Sự chuyển biến của lễ hội tín ngưỡng, tôn giáo trong xã hội hiện nay

Chia sẻ: Kiếp Này Bình Yên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 24
download

Sự chuyển biến của lễ hội tín ngưỡng, tôn giáo trong xã hội hiện nay

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kể từ những năm 1990 của thế kỉ XX, khi Đảng và Nhà nước chủ trương mở cửa, khôi phục lại đời sống lễ hội sau thời gian dài chiến tranh và thời kì quan liêu bao cấp thì sự phục hưng của văn hóa lễ hội ngày càng đậm nét, làm giàu thêm đời sống tâm linh, tín ngưỡng của người dân. Trong bài viết này, tác giả sẽ phân tích và đánh giá một số mặt chuyển biến của lễ hội tín ngưỡng, tôn giáo trong bối cảnh xã hội đất nước hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sự chuyển biến của lễ hội tín ngưỡng, tôn giáo trong xã hội hiện nay

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013 33 Sù CHUYÓN BIÕN CñA LÔ HéI TÝN NG¦ìNG, T¤N GI¸O TRONG X· HéI HIÖN NAY TrÇn M¹nh Quang(*) Ó tõ nh÷ng n¨m 1990 cña thÕ kØ n−íc ngoµi (chiÕm 0,12%), tiªu biÓu nh− K XX, khi §¶ng vµ Nhµ n−íc chñ lÔ Halloween (31/10), lÔ Valentine (14/2). 40 lÔ héi c¸ biÖt kh¸c (chiÕm tØ lÖ 0,5%), tr−¬ng më cöa, kh«i phôc l¹i ®êi sèng lÔ héi sau thêi gian dµi chiÕn tranh vµ thêi nh− lÔ héi Festival HuÕ, lÔ héi Canaval k× quan liªu bao cÊp th× sù phôc h−ng H¹ Long - Qu¶ng Ninh, lÔ héi Ph¸o hoa cña v¨n hãa lÔ héi ngµy cµng ®Ëm nÐt, §µ N½ng. Còng theo thèng kª, Hµ Néi lµ lµm giµu thªm ®êi sèng t©m linh, tÝn ®Þa ph−¬ng cã nhiÒu lÔ héi nhÊt c¶ n−íc ng−ìng cña ng−êi d©n. Trong bµi viÕt víi 1.095 lÔ héi, ®a phÇn lµ lÔ héi g¾n víi nµy, chóng t«i sÏ ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ v¨n hãa, tÝn ng−ìng d©n gian. §Þa mét sè mÆt chuyÓn biÕn cña lÔ héi tÝn ph−¬ng cã sè l−îng lÔ héi Ýt nhÊt lµ Lai ng−ìng, t«n gi¸o trong bèi c¶nh x· héi Ch©u còng cã tíi 17 lÔ héi. ®Êt n−íc hiÖn nay. Tõ sè liÖu trªn cho thÊy sè l−îng lÔ héi, trong ®ã bao gåm lÔ héi t«n gi¸o, tÝn 1. Bïng Bïng ph¸t vÒ quy m«, sè l−îng ng−ìng hiÖn nay lµ rÊt lín. B×nh qu©n Theo thèng kª(1) cña Côc V¨n hãa C¬ mçi ngµy trªn kh¾p c¶ n−íc diÔn ra së thuéc Bé V¨n hãa - ThÓ thao - Du lÞch, kho¶ng 20 lÔ héi, biÓu hiÖn cho sù phong ViÖt Nam hiÖn cã 7.966(2) lÔ héi. Trong ®ã phó vÒ ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn cña cã 7.039 lÔ héi mang mµu s¾c v¨n hãa, tÝn ng−êi d©n hiÖn nay. Kh«ng khã ®Ó so ng−ìng d©n gian (chiÕm 88,36%), víi s¸nh nÕu nh×n vÒ vµi m−¬i n¨m tr−íc, lÔ nh÷ng lÔ héi tiªu biÓu nh− lÔ héi ®Òn héi nãi chung vµ lÔ héi tÝn ng−ìng, t«n Hïng, lÔ héi Phñ GiÇy, lÔ héi Giãng. Cã gi¸o nãi riªng chñ yÕu ®−îc tæ chøc ë 544 lÔ héi mang tÝnh t«n gi¸o thuÇn tóy quy m« hÑp, trong ph¹m vi lµng x· n¬i (chiÕm 6,82%), víi nh÷ng lÔ héi tiªu biÓu cã c¬ së thê tù, th× nay cïng víi sù ph¸t nh− lÔ PhËt ®¶n cña PhËt gi¸o, lÔ Noel triÓn m¹nh mÏ cña kinh tÕ ®Êt n−íc, sù (Gi¸ng sinh) cña Kit« gi¸o, lÔ Héi YÕn *. ThS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o. Diªu Tr× Cung cña ®¹o Cao §µi. Cã 332 lÔ 1. Thèng kª n¨m 2008 cña Côc V¨n hãa C¬ së, c«ng héi g¾n víi lÞch sö c¸ch m¹ng (chiÕm bè trªn website: http://www.vhttcs.org.vn. 2. Cã tµi liÖu nªu con sè gÇn 9.000 lÔ héi tuy nhiªn 4,16%), víi mét sè lÔ héi tiªu biÓu nh− lÔ kh«ng ®−a ra minh chøng cô thÓ, chóng t«i lÊy sè §éc lËp (2/9), lÔ Thèng nhÊt (30/4), lÔ héi liÖu cña Côc V¨n hãa C¬ së lµm chÝnh thèng trong Lµng Sen (19/5). Cã 10 lÔ héi du nhËp tõ bµi viÕt.
34 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013 thuËn tiÖn vÒ giao th«ng, liªn l¹c, ¶nh khiÕn cho “chÊt” ®Æc tr−ng cña lÔ héi suy h−ëng bëi t©m lÝ “phó quý sinh lÔ nghÜa” gi¶m. Ta cã thÓ b¾t gÆp ë lÔ héi nµy cã ®· kÐo theo xu thÕ bïng ph¸t lÔ héi vµ nÐt hao hao gièng lÔ héi kia, tõ c¸ch tæ ng−êi tham gia ®i lÔ víi quy m« ngµy chøc, nghi thøc cho ®Õn néi dung truyÒn cµng hoµnh tr¸ng. §¬n cö sè l−îng t¶i. ViÖc “ch¸y” kÞch b¶n, ý t−ëng còng ng−êi tham gia lÔ héi §Òn Hïng vµo nh− th«ng ®iÖp mµ c¸c lÔ héi göi g¾m lµ nh÷ng n¨m 1960 cña thÕ kØ XX −íc ®iÒu hiÓn nhiªn tr−íc bèi c¶nh “l¹m kho¶ng 10 v¹n ng−êi, nh÷ng n¨m 1970 ph¸t” lÔ héi nh− hiÖn nay. Thø ba, t×nh kho¶ng 20 v¹n ng−êi, nh÷ng n¨m 1980 tr¹ng nµy cßn dÉn ®Õn sù l·ng phÝ tiÒn −íc ®é 30 v¹n, nh÷ng n¨m 1990 lªn tíi 70 cña, c«ng søc x· héi, lÔ héi cµng lín th× - 80 v¹n ng−êi . Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, lÔ (3) sù l·ng phÝ cµng nhiÒu. Tuy r»ng cã héi §Òn Hïng ®ét biÕn víi quy m« lªn nh÷ng lÔ héi trong ®ã cã lÔ héi tÝn ®Õn vµi triÖu l−ît ng−êi mçi n¨m, ®Æc ng−ìng, t«n gi¸o ®· trë thµnh ®Æc tr−ng biÖt lµ c¸c n¨m 2010, 2011, 2012 cã tíi trªn v¨n hãa truyÒn thèng cña d©n téc còng 5 triÖu l−ît ng−êi hµnh h−¬ng trong dÞp nh− cña tÝn ng−ìng, t«n gi¸o ®ã nh− lÔ lÔ. Con sè hµng triÖu cßn ®−îc ghi nhËn ë héi chïa H−¬ng, lÔ héi §Òn Hïng, lÔ PhËt lÔ héi chïa H−¬ng, lÔ héi chïa B¸i §Ýnh, ®¶n, lÔ Noel, cÇn ph¶i ®−îc b¶o tån vµ lÔ héi Yªn Tö. Nh−ng mÆt kh¸c, xu thÕ ®ã ph¸t huy h¬n n÷a, c¶ vÒ chÊt l−îng lÉn l¹i dÉn tíi nhiÒu hÖ lôy. Cã mét thùc quy m«. Nh−ng ®èi víi nhiÒu lÔ héi tr¹ng, nhiÒu n¬i, nhiÒu c¬ së thê tù, t«n mang nÆng tÝnh ph« tr−¬ng, ®¸nh bãng, gi¸o, tÝn ng−ìng ®ang cã xu h−íng ®ua th× ph¶i cã chÕ tµi h¹n chÕ, khiÕn cho nhau tæ chøc lÔ héi hay n©ng cÊp lÔ héi m«i tr−êng v¨n hãa lÔ héi dÇn ®−îc ®· cã lªn møc ®é, ph¹m vi ¶nh h−ëng cao thanh läc, chØ cßn l¹i nh÷ng nÐt tinh tóy h¬n, nh»m qu¶ng b¸, t¨ng thªm uy tÝn, nhÊt ®−îc x· héi ®ãn nhËn. “Mét quèc søc hót cña m×nh. C¬ së thê tù, tæ chøc gia kh«ng thÓ thiÕu lÔ héi, ®Æc biÖt lµ c¸c t«n gi¸o, tÝn ng−ìng nµo ch−a cã lÔ héi lÔ héi v¨n hãa truyÒn thèng g¾n chÆt víi th× t×m ®ñ mäi c¸ch xin cÊp phÐp më lÔ lÞch sö, tÝn ng−ìng, t©m linh. Trong sè héi. C¬ së thê tù, tæ chøc t«n gi¸o, tÝn trªn cã bao nhiªu lÔ héi thùc sù cÇn thiÕt ng−ìng nµo ®· cã råi th× h¨ng h¸i tæ ®−îc tæ chøc theo ®Þnh k×? Mét ®Êt n−íc chøc n¨m sau to h¬n n¨m tr−íc, rÇm ré cã GDP tÝnh theo ®Çu ng−êi míi chØ ®¹t h¬n, hoµnh tr¸ng h¬n, thu hót ®−îc h¬n 1.100 USD nh− ViÖt Nam - cßn kh¸ nhiÒu tÝn ®å, ng−êi d©n tham gia h¬n. Sù thÊp - th× cµng cÇn ph¶i tiÕt kiÖm, tÝch bïng ph¸t vÒ quy m«, sè l−îng cña lÔ héi lòy nhiÒu nguån lùc h¬n ®Ó ®Çu t− cho nµy khiÕn cho c«ng t¸c qu¶n lÝ ngµy ph¸t triÓn. Hµng ngµn lÔ héi ®−îc tæ cµng khã kh¨n, sè l−îng ®éi ngò c¸n bé chøc mét c¸ch tù ph¸t, x« bå vµ l·ng phÝ chuyªn tr¸ch kh«ng ®ñ ®Ó kiÓm tra, gi¸m trë thµnh g¸nh nÆng th¸ch thøc vÒ kinh s¸t mäi lÔ héi, tõ ®ã rÊt dÔ dÉn ®Õn sù l¬i 3. Vò Kim Biªn, Giíi thiÖu khu di tÝch lÞch sö láng, x« bå, ¶nh h−ëng tíi trËt tù, trÞ an §Òn Hïng, Së V¨n hãa Th«ng tin Phó Thä, x· héi. Thø hai, viÖc cã qu¸ nhiÒu lÔ héi, 2008. tr. 16. trong ®ã cã lÔ héi t«n gi¸o, tÝn ng−ìng 34
TrÇn M¹nh Quang. Sù chuyÓn biÕn cña… 35 tÕ vµ v¨n hãa lªn x· héi. C¸i ®−îc r¬i vµo trong lÔ héi, th× nay ®ang cã xu h−íng tói mét nhãm ng−êi, trong khi c¸i mÊt “tôc hãa” dÇn. Tôc hãa tõ kh©u tæ chøc chÝnh lµ v¨n hãa d©n téc, diÔn ra mét c¸ch tíi c¸ch thøc hµnh lÔ, tõ néi dung truyÒn mÐo mã, lÖch l¹c, sa vµo mª tÝn dÞ ®oan, t¹o t¶i cho ®Õn øng xö ®øc tin. Kh«ng phñ ra tÖ n¹n x· héi. VÒ kinh tÕ nhiÒu kho¶n nhËn, tôc hãa còng cã mÆt tÝch cùc nh− tiÒn ®æ ra bay theo tro khãi” . (5) kÐo lÔ héi gÇn víi cuéc sèng ®êi th−êng, 2. YÕu tè tôc hãa søc lan táa, c¶m hãa do ®ã còng dÔ ®i vµo lßng ng−êi. TÝn ®å, ng−êi tham gia Theo Ng« §øc ThÞnh(6), lÔ héi vÒ c¬ kh«ng c¶m thÊy lÔ héi, ®Æc biÖt vÒ mÆt lÔ b¶n h−íng tíi n¨m gi¸ trÞ cèt lâi, thø nghi kh«ng qu¸ xa rêi ®êi sèng thùc tÕ. nhÊt lµ ®−a con ng−êi vÒ víi céi nguån, Ngay c¶ c¸c t«n gi¸o, tÝn ng−ìng hiÖn nÕu lµ lÔ héi d©n gian th× ®ã lµ céi nguån nay còng ®ang cã xu h−íng thÕ tôc hãa, b¶n s¾c, v¨n hãa d©n gian, nÕu lµ lÔ héi th× viÖc lÔ héi nãi chung vµ lÔ héi tÝn tÝn ng−ìng, t«n gi¸o th× ®ã lµ céi nguån ng−ìng, t«n gi¸o nãi riªng cã yÕu tè ®ã tÝn ng−ìng, t«n gi¸o. Thø hai lµ gi¸ trÞ còng n»m trong quü ®¹o vËn ®éng. NhiÒu g¾n kÕt céng ®ång. LÔ héi dï bÊt cø d¹ng ph¶n ¸nh cho r»ng, mét sè hiÖn t−îng thøc, thÓ lo¹i nµo còng ®Òu biÓu thÞ sù tôc hãa khiÕn lÔ héi cña x· héi hiÖn ®¹i thèng nhÊt, søc m¹nh cña céng ®ång. thôt lïi h¬n x· héi truyÒn thèng, yªu cÇu Thø ba lµ gi¸ trÞ c©n b»ng ®êi sèng trÇn cÇn chÊn chØnh l¹i, c¶ ng−êi tæ chøc lÉn tôc víi ®êi sèng t©m linh. Con ng−êi dï ng−êi tham gia ph¶i nhËn thøc ®óng theo t«n gi¸o, tÝn ng−ìng hay kh«ng mùc ý nghÜa ®êi sèng t©m linh, tÝn theo t«n gi¸o, tÝn ng−ìng ®Òu ph¶i ®èi ng−ìng, qua ®ã ®−a lÔ héi trë l¹i gi¸ trÞ mÆt víi cuéc sèng thùc t¹i hµng ngµy, lÔ cao ®Ñp vèn cã. B¾t ®Çu tõ kh©u tæ chøc, héi lµ dÞp mäi ng−êi cã thÓ trót bá mäi lo dÔ thÊy c¸c lÔ héi b©y giê cã nhiÒu ban ©u, phiÒn muén, t×m ®Õn sù tháa m·n bÖ tham gia, tõ ®¹i diÖn c¬ quan nµy, ban trong tiÒm thøc t©m linh, tÝn ng−ìng, t«n ngµnh nä, c¬ së nµy, tæ chøc kia, nh×n gi¸o. Thø t−, lÔ héi ngoµi phÇn nghi lÔ ®©u còng thÊy toµn thµnh phÇn cã chøc trang nghiªm cßn cã phÇn héi víi c¸c quyÒn, ®Þa vÞ x· héi, sù thuÇn tóy tÝn sinh ho¹t v¨n hãa, gi¶i trÝ, ®¸p øng nhu ng−ìng, t«n gi¸o bÞ nh¹t nhßa. Nh÷ng lÔ cÇu h−ëng thô, s¸ng t¹o cña con ng−êi. héi víi quy m« cµng lín th× c¸c vÞ trÝ Thø n¨m, lÔ héi chÝnh lµ m«i tr−êng lÝ trong ban tæ chøc cµng “nãng”, tÊt c¶ t−ëng ®Ó l−u gi÷ vµ trao truyÒn b¶n s¾c còng bëi quyÒn lîi thùc tÕ mang l¹i. v¨n hãa, tÝn ng−ìng, t«n gi¸o tõ thÕ hÖ Kh«ng ph¶i v× lîi Ých tinh thÇn mµ v× lîi nµy sang thÕ hÖ kh¸c. ChÝnh v× nh÷ng lÝ Ých danh väng, vËt chÊt. Cã nh÷ng lÔ héi do ®ã nªn lÔ héi dï tr¶i qua bao th¨ng ®−îc tæ chøc khiÕn ng−êi tham gia c¶m trÇm thêi gian vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Trong thêi ®¹i ngµy nay, mét sè gi¸ trÞ 5. Theo bµi viÕt Ph¶i quy ho¹ch, tinh läc l¹i hÖ thèng lÔ héi, trong ®ã cã lÔ héi t«n gi¸o, tÝn lÔ héi ®¨ng trªn b¸o Lao ®éng, sè 8748, ngµy 16/2/2011. ng−ìng ®· cã sù biÕn ®æi. NÕu x−a kia 6. Gi¸m ®èc Trung t©m Nghiªn cøu vµ B¶o tån v¨n yÕu tè “thiªng” ®−îc hiÓn thÞ rÊt râ nÐt hãa tÝn ng−ìng ViÖt Nam. 35
36 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013 nhËn nh− s©n khÊu tr×nh diÔn. C¬ së tÝn héi, PhËt tö ®éi theo m©m lÔ ngÊt ng−ìng, t«n gi¸o lµ n¬i trang nghiªm, ng−ëng víi gi¸ trÞ lªn tíi hµng triÖu tho¸t trÇn, thanh tÞnh, thÕ nh−ng c¬ së ®ång. hä tin mét c¸ch rÊt trÇn tôc r»ng thê tù nµo còng cã hßm c«ng ®øc cña ban gi¸ trÞ ®å lÔ cµng cao th× lßng thµnh tæ chøc, dï Ýt hay nhiÒu, tõ néi ®iÖn ®Õn kÝnh cµng nhiÒu, vµ sÏ ®−îc ch− vÞ PhËt ngoµi s©n, thËm chÝ ngay tõ cæng vµo ®· th¸nh chøng gi¸m, c¨n cø vµo ®ã mµ cho thÊy xuÊt hiÖn. §Æc biÖt lµ c¸c lÔ héi cã nhiÒu léc h¬n. Còng bëi t©m lÝ nh− thÕ liªn quan tíi c¸c c¬ së tÝn ng−ìng d©n cho nªn sinh ra nh÷ng ®éi ngò cÇu thuª gian vµ chïa chiÒn PhËt gi¸o, nh− lÔ héi cóng m−ín trong kh«ng Ýt lÔ héi nh»m chïa ThÇy, lÔ héi Sßng S¬n. thùc hiÖn thay tÝn ®å khÊn nguyÖn thÇn TiÕp ®Õn lµ “tôc hãa” vÒ phÝa tÝn ®å, PhËt cho cã bµi b¶n, chØ cÇn cã tiÒn mµ ng−êi tham gia lÔ héi. Quan niÖm d−¬ng kh«ng kÓ ®Õn sù thµnh t©m hay kh«ng. sao ©m vËy nªn ®ua chen s¾m sanh vµng Mét yÕu tè tôc hãa n÷a vÒ phÝa tÝn ®å, m· víi ®ñ thø thêi th−îng, mong th¸nh ng−êi ®i lÔ ®ã lµ t×nh tr¹ng trang phôc thÇn, ch− PhËt phï hé cho nhiÒu h¬n. kh«ng phï hîp víi m«i tr−êng lÔ héi. Quan s¸t mçi mïa lÔ héi ë chïa H−¬ng Kh«ng chØ lÔ héi tÝn ng−ìng, t«n gi¸o gÇn ®©y chóng t«i thÊy yÕu tè tôc hãa mµ ë lÔ héi nµo còng vËy, ng−êi tham dù ®ang dÇn t¨ng lªn theo chiÒu h−íng tiªu ph¶i phôc søc trang nghiªm. T«n gi¸o, cùc. Nh÷ng khi vµo héi, tÝn ®å, ng−êi d©n tÝn ng−ìng nµo cã lÔ phôc riªng th× tÝn cã thÓ nãi ®· biÕn chèn H−¬ng S¬n ®å theo quy ®Þnh mµ chÊp hµnh. Nh−ng phong c¶nh Bôt nµy thµnh n¬i chen chóc, cã tÝn ®å, du kh¸ch tíi chèn thê tù, gi¸o tranh giµnh, tõ vÞ trÝ ®øng hµnh lÔ, ®Æt ®−êng, chïa chiÒn thiÕu tÒ chØnh, nghiªm m©m tÕ, ®Õn viÖc nhÐt tiÒn lªn tay PhËt, trang, hë hang, thËm chÝ dÞ hîm tr¸i víi r¶i tiÒn vµo hang, ®éng. LÔ héi Yªn Tö thuÇn phong mÜ tôc, g©y khã chÞu c¶ cho còng vËy, n¬i ®−îc coi lµ cuéc hµnh nh÷ng ng−êi ®i lÔ xung quanh, ®¸ng nãi h−¬ng vÒ ®Êt tæ PhËt gi¸o ViÖt Nam. Bëi lµ sè nµy chñ yÕu tËp trung vµo thÕ hÖ ®©y lµ n¬i ph¸t khëi cña thiÒn ph¸i Tróc thanh niªn - nh©n tè gi÷ g×n vµ ph¸t huy L©m Yªn Tö mµ vÞ tæ thø nhÊt chÝnh lµ cho lÔ héi mai sau. §©y lµ ®iÒu cÇn ®−îc §iÒu Ngù Gi¸c Hoµng TrÇn Nh©n T«ng c¸c cÊp ngµnh ë c¶ tæ chøc t«n gi¸o, tÝn (1258 - 1308). TÝn ®å, kh¸ch hµnh h−¬ng ng−ìng lÉn c¬ quan qu¶n lÝ cã liªn quan vÒ dù lÔ víi mong muèn ®−îc nghe gi¶ng chÊn chØnh, gi¸o dôc ®Ó n©ng cao ý thøc, kinh, th¾p h−¬ng lÔ PhËt, th−ëng thøc ®em l¹i h×nh ¶nh trong s¸ng cho lÔ héi. danh lam th¾ng c¶nh, g¹t bá mäi ©u lo TÝn ng−ìng, t«n gi¸o víi c¸i thiªng tù nã phiÒn muén, khiÕn t©m hån trë nªn mang trong m×nh søc m¹nh gióp con thanh th¶n, vui t−¬i. Nh−ng thùc tÕ ngµy ng−êi t×m ®−îc chç dùa tinh thÇn v−ît nay lÔ héi bÞ tôc hãa phÇn nµo bëi ng−êi qua khã kh¨n thö th¸ch. LÔ héi tÝn ®i lÔ chuyªn chó cÇu xin ham muèn vËt ng−ìng, t«n gi¸o víi t− c¸ch mét d¹ng chÊt, sê lªn t−îng PhËt, chïa §ång víi thøc thÓ hiÖn ra bªn ngoµi cña t«n gi¸o, niÒm tin ®−îc gÆp may m¾n, lµm ¨n ph¸t tÝn ng−ìng còng bao hµm trong m×nh ®¹t, sù nghiÖp th¨ng tiÕn. Cã nh÷ng lÔ chøc n¨ng cña c¸i thiªng ®ã. Mét khi yÕu 36
TrÇn M¹nh Quang. Sù chuyÓn biÕn cña… 37 tè thiªng cao ®Ñp suy gi¶m, yÕu tè tôc t«n gi¸o nãi riªng ngµy cµng hoµnh ph¶n c¶m t¨ng lªn th× b¶n th©n nã chØ tr¸ng. LÔ héi chïa H−¬ng, lÔ héi chïa cßn l¹i sù trèng rçng, nhµm ch¸n. MÆt B¸i §Ýnh, lÔ héi Qu¸n ThÕ ¢m (§µ N½ng), kh¸c, khi lÔ héi mÊt dÇn c¸i thiªng, gi¸ hay nh÷ng lÔ héi mang ®Ëm chÊt t«n trÞ nh©n v¨n cña tÝn ng−ìng, t«n gi¸o sÏ gi¸o thuÇn tóy nh− lÔ PhËt ®¶n, lÔ Noel, biÕn d¹ng, quy ®æi thµnh nh÷ng gi¸ trÞ lÔ héi Vu lan n¨m sau ®Òu ®−îc tæ chøc vËt chÊt mang nÆng sù tÝnh to¸n ®êi to h¬n n¨m tr−íc. Ban tæ chøc t×m mäi th−êng. c¸ch thu hót, hÊp dÉn sè l−îng tÝn ®å, 3. Xu h−íng th−¬ng m¹i hãa ng−êi tham dù cµng ®«ng cµng tèt. L−îng ng−êi ®Õn cµng nhiÒu sÏ g¾n víi Cã thÓ nãi ®©y lµ xu h−íng chuyÓn “l−îng thu”, g¾n víi lîi nhuËn tõ lÔ héi biÕn râ nÐt nhÊt cña lÔ héi hiÖn nay nãi t¨ng lªn. Con sè hµng v¹n, hµng triÖu chung vµ lÔ héi tÝn ng−ìng, t«n gi¸o nãi l−ît ng−êi lµ sù ®¶m b¶o cho chi phÝ tæ riªng. Tõ sù ®æi thay cña nÒn kinh tÕ ®Êt chøc lÔ héi cã l·i, cã së thê tù, tÝn n−íc, søc bËt cña c¬ chÕ thÞ tr−êng, tiÕn ng−ìng sÏ cã thªm kinh phÝ ho¹t ®éng. tr×nh héi nhËp ngµy cµng m¹nh mÏ, t¸c §iÓm tÝch cùc cña vÊn ®Ò nµy lµ phÇn ®éng tíi mäi mÆt ®êi sèng vËt chÊt tinh nµo qu¶ng b¸ ®−îc h×nh ¶nh cña c¬ së, thÇn x· héi. TÝnh th−¬ng m¹i len lái vµo ®Þa ph−¬ng n¬i tæ chøc lÔ héi, kÝch thÝch kh¾p n¬i, ë kh¾p c¸c ho¹t ®éng, lîi thªm ngoµi sù truyÒn b¸ t©m linh, tÝn nhuËn ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu, lµm lÊn ¸t ng−ìng lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ, s¶n xuÊt nhiÒu gi¸ trÞ v¨n hãa tinh thÇn ch©n ë ®Þa ph−¬ng ®ã. T¹o th−¬ng hiÖu v¨n chÝnh, trong ®ã cã gi¸ trÞ lÔ héi tÝn hãa mang ®Æc tr−ng tÝn ng−ìng, t«n ng−ìng, t«n gi¸o. Ho¹t ®éng tÝn gi¸o vïng miÒn, mang ®Õn c¬ héi ®Çu t−, ng−ìng, t«n gi¸o vÒ b¶n chÊt lµ ho¹t phóc lîi x· héi cho ®êi sèng ng−êi d©n ®éng t©m linh, mang tÝnh t−¬ng trî xung quanh. LÔ héi ®Òn Hïng hµng n¨m céng ®ång, kh«ng vô lîi hay m−u cÇu c¸ ®Òu cã nh÷ng tour du lÞch vÒ nguån ng¾n nh©n. Sù hiÖn diÖn cña xu h−íng th−¬ng ngµy ®¾t kh¸ch. ViÖc c¶ n−íc ®−îc nghØ m¹i hãa ®èi víi lÔ héi tÝn ng−ìng, t«n lÔ vµo dÞp nµy ®· thóc ®Èy nhu cÇu hµnh gi¸o ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò ®¸ng h−¬ng vÒ miÒn ®Êt Tæ ngµy mét t¨ng ph¶i quan t©m. VÒ quy m« tæ chøc: bÞ thªm. C«ng t¸c tæ chøc kh«ng cßn bã hÑp th−¬ng m¹i hãa, ph−¬ng thøc tæ chøc: bÞ trong tØnh hay mét sè vïng phô cËn mµ th−¬ng m¹i hãa, c¸c ho¹t ®éng liªn mang tÇm quèc gia, Ên t−îng ®Òn Hïng quan: bÞ th−¬ng m¹i hãa. ThËm chÝ ®èi còng nh− x· Hy C−¬ng, huyÖn L©m Thao, t−îng h−íng ®Õn còng bÞ th−¬ng m¹i tØnh Phó Thä in ®Ëm vµo t©m thøc mçi hãa. B¶n th©n sù bïng ph¸t lÔ héi trong ng−êi ®i lÔ. Mét quy tr×nh dÞch vô nh÷ng n¨m gÇn ®©y còng cã lÝ do ®Õn tõ th−¬ng m¹i v¨n hãa t©m linh nhê ®ã mµ yÕu tè th−¬ng m¹i hãa. h×nh thµnh, n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ Tr−íc hÕt, nh×n vµo quy m« tæ chøc. cho c¶ khu vùc. T¹i nhiÒu lÔ héi tÝn Nh− ®· nªu ë phÇn trªn, quy m« tæ chøc ng−ìng, t«n gi¸o lín kh¸c khi ®Õn tham lÔ héi nãi chung vµ lÔ héi tÝn ng−ìng, dù chóng ta còng thÊy ®−îc hiÖu øng ®ã. 37
38 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013 Nh−ng mÆt tr¸i cña vÊn ®Ò nµy l¹i dÉn bëi ®· thuª ®¬n vÞ thÇu kho¸n cã kinh tíi nh÷ng nguy c¬ lµm biÕn chÊt lÔ héi. nghiÖm, tÊt nhiªn chi phÝ bá ra sÏ kh«ng Thùc tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¹i nhiÒu hÒ nhá. Khi x−a nÕu nh÷ng lÔ héi cã vËt n¬i, nhÊt lµ nh÷ng ®Òn, chïa, miÕu m¹o phÈm, léc th¸nh th× tÝn ®å, ng−êi ®i lÔ næi tiÕng th× vÞ trÝ thñ tõ, thñ nhang, thñ ®−îc ph¸t nhËn miÔn phÝ, ban tæ chøc ®Òn lu«n cã sù ganh ®ua ngÊm ngÇm. Bëi thùc hiÖn c«ng viÖc ®ã rÊt v« t−, c«ng nÕu tr−íc kia, nh÷ng vÞ trÝ nµy chØ ®¬n b»ng. Ngµy nay còng trªn danh nghÜa gi¶n lµ ng−êi ch¨m sãc, tr«ng coi viÖc ban ph¸t miÔn phÝ, nh−ng tÝn ®å, ng−êi nhang khãi, th× nay l¹i lµ mét vÞ trÝ cã ®i lÔ th−êng ph¶i mÊt “mét kho¶n gäi lµ” thÓ lµm kinh tÕ. §Õn mïa lÔ héi lµ ph¸t míi xin ®−îc léc. Còng cÇn ph¶i kÓ ®Õn ®éng tµi trî, ®Êu thÇu dÞch vô, bao thªm nh÷ng h×nh thøc trôc lîi kh¸c tõ lÔ kho¸n kinh doanh. DÉu biÕt tæ chøc lÔ héi nh− lîi dông niÒm tin t«n gi¸o, tÝn héi hiÖn nay cÇn ph¶i cã dÞch vô ®i kÌm, ng−ìng cña tÝn ®å ng−êi d©n ®Ó bu«n mµ lµm dÞch vô th× ph¶i cã l·i. Tuy thÇn b¸n th¸nh, dùng hßm c«ng ®øc, quü nhiªn, l·i ë ®©y ph¶i ®−îc thu vÒ mét tõ thiÖn v« téi v¹, cæ xóy ngÊm ngÇm tÖ c¸ch chÝnh ®¸ng, víi nh÷ng ®ång tiÒn bãi to¸n, xãc thÎ, lªn ®ång. §Êy lµ nh÷ng trong s¸ng, ®Ëm chÊt thµnh kÝnh, th¶o biÓu hiÖn cña sù th−¬ng m¹i hãa trong th¬m, phôc vô ng−îc trë l¹i cho lÔ héi ph−¬ng thøc tæ chøc lÔ héi, trong ®ã cã mét c¸ch tèt nhÊt, cã v¨n hãa vµ hiÖu lÔ héi tÝn ng−ìng, t«n gi¸o hiÖn nay. qu¶ nhÊt. Theo ®¸nh gi¸ cña NguyÔn Nh−ng th−¬ng m¹i hãa m¹nh mÏ nhÊt Quang Ngäc(7) th× t©m linh tÝn ng−ìng cña lÔ héi nãi chung còng nh− lÔ héi tÝn truyÒn thèng ®· bÞ lîi dông, kh«ng ph¶i ng−ìng, t«n gi¸o nãi riªng ph¶i kÓ ®Õn ë phôc vô cho v¨n hãa mµ phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan. §èi t−îng bÞ kinh tÕ: “Trªn danh nghÜa ng−êi ta gäi h−íng tíi ë ®©y chÝnh lµ tÝn ®å, ng−êi ®i lµ ph¸t triÓn du lÞch nh−ng kh«ng ph¶i lÔ. Víi quy m«, sè l−îng ng−êi tham dù du lÞch v¨n hãa tÝn ng−ìng mµ thùc qu¸ ®«ng, ban tæ chøc lÔ héi kh«ng thÓ lo chÊt lµ mét kiÓu kiÕm tiÒn. §iÒu ®¸ng ®−îc mäi ho¹t ®éng phô trî, nh− tr«ng nãi kiÓu kiÕm tiÒn nµy chØ cho mét sè tæ gi÷ ph−¬ng tiÖn, n¬i ¨n chèn nghØ cho chøc, thËm chÝ lµ c¸ nh©n”(8). tÝn ®å, du kh¸ch hµnh h−¬ng. §¸p øng TiÕp ®Õn lµ ph−¬ng thøc tæ chøc bÞ mau lÑ thùc tÕ ®ã, c¸c c¬ së t− nh©n ®øng th−¬ng m¹i hãa. NhiÒu lÔ héi, ng−êi ta cã ra kÝ hîp ®ång dÞch vô víi ban tæ chøc. c¶m t−ëng na n¸ gièng nhau. NhÊt lµ Hai bªn ®Òu cã lîi, mét bªn th× võa gi¶m nh÷ng lÔ héi tÝn ng−ìng. Trõ nh÷ng c¬ ®−îc g¸nh nÆng l¹i võa cã nguån thu, së thê tù víi cïng ®èi t−îng thê phông, mét bªn th× cã ®−îc c¬ héi lµm ¨n bÐo bë. ph−¬ng thøc tæ chøc cã thÓ kh¶ dÜ t−¬ng ®ång. Nh−ng cã nh÷ng lÔ héi víi ý 7. ViÖn tr−ëng ViÖn ViÖt Nam häc vµ Khoa häc ph¸t triÓn. nghÜa, truyÒn thuyÕt tÝn ng−ìng kh¸c 8. Theo bµi viÕt Khi lÔ héi ®−îc xem lµ nguån thu nhau vÉn thÊp tho¸ng rËp khu«n vÒ kÞch xuÊt b¶n trong môc Sù kiÕn&VÊn ®Ò, Sµi Gßn gi¶i b¶n lÔ nghi. Cã nh÷ng lÔ héi tæ chøc mét phãng, sè 12103 ngµy 23/2/2011. c¸ch cÇu k×, trau chuèt tíi tõng chi tiÕt 38
TrÇn M¹nh Quang. Sù chuyÓn biÕn cña… 39 T©m lÝ cña ng−êi ®i lÔ héi th−êng phãng nguån lùc, gãp phÇn lµm cho c«ng t¸c kho¸ng dÔ d·i, kh«ng hay k× nÌo, mÆc c¶, qu¶n lÝ thiÕu tËp trung, gi¶m hiÖu qu¶. quan niÖm theo hä nh− thÕ míi ®−îc Tõ ®ã, ®Æt ra yªu cÇu cÇn sím bæ sung, th¸nh thÇn chøng gi¸m, phï hé. VËy lµ hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p tha hå cho c¸c dÞch vô chÆt chÐm, mãc luËt ®iÒu chØnh vÒ vÊn ®Ò nµy cho phï hÇu bao tÝn ®å, du kh¸ch mét c¸ch tr¾ng hîp víi thùc tiÔn, theo h−íng ph©n c«ng, trîn. Hµng n¨m d− luËn ®Òu lªn tiÕng ®Ò ph©n cÊp, ph©n quyÒn râ rµng h¬n. nghÞ chÊn chØnh, dÑp bá t×nh tr¹ng nµy, Thø hai, cÇn ph¶i t¨ng c−êng h¬n c¸c c¬ quan chøc n¨ng còng ®· vµo cuéc n÷a vai trß tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nh−ng kÕt qu¶n vÉn cßn khiªm tèn. qu¶n lÝ cã liªn quan tõ trung −¬ng 4. Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra cho c«ng t¸c xuèng ®Þa ph−¬ng. N©ng cao nhËn thøc, qu¶n lÝ hiÖn nay n¨ng lùc ®iÒu hµnh vµ qu¶n lÝ lÔ héi nãi Víi con sè gÇn 8.000 lÔ héi/n¨m nh− chung, lÔ héi tÝn ng−ìng, t«n gi¸o nãi hiÖn nay, trong ®ã cã kh«ng Ýt lÔ héi tÝn riªng cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn, c¸n bé ng−ìng, t«n gi¸o ®ang ®Æt ra kh«ng Ýt qu¶n lÝ chuyªn tr¸ch vµ céng ®ång tham th¸ch thøc cho c«ng t¸c qu¶n lÝ, ®Æc biÖt dù. VËn dông cã hiÖu qu¶, ®i kÌm víi ®æi qu¶n lÝ ë ®Þa ph−¬ng n¬i diÔn ra. míi néi dung tuyªn truyÒn gi¸o dôc, phæ biÕn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa t©m linh Thø nhÊt, chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch ®óng cao ®Ñp cña lÔ héi t−¬ng øng víi tõng ®¾n nh−ng vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò ch−a ®èi t−îng cô thÓ, t¹o sù chuyÓn biÕn tÝch ®−îc ®Ò cËp hoÆc thiÕu hoµn thiÖn, dÉn cùc trong c«ng t¸c tæ chøc vµ qu¶n lÝ tíi viÖc ¸p dông ®èi víi tõng tr−êng hîp c¸c ho¹t ®éng lÔ héi. lÔ héi thùc tÕ cã lóc, cã n¬i nÆng tÝnh gi¸o ®iÒu, kh« khan mµ thiÕu sù linh Thø ba, trong thêi gian tíi cÇn thiÕt ho¹t, mÒm m¹i. C«ng t¸c thanh, kiÓm tra ph¶i tiÕn hµnh viÖc kiÓm kª, ph©n lo¹i tuy ®· ®−îc ®Èy m¹nh víi sù phèi hîp mét c¸ch chi tiÕt, ®¸nh gi¸ nghiªm tóc, cña c¸c cÊp, ban ngµnh, ®¹t ®−îc mét sè kh¸ch quan gi¸ trÞ c¸c lÔ héi, ®Ó tõ ®ã thµnh tùu ®¸ng ghi nhËn, nh−ng xÐt mét cã c¬ së khoa häc chän läc, quy ho¹ch c¸ch kh¸ch quan th× cßn kh¸ khiªm tèn vµ x©y dùng biÖn ph¸p qu¶n lÝ vÒ lÔ so víi môc tiªu tæng thÓ ®Ò ra. ViÖc thùc héi nãi chung còng nh− lÔ héi tÝn thi, gi¸m s¸t ho¹t ®éng lÔ héi ®«i khi cã ng−ìng, t«n gi¸o nãi riªng cho hiÖu sù chång chÐo, vÒ l©u dµi sÏ g©y l·ng phÝ qu¶, hîp lÝ nhÊt./. 39