Chương 8: Tác dụng địa chất của hồ và đầm lầy

CH

NG 8

ƯƠ

́ ̣ ̣ ́

TAC DUNG ĐIA CHÂT CUA HÔ & ĐÂM LÂY

̉ ̀ ̀ ̀

̀ ̀ ̣ ̉ ̉ ̀

ứ ứ

ữ ữ

ự ự

ướ ướ

̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́

́ ̉ ̉ ̣ ́ ́ ̀ ̉ ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ́ ́ ̀ ̉ ̀

̣ ́ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ́ ̀

̉ ́ ̀ ́ ́ ̉ ́ ̀ ́ ́

̀ ̉ ̉ ́ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ̉ ̉ ́ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ̣

̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀

̀ ́ ̣ ́ ̀ ̣ ̀ ̉ ̣ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ̣ ̀ ̉ ̣

ranh gi ranh gi

̀ ở ̀ ở

ướ ướ

ữ ữ

ớ ớ

̣ ́ ̀ ̣ ́ ̀

̀ ́ ̣ ̀ ́ ̣

́ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̉ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̉

̣

̣ ̉ ̀ ̃ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̉ ̀ ̃ ́ ́ ̀ ̀ ́

ở ở

̀ ̉ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̉ ̀ ́ ́ ̀

c Nga sâu đên 1740m, hô Tanganica c Nga sâu đên 1740m, hô Tanganica

̃ ́ ̀ ̃ ́ ̀

ướ ướ Châu Phi sâu đên 1470m. Châu Phi sâu đên 1470m.

́ ́ ́ I. Hô va đăc điêm cua hô Hô la nh ng bôn kin ch a n c, không thông tr c  Hô la nh ng bôn kin ch a n c, không thông tr c tiêp ra biên, tông diên tich cac hô khoang 1,8% bê tiêp ra biên, tông diên tich cac hô khoang 1,8% bê măt Trai Đât, băng 6,1% diên tich miên đât liên. măt Trai Đât, băng 6,1% diên tich miên đât liên. Quy mô cua cac hô rât khac nhau:  Quy mô cua cac hô rât khac nhau: Hô nho chi co diên tich vai hecta hoăc mây chuc - Hô nho chi co diên tich vai hecta hoăc mây chuc hecta nh hô Hoan Kiêm, hô Tây. hecta nh hô Hoan Kiêm, hô Tây. Hô co diên tich hang van km2: hô Caspi (lbiên nôi - Hô co diên tich hang van km2: hô Caspi (lbiên nôi c Nga, Azerbaiian, i gi a cac n luc năm luc năm c Nga, Azerbaiian, i gi a cac n Armenie, Ran, Turmenistan va Kazakhstan) co diên Armenie, Ran, Turmenistan va Kazakhstan) co diên i 430.000 km2 = 1,3 lân diên tich đât liên cua tich t ớ tich t i 430.000 km2 = 1,3 lân diên tich đât liên cua ớ ̣Viêt Nam. Viêt Nam. Đô sâu cua hô cung rât khac nhau, hô Hoan Kiêm, - Đô sâu cua hô cung rât khac nhau, hô Hoan Kiêm, hô Tây chi sâu vai met, trong khi đo hô Baikal hô Tây chi sâu vai met, trong khi đo hô Baikal Viên Đông n Viên Đông n phia đông ở phia đông ở ́

̀ ́

̣ ̀ ́ ̣ ̀ ̀ ̀ ̣ ̀ ́ ử ́ ử ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ̀ ̀ ̣ ̀

̀ ̣ ̉ ́ ́ ̣ ̣ ́ c thanh tao do vo Trai Đât bi sut xuông c thanh tao do vo Trai Đât bi sut xuông ̀ ượ ̀ ượ ̀ ̣ ̉ ́ ́ ̣ ̣ ́

́ ̃ ̀ ̃ ư ư ứ ứ ́ ̃ ̀ ̃

̀ ̀ ̣ ̃ ̀ ̀ ̀ ̣ ̃ ̀

̀ ́ ̉ ̣ ̉ ̣ ́ ử ́ ử ̀ ́ ̉ ̣ ̉ ̣

̣ ́ ́ ̉ ̣ ́ miêng nui l a cô hoăc ́ ử miêng nui l a cô hoăc ́ ử Kamshatca, Kamshatca, ̀ ở ̀ ở ở ở ̣ ́ ́ ̉ ̣ ́

̉ ̉ ́ ̀ Băng đao, Overgne (Phap), hô Băng đao, Overgne (Phap), hô ̉ ̉ ́ ̀

ở ở Plâycu. Plâycu.

̀ ̣ ́ ̀ ̣ ́

̃ Nguôn gôc hô ̀:: Nôi sinh: hô kiên tao va hô nui l a. Hô kiên tao la  Nôi sinh: hô kiên tao va hô nui l a. Hô kiên tao la hô đ hô đ theo cac đ t gay nh hô Baikal (Viên Đông Ngan theo cac đ t gay nh hô Baikal (Viên Đông Ngan hô Sevan (Armenia), hô Geneve (Thuy Si), hô hô Sevan (Armenia), hô Geneve (Thuy Si), hô Tanganica (Đông Phi). Tanganica (Đông Phi). Hô nui l a co thê năm Hô nui l a co thê năm ̀ ở ̀ ở miêng cac ông nô nh môt sô hô ư miêng cac ông nô nh môt sô hô ư đao Kuril, đao Kuril, T n ng ở ơ ư T n ng ở ơ ư Hô do dung nham nui l a phun ra chăn lâp thung Hô do dung nham nui l a phun ra chăn lâp thung ́ ử ́ ử lung sông. lung sông. ̃

 Ngoai sinh: - Hô do băng ha đ

c thanh tao do tac dung bao mon

̀ ượ

̣

va tich tu cua băng ha.

̀ ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ̀

- Hô do gio la hô đ

c thanh tao

nh ng vung khô

̀ ượ

̣ ở

ữ

̀ ́ ̣ ̉ ̀

̀ ́ ̀ ̀ ̀

ư ở

̣ ́ ̉ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ̣

ắ

̀ ̃ ̀ ̀ ̀ ̉ ̀ ̀

han, gio thôi manh khoet mon mat đât thanh môt Mông Cô va miên vung trung rôi thanh hô nh B c Trung Quôc. - Hô nguôn gôc sông đ

c thanh tao

nh ng vung

̣ ở

ượ

ữ

́

ư

̣ ư

̀ ̀ ́ ̀ ̀

ữ

̀ ̉ ̀ ́ ́ ̣

trung l u va ha l u cua sông, nhiêu khuc uôn bi tach khoi dong sông tr thanh nh ng hô mong ở ng a. ự

́ ̉ ̀ ̀ ̀ ́

- Hô nguôn gôc karst - Hô duyên hai hinh thanh do vât liêu trâm tich bôi lâp

̀ ̀ ́

ngăn cach chung v i biên.

ớ

̀ ̉ ̀ ̀ ̣ ̣ ̀ ́ ̀ ́

- Hô nhân tao nh hô Hoa Binh, hô Tri An v.v.. .

ư

́ ́ ̉

̀ ̣ ̀ ̀ ̀ ̀ ̣

̀

N c hô ướ  Do n ướ ́ ́ ̉

cac con sông suôi chay c biên tach ra nh hô ướ ư ̀ ̀ ̃ ́ ̉ ́ ̀

 Theo chê đô thuy văn (nguôn cung câp n

c m a, n c t ướ ừ ư vao va cung co khi do n Caspi.

c va ướ ́ ̣ ̉ ̀ ́ ̀

- Hô không dong chay (hô n

thoat n c) co thê phân ra hai loai hô: ́ ướ ́ ̉ ̣ ̀

̀ ̀ ̉ ̀ ̀ ̣ ̀ ́

̀ ướ c do sông suôi hoăc do m a cung câp, không ướ ́ ̣ ́

c tu) la loai hô co ư ́ ướ c chi do bôc h i ơ ̀ ự ́ ̀ ̉ ̉ ́

- Hô co dong chay la hô co dong sông suôi đê

n co dong chay ra ma s mât n vi du nh hô Caspi, hô Aral. ư ́ ̣ ̀ ̀

̀ ́ ̀ ̉ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̉

c thoat ra ngoai nh biên Hô hoăc hô Ba Bê, ư ướ ́ ̀ ̉ ̀ ̣ ̀ ̉

n hô Baikal. ̀

 N c hô: ch a HNO3-, CO3++, SO4--, Cl-, Ca++

ướ ứ ̀

, ơ ̀ ́ ̉

ữ ̀ ̣ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀

c hô ướ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀

Mg++, Na++, K+ con co h p chât cua nit ́ ợ phosphor va môt sô it săt la nh ng thanh phân do hoat đông cua sinh vât tao nên. Trong n con có cac loai khi hoa tan nh O2, N2, CO2. ư ̀ ́ ̣ ́ ̀

 Theo đô măn: - Hô vung đai nguyên th

̣ ̣

ng ch a cac ion Si va ườ ứ ̀ ̀ ̀ ́ ̀

HCO3,

̀ ừ ứ ớ ̀ ́ ̀

- Hô miên r ng ôn đ i ch a cac ion HCO3, hô miên r ng ôn đ i ch a cac ion HCO3 va Ca, ứ - Hô miên thao nguyên ch a SO4, Na, đôi khi

̀ ừ ớ ́ ̀

ứ ̀ ̀ ̉

- Hô miên sa mac va ban sa mac ch a cac ion Cl

HCO3,

ứ ̀ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ ́

va Na. ̀

Hoat đông đia chât cua hô ̣ ̣ ̣ ́ ̉ ̀

̉ ́ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ̉ ́ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ́

̃ ờ ̃ ờ

́ ̣ ̀ ́ ́ ̃ ́ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̃ ́ ́ ̣ ̀

ờ ờ

̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̉ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̉

Chu yêu la tac dung pha b va tac dung trâm tich. ́ ờ Chu yêu la tac dung pha b va tac dung trâm tich. ́ ờ Gio tao cho hô co song vô b , cung co tac dung mai  Gio tao cho hô co song vô b , cung co tac dung mai mon b va nhiêu khi tac dung nay rât đang kê. mon b va nhiêu khi tac dung nay rât đang kê. Trâm tich cua hô gôm nhiêu loai khac nhau tuy theo Trâm tich cua hô gôm nhiêu loai khac nhau tuy theo

̀ ́ ̉ ̀ ̀ ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ̉ ̀ ̀ ̀ ̣ ́ ̀

́ ̣ ̣ ̉ ̣ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̀ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̀ ́

c cua hô. c cua hô.

ướ ướ

̉ ̀ ̉ ̀

̀ ́ ̀ ̃ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ̀ ̃ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̣

ữ ữ

̀ ́ ́ ̣ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ ̣ ̀ ̀ ́

ở ờ ượ ở ờ ượ

̀ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̃ ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̃ ̣

̀ ́ ̣ ́ ̣ ́ ́ ́ ́ ́ ́ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ́ ́ ́ ́ ́ ́

̣ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̉ ̣ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̉

̀ ́ ́ ́ ̉ ̀ ̣ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̉ ̀ ̣ ̀ ́

khi hâu, đăc điêm đia hinh câu truc đia chât va kich khi hâu, đăc điêm đia hinh câu truc đia chât va kich th th Trâm tich hô cung gôm 3 nhom la trâm tich luc  Trâm tich hô cung gôm 3 nhom la trâm tich luc nguyên, trâm tich hoa hoc va trâm tich h u c . ơ nguyên, trâm tich hoa hoc va trâm tich h u c . ơ -Trâm tich vun b r i đ c gan kêt lai cung tao -Trâm tich vun b r i đ c gan kêt lai cung tao thanh cac loai đa cuôi kêt dăm kêt, cat kêt, set kêt thanh cac loai đa cuôi kêt dăm kêt, cat kêt, set kêt v.v.. v.v.. - Trong môt sô hô co rât nhiêu sinh vât sông co vo - Trong môt sô hô co rât nhiêu sinh vât sông co vo băng chât vôi, khi chêt cac vo nay tao thanh cac băng chât vôi, khi chêt cac vo nay tao thanh cac trâm tich vôi. trâm tich vôi.

̀ ́ ̀ ́

ng ch a trâm tich h u c , chu ̉ ườ ứ ữ ơ ́ ̀ ̀ ́ ̉

 Cac hô nho th ướ

i dang bun thôi (sapropel) do sinh vât ́ ̣ ̀ ́ ̣

̀ ướ ̀ ́ ̉ ̣ ́ ̀

t bun ớ ́ ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ̣ ́

yêu d đ n bao sông trôi nôi tao nên. Luc con ơ thôi la môt khôi dang keo mau luc xam, ph t nâu, luc khô thanh khôi deo sau c ng lai. ́ ̀ ́ ̉ ̣

ng ch a nhiêu thao nguyên vung ườ ứ ́ ̀ ̉ ̀

̀ ̀ ́ ̉ ̃ ̉ ́ ̀ ́ ̉

̣ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣

ứ th  Cac hô ̀ ở ́ . Bun thôi cô đa trai qua qua trinh biên đôi bun thôi ph c tap rôi tao nên môt loai than goi la ̀ than bun ̀ ứ thôi (sapropelit). ́

 Hô

t ng miên ̀ ở ượ ̀ khi hâu âm ́ ̣ ́ ̀

́ ̀ ̀ ̣ ́ ̣ ̣

ớ ́ ̀ ̣ ́

hydroxyt ̉ ướ co ham l , nhiêu n i quăng săt đong lai ơ 3-5m đôi khi đên i đô sâu t ừ c ngâm co ch a săt ướ ứ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ́

ớ ợ ̀ ́ ́ ́ ̣ ̀ ̀ ̣

ữ ớ ̣ ̀ ̉ ́ ̣

săt va mangan cao cac đ i gân b t ờ ớ ở 10m, quăng săt nay do n i hô. Cac h p chât săt tao thanh hinh hat mang t đâu v i nh ng l p đông tâm (vi khuân đong môt ớ vai tro quan trong) ̀ ̣

th ườ ̀ ̉ ́ ́ ̣ ́

̀ khi hâu khô nong ướ ng ch a ừ ̀ ̃ ́ ́

ứ cac c hoa tan r a lua chung t ử i; tuy theo t ng loai muôi, cac hô co thê ừ ́ ư ớ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ́ ̉

 Hô cua cac miên nhiêu ̀ muôí do n đa đ a t đ ượ chlorur.

c phân thanh hô carbonat, hô sulfat, hô ̀ ̀ ̀ ̀

II. Đâm lây va s hinh thanh than bùn ̀ ự ̀ ̀ ̀ ̀

ự ̀ ̀ ̀ ̉ ̣ ́ ́ ́

ữ c ngâm ướ ̀ ở ́ ̣ ́ ̀ ̃

 Đâm lây la nh ng khu v c cua măt Trai Đât co sat măt đât, lúc nao cung t, nhiêu cây côi moc (vung hô nông biên c ướ

ng n ướ ̉ ̀ ́ ̣ ̀ ̀ ́

ữ ậ ̀ ̣ ̀ ̀ ́ ̀ ̣

g ươ âm thanh hoăc la nh ng miên đât liên bi ng p n th

ườ  Gân b th ng co nhiêu cây lau sây, coi, lac, sâu ng xuyên). ờ ườ ̀ ́ ̀ ̣ ́ ́

h n co cac loai cây moc ngâm d c. ơ i n ướ ướ ́ ́ ̣ ̣ ̀

̀ ơ ́ ́ ́ ́ ́ ̀

́ ̉ ̣ ́ ̉ ̣ ̀ ́ ́

̣ ̣ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀

ớ ̣ ̣ ́ ̉ ̀ ́ ́

ứ ̀ ́ ̃ ̣ ̣ ̣ ̀ ́

 Sau khi chêt xac cây côi nay r i xuông đay va do thiêu oxy chi bi pha huy môt phân, cac cây khac lai moc chông lên trên, trong sô đo co rât nhiêu rêu moc lan rông, bam ca vao gôc cây l n. Qua trinh c tiêp diên, lăp đi lăp lai, vê sau xac th c ự vât nay trai qua qua trinh biên đôi ph c tap đê thanh than bun

ứ ̣ ̀ ̉ ́ ̀ ́ ̉ ̣ ̉

̀ ̀

́ ̀ ̀ ̣ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̣

 Qua trinh thanh tao đâm lây băt đâu trên bê măt bât c ́ ứ t do

̣ ̣ ́ ̣ ̣ ̀ ́

ưỡ ̀ ́ ̀ ̣ ̉

ng th a âm ừ c ngâm dâng cao hoăc do n ở ̉ ướ c trên ướ ướ ̀ ̣

 Đâm lây cung có thê đ

luc đia trên cac loai đia hinh khac nhau n i nao co điêu kiên thô nh ơ m c n ự măt không co lôi thoat đong lai. ̣ ́ ́ ́ ̣ ̣

c thanh tao trên măt bai ̉ ượ ̀ ̀ ̃ ̀ ̣ ̣ ̃

đo ở ớ ̀ ở ̀ ̉ ̃ ́ ́ ̀ ́

 Đâm lây la môt bô phân không thê tach r i cac

bôi cua sông th ng co nhiêu n chô tiêp xuc v i thêm vi c ngâm ri ra. ườ ướ ́ ̀ ̀ ̉

ờ ̀ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ ́

châu tam giac.́

 Trong cac đâm lây, ngoai than bun con co trâm tich

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́

săt nâu (limonit) va siderit thanh khôi xôp hoăc thanh kêt hach, phosphorit săt, viivianit.

́ ̀ ̀ ́ ́ ̣

 Trên thê gi

i, diên tich đâm lây t

́ ớ

̀ ớ

i 175 triêu ha, tr ữ

̀ ́ ̣ ́

l ượ

́ ớ

̣ ́ ̀ ̣

 Than bun đ

c dung lam nguyên liêu phân bon

ng than bun rât l n. ượ

̀

̀ ̀ ̀ ̣ ́

 Viêt Nam co nhiêu mo than bun nh cac mo than

ư

̣ ̀ ̣ ́ ̣

́ ườ

̀ ở

̣ ́ ̀ ̉ ̀ ́ ̉

hoăc lam nguyên liêu hoa hoc. Ở bun Binh S n, U Minh.

đâm lây ven biên cô Phu C ng, Tân Hoa, ơ

̀ ̀ ̉ ̉ ̀

 Than bun long sông cô nh mo Lang Le, mo Tân

ư

̀

̀ ̀ ̉ ̉ ́ ̉

Lâp, mo Đông Binh v.v..  Cac mo than đâm lây m i, ven biên nh mo Cân ớ

ư

̣ ̉ ̀

Gi

, mo Ba Hon v.v..

ờ

́ ̉ ̀ ̀ ̉ ̉ ̀

̉ ̀