ng và ng và
ChChương VI:
ưở ưở bào bào
S sinh tr ự ương VI: S sinh tr ự sinh s n c a t ả ủ ế sinh s n c a t ả ủ ế
SỰ PHÂN BÀO SỰ PHÂN BÀO
Chu kì tế bào
ở Hai hình thức phân bào sinh vật nhân thực
Khái ni m: ệ Phân baøo nguyeân nhieãm laø hình thöùc phaân chia teá baøo maø trong ñoù teá baøo con ñöôïc taïo ra coù boä NST ñöôïc giöõ nguyeân nhö teá baøo ban ñaàu(2n)
Đặc điểm:
o Soá löôïng NST khoâng thay ñoåi trong quaù trình
phaân baøo
o Söï bieán ñoåi hình thaùi NST trong Phaân baøo
nguyeân nhieãm mang tính chaát chu kyø
o Phaân baøo nguyeân nhieãm laø hình thöùc phaân baøo
ñaëc tröng cho caùc loaïi teá baøo :Teá baøo sinh döôõng; teá baøo sinh duïc sô khai ; teá baøo hôïp töû
Kì đầu, Kìø giöõa , Kìø sau , Kìø cuoái
Kì đầu ( Prophase)
Các hi n t
ặ
ệ ượ
ễ ạ
ề
ợ ự
ạ
ợ
ấ ạ
ắ ( có 2 s i: các s i c c ch y và các s i tâm
ng đ c tr ng: ư oHình thành Nhi m s c th ể ắ oMàng nhân và h ch nhân có nhi u thay đ i ổ oHình thành b máy phân bào ộ oC u t o thoi vô s c ợ đ ng)ộ
Kì gi a ( Metaphase)
ữ
ng: ti p t c có s bi n đ i hình thái và v trí
ế ụ
ệ ượ
ự ế
ổ
ị
ạ ạ
ự
ắ
ạ
c đ c tr ng
Hi n t NST NST đ t tr ng thái co xo n c c đ i, t ohình d ng và kích th ướ ạ
ư
ạ
ặ
Kì sau ( Anaphase)
s phân tách và di chuy n v 2 c c c a nhi m ự
ự
ủ
ễ
ể
ề
ng b t đ u t
kì sau.
ng: Hi n t ệ ượ ch em. s c t ị ắ ử S phân chia TBC th ự
ườ
ắ ầ ừ
Kì cu i ( Telophase)
ố
ng:
ệ ượ
ề ự
ễ
ế
ắ
ạ
ắ
ợ
ấ
ắ
ế
Hi n t o NST di chuy n v c c, bi n d ng. S i nhi m s c dãn xo n thành ể ch t nhi m s c. ễ o Hình thành màng nhân, nhân con oTiêu bi n thoi phân bào S phân chia TBC th
c hoàn t
ng đ
kì cu i. ố
t ấ ở
ườ
ượ
ự
ắ ầ
ặ
ố
S phân chia t bào ch t ( Cytokinesis) ế ự c b t đ u cu i kì sau ho c đ u kì cu i và o Phân chia TBC đ ượ ầ ố di n ra su t kì cu i. ố ố
o S phân chia TBC có s khác bi
ự
ệ
t gi a TB đ ng v t và th c v t ậ
ữ
ự
ậ
ộ
ễ ự
ấ
- Baét ñaàu baèng söï thaønh laäp 1 raõnh phaân caùch(cleavagefurrow), chaïy voøng quanh teá baøo .
- Vò trí raõnh thöôøng ñöôïc xaùc ñònh
baèng söï ñònh höôùng cuûa thoi phaân baøo, thöôøng laø ôû vuøng maët phaúng xích ñaïo cuûa thoi.
- Raõnh naøy caøng ngaøy caøng aên
saâu vaøo trong cho ñeán khi noù caét ngang qua teá baøo , taïo ra 2 teá baøo môùi.
- Vì teá baøo thöïc vaät coù caùc vaùch celluloz töông ñoái cöùngneân khoâng theå taïo ra caùc raõnh phaân caùch, do ñoù söï phaân chia teá baøo chaát ñöôïc xaûy ra theo 1 caùch khaùc. - ÔÛ nhieàu loaøi naám & taûo maøng nguyeân sinh & vaùch phaùt trieånvaøo beân trong teá baøo cho ñeán khi 2 meùp gaëp nhau & taùch bieät hoaøn toaøn thaønh 2 teá baøo con. - ÔÛ thöïc vaät baäc cao, moät maøng ñaët bieät goïi laø ñóa teá baøo (cell plate) ñöôïc thaønh laäp ôû maët phaúng xích ñaïo cuûa thoi phaân baøo. Ñóa teá baøo baét ñaàu ñöôïc hình thaønh ôû trung taâm cuûa teá baøo chaát & töø töø lan ra cho ñeán khi chaïm vaøo maët ngoaøi cuûa teá baøo& caét teá baøo laøm 2 phaàn.
- Söï nguyeân phaân ñaûm baûo cho söï
Ý nghĩa sinh học của sự nguyên phân
- Töø 1 teá baøo meï cho 2 teá baøo con , moãi teá baøo con coù soá NST nhö nhau & baèng soá löôïng NST cuûa teá baøo meï .
phaân phoái ñoàng ñeàu, chính xaùc NST cho 2 teá baøo con, neân ñaõ truyeàn ñaït ñaày ñuû thoâng tin di truyeàn cho teá baøo con.
Nhieät ñoä aûnh höôûng lôùn ñeán toác ñoä phaân baøo laø do toác ñoä caùc phaûn öùng hoaù hoïc phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä moâi tröôøng & nhieät ñoä aûnh höôûng ñeán traïng thaùi sinh lyù cuûa gen & vaø caùc ñaïi phaân töû . - Ngoaøi ra caùc hormon tuyeán noäi tieát , caùc chaát kích thích khoâng ñaëc hieäu ( muoái Na , K , protein laï …) caùc chaát hoaù hoïc phoùng xaï ( nhö khaùng sinh , chaát alkyl hoaù , phaåm nhuoäm taùc ñoäng leân ADN,colchicine, taùc ñoäng leân thoi voâ saéc , lithium, öùc cheá söï phan caét baøo töông trypafovin, caùc phoùng xaï ion hoaù gaây toån thöông NST ) ñeàu aûnh höôûng ñeán quaù trình phaân baøo
Khái niệm: Giảm phân là quá trình tạo ra các tế bào đơn bội, có bộ Nst giảm một nửa so với trong TB xô ma
Đặc điểm:
oXảy ra ở TB sinh dục thời kì chín oQuá trình giảm phân xảy ra 2 lần phân bào liên tiếp
ư
t, s nguyên phân ế ng nhi m s c th không ể ắ ng. Trong
ưỡ
ế
ộ ử
ỉ ằ ể
ưỡ
ộ
ế ợ , s l
ạ ể ưỡ
ắ
còn m t n a g i là s gi m phân.
Nh chúng ta đã bi ự giúp duy trì s l ễ ố ượ bào dinh d đ i trong các t ế ổ (tr ng và tinh trùng), s bào giao t các t ử ứ ố ng nhi m s c th ch b ng m t n a so l ể ắ ượ ễ ng đ khi th tinh (m t bào dinh d v i t ụ ớ ế tr ng k t h p v i m t tinh trùng) t o thành ớ ộ ứ ng b i ng nhi m s c th l h p t ộ ễ ợ ử ố ượ c khôi ph c tr l i. Quá trình phân đ ở ạ ụ ượ ng nhi m s c th trong chia làm s l ắ ễ ố ượ giao t ọ ử
ể ự ả
ộ ử
ỗ ầ
ả
ồ
Các giai đo n gi m phân: m i l n phân chia g m 4 giai c, kỳ gi a, kỳ sau và kỳ cu i.
ữ
ố
Gi a hai l n phân chia không có kỳ trung gian.
ạ đo n: kỳ tr ướ ầ
ạ ữ
Gi m phân I ả
ả Phân bào gi m phân 1 có th i gian kéo dài và giai đo n kì
ế ấ ứ ạ t ệ ở ặ ạ
ờ di n bi n r t ph c t p, đ c bi tr c 1. ễ ướ
Dựa vào trạng thái của nhiễm sắc thể có thể phân biệt kỳ trước 1 thành 5 giai đoạn nhỏ :
Leptonema: Các nhiễm sắc thể xuất hiện dưới dạng sợi mãnh, chưa thấy được dạng kép. Nhiễm sắc thể bắt đầu xoắn. Màng nhân và hạch nhân chưa tiêu biến. Zygonema: Nhiễm sắc thể tiếp tục xoắn. Các nhiễm sắc thể tương đồng bắt cặp
và tiếp hợp với nhau từ một đầu của nhiễm sắc thể tạo thành thể lưỡng trị.
Pachynema: Nhiễm sắc thể tiếp tục xoắn, dày lên, có thể thấy được mỗi bivalent gồm có 4 sợi hay 4 nhiễm sắc tử. Trong giai đoạn này nhiễm sắc thể xoắn chặt và xảy ra hiện tượng trao đổi chéo giữa các nhiễm sắc tử trong cặp tương đồng. Dưới kính hiển vi có thể nhận ra những điểm tại đó các nhiễm sắc tử bắt chéo.
Diplonema: Nhiễm sắc thể trong từng cặp tương đồng bắt đầu tách nhau ra bắt
đầu từ vùng tâm động. Cuối kỳ này 2 nhiễm sắc thể tương đồng vẫn còn dính nhau ở một vài điểm chiasma (cho đến kỳ giữa I).
Diakinesis: Nhiễm sắc thể xoắn cực đại và mang hình dạng đặc trưng. Màng
nhân và hạch nhân biến mất. Thoi vô sắc hình thành
Các c p nhi m s c th t
ng đ ng ho t đ ng nh ư ạ ộ ắ ồ
ễ ị ố ể ấ ậ
ể ươ m t đ n v th ng nh t, di chuy n và t p trung v ề m t ph ng xích đ o ặ ộ ơ ặ ạ ẳ
Tâm đ ng c a hai nhi m s c th không phân chia,
ộ ủ ắ
bào ự ế ể ề ự ỉ
ễ do đó ch có s tách và phân ly v hai c c t c a hai nhi m s c th . ể ễ ủ ắ
Hai nhân m i t o thành ch a b đ n b i kép, s l
ng
ộ ơ
ố ượ
ứ
ộ
ớ ạ ủ
ử
b ng n a c a TB m . ẹ ễ n kép nh ng l
S phân chia TBC di n ra hình thành 2 TB con tuy đ u i khác nhau v ngu n g c ề
ề ố
ư
ạ
ồ
ch a b NsT ộ th m chí c c u trúc
ả ấ
ằ ự ứ ậ
Kì trung gian ( Interphage) n m ằ gi a 2 giai đo n phân bào gi m nhi m, nhân con ng n và không có s nhân đôi VCDT
ữ ả ạ
tr ng thái ngh ỉ ở ạ ự ễ ắ
Đ c đi m:
ể
ng t
ồ
ươ
nh ư
ự nguyên phân, quá trình nh s ư ơ đ .ồ ờ
ế
ỉ
o Th i gian nhanh, ch chi m 1- 10% c quá trình gi m phân.
ả
ả
K t qu . ả ế
ặ o Cũng bao g m 4 kì t
Nhờ có giảm phân, giao tử được tạo thành mang bộ nhiễm sắc
thể đơn bội (n) và qua thụ tinh bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội (2n) được phục hồi. nhờ đó thông tin di truyền được truyền đạt ổn định qua các đời, đảm bảo cho thế hệ sau mang những đặc điểm của thế hệ trước.
Sự phân li độc lập và trao đổi chéo cùng với sự kết hợp ngẫu nhiên của các loại giao tử qua thụ tinh đã tạo ra các hợp tử mang những tổ hợp nhiễm sắc thể khác nhau. Đây chính là cơ sở tế bào học để giải thích nguyên nhân tạo ra sự đa dạng về kiểu gen và kiểu hình đưa đến sự xuất hiện nguồn biến dị tổ hợp phong phú ở những loài sinh sản hữu tính
ự
ợ
S trao đ i chéo x y ra ở ổ ồ
kì đ u 1 là nh s ti p h p chính ờ ự ế ợ ệ ế
ầ ờ
t và ho t đ ng c a các Protein
ủ
ầ
ả ng đ ng nh ph c h ti p h p, có s ự ứ ươ ạ ộ ị
ờ
ư
xác c a 2 NST t ủ t ng h p thêm ADN c n thi ế ợ ổ nh SSB Protein ( Protein gây b t n đ nh ADN ); Rec A ấ ổ protein cũng nh các enzim đ c tr ng cho quá trình hoán v ị ư ặ ng đ ng. gen gi a 2 đo n ADN t ồ
ươ
ữ
ạ
ố
Gi ng nhau: o Sao chép ADN tr
c khi vào ướ
phân bào.
o Đ u phân thành 4 kì v i các ớ i theo chu kì. ặ ạ
ho t đ ng l p l ề ạ ộ
Khác nhau
