Tóm tắt Luận án Tiến sỹ Địa chất: Nghiên cứu hiện tượng dịch chuyển đất đá trên sườn dốc vùng đồi núi Quảng Trị - Thừa Thiên Huế, đề xuất phương pháp dự báo và phòng chống phù hợp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỎ - ĐỊA CHẤT<br /> <br /> NGUYỄN THỊ THANH NHÀN<br /> <br /> NGHIÊN CỨU HIỆN TƯỢNG DỊCH CHUYỂN ĐẤT ĐÁ<br /> TRÊN SƯỜN DỐC VÙNG ĐỒI NÚI QUẢNG TRỊ THỪA THIÊN HUẾ, ĐỀ XUẤT PHƯƠNG PHÁP DỰ BÁO<br /> VÀ PHÒNG CHỐNG PHÙ HỢP<br /> Ngành: Kỹ thuật địa chất<br /> Mã số: 62520501<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA CHẤT<br /> <br /> Hà Nội - 2014<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại: Bộ môn Địa chất công trình;<br /> Khoa Địa chất; Trường Đại học Mỏ - Địa chất, Hà Nội<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học<br /> 1. PGS.TS Tạ Đức Thịnh,<br /> Bộ Giáo dục và Đào tạo<br /> 2. GS.TSKH Nguyễn Thanh,<br /> Hội Địa chất công trình và Môi trường Việt Nam<br /> <br /> Phản biện 1: PGS.TS Nguyễn Huy Phương<br /> Hội Địa chất công trình và Môi trường Việt Nam<br /> <br /> Phản biện 2: PGS.TS Phạm Hữu Sy<br /> Trường Đại học Thủy Lợi<br /> <br /> Phản biện 3: TS. Phan Sỹ Thanh<br /> Tổng Công ty Tư vấn Xây dựng Thủy lợi Việt Nam<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại<br /> Trường đại học Mỏ - Địa chất vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm 2014<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội<br /> hoặc Thư viện Trường Đại học Mỏ - Địa chất<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết<br /> Vùng đồi núi Quảng Trị - Thừa Thiên Huế (QT-TTH) chiếm hơn 2/3 diện<br /> tích lãnh thổ, với địa hình quanh co, nhiều đèo dốc, cùng với chế độ khí hậu<br /> nhiệt đới ẩm gió mùa, vào mùa mưa lũ thường xảy ra quá trình dịch chuyển đất<br /> đá trên sườn dốc (SD), đủ mọi quy mô và chủ yếu tập trung vào các tuyến<br /> đường giao thông, nhất là đường HCM và mái dốc các công trình thuỷ công.<br /> Quá trình dịch chuyển đất đá (DCĐĐ) trên mái dốc (MD) đã phá huỷ<br /> taluy, nền đường, làm ách tắc giao thông, gây thiệt hại lớn về người và tài sản.<br /> Thế nhưng các nghiên cứu quá trình DCĐĐ trên SD, MD vùng QT-TTH còn rất<br /> ít, nhiều vấn đề về bản chất, nguyên nhân, điều kiện, động lực, quy luật, phân<br /> loại,… cũng như phương pháp dự báo, phòng chống, giảm thiểu thiệt hại do quá<br /> trình DCĐĐ gây ra chưa được nghiên cứu thấu đáo. Vì vậy, việc chọn đề tài<br /> luận án là rất cấp thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao (hình 1).<br /> <br /> Hình 1. Sơ đồ vùng đồi núi Quảng Trị - Thừa Thiên Huế<br /> 2. Mục đích<br /> - Xác định được hiện trạng, nguyên nhân, động lực và quy luật phân bố,<br /> phát triển các quá trình DCĐĐ trên SD vùng đồi núi QT-TTH.<br /> - Thành lập bản đồ phân vùng dự báo nguy cơ trượt lở đất đá (TLĐĐ)<br /> trên SD vùng đồi núi QT-TTH và đề xuất các giải pháp phòng chống (GPPC)<br /> phù hợp, phục vụ phát triển bền vững kinh tế - xã hội.<br /> 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu<br /> - Đối tượng nghiên cứu là môi trường tự nhiên - kỹ thuật (TN-KT) vùng<br /> đồi núi QT - TTH, trọng tâm là SD, MD và quá trình DCĐĐ trên chúng (chủ<br /> yếu là trượt lở). Trong đó, quan điểm SD trong luận án bao gồm cả SD tự nhiên<br /> <br /> 2<br /> <br /> và nhân tạo (mái dốc) với cách tiếp cận sườn dốc chủ yếu hình thành do các<br /> nguyên nhân tự nhiên và mái dốc cơ bản hình thành nên do tác động của con<br /> người (chủ yếu hoạt động xây dựng đường)<br /> - Phạm vi nghiên cứu bao gồm vùng đồi núi QT - TTH với độ cao > 50m.<br /> Chiều sâu nghiên cứu trên dưới 50m tính từ mặt đất tự nhiên đến tầng đất đá<br /> tương đối ổn định bên dưới.<br /> 4. Nội dung nghiên cứu<br /> - Nghiên cứu tổng quan về hiện tượng DCĐĐ trên sườn dốc, mái dốc.<br /> - Nghiên cứu đặc điểm môi trường TN - KT vùng đồi núi QT - TTH.<br /> - Nghiên cứu quá trình DCĐĐ trên SD, MD vùng đồi núi QT - TTH.<br /> - Dự báo nguy cơ phát sinh DCĐĐ trên SD, MD vùng đồi núi nghiên cứu.<br /> - Nghiên cứu, đề xuất GPPC DCĐĐ trên SD, MD vùng đồi núi QT - TTH.<br /> 5. Phương pháp nghiên cứu<br /> - Thu thập, kế thừa, phân tích, tổng hợp có chọn lọc các thông tin, kết quả<br /> nghiên cứu; phương pháp phân tích hệ thống; phương pháp chuyên gia; phương<br /> pháp phân tích ảnh viễn thám; phương pháp mô hình toán - bản đồ;...<br /> 6. Những điểm mới của luận án<br /> - Phân tích, đánh giá các yếu tố môi trường TN - KT và ảnh hưởng của nó<br /> đến sự hình thành các quá trình DCĐĐ trên SD, MD vùng đồi núi QT - TTH.<br /> - Đề xuất phân loại các quá trình dịch chuyển đất đá trên sườn dốc, mái dốc<br /> vùng đồi núi QT - TTH.<br /> - Vận dụng thành công phương pháp mô hình toán - bản đồ có sự trợ giúp<br /> của công nghệ GIS để đánh giá cường độ hoạt động DCĐĐ trên sườn dốc vùng<br /> đồi núi QT-TTH trên cơ sở xây dựng hệ thống đa chỉ tiêu môi trường TN-KT.<br /> 7. Những luận điểm bảo vệ<br /> Luận điểm 1: Quá trình DCĐĐ trên SD, MD vùng đồi núi QT - TTH là kết<br /> quả tương tác giữa các yếu tố môi trường tự nhiên và hoạt động kinh tế - xây<br /> dựng, trong đó hoạt động xây dựng đường giao thông và mưa cường độ cao kéo<br /> dài là nguyên nhân chính gây ra hàng loạt các quá trình sườn dốc.<br /> Luận điểm 2: Hiện tượng TLĐĐ trên SD, MD vùng đồi núi QT-TTH có<br /> môi trường TN - KT đa dạng, phức tạp hoàn toàn có thể đánh giá, dự báo bằng<br /> mô hình toán - bản đồ với sự trợ giúp của công nghệ GIS theo 5 cấp độ từ rất<br /> yếu đến rất mạnh. Trong đó, cường độ trượt lở đất đá từ mạnh đến rất mạnh<br /> chiếm 44,58%, tập trung chủ yếu trên mái dốc đường giao thông qua các xã<br /> thuộc huyện Hướng Hóa, A Lưới, Nam Đông.<br /> 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn<br /> - Góp phần hoàn thiện cơ sở lý thuyết, phương pháp luận nghiên cứu quá<br /> trình DCĐĐ trên SD, MD.<br /> - Trên cơ sở dự báo phân vùng nguy cơ dịch chuyển đất đá trên sườn dốc,<br /> đề xuất được các giải pháp khoa học công nghệ phù hợp phòng chống, giảm<br /> thiểu tác hại do dịch chuyển đất đá gây ra ở vùng đồi núi QT - TTH.<br /> - Kết quả nghiên cứu là nguồn tài liệu tin cậy, có thể tham khảo, sử dụng<br /> trong quy hoạch, khai thác hợp lý lãnh thổ, trong thiết kế, thi công các công<br /> trình, đặc biệt là đường giao thông, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và đảm<br /> <br /> 3<br /> <br /> bảo ổn định an ninh, quốc phòng vùng nghiên cứu.<br /> 9. Cơ sở tài liệu chính của luận án<br /> Luận án được hoàn thành trên cơ sở các tài liệu thu thập được qua 7 đợt<br /> thực địa (tháng 11/2008, 01/2009, 10/2009, 5/2010, 2/2011, 11-12/2013,<br /> 1/2014); 3 đề tài nghiên cứu khoa học mà tác giả làm chủ nhiệm (1 đề tài cấp<br /> Bộ, 2 đề tài cấp Trường). Báo cáo khảo sát địa chất dự án bền vững hoá công<br /> trình do mưa lũ gây ra năm 2009 trên đường HCM đoạn từ Quảng Bình đến<br /> Kon Tum; báo cáo khối lượng sụt lở trên tuyến đường Hồ Chí Minh (HCM)<br /> đoạn QT-TTH từ năm 2006 đến 2013; các báo cáo khảo sát địa chất công trình<br /> các điểm sụt trượt đường HCM, quốc lộ 49, 14B, 1A….; cùng với các tài liệu<br /> công bố trong và ngoài nước.<br /> 10. Cấu trúc luận án<br /> Nội dung luận án được trình bày trong 5 chương và minh họa bởi 12 bản<br /> đồ, 34 bảng số liệu, 9 hình vẽ và đồ thị, 18 ảnh, 8 phụ lục bảng, 44 phụ lục ảnh,<br /> cùng với 9 bài báo khoa học đã công bố và danh mục 110 tài liệu tham khảo.<br /> Chương 1. TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU HIỆN TƯỢNG<br /> DỊCH CHUYỂN ĐẤT ĐÁ TRÊN SƯỜN DỐC, MÁI DỐC<br /> 1.1. Tình hình nghiên cứu DCĐĐ trên sườn dốc, mái dốc trên thế giới<br /> Công tác nghiên cứu hiện tượng DCĐĐ thực sự chỉ được triển khai trong các<br /> thế kỷ 15-18, bắt đầu phát triển sâu và rộng hơn vào thế kỷ 19 và đạt tới đỉnh cao<br /> trong thế kỷ 20 cho đến nay. Đáng chú ý hơn cả là các công trình của Dranicov<br /> A.M,1949; Fukuoka M,1953; Popov I.V,1959; Sharpe C.F.S,1938; Terzaghi<br /> K,1950 ; Emelianova E.P,1972; Lomtadze V.D,1982; Seed B,2000, v.v.., của các<br /> tổ chức LHQ như UNESCO ; chương trình phát triển liên hiệp quốc (UNDP) ; tổ<br /> chức cứu trợ giảm nhẹ thiên tai liên hiệp quốc (UNDRO);… Ngoài việc đề cập<br /> đến vị trí phân bố các SD, MD trượt lở, các nhà khoa học đã tập trung làm sáng tỏ<br /> cơ chế dịch chuyển, đặc điểm địa hình, cấu trúc địa chất, điều kiện địa chất thủy<br /> văn - thuỷ văn, các hoạt động kinh tế - xây dựng (KT - XD) công trình như là các<br /> yếu tố ảnh hưởng đến động lực và quy luật phát sinh, phát triển DCĐĐ.<br /> 1.2. Tình hình nghiên cứu DCĐĐ trên sườn dốc, mái dốc ở Việt Nam<br /> Ở Việt Nam, DCĐĐ trên SD, MD xảy ra khá phổ biến. Những năm gần<br /> đây, có một số công trình nghiên cứu về TLĐĐ dựa trên các quan điểm tiếp cận<br /> và phương pháp khác nhau. Đáng chú ý là công trình của Viện Địa chất, Viện<br /> khoa học Địa chất và Khoáng sản, Viện Khoa học và Công nghệ Giao thông Vận<br /> tải ;... Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu theo hướng địa chất động lực đã<br /> được công bố của các tác giả: Trần Trọng Huệ, Trần Tân Văn (2006), Đậu Văn<br /> Ngọ (2004), Nguyễn Trọng Yêm (2006), Tạ Đức Thịnh (2007), Đoàn Ngọc<br /> Toản,… Một số đề tài trên quan điểm tiếp cận hệ thống và sử dụng công nghệ<br /> GIS, các phần mềm chuyên dụng để nghiên cứu các tai biến tự nhiên như:<br /> Nguyễn Trọng Yêm, Nguyễn Quốc Thành, Phạm Văn Hùng,.. Dự án hợp tác kỹ<br /> thuật giữa Bộ Giao thông vận tải và JICA “Phát triển công nghệ đánh giá rủi ro<br /> do trượt đất dọc các tuyến giao thông chính tại Việt Nam” do Viện Khoa học &<br /> Công nghệ Giao thông vận tải chủ trì và Đề án "Điều tra, đánh giá và phân vùng<br /> <br />