1
MẪU 5
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP
VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến: Vận dụng thuyết đa trí tuệ trong dạy học đọc hiểu thơ trữ tình
cho học sinh lớp 10
2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 20/9/2023
3. Các thông tin cần bảo mật nếu có: Không
4. Mô tả các giải pháp cũ thường làm
Trong thực tiễn giảng dạy, để giúp HS đọc hiểu các văn bản Ngữ Văn 10, tôi nhận
thấy đa phần giáo viên đã lựa chọn biện pháp: Giảng văn
- Tình trạng: HS ít phải hoạt động
- Nhược điểm, hạn chế:
+ Tách riêng nội dung và nghệ thuật
+ Quá chú trọng vai trò của người Thầy
5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến:
- Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (khoá XI)
đã thông qua Nghị quyết số 29/NQ-TW (ngày 4 tháng 11 năm 2013) về đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều
kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Mục tiêu đổi mới
Chương trình GDPT là góp phần chuyển từ nền GD nặng về truyền thụ kiến thức sang nền
GD phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của người học. Các môn học và hoạt động
giáo dục trong nhà trường áp dụng những phương pháp tích cực hoá hoạt động của người
học, trong đó GV có vai trò tổ chức, hướng dẫn hoạt động cho HS, khuyến khích HS tích
cực tham gia vào hoạt động học tập, tự phát hiện năng lực, nguyện vọng của bản thân, rèn
luyện thói quen và khả năng tự học, phát huy tiềm năng và kiến thức, kĩ năng đã tích luỹ
được để phát triển.
- Ngữ văn là bộ môn thuộc lĩnh vực GD ngôn ngữ và văn học, được học từ lớp 1 đến
lớp 12. Là môn học mang tính công cụ và tính thẩm mĩ - nhân văn, môn Ngữ văn có vai trò
2
to lớn trong việc giúp HS hình thành và phát triển những phẩm chất tốt đẹp cũng như các
năng lực cốt lõi để sống và làm việc hiệu quả, để học tập suốt đời. Ngoài việc góp phần
giúp HS phát triển các năng lực chung (năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp
tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo), Chương trình môn Ngữ văn “giúp HS phát triển
năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học: rèn luyện các kĩ năng đọc, viết, nói, nghe; có hệ
thống kiến thức phổ thông nền tảng về tiếng Việt và văn học, phát triển tư duy hình tượng
và tư duy logic, góp phần hình thành học vấn căn bản của một người có văn hoá; biết tạo
lập các văn bản thông dụng; biết tiếp nhận, đánh giá các văn bản văn học nói riêng, các sản
phẩm giao tiếp và các giá trị thẩm mĩ nói chung trong cuộc sống” [5, tr.5]. Để mục tiêu này
trở thành hiện thực, phương pháp giáo dục Ngữ văn được xác định theo hướng tổ chức hoạt
động GD với HS là trung tâm, HS là chủ thể của các hoạt động học tập. Chương trình Ngữ
văn 2018 đã xác định rõ cần “rèn luyện cho HS phương pháp đọc, viết, nói và nghe; thực
hành, trải nghiệm việc tiếp nhận và vận dụng kiến thức tiếng Việt, văn học thông qua các
hoạt động học bằng nhiều hình thức trong và ngoài lớp học; chú trọng sử dụng các phương
tiện dạy học, khắc phục tình trạng dạy theo kiểu đọc chép, phát triển tư duy, rèn luyện kĩ
năng sử dụng các phương tiện cho học sinh” [5, tr.79]. Như vậy, GV cần tổ chức hoạt động
để HS chủ động làm việc, trao đổi, tranh luận và tự rút ra kết luận về kiến thức, nội dung
vấn đề. Cái hay, cái đẹp của văn bản cần được khám phá bởi chính người học, theo quan
niệm, trình độ và nhận thức, tâm lí, tình cảm của chính các em.
- Năm 1983, Giáo sư - Tiến sĩ Howard Gardner của Đại học Harvard Mỹ công bố công
trình nghiên cứu rất nhiều năm của ông về trí thông minh với nhan đề “Frames of Mind”
(tạm dịch “Cơ cấu của trí khôn”). Thuyết Đa trí tuệ ra đời đã đem đến một góc nhìn mới
mẻ, thể hiện tính nhân văn khi kêu gọi nhà trường, giáo viên và phụ huynh coi trọng khả
năng riêng ở mỗi HS. Vận dụng thuyết Đa trí tuệ vào dạy học hoàn toàn phù hợp với yêu
cầu đổi mới CTGD. Khi nền GD lấy việc rèn luyện phẩm chất, năng lực người học là mục
tiêu chính thì mỗi người học phải là chủ thể tự rèn luyện năng lực cho bản thân trên cơ sở
tiềm năng của mình. Một trong những giải pháp để phát triển năng lực người học hiện nay
là dạy học phân hoá. Mỗi người học có sở trường, khả năng học tập, thói quen tư duy riêng
vì thế những chiến lược học tập của các HS khác nhau cần được GV thừa nhận và tôn trọng.
HS được thực hiện các nhiệm vụ học tập và lựa chọn vấn đề phù hợp với mình, GV khuyến
khích sự mạnh dạn, tự tin trong trao đổi, tranh luận, thể hiện của HS đồng thời động viên và
khen ngợi kịp thời các HS có ý tưởng sáng tạo, mới mẻ, độc đáo.
- Theo Chương trình GDPT môn Ngữ văn 2018, văn bản thơ được dạy ở tất cả các
khối lớp, từ lớp 6 đến lớp 12. Ở chương trình lớp 10, thơ trữ tình chiếm vị trí quan trọng.
3
Đọc hiểu thơ trữ tình giúp HS có cơ hội được hòa vào những rung động của con người trước
vẻ đẹp của cuộc sống, được bồi đắp thêm về tâm hồn, tình cảm. Từ đó, các em biết trân
trọng, nâng niu những tình cảm đẹp, biết ứng xử nhân văn trong cuộc sống. Hiện nay, GV
đã dần thay thế hình thức giảng văn, nói cho HS nghe cái hay, cái đẹp của tác phẩm theo
nhận thức và cảm thụ của mình bằng việc hướng dẫn cho HS biết cách tiếp nhận, tự tìm
hiểu cái hay, cái đẹp của tác phẩm bằng hiểu biết và cảm nhận của chính các em. Mặc dù có
ý thức đổi mới PPDH nhưng trong quá trình dạy đọc hiểu thơ trữ tình, không ít GV vẫn tỏ
ra lúng túng trong việc lựa chọn và sử dụng PPDH sao cho hiệu quả. Bởi khi tiếp cận văn
bản thơ trữ tình, bên cạnh những HS yêu thích và có năng khiếu cảm thụ văn chương, vẫn
còn nhiều HS thờ ơ, không hứng thú bởi những khó khăn về “hàng rào ngôn ngữ”, về
khoảng cách thẩm mĩ. Vì vậy, việc tìm ra chìa khoá giúp HS hứng thú trong giờ học đọc
hiểu thơ trữ tình là rất cần thiết. Trên thực tế, mỗi HS có cách tư duy khác nhau với năng
lực nổi trội riêng, bởi vậy sẽ có những PPDH đọc hiểu phù hợp và hiệu quả với HS này mà
không phù hợp, hiệu quả với những HS khác. Dựa trên việc tôn trọng sự khác biệt của mỗi
người học cũng như sự đa dạng trí tuệ của mỗi HS, GV sẽ lựa chọn PPDH phù hợp, linh
hoạt thay đổi các phương pháp để tạo nên giờ học thú vị, đảm bảo tất cả HS đều tham gia
tích cực vào việc học.
Như vậy, xuất phát từ nền tảng khoa học vững chắc, từ yêu cầu đổi mới chương trình
giáo dục nói chung và đổi mới dạy học Ngữ văn nói riêng, từ thực trạng dạy học đọc hiểu
thơ trữ tình trong nhà trường phổ thông, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Vận dụng thuyết Đa trí
tuệ trong dạy học đọc hiểu thơ trữ tình cho học sinh lớp 10” để nghiên cứu với mong muốn
góp phần nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn trong trường THPT, đáp ứng yêu cầu đổi
mới giáo dục hiện nay.
6. Mục đích của của giải pháp sáng kiến
Sáng kiến tập trung đề xuất các biện pháp vận dụng thuyết Đa trí tuệ trong dạy học đọc
hiểu thơ trữ tình cho HS lớp 10 nhằm nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn trong trường
THPT, đáp ứng được các yêu cầu của đổi mới giáo dục.
7. Nội dung:
7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến:
Nhóm giải pháp mà chúng tôi thực hiện để vận dụng dạy học dự án Steam trong giảng
dạy một số văn bản Ngữ Văn 10 nhằm phát huy năng lực của học sinh gồm những giải pháp
cụ thể sau:
+ Trang bị, cung cấp tri thức về thuyết đa trí tuệ
4
+ Vận dụng thuyết Đa trí tuệ trong dạy học đọc hiểu thơ trữ tình cho học sinh lớp
10:
+ Mô hình bài giảng mẫu: Vận dụng thuyết Đa trí tuệ trong dạy học đọc hiểu văn
bản Thu hứng của Đỗ Phủ
7.1.1 Giải pháp 1
*Tên giải pháp: Trang bị, cung cấp tri thức về thuyết đa trí tuệ
*Nội dung:
7.1.1.1 Sự ra đời của thuyết Đa trí tuệ
Năm 1904, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Công cộng tại Paris đã đề nghị nhà tâm lí học
Pháp Allfred Binet và một nhóm đồng nghiệp xác định những học sinh ở cấp tiểu học dễ bị
“trượt nhất” để lưu tâm bồi dưỡng cho các em. Nhờ nỗ lực của các nhà khoa học, những
trắc nghiệm đầu tiên về trí tuệ ra đời. Du nhập sang Hoa Kì mấy năm sau, các trắc nghiệm
về trí tuệ đã trở nên phổ biến, người ta cho rằng trí thông minh có thể đo được một cách
khách quan và quy thành một chỉ số gọi là “chỉ số thông minh IQ”. Tuy nhiên, gần 80 năm
sau khi các trắc nghiệm đầu tiên về trí tuệ được triển khai, nhà tâm lí học tại trường Đại học
Havard - Howard Gardner đã thách thức niềm tin ấy.
Howard Gardner (sinh năm 1943) là Giáo sư Tâm lí học Nhận thức và Tâm lí
học Giáo dục bậc Cao học tại Khoa Giáo dục của Đại học Harvard (Mỹ). Ngoài cuốn
“Frames of Mind - The Theory of Multiple Intelligences” (Cơ cấu trí khôn - Lí thuyết về
nhiều dạng trí khôn) (1983) - cuốn sách được coi là “gối đầu giường của sinh viên sư phạm
và các nhà tâm lí học”, Howard Gardner còn là tác giả của những cuốn sách nổi tiếng khác
như: The mind’s new science: A history of the cognitive revolution (Một khoa học mới về
trí khôn: Lịch sử cuộc cách mạng nhận thức (1985), The unschooled mind (Trí khôn phi học
đường) (1991)…
Thuyết Đa trí tuệ, gọi tắt là MI (cách gọi tắt của Theory of Multiple
Intelligences) ra đời từ sự tổng kết, xem xét, đánh giá nhiều nguồn tư liệu của Howard
Gardner. Nó cũng là kết quả của những khảo sát thực nghiệm của bản thân tác giả. Gardner
đã từng nhận được nhiều gợi ý từ nhóm cộng sự hoạt động trong Dự án Zero của trường Đạ
học Havard. Năm 1979, với tư cách là một nhà nghiên cứu của trường Havard, Howard
Gardner đã được một tổ chức nhân đạo Hà Lan, Quỹ Bernard Van Leer đề nghị khảo sát về
tiềm năng con người. Lời mời này đã dẫn đến việc thành lập Dự án Zero, được coi là “bà
mụ” của thuyết Đa trí tuệ. Mặc dù Garder đã từng nghĩ đến khái niệm “có nhiều loại trí tuệ”
ngay từ những năm giữa thập kỉ 1970 nhưng đến năm 1983, việc ấn hành cuốn “Frames of
Mind” của ông mới thực sự là ngày ra đời của thuyết Đa trí tuệ. Trong cuốn sách này, ông
5
đã đề cập tới ít nhất 7 dạng trí tuệ, sau này ông đề cập thêm dạng trí tuệ thứ 8 và thảo luận
về khả năng tồn tại của dạng trí tuệ thứ 9. Trong thuyết Đa trí tuệ hay còn gọi là thuyết Trí
tuệ đa nguyên, Gardner tìm cách mở rộng phạm vi của tiềm năng vượt ra ngoài chỉ số IQ.
Ông chỉ trích một cách nghiêm túc giá trị của phương pháp xác định trí thông minh bằng
việc tách cá thể ra ngoài môi trường học tập tự nhiên và đề nghị mỗi cá nhân làm những
công việc riêng lẻ mà họ chưa từng làm bao giờ. Ông gợi ý trí tuệ gắn liền với khả năng giải
quyết vấn đề và tạo ra sản phẩm trong một bối cảnh thực tế. Kể từ khi cuốn “Frames of
Mind” ra đời, ý thức của các nhà giáo dục về các dạng trí tuệ tiếp tục phát triển mạnh mẽ.
Xuất phát từ mô hình thoạt đầu được thực hiện trong lĩnh vực giáo dục năng khiếu, rải rác ở
các trường học đơn lẻ trong Hợp chủng quốc Hoa Kì vào giữa và cuối thập kỉ 80, thuyết Đa
trí tuệ trong 20 năm sau đó đã vươn tầm ra hàng vạn trường học, hàng chục vạn giáo viên ở
Hoa Kì cũng như nhiều nước trên khắp thế giới.
7.1.1.2. Các loại hình thông minh theo thuyết Đa trí tuệ
Theo thuyết Đa trí tuệ (ĐTT), Howard Gardner đã tập hợp các tiềm năng của con
người vào trong 8 dạng trí tuệ như sau:
(1) Trí tuệ ngôn ngữ: Là khả năng sử dụng hiệu quả các từ ngữ, hoặc bằng lời nói
(như một người kể chuyện hay một nhà chính trị), hoặc bằng chữ viết (như một nhà thơ, nhà
soạn kịch, biên tập viên hay nhà báo). Dạng trí tuệ này bao gồm khả năng xử lí văn phạm
hay cấu trúc ngôn ngữ, âm vị học hay âm thanh của ngôn ngữ, ngữ nghĩa học hay nghĩa của
ngôn ngữ, ngữ dụng học hay việc sử dụng thực tiễn ngôn ngữ. Một số ứng dụng bao gồm
thuật hùng biện (dùng lời kể thuyết phục người khác làm theo một mệnh lệnh, hành động cụ
thể), thuật gợi nhớ (mượn ngôn ngữ để hồi tưởng các thông tin), thuật giải thích (dùng lời
để nói cho người khác hiểu), thuật siêu ngôn ngữ (dùng ngôn ngữ để nói về ngôn ngữ) …
(2) Trí tuệ logic - toán học: Là khả năng sử dụng hiệu quả các con số (như nhà
toán học, người lập biểu thuế, nhà thống kê) và lí luận thông thạo (như nhà khoa học, lập
trình viên máy tính hay nhà logic học). Dạng trí tuệ này bao gồm sự nhạy cảm với các quan
hệ và các sơ đồ logic, các mệnh đề và tỉ lệ thức (nếu - thì, nguyên nhân - hệ quả), các hàm
số và các dạng trừu tượng hoá có liên quan. Một vài ứng dụng bao gồm thuật xếp loại, phân
lớp, suy luận, khái quát hoá, tính toán và kiểm nghiệm giả thuyết.
(3) Trí tuệ không gian: Là khả năng tiếp nhận thế giới không gian qua thị giác
(một người đi săn, một hướng đạo sinh hay một người dẫn đường) và thực hiện thành thạo
các hoạt động thay hình đổi dạng (chẳng hạn một nhà trang trí nội thất, một kiến trúc sư,
một nghệ sĩ hay một nhà phát minh). Dạng trí tuệ này liên hệ chặt chẽ với sự nhạy cảm về
màu sắc, đường nét, hình dạng và các tương quan vốn có giữa những yếu tố đó. Dạng trí tuệ