu trước. + Lặp ngữ âm: (lặp phần vần. Chủ yếu để gieo vần trong thơ) Ví dụ: Cầu cong như chiếc lược ngà Sông dài mái tóc cung nga buông hờ. (Nguyễn Bính)

5/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

+ Lặp từ vựng:

(Nguyễn Đình Thi)

Ví dụ: Tác phẩm vừa là kết tinh của tâm hồn người sáng tác vừa là sợi dây truyền cho mọi người sự sống mà nghệ sĩ mang trong lòng. Nghệ sĩ giới thiệu với chúng ta một cảm giác, tình tự, một tư tưởng bằng cách làm sống hiển hiện ngay lên trong tâm hồn chúng ta cảm giác, tình tự, tư tưởng ấy. Nghệ thuật không đứng ngoài trỏ vẽ cho ta đường đi, nghệ thuật vào đốt lửa trong lòng chúng ta, khiến chúng ta phải tự bước lên đường ấy.

(Thép Mới)

+ Lặp cấu trúc ngữ pháp: Ví dụ: Tre, anh hùng lao động! Tre, anh hùng chiến đấu!

Bên cạnh các phép liên kết đã trình bày ở trên, các phép liên kết như: phép liên tưởng, phép dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa cũng được sử dụng để tạo ra sự liên kết trong đoạn văn (văn bản)

II. THỰC TRẠNG HỌC TẬP MÔN NGỮ VĂN CỦA HỌC SINH LỚP 9

QUA KHẢO SÁT ĐIỀU TRA

Đầu năm học 2016 - 2017, bài kiểm tra chất lượng đầu năm môn Ngữ

văn 9 ở lớp 9A2 có kết quả cụ thể như sau:

KẾT QUẢ XẾP LOẠI

Khối lớp Giỏi Khá Trung bình Yếu Tổng số học sinh TS % TS % TS % TS %

9A2 40 02 5 22 55 10 25 6 15

Đề kiểm tra đã bám sát chuẩn kiến thức kĩ năng và một trong những kĩ năng học sinh cần phải có là kĩ năng viết đoạn văn nghị luận. Qua kết quả khảo sát, có thể nhận thấy số học sinh có kĩ năng viết đoạn chưa tốt còn nhiều, số học sinh có kĩ năng viết đoạn thành thạo còn ít. Trên bài làm của học sinh, hầu hết các em thể hiện việc nắm khái niệm đoạn văn, từ ngữ chủ đề, câu chủ đề trong đoạn văn, cách trình bày đoạn văn còn lơ mơ.

Các em không biết trình bày đoạn văn đảm bảo sự liên kết chặt chẽ về nội dung cũng như hình thức. Nhiều bài viết lủng củng sơ sài, lập luận không mạch lạc chặt chẽ. Các ý lộn xộn, không có lớp có lang, ý lớn ý nhỏ không theo trình tự hợp lí. Đầu đoạn văn không viết hoa lùi đầu dòng, các dòng khác ngắt dòng tuỳ tiện.

6/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Có thể nói kĩ năng làm văn, đặc biệt là kĩ năng viết đoạn của học sinh còn nhiều hạn chế. Do vậy, để khắc phục hạn chế của học sinh, nâng cao chất lượng dạy học đòi hỏi giáo viên phải có những giải pháp hợp lí.

III. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 1. Giải pháp 1: Củng cố kiến thức về đoạn văn cho học sinh 1.1. Khái niệm:

- Đoạn văn là đơn vị trực tiếp tạo nên văn bản, bắt đầu từ chỗ viết hoa lùi đầu dòng, kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng và thường biểu đạt một ý tương đối hoàn chỉnh. Đoạn văn thường do nhiều câu tạo thành.

- Đoạn văn thường có từ ngữ chủ đề và câu chủ đề. Từ ngữ chủ đề là các từ ngữ được dùng làm đề mục hoặc được lặp lại nhiều lần (thường là chỉ từ, đại từ, các từ đồng nghĩa) nhằm duy trì đối tượng biểu đạt. Câu chủ đề mang nội dung khái quát, lời lẽ ngắn gọn, thường đủ hai thành phần chính và đúng ở đầu hoặc cuối đoạn văn. Các câu trong đoạn văn có nhiệm vụ triển khai và làm sáng tỏ chủ đề của đoạn. (SGK Ngữ văn 8 tập I, trang 36).

1.2. Các cách trình bày nội dung trong đoạn văn thường sử dụng - Cách diễn dịch: là cách trình bày ý đi từ khái quát đến cụ thể. Câu chủ đề mang ý nghĩa khái quát đứng ở đầu đoạn, các câu còn lại triển khai những nội dung chi tiết cụ thể ý tưởng của chủ đề đó.

3 4 n

Mô hình trình bày đoạn văn diễn dịch: 1 2 Câu 1: câu chủ đề của đoạn văn (mang ý khái quát), đứng đầu đoạn văn Câu 2, 3, 4,…n là câu mang ý cụ thể, có tác dụng bổ sung giải thích, làm

rõ ý ở câu chủ đề.

- Cách qui nạp: là cách trình bày ý ngược lại với diễn dịch - đi từ các ý chi tiết, cụ thể đến ý khái quát. Câu chủ đề nằm ở cuối đoạn. Các câu trên được trình bày bằng thao tác minh hoạ, lập luận, cảm nhận và rút ra nhận xét, đánh giá chung.

2

3 4…

Mô hình trình bày đoạn quy nạp: 1

n

7/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Câu n: Câu chủ đề, đứng cuối đoạn văn. Câu 1, 2, 3, 4,… là những câu mang ý cụ thể có tác dụng hướng tới làm

nổi bật ý ở câu chủ đề

- Cách tổng hợp - phân tích – tổng hợp (tổng – phân – hợp): là sự phối hợp diễn dịch với quy nạp. Câu mở đoạn nêu ý khái quát bậc một, các câu tiếp theo khai triển ý khái quát, câu kết đoạn là ý khái quát bậc hai mang tính chất nâng cao, mở rộng.

Mô hình trình bày đoạn tổng – phân – hợp:

3 4

1’

2 Câu 1: Câu chủ đề đứng ở đầu đoạn văn. Câu 2, 3, 4: Câu mang ý chi tiết. Câu 1’: Câu mang ý tổng hợp, khái quát (không được trùng lặp ý với câu

chủ đề), đứng ở cuối đoạn văn.

2. Giải pháp 2: Hướng dẫn học sinh thực hành viết đoạn văn

Bước 1: Xác định yêu cầu của đề Căn cứ vào yêu cầu của đề bài, xác định rõ nội dung cần trình bày trong đoạn là gì? Nội dung đó được trình bày theo cách nào, có yêu cầu nào khác về hình thức, ngữ pháp. Nếu là đoạn văn nghị luận về tác phẩm thơ thì cần phải trình bày sự cảm thụ, nhận xét, đánh giá của mình về cái hay, cái đẹp của bài thơ đó thông qua phân tích ngôn từ, hình ảnh, giọng điệu. Nếu là đoạn văn nghị luận về tác phẩm truyện thì cần phải đọc kĩ xem đề yêu cầu bàn về nhân vật, bàn về nội dung hoặc bàn về nghệ thuật của truyện.

- Ví dụ: Đề 1: Viết một đoạn văn ngắn để nêu lên suy nghĩ của em về những

điều người cha nói với con qua khổ thơ sau:

“Người đồng mình thô sơ da thịt Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương Còn quê hương thì làm phong tục.”

(Nói với con – Y Phương)

Trong đoạn có sử dụng lời dẫn trực tiếp và phép lặp (gạch chân và có chú thích) * Yêu cầu của đề:

- Nội dung: nêu lên suy nghĩ của em về những điều người cha nói với con

qua khổ thơ...

8/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

- Hình thức: đoạn văn ngắn. - Yêu cầu ngữ pháp: Lời dẫn trực tiếp, phép lặp. Đề 2: a. Chép thuộc bốn câu đầu của đoạn trích “Cảnh ngày xuân” b. Bằng một đoạn văn quy nạp từ 9 đến 12 câu nêu cảm nhận của em về

cái hay của bốn câu thơ vừa chép. * Yêu cầu cần đạt:

a. Chép chính xác 4 câu thơ đầu như trong SGK. b. Viết đoạn văn. - Nội dung: cảm nhận của em về cái hay của bốn câu thơ - Hình thức: Đoạn quy nạp, độ dài từ 9 đến 12 câu. Bước 2: Xác định câu chủ đề của đoạn văn Câu chủ đề là câu nêu ý chính của cả đoạn văn, vì vậy đó là câu đặc biệt quan trọng. Khi viết đoạn cần chú ý đọc kĩ đề, xác định yêu cầu của đề, từ đó xác định câu chủ đề. Có những đề không cho sẵn câu chủ đề, có đề cho sẵn câu chủ đề, có những đề yêu cầu sửa một câu có lỗi thành câu đúng và dùng câu đó làm câu chủ đề, có đề lại có phần dẫn ý, dựa vào đó ta có thể xác định được câu chủ đề. Với những đề không cho sẵn câu chủ đề nên để viết được câu chủ đề, ta phải nắm vững nội dung của đoạn trích đề cho, từ đó ta có thể xác định câu chủ đề.

* Dạng 1: Những đề không cho câu chủ đề. Đề 1: Viết đoạn văn ngắn (khoảng 10 – 12 câu) nêu cảm nhận của em về

đoạn thơ sau:

“Mọc giữa dòng sông xanh Một bông hoa tím biếc Ơi con chim chiền chiện Hót chi mà vang trời Từng giọt long lanh rơi Tôi đưa tay tôi hứng” (Mùa xuân nho nhỏ - Thanh Hải) Với dạng đề này, học sinh phải nắm được nội dung của đoạn trích, những thông tin ban đầu về đoạn trích như tác giả, tác phẩm để khái quát thành câu chủ đề. => Câu chủ đề có thể viết: “Trong khổ thơ đầu của bài thơ Mùa xuân nho nhỏ, chỉ bằng vài nét chấm phá, Thanh Hải đã thể hiện cảm xúc say sưa, ngây ngất của mình trước mùa xuân của đất trời.”

- Đề 2 : Cho câu thơ sau: “Bỗng nhận ra hương ổi”

9/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

a. Chép thuộc 3 câu thơ tiếp để hoàn thiện khổ thơ. b. Viết đoạn văn ngắn nêu cảm nhận của em về khổ thơ trên. => Câu chủ đề có thể viết: “Trong khổ thơ đầu của bài thơ Sang thu, tác giả đã cho ta thấy những cảm nhận tinh tế trước những tín hiệu thu sang ở không gian gần và hẹp.”

* Dạng 2: Đề cho sẵn câu chủ đề: Đề 1: Từ câu chủ đề sau: “Bức tranh mùa xuân hiện ra trong khổ thơ đầu bài thơ Mùa xuân nho nhỏ thật sinh động, tươi đẹp, tràn đầy sức sống và cảm xúc”. Hãy viết tiếp khoảng 10 câu văn để hoàn thành một đoạn văn theo cách Tổng hợp - Phân tích - Tổng hợp.

Đề 2: Viết khoảng 10 câu văn nối tiếp câu mở đoạn sau để hoàn thành

một đoạn văn theo cách diễn dịch hoặc Tổng hợp – Phân tích - Tổng hợp:

“Trong đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích, Kiều hiện lên là người con

gái thuỷ chung, hiếu thảo, vị tha.”

- Nhìn chung, với những dạng đề này, ta không phải viết câu chủ đề, chỉ việc phát triển ý, trình bày thành các câu phát triển để làm sáng rõ câu chủ đề trên.

* Dạng 3: Đề yêu cầu sửa một câu có lỗi thành câu đúng và dùng câu đó

làm câu chủ đề.

- Đề 1: Khi viết đoạn văn phân tích nhân vật Vũ Nương trong tác phẩm: “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ, một bạn học sinh đã viết câu mở đoạn như sau:

“Nhân vật Vũ Nương trong tác phẩm:“Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ vừa là người phụ nữ thuỳ mị nết na, tư dung tốt đẹp lại là người con dâu hiếu thảo với mẹ chồng, là người vợ thuỷ chung với chồng, là người mẹ hiền của con chồng”.

Chỉ ra các lỗi trong câu văn trên? Hãy viết câu văn sau khi đã sửa lại cho đúng ?

- Đề 2:

a. Chép lại câu viết dưới đây, sau khi đã sửa hết các lỗi chính tả, ngữ pháp:

"Trong truyện "Những ngôi sao xa xôi" của Lê Minh Khuê bằng những nét đặc xắc trong cách miêu tả nhân vật và cách kể truyện đã làm nổi bật tâm hồn trong sáng, dũng cảm vượt khó khăn gian khổ, hi sinh lạc quan trong cuộc sống chiến đấu của những cô gái thanh niên sung phong trên tuyến đường Trường Sơn".

b. Dùng câu văn đă sửa trên làm phần mở đoạn viết tiếp 8 - 10 câu, phần

kết đoạn là một câu cảm thán.

10/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

- Với các đề trên, ta phải đọc kĩ câu văn đã cho để tìm được các lỗi chính

tả và lỗi ngữ pháp, sau đó sửa lại cho đúng để sử dụng câu đó làm câu chủ đề.

Dạng 4: Đề có phần dẫn ý, dựa vào đó ta có thể xác định được câu chủ đề. - Đề 1: Trong tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ đã sáng tạo chi tiết cái bóng trên tường rất đặc sắc. Hãy viết đoạn văn khoảng 10 câu theo lối diễn dịch trình bày cảm nhận của em về chi tiết đó.

- Đề 2: Nhận xét về đoạn kết trong tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ, có ý kiến cho rằng đó là một kết thúc có hậu, lại có ý kiến cho rằng đó là kết thúc không có hậu.

Hãy viết đoạn văn khoảng 15 câu trình bày suy nghĩ của em về vấn đề này. - Với đề 1: Dựa vào phần dẫn ý của đề, ta có thể viết câu chủ đề: “Trong tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương”, Nguyễn Dữ đã sáng tạo chi tiết cái bóng trên tường rất đặc sắc”.

- Với đề 2: Ta có thể viết câu chủ đề: “Nhận xét về đoạn kết trong tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ, có ý kiến cho rằng đó là một kết thúc có hậu, lại có ý kiến cho rằng đó là kết thúc không có hậu”.

Hoặc Kết thúc tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương”của Nguyễn

Dữ là một kết thúc vừa có hậu lại vừa không có hậu”.

Bước 3: Hướng dẫn học sinh tìm ý cho đoạn văn. Khi đã xác định được câu chủ đề của đoạn văn, cần vận dụng các kiến thức đã học có liên quan để phát triển chủ đề đó thành các ý cụ thể, chi tiết. Nếu bỏ qua thao tác này, đoạn văn dễ rơi vào tình trạng lủng củng, quẩn ý.

Ví dụ: Với đề bài: Viết đoạn văn diễn dịch từ 8 đến 10 câu, phân tích 4

câu thơ đầu trong bài thơ “Sang thu” của Hữu Thỉnh. Cần xác định các ý:

- Bốn câu thơ đầu là cảm nhận tinh tế, bất ngờ của nhà thơ trước những tín

hiệu thu về ở không gian gần và hẹp.

- Cảm nhận bằng khứu giác và xúc giác: + Hương ổi và cái se lạnh của gió lan tỏa trong không gian nơi vườn thôn,

ngõ xóm.

+ Từ “phả” gợi hương thơm như sánh lại, luồn vào trong gió. - Cảm nhận bằng thị giác: Tác giả sử dụng nghệ thuật nhân hóa qua từ “chùng chình” -> diễn tả sương thu có ý chậm lại, quấn quýt bên ngõ xóm đường làng.

- Cảm xúc: + “Bỗng”: cảm giác bất ngờ. + “Hình như”: cảm giác mơ hồ, mong manh, chưa rõ ràng.

11/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

-> Sự giao thoa của tạo vật và cảm xúc ngỡ ngàng, xao xuyến của nhà thơ.

Bước 4: Liên kết các ý thành đoạn văn hoàn chỉnh Trên cơ sở các ý vừa tìm, viết thành đoạn văn. Căn cứ vào yêu cầu về kiểu diễn đạt để xác định vị trí câu chủ đề và cách lập luận trong đoạn văn. Ngoài ra còn đảm bảo các yêu cầu về ngữ pháp (nếu có).

Ví dụ: Với đề trên (bước 3) cần đặt câu chủ đề ở đầu đoạn văn, sắp xếp các ý viết thành đoạn văn đủ số câu, đánh thứ tự các câu trong đoạn, trình bày thành đoạn văn đảm bảo sự liên kết cả nội dung lẫn hình thức.

(1) Khổ thơ thứ nhất của bài thơ “Sang thu”của Hữu Thỉnh là những

cảm nhận tinh tế ban đầu của nhà thơ về tín hiệu thu về:

Bỗng nhận ra hương ổi Phả vào trong gió se Sương chùng chình qua ngõ Hình như thu đã về

(2)Sự chuyển biến của tạo vật với những đặc trưng của thu về đã đánh thức giác quan tinh tế của nhà thơ. (3) Bắt đầu bằng hương ổi thơm náo nức “phả” vào trong “gió se”, cơn gió đặc trưng của mùa xuân đất Bắc. (4) Từ “phả” gợi hương thơm như sánh lại, đậm đà, luồn vào trong ngõ làm thức dậy cả không gian vườn ngõ. (5) Từ “bỗng” thể hiện sự bất ngờ, đột ngột có phần ngỡ ngàng, ngạc nhiên của tác giả trước sự thay đổi của thời tiết, thiên nhiên. (6) Và tín hiệu thu về không chỉ là gió, là hương ổi, mà còn là sương. (7)“Sương chùng chình qua ngõ”. (8)“Chùng chình” là cố ý đi chậm lại, giăng mắc nơi đường thôn ngõ xóm. (9) Biện pháp nhân hóa khiến làn sương như có tâm trạng bâng khuâng, bịn rịn, ngập ngừng, lưu luyến, làm cho cảnh thêm hữu tình. (10)Tình thái từ “hình như” thể hiện sự mơ hồ, chưa rõ ràng, chưa chắc chắn, đã miêu tả thật chính xác tâm trạng ngỡ ngàng của thi sĩ trước sự thoáng đi bất chợt của mùa thu. Trong đoạn trên, câu 1 là câu mở đoạn, nêu ý chủ đề của cả đoạn văn. Các câu còn lại (từ câu 2 đến câu 12), nêu các ý cụ thể, phân tích nội dung, nghệ thuật của sáu câu thơ.

3. Giải pháp 3: Hướng dẫn học sinh luyện tập qua các dạng bài tập 3.1. Dạng bài tập nhận biết: - Mục đích của bài tập là cung cấp cho học sinh các dạng đoạn văn cụ thể, trên cơ sơ đó các em nhận biết được mô hình cấu trúc đoạn, từ ngữ chủ đề, câu chủ đề. Và cao hơn là cách trình bày các luận cứ để dẫn đến luận điểm. Tuỳ từng đối tượng học sinh mà ra bài tập với những yêu cầu nhận biết các đoạn văn trình bày theo cách phổ biến thông dụng hay cách mở rộng, nâng cao.

12/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Bài tập 1: Đoạn văn sau là đoạn phân tích tâm trạng của Kiều khi ở Lầu Ngưng Bích. Hãy xác định câu chủ đề, các từ ngữ chủ đề của đoạn văn? Nội dung đoạn văn được triển khai như thế nào?

Sáu câu thơ đầu gợi tả hoàn cảnh cô đơn, tội nghiệp của Kiều khi bị giam ở lầu Ngưng Bích. (1) Hai chữ “khóa xuân” cho thấy đây thực chất là bị giam lỏng. (2) Nàng trơ trọi giữa không gian mênh mông, hoang vắng. (3) Câu thơ sáu chữ, chữ nào cũng gợi lên sự rợn ngợp của không gian: “Bốn bề bát ngát xa trông”. (4) Cảnh “non xa”, “trăng gần” như gợi lên hình ảnh lầu Ngưng Bích chơi vơi giữa mênh mang trời nước. (5) Từ lầu Ngưng Bích nhìn ra chỉ thấy những dãy núi mờ xa, những cồn cát bụi bay mù mịt. (6) Cái lâu chơi vơi ấy giam một thân phận trơ trọi, xung quanh không một bóng người, không sự giao lưu giữa người với người. (7)Hình ảnh “non xa”, “trăng gần”, “cát vàng”, “bụi hồng” có thể là cảnh thực mà cũng có thể là hình ảnh mang tính ước lệ để gợi sự mênh mông, rợn ngợp của không gian, qua đó diễn tả tâm trạng cô đơn của Kiều. (8) Cụm từ “mây sớm đèn khuya” gợi thời gian tuần hoàn, khép kín. (9) Thời gian cũng như không gian giam hãm con người. (10) Sớm và khuya, ngày và đêm, Kiều “thui thủi quê người một thân”. (10) Nàng chỉ biết làm bạn với “mây sớm, đèn khuya”. (11) Nàng đã rơi vào hoàn cảnh cô đơn tuyệt đối. (12) Mô hình đoạn văn: Câu 1 là câu mở đoạn, mang ý chính của đoạn văn gọi là câu chủ đề, 11 câu còn lại là những câu triển khai làm rõ ý của câu chủ đề. Đây là đoạn văn phân tích có kết cấu diễn dịch. Từ ngữ chủ đề: Kiều, nàng, Ngưng Bích, hoàn cảnh, tâm trạng, cảnh, hình ảnh...

Bài tập 2: Đoạn văn sau trình bày nội dung theo cách nào? Chỉ rõ cách

trình bày nội dung đoạn văn?

“Chính Hữu khép lại bài thơ bằng một hình tượng thơ:

Đêm nay rừng hoang sương muối Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới Đầu súng trăng treo (1).

Đêm khuya chờ giặc tới, trăng đã xế ngang tầm súng (2). Bất chợt chiến sĩ ta có một phát hiện thú vị: “Đầu súng trăng treo”(3). Câu thơ như một tiếng reo vui hồn nhiên mà chứa đựng đầy ý nghĩa (4). Trong sự tương phản giữa súng và trăng, người đọc vẫn tìm ra được sự gắn bó gần gũi (5). Súng tượng trưng cho tinh thần quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược (6). Trăng tượng trưng cho cuộc sống thanh bình, yên vui (7). Khẩu súng và vầng trăng là hình tượng sóng đôi trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam bất khuất và hào

13/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

hoa muôn thuở (8). Chất hiện thực nghiệt ngã và lãng mạn bay bổng đã hoà quyện lẫn nhau tạo nên hình tượng thơ tuyệt tác để đời (9).”

Mô hình đoạn văn: Tám câu đầu triển khai phân tích hình tượng thơ trong đoạn cuối bài thơ “Đồng chí”, từ đó khái quát vấn đề trong câu cuối – câu chủ đề, thể hiện ý chính của đoạn: đánh giá về hình tượng thơ. Đây là đoạn văn phân tích thơ có kết cấu quy nạp. Nội dung phân tích đoạn kết bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu.. Bài tập 3: Đoạn văn dưới đây lập luận theo cách tổng - phân - hợp phân tích khổ thơ đầu bài “Sang thu” của Hữu Thỉnh. Chỉ rõ cách lập luận trong đoạn văn?

“Ngay từ khổ thơ đầu, Hữu Thỉnh đã mang đến cho người đọc những tín hiệu riêng của mùa thu.(1) Không phải là những rừng phong sắc đỏ, giậu cúc vàng, lá ngô đồng rơi hay ao sen tàn lạnh... như trong thơ cổ. (2) Cũng không phải là màu trời xanh ngắt hay làn nước biếc trong như trong thơ thu Nguyễn Khuyến...(3)Tín hiệu của mùa thu này là làn hương ổi “ phả vào trong gió se”.(4) Phải có “gió se”thì mới có hương thơm nồng đậm thế.(5) Làn gió heo may trong mát với thoáng chớm lạnh đầu mùa như biết thanh lọc, chắt chiu để có được mùi hương ấy.(6) Gió đưa làn hương đi theo khắp nẻo, như để “thông báo” với đất trời, với hồn người một tín hiệu vui: mùa thu đang tới!(7) Chỉ bằng vài nét vẽ, nhà thơ đã nắm bắt, tái hiện được vẻ đẹp mơ hồ, tinh tế của khoảnh khắc giao mùa.(8)”

Mô hình đoạn văn: Đoạn văn gốm tám câu:

- Câu đầu (tổng): Nêu lên nhận định khái quát về khổ đầu bài “ Sang thu”

của Hữu Thỉnh mang đến cho người đọc những tín hiệu riêng của mùa thu. - Năm câu tiếp ( phân): Phân tích để chứng minh những tín hiệu riêng đó. - Câu cuối (hợp): Khẳng định, nâng cao: chỉ bằng vài nét vẽ, nhà thơ đã

nắm bắt, tái hiện được vẻ đẹp mơ hồ, tinh tế của khoảnh khắc giao mùa.

Nhìn chung, đây là dạng bài tập nhận biết tương đối vừa sức với học sinh trong bước đầu rèn kĩ năng viết đoạn văn nghị luận. Trên cơ sở nhận biết được những dạng mô hình này, học sinh dễ dàng đi vào vận dụng làm bài tập ở mức độ cao hơn.

Một số bài tập củng cố: Bài 1: Chỉ rõ cách lập luận trong đoạn văn sau: Hai câu cuối của “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” đã khắc đậm hình

ảnh đẹp đẽ của người chiến sĩ lá xe trên tuyến đường Trường Sơn:

Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước

Chỉ cần trong xe có một trái tim

14/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Những chiếc xe ấy đã bị bom đạn chiến tranh phá hủy nặng nề, mất đi cả những hệ số an toàn, tưởng như không thể lăn bánh. Vậy mà những người chiến sĩ lái xe đâu có chịu dừng. Những chiếc xe vận tải của họ trở lương thực, thuốc men, đạn dược vẫn chạy trong bom rơi đạn lửa bởi phía trước là miền Nam đang vẫy gọi. Công cuộc giành độc lập tự do của nửa nước vẫn đang tiếp tục. Dùng hình ảnh tương phản đối lập, câu thơ không chỉ nêu bật được sự ngoan cường, dũng cảm, vượt lên trên gian khổ, ác liệt mà còn nêu bật được ý chí giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Hơn thế, hình ảnh hoán dụ “một trái tim” là hình ảnh đẹp nhất của bài thơ chỉ người lính lái xe, chỉ sự nhiệt tình cứu nước, lòng yêu nước nồng nàn. Hình ảnh này kết hợp cùng với kết cấu câu “vẫn – chỉ cần” đã lí giải về sức mạnh vượt khó khăn, khẳng định hơn tinh thần hiên ngang bất khuất, sự lạc quan tự tin trong cuộc chiến của người lính lái xe. Chính điều đó đã tạo nên cho họ sức mạnh để chiến đấu và chiến thắng kẻ thù.

Bài 2: Chỉ rõ cách lập luận trong đoạn văn sau: Một vẻ đẹp nữa làm nên bức chân dung tinh thần của người lính trong bài

thơ chính là tinh thần lạc quan, sôi nổi, bất chấp khó khăn, nguy hiểm:

“Không có kính, ừ thì có bụi Bụi phun tóc trắng như người già Không cần thay lái trăm cây số nữa Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi.” Những câu thơ giản dị như lời nói thường, với giọng điệu thản nhiên, ngang tàn hóm hỉnh, cấu trúc: “không có…”, “ừ thì…”, “chưa cần” được lặp đi lặp lại, các từ ngữ “phì phèo”,”cười ha ha”,”mau khô thôi”… làm nổi bật niềm vui, tiếng cười của người lính cất lên một cách tự nhiên giữa gian khổ,hiểm nguy của cuộc chiến đấu. Cài tài của Phạm Tiến Duật trong đoạn thơ này là cứ hai câu đầu nói về hiện thực nghiệt ngã phải chấp nhận thì hai câu sau nói lên tinh thần vượt lên để chiến thắng hoàn cảnh của người lính lái xe trong chiến tranh ác liệt. Xe không kính nên “bụi phun tóc trắng như người già” là lẽ đương nhiên, xe không có kính nên “ướt áo”, “mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời” là lẽ tất nhiên. Trước mọi khó khăn, nguy hiểm, các anh vẫn “cười” rồi chẳng cần bận tâm, lo lắng, các anh sẵn sàng chấp nhận thử thách, gian lao như thể đó là điều tất yếu. Các anh lấy cái bất biến của lòng dũng cảm, của thái độ hiên ngang để thắng lại cái vạn biến của chiến trường sinh tử gian khổ, ác liệt. Đọc những câu thơ này giúp ta hiểu được phần nào cuộc sống của người lính ngoài chiến trường những năm tháng đánh Mỹ. Đó là cuộc sống gian khổ trong bom đạn ác liệt nhưng tràn đầy tinh thần lạc quan, niêm vui sôi nổi, yêu đời. Thật đáng yêu và đáng tự hào biết bao!

3.2. Dạng bài tập thông hiểu và vận dụng 3.2.1. Viết câu chủ đề cho đoạn văn

Trong văn nghị luận, câu chủ đề là câu đặc biệt quan trọng. Khi phân tích đoạn trích hay tác phẩm, câu chủ đề phải nêu được nội dung chính cần phân tích. Viết được câu chủ đề có thể coi là có được chìa khoá để mở vấn đề. Vì vậy, đây

15/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

là dạng đề theo tôi không kém phần quan trọng trong việc rèn kĩ năng viết đoạn cho học sinh. Với dạng bài này, có thể có một số bài tập cụ thể sau:

a/ Cho câu chủ đề viết còn mắc lỗi về ngữ pháp, diễn đạt, yêu cầu học

sinh sửa lại cho chuẩn:

Ví dụ: Bài tập 1

Khi viết đoạn văn nêu suy nghĩ của mình sáu câu thơ đầu của bài thơ

“Mùa xuân nho nhỏ”, một bạn học sinh đã viết câu mở đọan như sau:

“Trong sáu câu thơ đầu của bài Mùa xuân nho nhỏ đã cho thấy vẻ đẹp

của mùa xuân và cảm xúc của nhà thơ trước vẻ đẹp ấy”.

Chỉ ra các lỗi trong câu văn trên? Hãy viết câu văn sau khi đã sửa lại cho

đúng?

Yêu cầu với bài tập:

- Chỉ ra các lỗi trong câu văn:

+ Câu chủ đề còn dài, người viết nhầm trạng ngữ là chủ ngữ của câu dẫn

đến câu văn trên thiếu chủ ngữ.

- Viết lại câu chủ đề: “Trong sáu câu thơ đầu của bài Mùa xuân nho nhỏ, tác giả Thanh Hải đã cho ta thấy vẻ đẹp của mùa xuân và cảm xúc của nhà thơ trước vẻ đẹp ấy”.

Bài tập 2 a. Chép lại câu viết dưới đây, sau khi đã sửa hết các lỗi chính tả, ngữ pháp:

"Trong truyện "Những ngôi sao xa xôi" của Lê Minh Khuê bằng những nét đặc xắc trong cách miêu tả nhân vật và cách kể truyện đã làm nổi bật tâm hồn trong sáng, dũng cảm vượt khó khăn gian khổ, hi sinh lạc quan trong cuộc sống chiến đấu của những cô gái thanh niên sung phong trên tuyến đường Trường Sơn".

b. Dùng câu văn đã sửa trên làm phần mở đoạn viết tiếp 8 - 10 câu, phần

kết đoạn là một câu cảm. Yêu cầu của bài tập: a. Sửa lỗi chính tả và lỗi ngữ pháp:

Trong truyện "Những ngôi sao xa xôi" của Lê Minh Khuê, bằng những nét đặc sắc trong cách miêu tả nhân vật và cách kể chuyện, tác giả đã làm nổi bật tâm hồn trong sáng, dũng cảm vượt khó khăn gian khổ, hi sinh, lạc quan trong cuộc sống, chiến đấu của những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn.

16/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

b. Viết đoạn: Các câu phát triển

Họ là những cô gái thanh niên xung phong có tâm hồn trong sáng, hay mơ mộng dễ vui nhưng cũng dễ trầm tư. Họ rất nữ tính, thích làm đẹp ngay nơi chiến trường khói lửa. Nho thích thêu thùa. Thao chăm chép bài hát, hay làm dáng. Phương Định thích ngắm mình trong gương, bó gối mơ mộng và thích hát. Đặc biệt họ rất dũng cảm vượt khó khăn, gian khổ, hi sinh, lạc quan trong cuộc sống, chiến đấu. Công việc của họ rất nguy hiểm, đối mặt với thần chết hàng ngày, hàng giờ nhưng họ sẵn sàng nhận việc phá bom mà không cần sự trợ giúp của đơn vị, dám đối mặt với thần chết mà không hề run sợ. Họ luôn có tinh thần trách nhiệm cao với nhiệm vụ, luôn đặt nhiệm vụ lên trên cả tính mạng. Có lúc họ nghĩ đến cái chết khi nguy hiểm kề bên nhưng điều ấy chỉ thoáng qua rất mờ nhạt nhường chỗ cho ý nghĩ liệu bom có nổ? Làm thế nào để những quả bom kia phải nổ?

Câu kết đoạn là câu cảm thán:

Họ chính là hình ảnh tiêu biểu của thế hệ trẻ Việt Nam trong cuộc

kháng chiến oai hùng của dân tộc!

Trong các bài tập trên, bài tập 1 là dạng bài đơn giản được thực hiện ở đầu năm học, còn bài tập 2 có nhiều yêu cầu phức tạp hơn, không chỉ viết câu chủ đề mà là viết cả các câu phát triển, và không phải chỉ có yêu cầu viết đoạn mà còn có cả yêu cầu ngữ pháp kèm theo, vì đây là bài tập được thực hiện vào cuối năm học khi các kĩ năng viết đoạn của học sinh đã cơ bản được củng cố, thành thạo và cần rèn luyện thêm các yêu cầu khác cho quen với dạng đề thi vào lớp10 THPT.

b/ Cho đoạn thơ hoặc đoạn văn cần phân tích, yêu cầu học sinh xác

định câu chủ đề cho đọan đó.

Ví dụ: Bài tập 1: Cho đoạn thơ sau: “Ngày xuân con én đưa thoi

Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi

Cỏ non xanh tận chân trời Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”.

(Trích “Cảnh ngày xuân”- Truyện Kiều – Nguyễn Du).

Hãy viết câu chủ đề cho đoạn văn phân tích đoạn thơ trên? Bài tập 2: Khi phân tích sáu câu cuối đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng

Bích”, em sẽ viết câu chủ đề như thế nào?

Thực chất yêu cầu viết câu chủ đề cũng chính là yêu cầu xác định nội dung cần viết trong đoạn văn. Muốn viết được câu chủ đề, học sinh phải nắm

17/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

được nội dung của đoạn thơ, đoạn văn mà đề yêu cầu phân tích. Điều này các em phải tích hợp kiến thức ở cả ba phân môn: Văn, Tiếng Việt, Tập làm văn.

Với bài tập 1, ta có thể viết câu chủ đề: “Bốn câu thơ đầu đoạn trích“Cảnh ngày xuân”(Trích trong Truyện Kiều

của Nguyễn Du) là bức họa tuyệt đẹp về khung cảnh thiên nhiên mùa xuân.

Hoặc: Chỉ bằng vài nét chấm phá, Nguyễn Du đã vẽ nên bức hoạ tuyệt

đẹp về khung cảnh thiên nhiên mùa xuân.

Với bài tập 2, ta có thể viết câu chủ đề: “Sáu câu cuối đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” là bức tranh tả cảnh

ngụ tình thật đặc sắc”.

Hoặc: “Sáu câu cuối đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” là đỉnh cao của

bút pháp nghệ thuật tả cảnh ngụ tình trong Truyện Kiều của Nguyễn Du”.

Một số bài tập củng cố:

Bài 1: Hãy viết câu chủ đề cho đoạn văn phân tích đoạn thơ sau:

“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ

Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân”

(Viếng lăng Bác – Viễn Phương)

Bài 2: Viết câu chủ đề cho đoạn văn phân tích đoạn thơ sau:

“Vẫn còn bao nhiêu nắng

Đã vơi dần cơn mưa

Sấm cũng bớt bất ngời

Trên hàng cây đứng tuổi”

(Sang thu – Hữu Thỉnh)

3.2.2. Viết đoạn văn dựa vào câu chủ đề cho sẵn

Bài tập 1: Từ câu chủ đề sau: “Khác với Thúy Vân, Thuý Kiều có vẻ đẹp sắc sảo, mặn mà cả tài lẫn sắc”. Hãy viết tiếp khoảng 10 câu văn để hoàn thành một đoạn văn theo cách Tổng hợp - Phân tích - Tổng hợp.

Gợi ý

- Dùng câu chủ đề trên làm câu mở đoạn. - Viết nối tiếp bằng những câu sau:

18/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Gợi tả vẻ đẹp của Kiều, tác giả vẫn dùng những hình tượng nghệ thuật ước lệ “thu thuỷ” (nước mùa thu), “xuân sơn” (núi mùa xuân), hoa, liễu. Nét vẽ của thi nhân thiên về gợi, tạo một ấn tượng chung về vẻ đẹp của một giai nhân tuyệt thế. Vẻ đẹp ấy được gợi tả qua đôi mắt Kiều, bởi đôi mắt là sự thể hiện phần tinh anh của tâm hồn và trí tuệ. Đó là một đôi mắt biết nói và có sức rung cảm lòng người. Hình ảnh ước lệ “làn thu thuỷ” – làn nước mùa thu gợn sóng gợi lên thật sống động vẻ đẹp của đôi mắt trong sáng, long lanh, linh hoạt. Còn hình ảnh ước lệ “nét xuân sơn” – nét núi mùa xuân lại gợi lên đôi lông mày thanh tú trên gương mặt trẻ trung. “Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh” – Vẻ đẹp quá hoàn mĩ và sắc sảo của Kiều có sức quyến rũ lạ lùng khiến thiên nhiên không thể dễ dàng chịu thua, chịu nhường mà phải nảy sinh lòng đố kỵ, ghen ghét, báo hiệu lành ít, dữ nhiều. Không chỉ mang một vẻ đẹp “nghiêng nước, nghiêng thành”, Kiều còn là một cô gái thông minh và rất mực tài hoa.Tài của Kiều đạt tới mức lí tưởng theo quan niệm thẩm mỹ phong kiến, gồm đủ cả cầm (đàn), kỳ (cờ), thi (thơ), hoạ (vẽ). Đặc biệt nhất vẫn là tài đàn của nàng, đã là sở trường, năng khiếu (nghề riêng), vượt lên trên mọi người (ăn đứt). Đặc tả cái tài của Kiều cũng là để ngợi ca cái tâm đặc biệt của nàng: Cung đàn “bạc mệnh” mà Kiều tự sáng tác nghe thật da diết buồn thương, ghi lại tiếng lòng của một trái tim đa sầu, đa cảm. Vẻ đẹp của Kiều là sự kết hợp của cả sắc – tài – tình. Tác giả dùng thành ngữ “nghiêng nước, nghiêng thành” để cực tả giai nhân, đồng thời là lời ngợi ca nhân vật. Chân dung của Thuý Kiều cũng là chân dung mang tính cách số phận. Vẻ đẹp của Kiều làm cho tạo hoá phải ghen ghét, phải đố kị “hoa ghen, liễu hờn”. Điều này dự báo tương lai số phận nàng sẽ éo le, đau khổ. - Câu chốt đoạn:

Như vậy, chỉ bằng mấy câu thơ trong đoạn trích, Nguyễn Du đã không chỉ miêu tả được nhân vật mà còn dự báo được trước số phận của nhân vật; không những truyền cho người đọc tình cảm yêu mến nhân vật mà còn truyền cả nỗi lo âu phấp phỏng về tương lai số phận nhân vật.

Bài tập 2: Một bạn học sinh viết: “Cơ sở của tình đồng chí đã được thể hiện rõ qua khổ thơ đầu của bài thơ "Đồng chí". Em hãy lấy câu đó làm câu mở đoạn để triển khai tiếp đoạn văn Tổng hợp - Phân tích - Tổng hợp hoặc diễn dịch phân tích 7 câu thơ đầu.

Gợi ý viết phần thân đoạn

Mở đầu bằng hai câu thơ đối nhau rất chỉnh:

“Quê hương anh nước mặn đồng chua

19/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”

Tác giả cho ta thấy những người lính đều là con em của những người nông dân từ các miền quê nghèo hội tụ về đây trong đội ngũ:

“Anh với tôi đôi người xa lạ Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”

Từ “đôi” chỉ hai người, hai đối tượng chẳng thể tách rời nhau kết hợp với từ “xa lạ” làm cho ý xa lạ được nhấn mạnh hơn. Từ phương trời tuy chẳng quen nhau nhưng cùng đồng điệu trong nhịp đập của trái tim, cùng tham gia chiến đấu, giữa họ đã nảy nở một thứ tình cảm cao đẹp: Tình đồng chí - tình cảm ấy không phải chỉ là cùng cảnh ngộ mà còn là sự gắn kết trọn vẹn cả về lý trí, lẫn lý tưởng và mục đích cao cả: chiến đấu giành độc lập tự do cho Tổ quốc. “Súng bên súng, đầu sát bên đầu Đêm rét đắp chung thành đôi tri kỉ Đồng chí!”

“Trong bài thơ Viếng lăng Bác, ngoại cảnh chỉ được miêu tả chấm phá vài

Cả 7 câu thơ có duy nhất một từ “chung” nhưng bao hàm nhiều ý: chung cảnh ngộ, chung giai cấp, chung chí hướng, chung một khát vọng… Hai tiếng “Đồng chí” kết thúc khổ thơ thật đặc biệt, sâu lắng như một nốt nhạc làm bừng sáng cả bài thơ, là kết tinh của một tình cảm cách mạng mới mẻ chỉ có ở thời đại mới. Bài tập củng cố Bài 1: Cho câu chủ đề sau: “Đoàn thuyền đánh cá không chỉ là một bức tranh sơn mài lộng lẫy về vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn là một bài ca ca ngợi vẻ đẹp của con người lao động”. a/ Đề tài của đoạn văn chứa trong câu mở đoạn là gì? b/ Hãy viết tiếp từ 9 đến 15 câu để tạo thành đoạn văn tổng – phân – hợp hoàn chỉnh, trong đó có sử dụng phép thế đồng nghĩa. Bài 2: Cho đoạn văn sau: nét, còn chủ yếu tác giả bộc lộ tâm trạng, cảm xúc yêu thương, ngưỡng mộ của mình đối với chủ tịch Hồ Chí Minh”. a. Hãy coi câu văn trên là câu chủ đề, hãy viết một đoạn văn từ 8 – 10 câu để tạo thành một đoạn văn theo kiểu diễn dịch. b. Trong đoạn văn có một câu chứa thành phần biệt lập. Bài 3: Cho câu văn sau: “Vậy là, với ngòi bút miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, nhà văn đã khắc họa thành công nét mới trong tình yêu làng truyền thống của người nông dân kháng chiến”

Lấy câu văn này làm câu chủ đề, hãy phân tích tâm trạng ông Hai khi nghe tin làng chợ Dầu theo giặc bằng một đoạn văn quy nạp khoảng 10 câu, trong đó sử dụng lời dẫn trực tiếp.

3.2.3. Viết đoạn văn không cho sẵn câu chủ đề

20/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Với dạng bài tập này yêu cầu học sinh có kĩ năng tổng hợp hơn. Không chỉ biết xác định câu chủ đề mà còn biết trình bày đoạn văn theo cách lập luận mà đề yêu cầu.

Ví dụ: Bài tập 1: Viết đoạn văn diễn dịch phân tích 6 câu thơ cuối trong

đoạn trích “Cảnh ngày xuân”. Yêu cầu của bài tập:

- Hình thức: Viết đoạn văn diễn dịch. - Nội dung: Phân tích sáu câu thơ cuối trong đoạn trích “Cảnh ngày xuân”.

Sáu câu thơ cuối miêu tả cảnh chị em Thuý Kiều du xuân trở về. Cảnh vẫn mang cái nét thanh tao, trong trẻo của mùa xuân, rất êm dịu: ánh nắng nhạt, khe nước nhỏ, nhịp cầu nho nhỏ bắc ngang. Mọi cử động đều rất nhẹ nhàng: mặt trời từ từ ngả bóng về tây, bước chân người thơ thẩn, dòng nước uốn quanh. Một bức tranh thật đẹp, thanh khiết. Cảnh đã có sự thay đổi về thời gian và không gian: Không còn bát ngát, trong sáng, không còn cái không khí đông vui náo nhiệt của lễ hội, tất cả đang nhạt dần, lặng dần. Cảnh được cảm nhận qua tâm trạng. Những từ láy “tà tà”, “thanh thanh”, “nao nao” không chỉ biểu đạt sắc thái cảnh vật mà còn bộc lộ tâm trạng con người. Đặc biệt, hai chữ “nao nao” đã nhuốm màu tâm trạng lên cảnh vật. Hai chữ “thơ thẩn” có sức gợi rất lớn, chị em Kiều ra về trong sự bần thần nuối tiếc, lặng buồn. “dan tay” tưởng là vui nhưng thực ra là chia sẻ cái buồn không thể nói hết. Cảm giác bâng khuâng, xao xuyến về một ngày vui xuân đã hé mở vẻ đẹp của một tâm hồn thiếu nữ tha thiết với niềm vui cuộc sống, nhạy cảm và sâu lắng. Đoạn thơ hay bởi đã sử dụng các bút pháp cổ điển: tả cảnh gắn với tả tình, tả cảnh ngụ tình.

Bài tập 2: Phân tích 6 câu thơ đầu của bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” bằng

đoạn văn diễn dịch, có sử dụng cách lập luận so sánh.

Gợi ý

Bức tranh mùa xuân thiên nhiên trong 6 câu thơ đầu được vẽ bằng vài nét chấm phá nhưng rất đặc sắc. Từ “mọc” được đặt ở đầu câu - nghệ thuật đảo ngữ nhằm nhấn mạnh, khắc hoạ sự khoẻ khoắn. “Mọc” tiềm ẩn một sức sống, sự vươn lên, trỗi dậy. Giữa dòng sông rộng lớn, không gian mênh mông chỉ có một bông hoa thôi nhưng không hề gợi lên sự lẻ loi đơn chiếc. Trái lại, bông hoa ấy hiện lên lung linh, sống động, tràn đầy sức (sống) xuân.Với gam màu hài hoà dịu nhẹ tươi tắn. Màu xanh lam của nước sông (dòng sông Hương) hòa cùng màu tím biếc của hoa, một màu tím giản dị, thuỷ chung, mộng mơ và quyến rũ. Đó là màu sắc đặc trưng của xứ Huế. Bức tranh đó còn rộn rã âm thanh của tiếng chim chiền chiện, loài chim của mùa xuân. Cách dùng các từ “ơi”, “chi” hay “chi mà” mang chất giọng ngọt ngào đáng yêu của người xứ Huế (thân

21/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

thương, gần gũi), mang nhiều sắc thái cảm xúc như một lời trách yêu. Khung cảnh mùa xuân có không gian cao rộng, màu sắc tươi thắm, âm thanh vang vọng - một sắc xuân của xứ Huế - Một không gian bay bổng mà đằm thắm dịu dàng, tươi tắn. Mùa xuân trong thơ Thanh Hải chẳng có mai vàng, đào thắm cũng chẳng có muôn hoa khoe sắc màu rực rỡ, mùa xuân trong thơ Thanh Hải thật giản dị, đằm thắm. Nhà thơ cảm thấy say sưa ngây ngất, xốn xang rạo rực trước cảnh đất trời vào xuân:

“Từng giọt long lanh rơi Tôi đưa tay tôi hứng”:

Phân tích khổ 2 của bài thơ “Sang thu” bằng một đoạn văn ngắn

Giọt long lanh rơi dù hiểu là giọt sương, giọt nắng, giọt mùa xuân hay giọt hạnh phúc, giọt âm thanh thì vẫn thể hiện cảm xúc ngây ngất say sưa của nhà thơ. Tiếng chim chiền chiện hót vang trời nhưng không tan biến vào không trung, nó như ngưng đọng lại thành từng giọt âm thanh, như những hạt lưu li trong vắt long lanh chói ngời. Ở đây có sự chuyển đổi cảm giác: từ thính giác đến thị giác, xúc giác. Những yếu tố huyền ảo trong bài thơ được thể hiện một cách sáng tạo, gợi cảm và tài tình.“Tôi đưa tay tôi hứng” thể hiện sự trân trọng vẻ đẹp của thi nhân đối với vẻ đẹp của thiên nhiên, thể hiện sự đồng cảm của thi nhân trước thiên nhiên và cuộc đời. Bài tập củng cố khoảng 10 đến 12 câu. Bài 1: Cho câu thơ:

“Sông được lúc dềnh dàng” a. Chép thuộc 3 câu tiếp để hoàn thiện khổ thơ b. Hãy viết đoạn văn khoảng 10 câu theo cách diễn dịch nêu cảm nhận của

em về khổ thơ trên. Bài 2: Cho câu thơ : “Ta là con chim hót”

a. Chép chính xác 7 câu nối tiếp câu thơ trên ? b. Hãy viết đoạn văn ngắn khoảng 12 câu theo nêu cảm nhận của em về

đoạn thơ vừa chép.

3.2.4. Viết đoạn văn, với yêu cầu cụ thể về hình thức, kèm theo các yêu

cầu về liên kết câu, ngữ pháp

Ví dụ: Bài tập 1: Cho ba câu thơ:

“Đêm nay rừng hoang sương muối Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới

Đầu súng trăng treo”

22/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Viết một đoạn văn ngắn từ 9 đến 12 câu theo phép luận luận Tổng hợp – Phân tích - Tổng hợp để phân tích cái hay mà em cảm nhận được từ ba câu thơ trên. Chỉ ra các phép liên kết em đã sử dụng trong đoạn văn.

Gợi ý Ba câu thơ kết thúc bài thơ “Đồng chí” là bức tranh đẹp về tình đồng

chí, là biểu tượng đẹp về cuộc đời người chiến sĩ.

“Đêm nay rừng hoang sương muối Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới Đầu súng trăng treo”.

Bài tập 2: Viết một đoạn văn ngắn để nêu lên suy nghĩ của em về những

Trong cảnh “rừng hoang sương muối” nhưng những người lính vẫn đứng cạnh bên nhau, im lặng, phục kích chờ giặc tới. Từ “chờ” gợi lên tư thế chủ động của người lính. Hai câu thơ đối nhau thật chỉnh và gợi cảm giữa khung cảnh và toàn cảnh. Khung cảnh lạnh lẽo, buốt giá. Toàn cảnh là tình cảm ấm nồng của người lính với đồng đội của các anh. Sức mạnh của tình đồng đội đã giúp người lính vượt lên tất cả sự khắc nghiệt của thời tiết. Tình đồng đội đã sưởi ấm lòng các anh giữa rừng hoang mùa đông và sương muối buốt giá. Hình ảnh “ Đầu súng trăng treo” là có thật trong cảm giác, được nhận ra từ những đêm hành quân, phục kích chờ giặc.Nhưng đây là hình ảnh đẹp nhất, gợi bao liên tưởng phong phú: Súng và trăng là gần và xa, là chiến sĩ và thi sĩ, là thực tại và mơ mộng. Tất cả đã hòa quyện, bổ sung cho nhau trong cuộc đời người lính cách mạng. Câu thơ như nhãn tự của cả bài, vừa mang tính hiện thực, vừa mang sắc thái lãng mạn, là một biểu tượng cao đẹp của tình đồng chí thân thiết. Ba câu thơ là bức tranh đẹp, là biểu tượng đẹp giàu chất thơ về tình đồng chí, đồng đội của người lính trong kháng chiến chống Pháp. điều người cha nói với con qua khổ thơ sau:

“Người đồng mình thô sơ da thịt Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương Còn quê hương thì làm phong tục.”

(Nói với con – Y Phương)

Trong đoạn có sử dụng lời dẫn trực tiếp và phép lặp (có gạch chân và chú thích) Gợi ý “Người đồng mình thô sơ da thịt

Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương Còn quê hương thì làm phong tục.”

23/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Những câu thơ là lời người cha nói với con về đức tính của “người đồng mình”. Người cha ca ngợi đức tính cao đẹp của “người đồng mình” bằng những hình ảnh đầy ấn tượng: “Người đồng mình thô sơ da thịt/ Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con”. Đó là những con người chân chất, khoẻ khoắn. Họ mộc mạc mà không nhỏ bé về tâm hồn. Họ giàu ý chí và niềm tin. Họ tự chủ trong cuộc sống, biết “tự đục đá kê cao quê hương” bằng tinh thần cần cù lao động, bằng ý chí và nghị lực. Họ muốn giữ lấy bản sắc văn hoá duy trì những tập quán tốt đẹp của người đồng mình. Họ tha thiết yêu quê hương, lấy quê hương làm chỗ dựa vững chắc cho tâm hồn. Nói với con những điều đó, người cha mong con biết tự hào về truyền thống quê hương, tự hào về dân tộc để tự tin hơn trong cuộc sống của mình.

- Các từ in đậm, nghiêng: phép lặp. - Câu gạch chân in đậm, nghiêng: lời dẫn trực tiếp. Bài tập củng cố

Bài tập 1: Hãy viết đoạn văn theo cách quy nạp khoảng 10 câu để làm rõ ý sau: “Sự biến chuyển trong không gian lúc sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận qa nhiều yếu tố bằng nhiều giác quan và sự rung động thật tinh tế.”

Trong đoạn văn có sử dụng một câu ghép và một câu chứa thành phần

khởi ngữ. Gạch chân câu ghép và thành phần khởi ngữ. Bài tập 2:

a/ Phân tích giá trị biểu cảm của từ “chông chênh” trong câu thơ: Võng mắc chông chênh đường xe chạy Lại đi, lại đi trời xanh thêm. b/ Chỉ với hai câu thơ trên, Phạm Tiến Duật đã cho ta hiểu vẻ đẹp người lái xe Trường Sơn thời chống Mĩ. Hãy viết tiếp từ 7 đến 10 câu tạo đoạn văn diễn dịch hoàn chỉnh (Trong đó có sử dụng phép nối và câu đơn mở rộng thành phần chủ ngữ). Bài tập 3 : Cho câu chủ đề sau: “Đoàn thuyền đánh cá không chỉ là một bức tranh sơn mài lộng lẫy về vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn là một bài ca ca ngợi vẻ đẹp của con người lao động”. a/ Đề tài của đoạn văn chứa trong câu mở đoạn là gì? b/ Hãy viết tiếp từ 9 đến 15 câu để tạo thành đoạn văn tổng - phân - hợp hoàn chỉnh, trong đó có sử dụng phép thế đồng nghĩa.

Trên đây là một số giải pháp nhằm rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9 mà tôi đã ứng dụng trong giảng dạy môn Ngữ văn lớp 9 tại trường THCS Nhân Chính năm học 2015 - 2016.

IV. KẾT QUẢ

1/ Đối với học sinh:

24/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

Qua quá trình thực hiện đề tài, tôi nhận thấy kĩ năng dựng đoạn của học sinh tăng lên rõ rệt sau một năm học. Nhiều em đã có kĩ năng viết đoạn thành thạo, đảm bảo sự liên kết cả về nội dung cũng như hình thức. Cuối năm học tôi đã khảo sát, kiểm chứng kết quả thực hiện đề tài qua việc khảo sát kĩ năng viết đoạn của học sinh lớp 9 để đối chứng so với đầu năm chưa triển khai thực hiện đề tài, kết quả cụ thể như sau:

KẾT QUẢ XẾP LOẠI

Khối lớp Giỏi Khá Trung bình Yếu

Tổng số học sinh TS % TS % TS % TS %

9A2 40 02 5 22 55 10 25 6 15

9A2 40 05 12,5 28 70 7 17,5 0 Đầu năm Cuối năm 0

So với kết quả khi chưa thực hiện đề tài, kết quả có thay đổi rõ rệt, tỉ lệ khá

giỏi tăng, tỉ lệ trung bình giảm; không còn học sinh yếu kém.

Kết quả như trên đã cho thấy hiệu quả của đề tài khi ứng dụng vào trong

thực tế giảng dạy môn Ngữ văn nói chung và Ngữ văn 9 nói riêng.

2/ Đối với giáo viên: Giáo viên dễ nắm bắt được mức độ hiểu bài và kĩ năng làm bài của học sinh, từ đó có những biện pháp uốn nắn kịp thời trong quá trình dạy và ôn thi vào 10.

Giáo viên không lo học sinh học tủ, học vẹt vì học sinh đã được trang bị những kĩ năng cơ bản về viết đoạn văn, các em có thể tự ứng biến trong bất cứ một dạng đề viết đoạn văn nào mà đề bài yêu cầu.

25/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

PHẦN THỨ BA: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

1. Kết luận Sáng kiến kinh nghiệm “Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9” được rút từ thực tế giảng dạy, qua quá trình hướng dẫn học sinh kĩ năng viết đoạn văn nghị luận. Những giải pháp thực hiện đã giúp học sinh, nhất là đối tượng học sinh từ trung bình trở xuống có kĩ năng viết đoạn văn, bài văn nghị luận. Các kĩ năng dựng đoạn trong phạm vi đề tài này đều là những kĩ năng có thể sử dụng hiệu quả khi viết các đoạn thân bài của bài nghị luận về tác phẩm truyện, đoạn trích, đoạn thơ, bài thơ.

Mặc dù khi viết bài văn, đoạn văn nghị luận văn học cần phải có kĩ năng phân tích tác phẩm theo từng thể loại. Nhưng các kĩ năng dựng đoạn đã thực hiện trong đề tài cũng đã góp phần nâng cao kĩ năng làm văn nghị luận, nhất là nghị luận văn học cho học sinh, từng bước nâng cao chất lượng học tập của học sinh ở bộ môn Ngữ văn trong nhà trường cũng như khả năng tạo lập văn bản khi bước vào cuộc sống.

2. Đề xuất và khuyến nghị Để việc luyện tập và rèn luyện kĩ năng làm văn nghị luận văn học cho học sinh được tiến hành thuận lợi hơn và đạt hiệu quả cao. Cá nhân tôi trong quá trình giảng dạy xin có một số đề xuất và khuyến nghị sau:

- Giáo viên cần cho học sinh nắm vững kiến thức về đoạn văn: Khái niệm,

cách trình bày nội dung trong đoạn văn.

- Giáo viên nên có điều tra khảo sát thực tế, và tuỳ theo đối tượng học sinh khá, giỏi hay trung bình, yếu mà vận dụng lựa chọn các dạng bài tập phù hợp. Trên đây là những kinh nghiệm của tôi được rút ra trong quá trình giảng dạy môn Ngữ văn cấp THCS, đặc biệt là Ngữ văn 9. Tuy nhiên, đây chỉ là kinh nghiệm mang tính chủ quan của bản thân và mới áp dụng trong phạm vi hẹp. Rất mong sự đóng góp ý kiến, trao đổi, bổ sung của bạn bè đồng nghiệp và sự phổ biến nhân rộng của đề tài để kết quả giáo dục nói chung, dạy và học Văn nói riêng của giáo viên và học sinh ngày càng được nâng cao.

Hµ Néi, ngµy 08 th¸ng 4 n¨m 2017

Xác nhận của thủ trưởng đơn vị

Người viết

26/26

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Sách giáo khoa và Sách giáo viên Ngữ văn 8, Bộ GDĐT- NXB Giáo dục 2006

2. Sách giáo khoa và Sách giáo viên Ngữ văn 9, Bộ GDĐT- NXB Giáo dục

2006

3. Dạy và học Tiếng Việt trong chương trình THCS, Tô Thị Hải Yến, NXB

Giáo dục Việt Nam, 2010

Ôn thi vào lớp 10 môn Ngữ văn, Nguyễn Thị Nương – Chu Thị Lý – Trần Thị Loan, NXB Giáo dục Việt Nam 2014

5. Ôn tập kiến thức thi vào lớp 10 Môn Ngữ Văn, Phan Ngọc Anh (Chủ biên),

NXB Đại học Sư Phạm 2013

Luyện tập cách lập luận trong đoạn văn nghị luận cho học sinh phổ thông, Nguyễn Quang Ninh, Nguyễn Thị Ban, Trần Hữu Phong, NXB Giáo dục Việt Nam 2014

Rèn kĩ năng viết đoạn văn cho học sinh THCS, Nguyễn Quang Ninh (Chủ biên), NXB Giáo dục Việt Nam 2015

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9

ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña Héi ®ång khoa häc cÊp Trường:

.....................................................

................

.....................................................

................

.....................................................

................

.....................................................

..............................................

Hướng dẫn cách viết đoạn văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 9