MỤC LỤC
M ĐẦU ......................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................................... 1
2. Mục đích, nhiệm v nghiên cu .................................................................................. 1
3. Đối tưng nghiên cu và phm vi kho sát ................................................................. 2
4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 2
5. Đóng góp mới ca đ tài .............................................................................................. 2
6. Kết cấu đề tài ............................................................................................................... 2
NI DUNG ..................................................................................................................... 3
Chương 1: CƠ SỞ KHOA HC CỦA Đ TÀI .......................................................... 3
1.1. Dy hc đọc hiểu văn bản văn học trong chương trình Ngữ văn THPT .................. 3
1.2. Dy hc đc hiểu văn bản văn học theo định hưng phát trin phm chất và năng
lc ca ngưi hc ............................................................................................................ 4
1.3 Thc trng dy học đc hiểu văn bản văn học phi hư cấu trong nhà trường ph
thông ................................................................................................................................ 5
1.3.1. Din mạo và đặc điểm của văn bản văn học phi hư cấu trong chương trình Ngữ
văn trung hc ph thông .................................................................................................. 5
1.3.2. Dy hc đc hiu các văn bản văn học phi hư cấu - nhìn t định hướng sách
giáo khoa và hướng dn ging dy ................................................................................. 7
1.3.3. Hướng tiếp cận các văn bản văn học phi hư cấu trong chương trình Ngữ văn
trung hc ph thông ca giáo viên và hc sinh ............................................................. 10
Chương 2: MT S BIN PHÁP T CHC HOT ĐNG DY HC ĐỌC
HIỂU VĂN BẢN VĂN HỌC PHI HƯ CẤU ............................................................. 12
2.1. Đặc đim ngh thut ca văn bản văn học phi hư cấu ........................................... 12
2.2. T chc hot đng dy hc đc hiểu văn bản văn học phi hư cấu trong chương
trình Ng văn THPT ...................................................................................................... 13
2.2.1. Hướng dn hc sinh t đọc văn bản .................................................................... 13
2.2.2. Gi m cho học sinh các hướng tích hp văn bản văn học phi hư cu .............. 14
2.2.3. Gi m hc sinh khám phá giá tr tư tưng, thẩm mĩ của văn bản .................... 17
2.3. T chc hot đng tri nghim sáng to ................................................................ 24
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................................. 25
3.1. Gii thiu chung ..................................................................................................... 25
3.1.1. Mục đích thực nghim ......................................................................................... 25
3.1.2. Nhim v thc nghim ......................................................................................... 26
3.2. Đối tượng, địa bàn và thi gian thc nghim ......................................................... 26
3.2.1. La chọn địa bàn thc nghim ............................................................................ 26
3.2.2. La chọn đối tưng thc nghim ........................................................................ 26
3.3. Ni dung thc nghim ............................................................................................ 27
3.3.1. Nguyên tc thiết kế giáo án và giáo án thc nghim .......................................... 27
3.3.2. T chc dy thc nghim..................................................................................... 42
3.4. Kết qu thc nghim ............................................................................................... 43
3.4.1. Kết qu định tính ................................................................................................. 43
3.4.2. Kết qu định lưng .............................................................................................. 45
KT LUN VÀ KIN NGH ..................................................................................... 49
PH LC ..................................................................................................................... 52
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Trong chương trình môn Ng văn trung học ph thông, các văn bản văn
hc phi cấu chiếm t l không ln, song không th thiếu, nhm cp cho hc sinh
mt cái nhìn toàn din v các hình thc văn bản văn học. Hu hết các văn bản văn học
phi cấu đưc dy, học trong chương trình THPT văn hc Vit Nam, tiêu biu,
đặc sc nhng thi k khác nhau. Dy học các văn bản này, vì vy không ch để hiu
nội dung văn bản, mà còn giúp các em hiểu hơn về con đường vn đng, phát trin ca
các hình thức văn học dân tc.
1.2. Dy học đọc hiểu phương pháp dạy hc tích cc, nhm phát huy kh
năng chủ động, sáng to ca hc sinh trong vic tiếp nhn nhng giá tr tư tưng, ngh
thuật đặc sc của văn bản văn học. Tuy nhiên, cho đến nay nhng nghiên cu v
phương pháp dạy học đọc hiểu văn bản văn học chưa nhiều thành tu, nht vi
những văn bản văn học phi cấu. Người dạy người học đang gặp không ít khó
khăn, cả trong nhn thc và thc tin dy hc.
1.3. Mi loại văn bản văn học chức ng, cu trúc, sc hp dn riêng.
Theo đó, dy học đc hiểu văn bản văn học phi cấu cũng nguyên tc, cách thc
riêng. Cái riêng đó gì? Làm thế nào để giúp hc sinh nhn biết được điều đó? Đó
nhng vấn đề chưa được s ràng trong nhn thc thc tin dy hc môn Ng
văn ở trưng THPT hin nay.
1.4. T nhng vấn đề nêu trên, chúng tôi thc hiện đề tài Dy hc đọc hiu
các văn bản văn học phi cấu trong chương trình Ngữ văn THPT vi mong
mun góp phn gii quyết mt s vấn đề lý lun và thc tiễn đang đặt ra.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Như tên đề tài đã xác định, mục đích nghiên cu của đề tài là xây dng
nhng nguyên tắc, phương pháp dạy đọc hiểu các văn bản văn học phi cấu trong
chương trình Ngữ văn trưng THPT.
2.2. Vi mục đích đó, đề tài đt ra nhim v
Th nht, ch ra được sở lun, thc tiễn để xây dng nguyên tắc, phương
pháp dạy đọc hiểu các văn bản văn học phi cấu trong chương trình môn Ngữ n
trưng THPT.
2
Th hai, xây dựng được nhng nguyên tắc, phương pháp dạy đc hiểu văn bản
văn học phi hư cấu trong chương trình Ng văn ở trưng THPT.
Th ba, thc nghiệm phạm đánh giá kết qu ớc đầu. T đó, đề xut
nhng gii pháp tính kh thi trong hoạt động dy học đọc hiểu văn bản văn học phi
cấu trường THPT theo định hướng phát triển năng lực phm cht của người
hc.
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi khảo sát
3.1. Đối tượng nghiên cu của đề tài nhng nội dung, phương pháp dạy hc
đọc hiểu văn bản văn hc phi hư cấu trong chương trình Ng văn THPT.
3.2. Phm vi khảo sát các văn bản văn học phi cấu trong chương trình
Ng n THPT.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thc hin nhim v nghiên cu của đề tài, chúng tôi s dụng đồng thi hai
phương pháp: nghiên cứu thuyết thc nghiệm. Trong đó sẽ áp dng mt s thao
tác c thể, như: kho sát, thng kê, miêu t; phân tích, tng hợp; so sánh đi chiếu;
thc nghiệm sư phạm...
5. Đóng góp mới của đề tài
5.1. Đóng góp về lun
Đề tài góp phn xác lập quan đim lí lun dy hc đc hiểu các văn bản văn học
phi hư cấu trong chương trình Ngữ n THPT.
5.2. Đóng góp về thc tin
Đề tài góp phần đánh gmột cách toàn din thc trng ca vn đề dy học đọc
hiểu các văn bản văn học phi hư cấu trong chương trình Ng văn THPT.
Đề tài đề xuất được mt s nội dung, phương pháp dy học đọc hiểu các văn
bản văn học phi hư cấu trong chương trình Ng văn THPT.
6. Kết cấu đề tài
Ngoài M đầu, Kết lun, Kiến ngh, đề tài gm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở khoa hc ca đ tài
Chương 2: Mt s bin pháp t chc hot động dy hc đọc hiu văn bản văn
hc phi hư cu
Chương 3: Thc nghiệm sư phạm
3
NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Dạy học đọc hiểu văn bản văn học trong chương trình Ngữ văn THPT
Dạy học đọc hiểu văn bản văn học là một nội dung then chốt trong chương trình
Ngữ văn nhà trường phổ thông. Thuật ngữ “đọc hiểu” chính thức xuất hiện trong
chương trình giáo dục phổ thông lần đầu tiên vào năm 2002. Theo Nguyn Thanh
Hùng: “Đc hiu mt khái nim khoa hc ch mc đ cao nht ca hoạt động đọc;
đọc hiểu đồng thời cũng chỉ năng lực văn của người đọc”, “Đc hiu hoạt động truy
m và giải mã ý nghĩa văn bản”. Trong bài viết Đọc hiểu văn bản - khâu đột phá trong
dạy học văn hiện nay (2013) Trần Đình Sử quan nim: “Đọc hoạt động tâm nhằm
giải văn bản, chuyển văn bản hiệu văn tự thành văn bản bằng ngôn ngữ ơng
ứng với văn bản chữ viết, là giải mã văn bản để tìm ý nghĩa.
Nói đến đọc hiểu nói đến một loại giờ học Ngữ văn trong nhà trường phổ
thông, tồn tại song song, đối sánh với giờ học luận văn học, n học sử… “Đọc
hiểu” cũng chuỗi hoạt động nhằm giúp HS nâng cao khả năng đọc rồi thể đọc
hiểu những văn bản cùng thể loại. Từ đọc hiểu thấm thía các giá trị văn học, bản
thân có những trải nghiệm sâu sắc về cuộc đời, về con người, về chính mình, đồng thời
rút ra cách thức tiếp nhận văn bản, thể vận dụng khi cần thiết. Khái niệm đọc
hiểu thể hiện sự thay đổi trong tư tưởng, quan niệm dạy học Ngữ văn. Nếu “giảng văn”
hay “phân tích” chủ ý nhấn mạnh vai trò người thầy gắn với quá trình truyền thụ một
chiều thì đọc hiểu đề cao vai trò chủ thể HS, đặt ra vấn đề tương tác nhịp nhàng giữa
thầy và trò trong hoạt động chiếm lĩnh văn bản.
Trong cấu trúc chương trình Ngữ văn phổ thông, đọc hiu chiếm t trọng đa
phn các khi lp. Các văn bản đọc hiu được xây dng theo trc th loi kết hp
vi trc lch đi, chú trng nguyên tc tích hợp, chú ý định hướng phát triển năng lực
người hc. Nội dung đc hiu trong SGK Ng văn THPT được sp xếp theo trình t
nhóm th loại, văn bản văn học dân gian đến văn bản văn học viết thuộc các giai đoạn
t thế k X đến hết thế k XIX, t đầu thế k XX đến 1945, t 1945 đến 1975, t sau
1975 đến hết thế k XX. Song song vi các tác phẩm văn học ca dân tc ni dung
đọc hiu các tác phẩm văn học nước ngoài được tinh tuyn bao gm S thi Ấn Độ -
Hy Lp c đại, thơ Đường (Trung Quốc), thơ Hai cư ca Ba Sô (Nht Bn), tiu thuyết
4
chương hồi (Trung Quc), truyn ngn hin thc trào phúng ca A. Khp (Nga),
tiu thuyết lãng mn của V. Huy go (Pháp), thơ tình của A. Puskin (Nga) R. Tagor
(Ấn Độ), …
Như vậy, cu trúc chương trình đã th hin mc tiêu bồi dưỡng cho HS cách
thức đọc hiểu văn bản dựa trên đặc trưng loi hình th loại để thấy đặc sc tác
phm.
1.2. Dạy học đọc hiểu văn bản văn học theo định hướng phát triển phẩm chất và
năng lực của người học
Vi mc tiêu xây dng mt nn giáo dc nhân bn, khai phóng, vic phát trin
phm chất, năng lực cho người học được xem mt yêu cu ct lõi ca giáo dc Vit
Nam trong thi hiện đại. Đây một nhn thc mang tính nguyên tắc đã được khng
định trong Ngh quyết 88 (28/11/2014) ca Quc Hội. Theo đó: Mục tiêu giáo dục
phổ thông tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công
dân, phát hiện bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Để
thực hiện mục tiêu này, giáo dục phổ thông cần: “Nâng cao chất lượng giáo dục toàn
diện, chú trọng giáo dục tưởng, truyền thống văn hóa, lịch sử, đạo đức, lối sống,
ngoại ngữ, tin học, năng lực kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”.
Từ những định hướng trong Nghị quyết 88 của Quốc hội, chương trình giáo dục
ph thông (GDPT) sau năm 2015 đã xác đnh nhng phm chất, ng lc ct lõi
HS Vit Nam cn phi có, bao gm sáu phm cht (Yêu gia đình, quê hương, đt
nước; Nhân ái, khoan dung; Trung thc, t trng, chí công vô tư; T lp, t tin, t
ch tinh thần vượt khó; trách nhim vi bn thân, cộng đồng, đất nước, nhân
loại và môi trường t nhiên; Thc hiện nghĩa v đạo đức, tôn trng, chp hành k lut,
pháp lut) ba năng lc (Năng lực làm ch phát trin bn thân: t hc, gii quyết
vấn đề, sáng to, qun bn thân; Năng lực hi: giao tiếp, hp c; Năng lực công
c: tính toán, s dng ngôn ng, ng dng công ngh thông tin).
Tháng 7 năm 2017, Bộ Giáo dục và Đào tạo công b d tho Chương trình ph
thông mi s thay đổi ít nhiu trong việc xác đnh mc tiêu, yêu cu ca giáo dc
ph thông. Theo đó, chương trình giáo dục ph thông hướng ti hình thành phát
trin cho HS năm phm cht (yêu nước; nhân ái; chăm chỉ; trung thc; trách nhim)