ĐỀ TÀI
NÂNG CAO NĂNG LỰC TỰ HỌC
MÔN LỊCH SỬ CHO HỌC SINH THPT
LĨNH VỰC: LỊCH SỬ
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHÊ! AN
TRƯỜNG THPT B&C YÊN THÀNH
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI
NÂNG CAO NĂNG LỰC TỰ HỌC
MÔN LỊCH SỬ CHO HỌC SINH THPT
LĨNH VỰC: LỊCH SỬ
GIÁO VIÊN: NGUY,N THỊ HÀ
TỔ: KHOA HỌC XÃ HỘI
ĐIỆN THOẠI: 0965277989
NĂM HỌC: 2021 – 2022
PHẦN 1: Đặt vấn đề
1.1. Lí do chọn đề tài
Trong thời đại bùng nổ tri thức, khối lượng thông tin kiến thức đang ngày một
gia tăng nhanh chóng, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Do khối lượng
kiến thức tăng như vũ bão nhưng quỹ thời gian học tập ở nhà trường lại có hạn nên
không thể đáp ứng hết nhu cầu học tập của người học cũng như đòi hỏi ngày càng cao
của đời sống xã hội. Vì vậy, bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh là một công việc
có vị trí cực kì quan trọng trong các nhà trường. Chỉ có tự học, tự bồi đắp tri thức
bằng nhiều con đường, nhiều cách thức khác nhau mỗi học sinh mới có thể bù đắp
được những thiếu khuyết về tri thức khoa học, về đời sống xã hội. Từ đó các em có
được sự tự tin trong cuộc sống, công việc bởi năng lực toàn diện của mình.
Môn Lịch sử trong chương trình THPT giữ vai trò chủ đạo trong việc giáo dục
lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc, truyền thống lịch sử và văn hoá dân tộc, củng
cố các giá trị nhân văn, lòng khoan dung, nhân ái, tinh thần cộng đồng và hình thành
những phẩm chất của công dân Việt Nam, công dân toàn cầu trong xu thế phát triển
của thời đại. Nhưng thực tế hiện nay kết quả điểm thi môn Lịch sử trong kỳ thi tốt
nghiệp phổ thông quốc gia trong những năm gần đây tiếp tục rơi vào tình trạng báo
động. Nguyên nhân tình trạng này như thế nào? Có phải thế hệ trẻ hôm nay quay lưng
lại với quá khứ?
Mặc dù trong thời gian qua, nhiều giáo viên đã có những nỗ lực để đổi mới
phương pháp giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng môn Lịch sử, để thay đổi tinh thần
thái độ của học sinh trong các giờ học lịch sử, để tránh tình trạng ì cho các em, tránh
tình trạng học sinh thờ ơ với bài giảng, tiếp thu kiến thức một cách thụ động, khó có
khả năng chủ động, sáng tạo tiếp nhận kiến thức cho riêng mình. Hơn nữa, với khối
lượng kiến thức trong sách giáo khoa, giáo viên không thể truyền đạt hết tất cả cho
học sinh trong các buổi học trên lớp mà cần định hướng cho các em tự động não, suy
nghĩ tìm hiểu khám phá kiến thức trong sách giáo khoa, tự đọc sách, tự tra cứu tài liệu
mở rộng kiến thức. Đây là cơ hội tốt nhất cho sự phát triển năng lực tự học ở học sinh.
Từ đó chúng ta thấy được việc nâng cao năng lực tự học môn học Lịch sử cho
học sinh THPT là vấn đề cần thiết, sát thực, đúng với xu thế đổi mới phương pháp,
phù hợp mục tiêu giáo dục. Đặc biệt là trong tình hình dịch bệnh Covit 19 đang diễn
biến phức tạp như hiện nay.
Nhiệm vụ của giáo viên hiện nay không chỉ dạy kiến thức mà điều quan trọng
là dạy phương pháp, rèn luyện khả năng tự làm việc, tự tìm hiểu để nắm bắt tri thức,
đáp ứng mục tiêu giáo dục như Nghị quyết Trung Ương khóa VIII đã khẳng định:
“Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một
chiều, rèn luyện hình thành nếp tư duy sáng tạo của người học, phát triển mãnh mẽ
phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân...”
1
Xuất phát từ quan điểm chỉ đạo của Đảng, thực tế giảng dạy ở trường THPT,
trong quá trình dạy bộ môn của mình, tôi luôn tìm tòi, suy nghĩ và hình thành con
đường, phương pháp cụ thể để nâng cao năng lực tự học cho học sinh. Vì những lí do
trên, tôi đã lựa chọn vấn đề “Nâng cao năng lực tự học môn lịch sử cho học sinh
THPT” làm đề tài sáng kiến của mình.
1.2. Nội dung và nhiệm vụ nghiên cứu
-Nội dung nghiên cứu: Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của giải pháp nâng
cao năng lực tự học thực chất là hình thành và sử dụng tốt các kĩ năng tự học cho học
sinh.
-Nhiệm vụ nghiên cứu
+Tìm hiểu thực trạng dạy học lịch sử ở trường THPT của học sinh.
+Nghiên cứu cơ sở lí luận về khái niệm, vai trò của tự học và đặc điểm của dạy
học lịch sử.
+Nghiên cứu các giải pháp hình thành kĩ năng tự học cho học sinh ở bộ môn
lịch sử.
+Đánh giá kết quả nghiên cứu dựa trên kết quả học tập của học sinh.
1.3 Phạm vi, đối tượng nghiên cứu
-Đối tượng nghiên cứu: Năng lực tự học của học sinh trong quá trình dạy học
lịch sử ở trường THPT.
-Phạm vi nghiên cứu
+Nghiên cứu trên cơ sở lí luận chung.
+Nghiên cứu trên cơ sở thực tiễn dạy học ở trường chúng tôi trong hai năm
học: 2019 – 2020; 2020 – 2021.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài, tôi đã sử dụng các phương pháp:
-Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Nghiên cứu các tài liệu có liên quan dạy học lịch sử trong nhà trường THPT;
các tài liệu liên quan đến năng lực tự học, các phương pháp và hình thức dạy
học theo hướng phát triển năng lực tự học.
-Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
+Phương pháp điều tra, khảo sát: Xây dựng phiếu điều tra lấy ý kiến của học
sinh về việc tổ chức dạy học lịch sử trong nhà trường
2
+Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Xây dựng các biện pháp rèn luyện năng
lực tự học môn lịch sử, tiến hành dạy thực nghiệm và rút ra kết luận kiểm nghiệm tính
khả thi của đề tài.
1.5. Tính mới của đề tài:
Sáng kiến đã đưa ra được một số kỹ năng, biện pháp góp phần nâng cao năng
lực tự học môn Lịch sử cho học sinh THPT. Từ đó góp phần nâng cao kỹ năng, năng
lực tự học tự học, đảm bảo mục tiêu giáo dục đề ra, đáp ứng nhu cầu của thời đại.
Sáng kiến chưa được công bố ở bất cứ cuộc thi hay tạp chí nào.
PHẦN 2: NỘI DUNG
2.1. Cơ sở của đề tài
2.1.1. Cơ sở lí luận
2.1.1.1. Vấn đề tự học
* Tự học là gì?
Trong tập bài giảng chuyên đề Dạy tự học cho sinh viên trong các nhà trường
trung học chuyên nghiệp và Cao đẳng, Đại học GS – TSKH Thái Duy Tuyên viết:
“Tự học là hoạt động độc lập chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, là tự mình động
não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp…)
cùng các phẩm chất động cơ, tình cảm để chiếm lĩnh tri thức một lĩnh vực hiểu biết
nào đó hay những kinh nghiệm lịch sử, xã hội của nhân loại, biến nó thành sở hữu
của chính bản thân người học”.
Tác giả Nguyễn Kỳ ở Tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 7/1998 cũng bàn về khái
niệm tự học:“Tự học là người học tích cực chủ động, tự mình tìm ra tri thức kinh
nghiệm bằng hành động của mình, tự thể hiện mình. Tự học là tự đặt mình vào tình
huống học, vào vị trí nghiên cứu, xử lí các tình huống, giải quyết các vấn đề, thử
nghiệm các giải pháp,…Tự học thuộc quá trình cá nhân hóa việc học”.
Trong bài phát biểu tại hội thảo Nâng cao chất lượng dạy học tổ chức vào tháng
11 năm 2005 tại Đại học Huế, GS Trần Phương cho rằng: “Học bao giờ và lúc nào
cũng chủ yếu là tự học, tức là biến kiến thức khoa học tích lũy từ nhiều thế hệ của
nhân loại thành kiến thức của mình, tự cải tạo tư duy của mình và rèn luyện cho mình
kĩ năng thực hành những tri thức ấy”.
Như vậy từ những quan điểm về tự học ở trên, chúng ta có thể xác định được tự
học luôn gắn liền với hoạt động tích cực, chủ động của từng chủ thể học sinh mà chúng
ta có thể gọi là “tự mình, có nghĩa là các em phải tự mình phát hiện kiến thức, tự mình
nắm bắt kiến thức và tự mình vận dụng kiến thức. Điều đó không chỉ có giá trị đối với
bản thân các em mà còn giá trị đối với xã hội, đối với nhân loại. Ngoài ra, năng lực tự
3
