SỐ 5 - QUYỀN CÓ CƠ CHẾ BẢO VỆ QUYỀN
Theo Điều 8 Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền (UDHR) thì mọi người đều có quyền
được bảo vệ bởi một phương thức khắc phục hữu hiệu (right to an effective
remedy).
Cụ thể là: “Mọi người đều có quyền được
các toà án quốc gia có thẩm quyền bảo vệ
bằng các biện pháp hữu hiệu để chống lại
những hành vi vi phạm các quyền cơ bản
của họ mà đã được hiến pháp hay luật
pháp quy định.”
Quy định này nhấn mạnh vai trò quan trọng, mang tính quyết định của các cơ chế
quốc gia, đặc biệt là cơ quan tài phán (national tribunal) trong việc bảo vệ nhân
quyền. Thực tiễn chi thấy quyền con người được bảo vệ và thúc đẩy hiệu quả nhất
là nhờ các thể chế quốc gia, các cơ chế quốc tế chỉ là bổ trợ. Đây là một trong
những nghĩa vụ hàng đầu về nhân quyền của nhà nước.
Cũng nên lưu ý là điều luật chỉ nhắc đến vai trò của cơ quan tài phán (tòa án),
nhiều cơ quan khác nữa (có thể là chuyên trách như Ủy ban nhân quyền quốc gia)
cũng có vai trò bảo vệ nhân quyền.
Ảnh: tranh vẽ một tòa án ở châu Âu thời trung cổ.
SỐ 28 - QUYỀN VỀ VĂN HÓA & KHOA HỌC
Quyền được tham gia vào đời sống văn hóa và được hưởng các thành tựu của
khoa học (the right to take part in cultural life and the right to free scientific
progress)đầu tiên được đề cập trong Điều 27 UDHR. Theo Điều này thì:
mọi người có quyền tự do tham gia vào đời sống văn hoá của cộng đồng,
được thưởng thức nghệ thuật và chia sẻ những tiến bộ khoa học cũng như những
lợi ích xuất phát từ những tiến bộ khoa học. Mọi người đều có quyền được bảo vệ
các quyền lợi vật chất và tinh thần phát sinh từ bất kỳ sáng tạo khoa học, văn học
hay nghệ thuật nào mà người đó là tác giả.
Điều 15 ICESCR cụ thể hóa nội dung Điều 27 UDHR, theo đó, các quốc
gia thành viên Công ước thừa nhận mọi người đều có quyền: a) Được tham gia
vào đời sống văn hoá; b) Được hưởng các lợi ích của tiến bộ khoa học và các ứng
dụng của nó; c) Được bảo hộ các quyền lợi tinh thần và vật chất phát sinh từ bất
kỳ sáng tạo khoa học, văn học nghệ thuật nào của mình (Khoản 1). Theo Khoản 3
Điều 15 ICESCR, các thành viên Công ước
cam kết tôn trọng quyền tự do không thể
thiếu được đối với nghiên cứu khoa học và
các hoạt động sáng tạo. Các Khoản 2 và 4
Điều này nêu rõ, để thực hiện đầy đủ quyền
này các quốc gia thành viên Công ước phải
thực thi nhiều biện pháp, trong đó có các
biện pháp cần thiết để bảo tồn, phát triển và
phổ biến khoa học và văn hoá, và khuyến khích, phát triển các mối quan hệ và hợp
tác quốc tế trong các lĩnh vực khoa học và văn hoá.
Liên quan đến Điều 15 ICESCR, Ủy ban quyền kinh tế, xã hội, văn hóa
chưa có Bình luận chung nào đề cập đến Điều này. Bởi vậy, nhận thức về nội dung
của quyền được tham gia vào đời sống văn hóa và được hưởng các thành tựu của
khoa học hiện vẫn giới hạn ở các quy định trong các Điều 15 ICESCR và Điều 27
UDHR.
(Trích Giáo trình Lý luận và Pháp luật về Quyền con người, Khoa Luật -
ĐHQGHN, NXB CTQG 2009, tr 291 - 292)
Ảnh: Hội làng Đồng Kỵ, Bắc Ninh (Ảnh: Wikiwak)
