T T NG H CHÍ MINH V CH NGHĨA XÃ H I VÀ CON Đ NGƯ ƯỞ ƯỜ
QUÁ Đ LÊN CH NGHĨA XÃ H I VI T NAM
I - T T NG H CHÍ MINH V B N CH T VÀ M C TIÊU C AƯ ƯỞ
CH NGHĨA XÃ H I.
1 - Con đ ng hình thành t duy H Chí Minh v ch nghĩa xã h i ườ ư
Vi t Nam.
a. Quan đi m c a Mác-Ăngghen-Lênin v b n ch t m c tiêu c a
ch nghĩa xã h i.
- Mác-Ăngghen ng i sáng l p ra ch nghĩa h i khoa h c, b ngườ
nh ng k t qu nghiên c u c a mình các ông đã ch ng minh đ c r ng hình thái ế ượ
kinh t -xã h i t b n ch nghĩa t t y u s đ c thay th b ng m t hình tháiế ư ế ượ ế
cao h n, hình thái kinh t -xã h i c ng s n ch nghĩa mà giai đo n đ u c aơ ế
ch nghĩa xã h i.
- Mác Ăngghen đã t ng b c xây d ng nh ng lu n đi m c b n v ướ ơ
ch nghĩa h i, ch ra nh ng ph ng h ngươ ướ phát tri n ch y u nh ng đ c ế
tr ng b n ch t c a nó mà đ c tr ng c b n nh t là xoá b ch đ t h u v tư ư ơ ế ư ư
li u s n xu t, gi i phóng con ng i kh i tình tr ng b bóc l t v kinh t , b áp ườ ế
b c v chính tr , b nô d ch v tinh th n, t o đi u ki n cho con ng i có th t n ườ
l c phát tri n m i kh năng s n có c a mình.
- Lênin phát tri n lu n v ch nghĩa h i trong đi u ki n ch nghĩa
t b n t t do c nh tranh đã chuy n sang ch nghĩa t b n đ c quy n, t c giaiư ư
đo n đ qu c ch nghĩa. V i th ng l i c a cách m ng tháng M i Nga năm ế ườ
1917, ch nghĩa h i đã t lu n tr thành hi n th c. Ch nghĩa h i v i
t cách m t ch đ h i, sau khi hoàn thi n s b c phát tri n cao h n ư ế ướ ơ
t t đ p h n so v i ch nghĩa t b n. ơ ư
b. Quá trình ti p c n c a H Chí Minh v i h c thuy t Mác-Lênin vế ế
CNXH
- H Chí Minh đã ti p thu nh ng quan đi m c a Mác-Ăngghen; Lênin v ế
b n ch t và m c tiêu c a ch nghĩa xã h i khoa h c.
- Tuy nhiên, t ch nghĩa yêu n c đ n v i ch nghĩa Mác-Lênin, H Chí ướ ế
Minh còn ti p c n ch nghĩa h i t ch nghĩa yêu n c truy n th ng vănế ướ
hoá dân t c, nên cũng b sung nh ng nét riêng c a mình v b n ch t m c
tiêu c a ch nghĩa xã h i.
+ H Chí Minh ti p c n ch nghĩa xã h i t l p tr ng yêu n c khát ế ườ ướ
v ng gi i phóng dân t c .
H Chí Minh vi t: " ch ch nghĩa h i ch nghĩa c ng s n m i ế
gi i phóng đ c các dân t c b áp b c và giai c p công nhân toàn th gi i". Nh ượ ế ư
v y, v i H Chí Minh ch ch nghĩa h i m i c u đ c nhân lo i, m i ượ
th c s đem l i đ c l p, t do, bình đ ng cho các dân t c.
+ H Chí Minh ti p c n ch nghĩa xã h i t ph ng di n đ o đ c. ế ươ
Ch nghĩa h i m t ch đ h i đ c xây d ng trên c s ch đ ế ượ ơ ế
công h u v t li u s n xu t, b o đ m cho s phát tri n hài h gi a ư
nhân h i. Giai c p công nhân ch ng nh ng đ u tranh đ t gi i phóng
còn đ gi i phóng cho c loài ng i kh i áp b c, bóc l t. L i ích c a giai c p ườ
công nhân và l i ích c a nhân dân là th ng nh t. Ch nghĩa xã h i do đó xa l
đ i l p v i ch nghĩa cá nhân .
H Chí Minh vi t: " ch nghĩa nhân m t tr ng i l n cho vi c y ế
d ng ch nghĩa h i. Cho nên th ng l i c a ch nghĩa h i không th tách
r i th ng l i c a cu c đ u tranh tr b ch nghĩa nhân ". Và kh ng đ nh: "
Không ch đ nào tôn tr ng con ng i, chú ý xem xét nh ng l i ích nhânế ườ
đúng đ n và b o đ m cho nó đ c tho mãn b ng ch đ xã h i ch nghĩa". T ượ ế
đó, H Chí Minh c vũ: " có gì sung s ng v vang h n là trau d i đ o đ c cách ướ ơ
m ng đ góp ph n x ng đáng vào s nghi p xây d ng ch nghĩa h i gi i
phóng loài ng i".ườ
Nh v y, đ i v i H Chí Minh, đ o đ c cao c nh t đ o đ c cáchư
m ng, đ o đ c gi i phóng dân t c, gi i phóng loài ng i. Ch nghĩa h i ườ
v y cũng là giai đo n phát tri n m i c a đ o đ c.
+ H Chí Minh ti p c n ch nghĩa xã h i t truy n th ng l ch s , văn hoá ế
và con ng i Vi t Nam.ườ
Vi t Nam m t n c nông nghi p; nông nghi p l y đ t n c làm ướ ướ
n n t ng. Ch đ công đi n công cu c tr thu s m g n k t con ng i Vi t ế ế ườ
Nam l i v i nhau. Đó nh ng nhân t quan tr ng hình thành nên tinh th n c
k t c ng đ ng c a dân t c Vi t Nam-m t nhân t thu n l i đ đi vào ch nghĩaế
xã h i.
Văn h Vi t Nam l y nhân nghĩa làm g c, truy n th ng tr ng dân,
khoan dung, hoà m c đ hoà đ ng, văn hoá Vi t Nam văn hoá tr ng trí th c,
hi n tài.
Con ng i Vi t Nam tâm h n trong sáng, giàu lòng v tha, yêu th ngườ ươ
đ ng lo i, k t h p đ c cái chung v i cái riêng, gia đình v i T qu c, dân t c ế ượ
và nhân lo i.
Tóm l i: N u Mác-Ăngghen-Lênin đã làm sáng t b n ch t c a ch nghĩa ế
h i v i t cách ư m t h c thuy t ế t cách m t ư ch đ h iế . Ngoài hai
v n đ đó, H Chí Minh còn nhìn nh n b n ch t c a ch nghĩa h i t
ph ng di n đ o đ c, văn hoáươ ...
2 - Quan ni m c a H Chí Minh v nh ng đ c tr ng b n ch t c a ư
ch nghĩa xã h i.
a. Theo quan đi m c a ch nghĩa Mác-Lênin.
B n ch t c a ch nghĩa h i-v i t cách m t ch đ h i, giai ư ế
đo n th p c a ch nghĩa c ng s n-đã đ c các nhà kinh đi n c a ch nghĩa ượ
Mác-Lênin lu n gi i qua m t s đ c tr ng c b n nh sau: ư ơ ư
- Xoá b t ng b c ch đ t h u t b n ch nghĩa, thi t l p ch đ s ướ ế ư ư ế ế
h u công c ng đ gi i phóng cho s c s n xu t xã h i phát tri n.
- m t n n đ i công nghi p c khí v i trình đ khoa h c công ngh ơ
hi n đ i kh năng c i t o nông nghi p, t o ra năng su t lao đ ng cao h n ơ
ch nghĩa t b n. ư
- Th c hi n s n xu t k ho ch, ti n t i xoá b s n xu t hàng hoá trao ế ế
đ i ti n t ( quan ni m này v sau đã đ c đi u ch nh v i ượ Chính sách kinh tế
m i c a Lênin).
- Th c hi n nguyên t c phân ph i theo lao đ ng, th hi n s công b ng
và bình đ ng v lao đ ng và h ng th . ưở
- Kh c ph c d n s khác bi t gi a các giai c p, gi a nông thôn thành
th , gi a lao đ ng trí óc lao đ ng chân tay, ti n t i m t h i t ng đ i ế ươ
thu n nh t v giai c p.
- Gi i phóng con ng i kh i m i ách áp b c, bóc l t, nâng cao trình đ t ườ ư
t ng văn hoá cho nhân dân, t o đi u ki n cho con ng i t n l c phát tri nưở ườ
m i kh năng s n có c a mình.
- Sau khi đã đ t đ c nh ng đi u nói trên, khi giai c p không còn n a thì ượ
ch c năng chính tr c a Nhà n c tiêu vong,v.v... ướ
Nh ng đ c tr ng c b n nói trên c a ch nghĩa xã h i là nh ng phán đoán ư ơ
khoa h c đã đ c Mác và Ăngghen nêu lên trên c s phân tích nh ng đi u ki n ượ ơ
kinh t -chính tr -xã h i các n c t b n ch nghĩa Tây Âu phát tri n nh t vàoế ướ ư
cu i th k XIX. ế
Dù sao, các ông cũng m i ch v ch ra nh ng ph ng h ng phát tri n ch ươ ướ
y u c a ch nghĩa xã h i nh m kh ng đ nh tính u vi t c a nó so v i ch nghĩaế ư
t b n.ư
V i s v n đ ng c a l ch s , v i thành t u khoa h c-công ngh c a loài
ng i, v i kinh nghi m c a th c ti n xây d ng ch nghĩa h i đã qua hi nườ
nay, trong nh ng lu n đi m đó, đi m ngày nay đã đ c nh n th c l i cho ượ
phù h p v i th c t , đó cũng là đi u bình th ng. ế ườ
Chính Mác Ăngghen, đ tránh cho nh ng ng i đi sau không r i vào ườ ơ
d p khuôn, giáo đi u, ngay trong Tuyên ngôn c a Đ ng C ng s n, tr c khi nêu ướ
lên 10 bi n pháp xây d ng c i t o h i ch nghĩa th áp d ng khá ph
bi n các n c tiên ti n nh t, hai ông đã căn d n: " Trong nh ng n cc khácế ướ ế ướ
nhau, nh ng bi n pháp y dĩ nhiên s khác nhau r t nhi u".
b. Theo quan ni m c a H Chí Minh.
T nh ng quan đi m c a ch nghĩa Mác-Lênin v nh ng đ c tr ng c a ư
ch nghĩa h i, t th c ti n ch đ o công cu c c i t o xây d ng ch nghĩa
h i mi n B c ( 1954-1969) H Chí Minh đã đ a ra nh ng đ c tr ng b n ư ư
ch t c a ch nghĩa h i v các m t chính tr , kinh t , văn hoá, h i con ế
ng i nh sau:ườ ư
- Ch nghĩa h i m t ch đ do nhân dân làm ch . Nhà n c ph i ế ướ
phát huy quy n làm ch c a nhân dân đ huy đ ng đ c tính tích c c sáng ượ
t o c a nhân dân vào s nghi p xây d ng ch nghĩa xã h i.
- Ch nghĩa h i n n kinh t phát tri n cao, d a trên l c l ng s n ế ượ
xu t hi n đ i và ch đ công h u v các t li u s n xu t ch y u, nh m không ế ư ế
ng ng nâng cao đ i s ng v t ch t tinh th n cho nhân dân, tr c h t nhân ướ ế
dân lao đ ng.
- Ch nghĩah i là m t xã h i phát tri n cao v văn hoá, đ o đ c, trong
đó ng i v i ng i b n, đ ng chí, anh em, con ng i đ c gi iườ ườ ườ ượ
phóng kh i áp b c, bóc l t, cu c s ng v t ch t và tinh th n phong phú, đ c ượ
t o đi u ki n đ phát tri n h t m i kh năng s n có c a mình. ế
- Ch nghĩa h i m t h i công b ng h p lý, làm nhi u h ng ưở
nhi u, làm ít h ng ít, không làm thì không không đ c h ng; các dân t c đ u ưở ượ ưở
bình đ ng, mi n núi đ c giúp đ đ ti n k p mi n xuôi. ượ ế
- Ch nghĩa h i công trình t p th c a nhân dân, do nhân dân t xây
d ng l y d i s lãnh đ o c a Đ ng. ướ
Quan ni m c a H Chí Minh v ch nghĩa h i d a trên h c thuy t ế
hình thái kinh t h i c a ch nghĩa Mác-Lênin, đ ng th i b sung thêmế
m t s đ c tr ng khác ph n ánh truy n th ng, đ c đi m c a xã h i Vi t Nam. ư
Đ i h i đ i bi u toàn qu c l n th VII c a Đ ng đã thông qua C ngươ
lĩnh xây d ng đ t n c ướ trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa h i, trong đó trình
bày rõ quan ni m c a Đ ng ta v ch nghĩa xã h i v i sáu đ c tr ng c a xã h i ư
h i ch nghĩa nhân dân ta xây d ng. Đó cũng k t qu c a quá trình đ i ế
m i t duy nh n th c l i m t cách đúng đ n quan ni m v ch nghĩa h i ư
c a các nhà sáng l p ch nghĩa Mác-Lênin và t t ng H Chí Minh. ư ưở
3 - Quan ni m c a H Chí Minh v m c tiêu đ ng l c c a ch
nghĩa xã h i.
a. Nh ng m c tiêu c b n ơ
- V ch đ chính tr . ế
Ch đ chính tr chúng ta xây d ng ch đ ế ế do nhân dân làm ch.
Ng i nói: " Nhà n c c a ta Nhà n c dân ch nhân dân d a trên n n t ngườ ướ ướ
liên minh công nông, do giai c p công nhân lãnh đ o".
Trong Nhà n c đó, m i công dân đ u ướ quy n b u c ng c vào
các c quan Nhà n c, ơ ướ quy n ki m soát đ i v i đ i bi u c a mình, "
quy n bãi mi n đ i bi u Qu c h i đ i bi u H i đ ng nhân dân n u nh ng ế
đ i bi u y t ra không x ng đáng v i s tín nhi m c a nhân dân".
Nhân dân th c hi n quy n làm ch c a mình ch y u b ng Nhà n c ế ướ
d i s lãnh đ o c a Đ ng C ng s n, trong Nhà n c đó thì chính ph : " ướ ướ
đày t chung c a dân, t Ch t ch toàn qu c đ n làng. Dân ch thì Chính ph ế
ph i là đ y t ...N u chính ph làm h i dân thì dân có quy n đu i chính ph ". ế
- V kinh t . ế
N n kinh t chúng ta xây d ng theo H Chí Minh "m t n n kinh t ế ế
h i ch nghĩa v i công nghi p nông nghi p hi n đ i, khoa h c k
thu t tiên ti n", " trên c s kinh t h i ch nghĩa ngày càng phát tri n, cách ế ơ ế
bóc l t theo ch nghĩa t b n đ c xoá b d n, đ i s ng v t ch t văn hoá ư ượ
c a nhân dân ngày càng đ c c i thi n". ượ
N n kinh t xã h i ch nghĩa ph i đ c t o l p trên c s ch đ s h u ế ượ ơ ế
công c ng v t li u s n xu t. Tuy nhiên th i kỳ quá đ , n n kinh t đó còn ư ế
t n t i b n hình th c s h u chính: " S h u c a Nhà n c t c là c a toàn dân. ướ
S h u c a h p táct c là s h u t p th c a nhân dân lao đ ng. S h u c a
ng i lao đ ng riêng l . M t ít t li u s n xu t thu c s h u c a nhà t b n".ườ ư ư
Trong đó: " Kinh t qu c doanh hình th c s h u c a toàn dân, lãnh đ oế
n n kinh t qu c dân và Nhà n c ph i đ m b o cho nó phát tri n u tiên". ế ướ ư
Đ i v i các n c l c h u, ch a tr i qua ch đ t b n thì công nghi p ướ ư ế ư
hoá, hi n đ i hoá là m t quy lu t t t y u và ph bi n. ế ế
- V văn hoá
Ch nghĩa h i g n li n v i văn hoá giai đo n phát tri n cao h n ơ
ch nghĩa t b n v m t gi i phóng con ng i tr c h t kh i m i ách áp b c ư ườ ướ ế
bóc l t.
H C Minh r t coi tr ng vai trò c a t t ng văn hoá, đ o đ c, l i ư ưở
s ng. Theo H Chí Minh văn hoá-t t ng không ph thu c m t cách máy móc ư ưở
vào đi u ki n sinh ho t v t ch t, vào m c s ng khi cách m ng t t ng- ư ưở
văn hoá ph i đi tr c m t b c đ d n đ ng cho cách m ng công nghi p. ướ ướ ư
N n văn hoá Đ ng ta H Chí Minh ch tr ng xây d ng m t ươ
n n văn hoá " l y h nh phúc c a đ ng bào, c a dân t c làm c s "," văn hoá ơ
ph i s đ i đ c tham nhũng, l i bi ng, phù hoa, xa x ", " văn hoá ph i soi ượ ườ ế
đ ng cho qu c dân đi"...ườ
- V quan h xã h i và xây d ng con ng i m i. ườ
V quan h h i: xã h i mà chúng ta xây d ng là m t xã h i công b ng,
dân ch , quan h t t đ p gi a ng i v i ng i; các chính sách h i đ c ư ườ ượ
quan tâm th c hi n; đ o đ c-l i s ng xã h i đ c phát tri n lành m nh. ượ
" Mu n xây d ng ch nghĩa h i tr c h t c n nh ng con ng i ướ ế ườ
h i ch nghĩa". Con ng i h i ch nghĩa theo quan đi m c a H Chí Minh ườ
ph i con ng i tinh th n năng l c làm ch ; đ o đ c c n ki m, liêm ườ
chính, chí công,vô t ; ki n th c khoa h c-k thu t, nh y bén v i cái m i,ư ế
tinh th n sáng t o, dám nghĩ, dám làm...Đó ngu n l c quan tr ng nh t đ xây
d ng thành công ch nghĩa xã h i.
Đ c bi t H Chí Minh đánh giá r t cao vai trò c a l c l ng ph n trong ượ
đ u tranh cách m ng xây d ng ch nghĩa h i: " Nói ph n nói phân
n a h i. N u không gi i phóng ph n thì không gi i phóng m t n a loài ế
ng i. N u không gi i phóng ph n xây d ng ch nghĩa h i ch môùtườ ế
n a".
b. Các đ ng l c c a ch nghĩa xã h i.
- Đ hoàn thành đ c nh ng m c tiêu c a ch nghĩa h i, đi u quan ượ
tr ng theo H Chí Minh ph i nh n th c, v n d ng phát huy t t c các
đ ng l c c a ch nghĩa xã h i.
- Đ ng l c hi u m t cách tóm t t t t c nh ng nhân t góp ph n thúc
đ y s phát tri n kinh t -xã h i thông qua ho t đ ng c a con ng i. Đ i l p ế ư
v i phát tri n kìm hãm. v y, bên c nh phát huy đ ng l c còn ph i bi t ế
tri t tiêu nh ng tr l c.
- H th ng đ ng l c c a ch nghĩa h i trong t t ng H Chí Minh ư ưở
r t phong phú. Xét đ n cùng, các đ ng l c mu n phát huy đ c tác d ng đ u ế ượ
ph i thông qua con ng i. Do đó bao trùm lên t t c v n là đ ng l c con ng i- ườ ườ
con ng i trên hai bình di n: c ng đ ng và cá nhân.ườ
+ Phát huy s c m nh đoàn k t c a c c ng đ ng dân t c-đ ng l c ch ế
y u đ phát tri n đ t n c.ế ướ
Con ng i trên bình di n c ng đ ng bao g m t t c các t ng l p nhânườ
dân: công nhân, nông dân, trí th c...các t ch c đoàn th , các dân t c tôn
giáo, đ ng bào trong n c ki u bào n c ngoài. H Chí Minh cũng không ướ ướ
quên nh c: giai c p t s n dân t c cũng là m t l c lu ng tham gia xây d ng ch ư
nghĩa xã h i. Vì giai c p t s n dân t c ta : " có xu h ng ch ng đ qu c". ư ướ ế
Theo H Chí Minh, đ xây d ng thành công ch nghĩa h i ph i ra s c
phát huy s c m nh c a kh i đ i đoàn k t dân t c, b i xây d ng ch nghĩa ế
h i không ph i ch là v n đ giai c p mà còn là v n đ dân t c, khôngph i là s