1
Phần 1. Đặt vấn đề
I. Lí do chọn đề tài
1. Đổi mới giáo dục là một công việc mang tính chất lâu dài và đòi hỏi phải
tiến hành toàn diện trên nhiều mặt, bao gồm đổi mới về chương trình, sách giáo
khoa, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá… Trong đó, đổi mới phương pháp
dạy học được xem là khâu then chốt và đổi mới kiểm tra đánh giá được xem là động
lực thúc đẩy sự đổi mới toàn bộ quá trình dạy học.
Kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực là yêu cầu được
đặt ra trong chương trình tổng thể và chương trình Ngữ văn theo mô hình năng lực
từ sau năm 2018. Theo đó, ba phương diện chính cần đổi mới trong kiểm tra đánh
giá ở trường phổ thông: một là, đổi mới mục đích đánh giá (không chỉ nhằm phân
loại học lực học sinh mà nhằm cung cấp thông tin phản hồi về quá trình dạy học, để
phát triển năng lực người học); hai là, đa dạng hóa công cụ đánh giá (kết hợp hình
thức tự luận, trắc nghiệm, quan sát…) và ba là, đổi mới chủ thể đánh giá (không chỉ
giáo viên mà cả học sinh cũng tham gia đánh giá).
Như vậy, theo xu hướng đổi mới, người học cần chuyển từ trạng thái bị động
trong kiểm tra đánh giá sang chủ động đặt ra mục tiêu phấn đấu, lựa chọn phương
pháp phù hợp, tự đánh giá mức độ đạt được của bản thân so với các tiêu chí để từ đó
có kế hoạch cải tiến chất lượng học tập kịp thời và hiệu quả. Do đó, cần có một công
cụ đánh giá phù hợp hơn hình thức đáp án – thang điểm như hiện nay. Một trong
những xu hướng phổ biến trên thế giới hiện nay là xây dựng tiêu chí đánh giá môn
học theo Rubric.
2. Đối với môn Ngữ văn, bộ phận Đọc hiểu đóng một vai trò quan trọng, có
thể ví như cánh cửa đầu tiên để hình thành năng lực tiếp nhận văn bản và là tiền đề
để hướng đến năng lực tạo lập văn bản. Thực tiễn cho thấy hoạt động kiểm tra đánh
giá trong phân môn Đọc hiểu cần tiếp tục tích cực đổi mới, bởi cho đến nay, chúng
ta chủ yếu mới dừng lại ở việc đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá (tổ chức các hoạt
động cho học sinh thay vì chỉ hỏi đáp; đánh giá đa phương tiện…) còn việc đổi mới
nhận thức về mục đích, công cụ, chủ thể đánh giá trong dạy học Đọc hiểu thì chưa
được quan tâm đúng mức. Rubric là một công cụ có nhiều ưu điểm trong đánh giá
kết quả học tập của người học, đặc biệt có thể đáp ứng đòi hỏi của ba phương diện
trong thực hiện đổi mới kiểm tra đánh giá theo năng lực. Cụ thể hóa chuẩn kiến thức
kĩ năng thành các tiêu chí kiểm tra đánh giá, Rubric hoàn toàn có thể được vận dụng
vào dạy học Đọc hiểu nhằm tăng tính tương tác, tăng hiệu quả và phát huy cao năng
lực của học sinh. Trong đề tài này, chúng tôi dẫn một trường hợp minh họa là xây
dựng và vận dụng Rubric vào kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu tác phẩm tự sự
dân gian cho học sinh lớp 10.
2
3. Dạy học tích hợp là một định hướng đổi mới phương pháp nhằm phát triển
năng lực tổng hợp, ứng dụng thực tiễn cho học sinh. Theo đó, các bài học trong sách
giáo khoa sẽ được thiết kế lại theo các chủ đề. Một trong những chủ đề trọng tâm
của chương trình Ngữ văn 10 là Văn học dân gian trong đó có hai chủ đề nhỏ là Tác
phẩm tự sự dân gian và Tác phẩm trữ tình dân gian. Việc dạy học theo chủ đề đòi
hỏi giáo viên phải vận dụng nhiều phương pháp mới và đồng thời hoạt động kiểm
tra đánh giá cũng cần đa dạng, linh hoạt vừa phải kiểm tra được tư duy tổng hợp,
khái quát vừa đánh giá được năng lực tiếp nhận các tác phẩm theo đặc thù mỗi thể
loại, năng lực so sánh để nhận ra nét riêng của mỗi tác phẩm cùng nhóm. Vận dụng
công cụ Rubric có thể giúp đánh giá tối ưu năng lực giải quyết các nhiệm vụ học tập
của học sinh trong dạy Đọc hiểu theo chủ đề, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.
Từ những lí do trên, chúng tôi tiến hành triển khai thiết kế và vận dụng Rubric
trong kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu tác phẩm tự sự dân gian của học sinh lớp
10.
II. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu
1. Đối tượng nghiên cứu
Thiết kế và ứng dụng Rubric vào kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu tác phẩm
tự sự dân gian cho học sinh lớp 10.
2. Phương pháp nghiên cứu
Sáng kiến kinh nghiệm sử dụng một số phương pháp nghiên cứu trọng tâm
như: khảo sát, phân tích – tổng hợp, mô tả, thống kê, so sánh, thực nghiệm…
III. Cấu trúc của sáng kiến
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, sáng kiến triển khai các nội dung chính
sau:
I. Cơ sở của đề tài
1. Cơ sở lí luận
1.1. Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực
1.2. Rubric trong kiểm tra đánh giá ở lĩnh vực giáo dục
2. Cơ sở thực tiễn
2.1. Thực trạng kiểm tra đánh giá trong dạy học Đọc hiểu Ngữ văn hiện nay
2.2. Những yêu cầu thực tiễn đặt ra cho hoạt động kiểm tra đánh giá năng lực
đọc hiểu tác phẩm tự sự dân gian cho học sinh lớp 10.
II. Các giải pháp
1. Cụ thể hóa chuẩn kiến thức kĩ năng chủ đề tự sự dân gian thành các tiêu
chí để kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu của học sinh
3
2. Thiết kế bộ Rubric cho hoạt động kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu tác
phẩm tự sự dân gian lớp 10
3. Ứng dụng cụ thể Rubric trong hoạt động dạy học chủ đề tự sự dân gian
lớp 10
III. Hiệu quả của đề tài
1. Đối tượng áp dụng của đề tài
2. Phạm vi áp dụng của đề tài
3. Hiệu quả của đề tài
4
Phần II. Nội dung nghiên cứu
I. Cơ sở của đề tài
1. Cơ sở lí luận
1.1. Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể được thông qua vào tháng 7/2017
đã nêu rõ quan điểm cần đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực.
Theo đó, kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học là những hoạt động quan sát,
theo dõi, trao đổi, kiểm tra, nhận xét quá trình học tập, rèn luyện của học sinh; tư
vấn, hướng dẫn, động viên học sinh; nhận xét định tính hoặc định lượng kết quả
học tập; rèn luyện hình thành và phát triển một số năng lực, phẩm chất của học sinh
nhằm mục đích giúp học sinh tự rút kinh nghiệm và nhận xét lẫn nhau trong quá
trình học tập, tự điều chỉnh cách học, qua đó dần hình thành và phát triển năng lực
vận dụng kiến thức, kĩ năng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Thông qua kiểm
tra đánh giá, giáo viên rút kinh nghiệm, điều chỉnh hoạt động dạy học, kịp thời phát
hiện những cố gắng, tiến bộ của học sinh để động viên khích lệ; phát hiện những
khó khăn chưa thể vượt qua được của học sinh để giúp đỡ; đưa ra những nhận định
phù hợp về ưu điểm và hạn chế của mỗi học sinh để có biện pháp khắc phục kịp
thời nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động học tập, rèn luyện của học sinh.
Đánh giá phải hướng tới sự phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh
thông qua mức độ đạt chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ và các biểu hiện năng lực,
phẩm chất của học sinh dựa trên mục tiêu giáo dục; coi trọng đánh giá để giúp đỡ
học sinh về phương pháp học tập. Kết hợp đánh giá của giáo viên với tự đánh giá
và đánh giá lẫn nhau của học sinh; coi trọng đánh giá sự tiến bộ của mỗi học sinh,
không so sánh học sinh này với học sinh khác; coi trọng việc động viên, khuyến
khích hứng thú, giúp học sinh phát huy năng khiếu cá nhân. Như vậy, kiểm tra đánh
giá nhằm hướng đến người học, phát triển năng lực cho người học, giúp họ hiểu
biết về các tiêu chí đánh giá, từ đó có thể tự học, tự đánh giá, biết quyết định các
chiến lược học tập để đạt kết quả cao.
Để hữu ích cho việc điều chỉnh quá trình dạy học, kiểm tra đánh giá cần đảm
bảo một số yêu cầu mang tính nguyên tắc sau:
- Đảm bảo tính quy chuẩn: Đánh giá phải xuất phát từ mục tiêu dạy học, bám
sát chuẩn kiến thức, kĩ năng cần đạt của môn học, bài học.
- Phải mang tính công bằng, khách quan, toàn diện, có hệ thống và công khai:
Mọi học sinh phải được đánh giá trên những tiêu chí khách quan nhất định, đồng
thời phải sát với năng lực thực tế của các em, tuyệt đối không đánh giá phụ thuộc
vào ý chí của người đánh giá (dù là giáo viên hay học sinh). Kiểm tra đánh giá phải
đo được những yêu cầu cả về kiến thức kĩ năng lẫn thái độ, động cơ học tập, nhằm
phát triển toàn diện nhân cách người học. Tiêu chí cũng như kết quả kiểm tra đánh
giá cần thông báo công khai đến người học.
5
- Công cụ đánh giá phải đảm bảo mức độ chính xác, độ tin cậy, độ giá trị và
thuận tiện khi sử dụng: phải đo được chính xác những mục tiêu mong đợi của kiến
thức kĩ năng, thái độ mà người giáo viên cần đánh giá; giáo viên cần phối hợp đa
dạng các công cụ đánh giá nhằm tạo hứng thú với người được đánh giá.
- Cần có sự tham gia của chủ thể học sinh bên cạnh giáo viên trong việc đánh
giá: Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng năng lực, lấy học sinh làm trung
tâm coi trọng vai trò của học sinh trong cả khâu kiểm tra đánh giá, khuyến khích
người học tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau.
Loại hình đánh giá tham chiếu theo tiêu chí là loại hình thích hợp để đánh giá
năng lực, được nhiều nước trên thế giới sử dụng. Trong đánh giá tham chiếu theo
tiêu chí, học sinh được đánh giá dựa trên các tiêu chí đã xác định rõ ràng về thành
tích đạt được so với chuẩn đầu ra hay mục tiêu đề ra. Khi đánh giá theo tiêu chí,
chất lượng thành tích không phụ thuộc vào mức độ cao thấp về năng lực của những
người khác, mà phụ thuộc vào mức độ cao thấp của chính học sinh được đánh giá
so với các tiêu chí cụ thể. Bộ công cụ để đánh giá dựa trên tiêu chí có thể là bài
kiểm tra, thang đo hoặc rubric (phiếu hướng dẫn đánh giá theo tiêu chí). Bắt đầu từ
năm 2004, chương trình dạy học dự án Intel đã được giới thiệu ở Việt Nam và rubric
là một trong những công cụ được dùng để đánh giá bộ sản phẩm dự án của học sinh.
Tuy nhiên, việc vận dụng Rubric vào kiểm tra đánh giá thường xuyên trong quá
trình dạy học thì vẫn chưa phổ biến, cần được quan tâm hơn trong yêu cầu đổi mới
kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực từ sau 2018.