Từ truyền thống đến thị trường: Sự chuyển đổi kinh tế của người Dao Đỏ ở xã Tả Phìn, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai

Từ truyền thống đến thị trường: Sự chuyển đổi kinh tế của người Dao Đỏ ở xã Tả Phìn, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai

Bïi Minh Hµo(*)

Tãm t¾t: Trong vµi thËp kû qua, víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ®« thÞ võa vµ nhá ë miÒn nói, nÒn kinh tÕ hµng hãa ë vïng d©n téc Ýt ng−êi ph¸t triÓn nhanh chãng. Sù h×nh thµnh thÞ tr−êng, ®Æc biÖt lµ sù chuyÓn ®æi vÒ mÆt kinh tÕ tõ nÒn kinh tÕ truyÒn thèng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ®· t¸c ®éng toµn diÖn ®Õn ®êi sèng kinh tÕ, v¨n hãa vµ x· héi cña c¸c d©n téc Ýt ng−êi. Qua nhiÒu n¨m kh¶o s¸t sù chuyÓn ®æi kinh tÕ cña ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai, chóng t«i muèn lµm râ h¬n vÒ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ ë miÒn nói, trong tr−êng hîp nµy lÊy ®èi t−îng lµ ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai. Trªn c¬ së ®ã, bµi viÕt cho thÊy nh÷ng yÕu tè ®Æc tr−ng còng nh− nh÷ng quy luËt chung cña qu¸ tr×nh thÞ tr−êng hãa miÒn nói ®ang diÔn ra ngµy cµng s©u réng ë ViÖt Nam.

I. Kinh tÕ hµng hãa ë khu vùc miÒn nói vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi

Tõ khãa: Kinh tÕ thÞ tr−êng, ThÞ tr−êng hãa, ChuyÓn ®æi kinh tÕ, D©n téc Ýt ng−êi, Ng−êi Dao §á, Sa Pa

l−îng cña c¸c ngµnh ®· cã tr−íc ®ã ®Ó t¹o ra s¶n phÈm d− thõa ®em ®i trao ®æi; ph¸t triÓn trªn nÒn t¶ng cña n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ th−¬ng nghiÖp, yÕu tè c«ng nghiÖp mê nh¹t. Kinh tÕ hµng hãa diÔn ra cã c¸c yÕu tè thÞ tr−êng chi phèi nh−ng kh«ng mang tÝnh quyÕt ®Þnh v× c¸c quy luËt thÞ tr−êng biÓu hiÖn kh«ng trän vÑn.

1. MiÒn nói, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi lµ mét d¹ng n«ng th«n ®Æc biÖt. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, “chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan cã tÝnh quy luËt.(*)§−a n«ng th«n n−íc ta chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa lµ mét tÊt yÕu lÞch sö” (Phan §¹i Do·n, 1989, tr.28).

§Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ hµng hãa miÒn nói lµ ph¸t triÓn thÊp, chËm, dùa trªn sù n©ng cao n¨ng suÊt vµ s¶n

(*) Trung t©m Di s¶n c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam.

Cã thÓ nãi, ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa n«ng th«n nãi chung vµ miÒn nói nãi riªng ®· t¹o ra mét b−íc tiÕn míi trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. Nh−ng sù ph¸t triÓn nµy còng mang theo nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p, cÇn ®−îc nhËn thøc râ vµ ®iÒu chØnh hîp lý.

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015

32

II. Sù chuyÓn ®æi kinh tÕ cña ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai

h−íng tÝch cùc vµ tiªu cùc.

1. Ho¹t ®éng kinh tÕ truyÒn thèng

cña ng−êi Dao §á

2. Ng−êi Dao §á lµ mét bé phËn d©n c− quan träng ë Sa Pa - mét huyÖn vïng cao n»m ë phÝa T©y Nam cña tØnh Lµo Cai. Víi d©n sè kho¶ng h¬n 1,2 v¹n, ng−êi Dao §á chiÕm tû lÖ kho¶ng 26% d©n sè cña Sa Pa, lµ céng ®ång ®«ng d©n thø 2 sau ng−êi H’m«ng trªn ®Þa bµn.

Kinh tÕ chiÕm ®o¹t tù nhiªn bao gåm c¸c ho¹t ®éng h¸i l−îm - s¨n b¾t/b¾n vµ h¸i thuèc.

Ng−êi Dao §á cã nhiÒu kinh nghiÖm trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ h¸i l−îm - s¨n b¾t/b¾n dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ c¸c quy luËt sinh tr−ëng cña sinh th¸i tù nhiªn trong vïng. S¶n phÈm chÝnh lµ nÊm h−¬ng, sa nh©n, m¨ng rõng, méc nhÜ, cñ mµi, rau xanh, mËt ong,... Tr−íc ®©y, ng−êi Dao §á s¨n b¾n ®−îc nhiÒu lo¹i thó lín nh− h−¬u, nai, ho½ng vµ hæ. Hä võa ®i s¨n tËp thÓ võa ®i c¸ nh©n. Ngµy nay, s¨n b¾n chØ g¾n liÒn víi viÖc b¶o vÖ mïa mµng, ®èi t−îng chñ yÕu lµ c¸c loµi thó nhá nh− chån, c¸o, sãc, lîn rõng,...… Ng−êi Dao §á ë x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai lµ mét céng ®ång sinh sèng l©u ®êi, cã mét nÒn v¨n hãa ®a d¹ng vµ kinh tÕ kh¸ ph¸t triÓn. Lµ mét bé phËn nh¹y bÐn víi kinh tÕ hµng hãa, sau nhiÒu n¨m b¾t nhÞp víi sù ph¸t triÓn, nÒn kinh tÕ cña ng−êi Dao §á ®ang thay ®æi nhanh chãng theo h−íng tõ kinh tÕ tù cung tù cÊp truyÒn thèng sang kinh tÕ thÞ tr−êng. Trong kho¶ng h¬n mét thËp niªn qua, d−íi t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ë Sa Pa, sù ph¸t triÓn cña du lÞch vµ sù hç trî cña nhiÒu chÝnh s¸ch nhµ n−íc, nÒn kinh tÕ cña ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n ®ang cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt theo h−íng tiÕn lªn kinh tÕ thÞ tr−êng.

H¸i thuèc nam lµ nghÒ cæ truyÒn cña ng−êi Dao §á. ViÖc t×m vµ sö dông thuèc nam thÓ hiÖn ®−îc vèn kiÕn thøc y häc ®a d¹ng vµ phong phó cña ng−êi d©n. C¸c bµi thuèc quý ®−îc truyÒn thô cÈn thËn nªn chØ cã mét sè ng−êi biÕt. Cßn c¸c bµi thuèc ®¬n gi¶n th× rÊt nhiÒu ng−êi biÕt dïng, nh−ng hä kh«ng biÕt hÕt c¸c vÞ thuèc nªn hiÖu qu¶ kh«ng cao.

B¶ng 1: Sè liÖu kinh tÕ ch¨n nu«i cña x· T¶ Ph×n tõ n¨m 2010 ®Õn 2013

§¬n vÞ tÝnh: con

Ch¨n nu«i

2010

2011

2012

2013

§µn tr©u

359

359

429

494

§µn bß

75

75

98

133

§µn lîn

1.258

1.324

1.453

1.500

§µn gia cÇm

6.200

6.340

6.585

5.988

Nguån: Tæng hîp sè liÖu tõ b¸o c¸o tæng kÕt c¸c n¨m 2010, 2011, 2012, 2013 cña UBND x· T¶ Ph×n.

Tõ n¨m 2007 ®Õn nay, tr¶i qua gÇn 8 n¨m kh¶o s¸t thùc ®Þa t¹i T¶ Ph×n, chóng t«i ®· tiÕp cËn vµ hiÓu râ h¬n vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÞ tr−êng vµ sù t¸c ®éng cña nã ®Õn ®êi sèng ng−êi d©n. Kinh tÕ truyÒn thèng thay ®æi nhanh chãng, theo ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt míi vµ sù trçi dËy cña kinh tÕ gia ®×nh. T− duy kinh tÕ cña ng−êi d©n còng thay ®æi sang nh÷ng tÝnh to¸n lîi Ých, ®Æt vÊn ®Ò lîi nhuËn lªn vÞ trÝ cao h¬n dï vÉn chän con ®−êng ph¸t triÓn an toµn nhÊt. Sù biÕn ®æi kinh tÕ kÐo theo sù thay ®æi vÒ v¨n hãa, x· héi. NhiÒu nÐt v¨n hãa truyÒn thèng b¾t ®Çu thay ®æi theo c¶

Tõ truyÒn thèng ®Õn thÞ tr−êng...

33

Ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng nghiÖp

N−¬ng th¶o qu¶ còng cã mét vai trß rÊt quan träng víi ng−êi Dao §á. Th¶o qu¶ lµ mét lo¹i h−¬ng liÖu quý cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. HÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n ®Òu cã n−¬ng th¶o qu¶. Nh÷ng n¨m th¶o qu¶ kh« ®−îc gi¸ cao (kho¶ng 100 ngh×n/kg) th× nguån tiÒn thu ®−îc lªn ®Õn hµng chôc triÖu. Th¶o qu¶ trë thµnh mét thø cña c¶i vµ ®−îc c¸c gia ®×nh tÝch tr÷ nh− mét nguån ®¶m b¶o sù an toµn cho m×nh. Hä b¸n th¶o qu¶ khi cÇn thiÕt nh− ®Ó mua ti vi, xe m¸y hay mua tr©u, bß ®Ó cµy ruéng.

Trång trät: Ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n cã hai h×nh thøc canh t¸c chÝnh lµ n−¬ng rÉy vµ ruéng n−íc. Tr−íc ®©y, ng−êi Dao §á sèng du canh du c− nªn canh t¸c n−¬ng rÉy gi÷ vai trß chÝnh. HiÖn nay, do ®Êt rõng cã h¹n, n−¬ng rÉy kh«ng thÓ ®¶m b¶o ®−îc ®êi sèng cña ng−êi d©n nªn ®ång bµo chuyÓn sang canh t¸c ruéng n−íc vµ sèng ®Þnh canh ®Þnh c−. Bé n«ng cô chÝnh cña ng−êi Dao §á ë ®©y bao gåm: cuèc (nh×u), dao ph¸t (dô ng©u), liÒm gÆt (dô l×m), cµy (l¶y), bõa ®øng, c−a, gËy chäc lç (trô), gïi (chui)...

Ch¨n nu«i: Ng−êi Dao §á biÕt ch¨n nu«i tõ rÊt sím, ch¨n nu«i tr©u, bß tr−íc hÕt lµ ®Ó ®¶m b¶o søc kÐo cho s¶n xuÊt. Hä cßn ch¨n nu«i ngùa, dª vµ nhiÒu lîn, gµ ®Ó lÊy thÞt. Nguån thøc ¨n chÝnh cho vËt nu«i lµ thùc vËt tù nhiªn vµ chÊt bét tõ trång trät mµ chñ yÕu lµ ng«. Do nguån l−¬ng thùc ngµy cµng ®¶m b¶o ®−îc cho con ng−êi nªn l−îng bét dµnh cho ch¨n nu«i t¨ng lªn. Tuy nhiªn, ®µn vËt nu«i vÉn lu«n bÞ r×nh rËp bëi c¸c dÞch bÖnh vµ sù kh¾c nghiÖt cña khÝ hËu.

Ho¹t ®éng thñ c«ng nghiÖp Ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n lµ céng ®ång cã nhiÒu kinh nghiÖm trong canh t¸c ruéng bËc thang, mçi n¨m lµm mét vô lóa (tõ th¸ng 4-9). Mçi vô, trung b×nh mçi hé gia ®×nh gieo kho¶ng 20 kg gièng lóa (kho¶ng 0,5 ha ruéng) vµ thu ho¹ch ®−îc kho¶ng 60 ®Õn 80 bao thãc (kho¶ng 1,5 ®Õn 2,0 tÊn thãc). §Õn nay, hÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh ®· sö dông c¸c lo¹i gièng míi (®−îc Nhµ n−íc b¸n cã trî gi¸) nªn n¨ng suÊt t¨ng lªn nhiÒu (h¬n 40 t¹/ha).

Thñ c«ng nghiÖp ë ®©y ®−îc s¶n xuÊt theo quy m« hé gia ®×nh víi môc ®Ých phôc vô nhu cÇu s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t hµng ngµy.

NghÒ rÌn lµ mét nghÒ thñ c«ng l©u ®êi vµ ®¹t ®Õn tr×nh ®é kh¸ cao cña ng−êi Dao §á. Hä tù rÌn lÊy c¸c c«ng cô s¶n xuÊt cña m×nh nh− l−ìi cuèc, l−ìi cµy, dao, liÒm... Trong quy tr×nh rÌn cã nhiÒu b−íc kü thuËt khã chØ ®−îc gia truyÒn nªn kh«ng nhiÒu nhµ ph¸t triÓn nghÒ nµy. HiÖn nay, nghÒ rÌn ®ang bÞ mÊt dÇn do ng−êi d©n nhËn thÊy mua c«ng cô d−íi xu«i ®−a lªn, rÎ h¬n so víi s¶n phÈm hä bá c«ng ra lµm. N−¬ng rÉy “lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ nh÷ng m¶nh ®Êt trång do chÆt c©y, ®èt rõng mµ cã, kh«ng sö dông vÜnh viÔn, kh«ng liªn tôc, cã thêi gian bá hãa, tõ du canh dÉn ®Õn du c−” (§Æng Nghiªm V¹n, 1975, tr.8). Tr−íc ®©y, n−¬ng rÉy lµ nguån cung cÊp l−¬ng thùc vµ thùc phÈm chñ yÕu cña hä. N−¬ng chñ yÕu trång ng« cã xen canh vµ lu©n canh c¸c lo¹i c©y kh¸c nh− ®ç t−¬ng, ®Ëu c« ve, ®Ëu r¨ng ngùa, cµ chua, khoai s¾n... lµ nguån sèng chÝnh cña hä trong mét thêi gian dµi tr−íc khi canh t¸c ruéng n−íc ph¸t triÓn. Ngµy nay, n−¬ng rÉy vÉn gi÷ vai trß quan träng.

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015

34

hµnh s¶n xuÊt nh−ng nh×n chung n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña hä vÉn cßn khiªm tèn.

2. Sù biÕn ®æi trong nÒn kinh tÕ truyÒn thèng

Dï chËm ch¹p nh−ng nÒn kinh tÕ cña ®ång bµo ng−êi Dao §á ®ang cã nh÷ng thay ®æi râ nÐt tõ du canh du c− sang ®Þnh canh ®Þnh c−, tõ qu¶ng canh, ®éc canh chuyÓn sang th©m canh, xen canh, lu©n canh víi kü thuËt cao h¬n, tõ canh t¸c n−¬ng rÉy lµ chñ yÕu chuyÓn sang canh t¸c lóa n−íc. NghÒ dÖt may vµ thªu thæ cÈm lµ nghÒ thñ c«ng quan träng phôc vô nhu cÇu mÆc vµ lµm ®Ñp cho ®ång bµo. Ng−êi phô n÷ Dao §á ë T¶ Ph×n lµ nh÷ng ng−êi cã bµn tay khÐo lÐo, giái dÖt v¶i vµ may thªu. DÖt v¶i lanh lµ nghÒ quan träng vµ ®−îc ng−êi Dao §á biÕt ®Õn tõ kh¸ l©u. Riªng nghÒ may thªu thæ cÈm cña ng−êi Dao §á ë ®©y rÊt næi tiÕng. HÇu hÕt phô n÷ ®−îc häc thªu may tõ lóc cßn rÊt nhá nªn ai còng biÕt thªu vµ thªu rÊt ®Ñp. Thªu may còng lµ mét tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ tµi n¨ng vµ phÈm h¹nh cña ng−êi phô n÷ ë ®©y.

Canh t¸c n−¬ng rÉy n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng kh«ng cao mµ tÝnh rñi ro rÊt lín. Canh t¸c ruéng n−íc n¨ng suÊt cao h¬n vµ æn ®Þnh h¬n, cã thÓ ®¶m b¶o tèt h¬n cho ®êi sèng cña hä. B−íc chuyÓn nµy lµ tiÒn ®Ò chuyÓn l−¬ng thùc chÝnh lµ ng« sang lóa. Sau b−íc chuyÓn ®æi nµy, n−¬ng rÉy vÉn kh«ng mÊt ®i mµ tån t¹i song song víi ruéng n−íc. Ngoµi ra, ®an l¸t vµ lµm ®å b¹c còng tõng lµ c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cña ng−êi Dao §á. C¸c gia ®×nh ®Òu biÕt ®an l¸t c¸c dông cô sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt b»ng tre, m©y nh− gïi, ræ, r¸... Nh−ng hiÖn nay, hai nghÒ nµy ®ang bÞ mai mét do hiÕm c¸c nguån nguyªn liÖu vµ kh«ng c¹nh tranh ®−îc víi hµng c«ng nghiÖp d−íi xu«i chuyÓn lªn.

Ho¹t ®éng trao ®æi s¶n phÈm

Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ du canh du c− sang ®Þnh canh ®Þnh c− lµ kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh canh ®Þnh c− cho ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi, gióp ®ång bµo æn ®Þnh cuéc sèng.

ChuyÓn biÕn trong kü thuËt canh t¸c n«ng nghiÖp tõ ®éc canh, qu¶ng canh sang lu©n canh, xen canh vµ th©m canh còng lµ mét b−íc chuyÓn quan träng. C©y trång ®−îc lu©n canh quanh n¨m vµ xen canh nhiÒu lo¹i nªn t¸c ®éng cña thêi tiÕt ®Õn mïa mµng cã phÇn h¹n chÕ, gi¶m rñi ro do thêi tiÕt g©y ra. Trong nÒn kinh tÕ truyÒn thèng cña ng−êi Dao §á, ho¹t ®éng trao ®æi s¶n phÈm diÔn ra tõ l©u nh−ng chØ dõng l¹i ë sù trao ®æi ®¬n thuÇn mµ kh«ng tån t¹i ho¹t ®éng bu«n b¸n. H×nh thøc trao ®æi chñ yÕu lµ ®em vËt ra trao ®æi vËt. Nh÷ng ng−êi cã nhu cÇu sÏ trùc tiÕp trao ®æi cho nhau. Tr−íc ®©y, x· T¶ Ph×n kh«ng cã chî, ng−êi d©n ph¶i xuèng tËn Sa Pa míi mua ®−îc c¸c nhu yÕu phÈm nh− muèi, dÇu th¾p s¸ng... C¸c s¶n phÈm hä ®em trao ®æi chñ yÕu lµ c¸c thø ®Æc s¶n nh− nÊm h−¬ng, mËt ong.

Cã thÓ thÊy, kinh tÕ truyÒn thèng cña ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n lµ mét nÒn kinh tÕ tù nhiªn, khÐp kÝn, tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp vµ phô thuéc nhiÒu vµo thiªn nhiªn. Ng−êi Dao §á biÕt tËn dông c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Ó tiÕn Tãm l¹i, sù chuyÓn ®æi trong nÒn kinh tÕ truyÒn thèng ë n¬i ®©y ®· ®−a ®Õn hÖ qu¶ cuèi cïng lµ kinh tÕ hµng hãa x©m nhËp s©u vµo nÒn kinh tÕ truyÒn thèng vµ ph¸t triÓn, ph¸ vì vá bäc khÐp kÝn ®Ó ®−a nÒn kinh tÕ tiÕn lªn kinh tÕ thÞ tr−êng.

Tõ truyÒn thèng ®Õn thÞ tr−êng...

35

3. Ho¹t ®éng kinh tÕ hµng hãa cña ng−êi Dao §á

* C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa

trong khi ®ã, c¸c s¶n phÈm cña ®Þa ph−¬ng s¶n xuÊt chØ dõng l¹i ë mét sè m«tip (kiÓu mÉu) nhÊt ®Þnh vÒ h×nh thøc lÉn hoa v¨n nªn khã tiªu thô trªn thÞ tr−êng. Nh−ng nhê sù t− vÊn cña ng−êi Kinh mµ hä ®· cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh ®Ó ®¸p øng thÞ tr−êng. Nh÷ng thay ®æi nµy lµm cho mÉu m· hµng hãa thñ c«ng cña hä ®a d¹ng h¬n nhiÒu, nh−ng ®iÒu ®ã l¹i ®Æt ra vÊn ®Ò chÊt l−îng s¶n phÈm vµ biÕn ®æi v¨n hãa téc ng−êi.

VÒ s¶n xuÊt hµng hãa n«ng phÈm, trªn toµn huyÖn Sa Pa n¨m 2014 cã 640 ha rau xanh, s¶n l−îng ®¹t 8.960 tÊn rau, nguån thu tõ c¸c n−¬ng rau nµy ®¹t h¬n 9,0 tû ®ång(*). §©y lµ nguån rau phôc vô cho nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch vµ ng−êi d©n trong thÞ trÊn Sa Pa. Nh÷ng ng−êi Kinh, khi thÊy nhu cÇu n«ng s¶n ë thÞ trÊn t¨ng nhanh ®· thuª ®Êt cña ng−êi d©n b¶n ®Þa, ®Çu t− gièng, ph©n bãn, kü thuËt vµ thuª ng−êi d©n ë ®ã s¶n xuÊt. Ng−êi Dao §á sau mét thêi gian còng nhËn thøc ®−îc viÖc ®Çu t− trång c©y rau xanh vµ c¸c d−îc liÖu, h−¬ng liÖu ®Ó b¸n cho kh¸ch sÏ thu ®−îc nhiÒu lîi h¬n. Hä b¾t ®Çu trång c¸c lo¹i rau, c©y thuèc, c©y atiso... ®Ó lµm hµng hãa.

ChÝnh nhê sù thay ®æi trong môc ®Ých s¶n xuÊt ®· kÐo theo nhiÒu thay ®æi kh¸c trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. HÖ qu¶ quan träng cña nã lµ lµm mét sè ngµnh thñ c«ng cã nhu cÇu vµ cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng ph¸t triÓn nhanh chãng nh− s¶n xuÊt thæ cÈm, kinh doanh thuèc t¾m..., nh−ng còng lµm mai mét, h¹n chÕ mét sè ngµnh kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh nh− lµm ®å b¹c, nghÒ rÌn...

* C¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp

S¶n xuÊt hé gia ®×nh: Trong s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt hé gia ®×nh lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt rÊt hiÖu qu¶.

Tr−íc ®©y, hä chØ b¸n th¶o qu¶ khi cÇn tiÒn. Nh−ng giê hä biÕt ph¶i b¸n lóc nµo ®−îc gi¸ cao nhÊt. ViÖc trång c¸c c©y ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n còng kÝch thÝch ng−êi d©n ®Çu t− s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Hay sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty chÕ biÕn thuèc t¾m trªn ®Þa bµn lµm cho c©y thuèc ngµy cµng hiÕm, ®iÒu nµy khiÕn ng−êi ta nghÜ ®Õn viÖc −¬m gièng vµ trång c©y thuèc. §©y chÝnh lµ sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp hµng hãa ®Ó cung cÊp nguyªn liÖu cho thñ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.

HÇu hÕt c¸c gia ®×nh ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n ®Òu tham gia ho¹t ®éng thñ c«ng nghiÖp, nh−ng chØ mét sè gia ®×nh tham gia ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa, nhiÒu nhÊt lµ s¶n xuÊt thæ cÈm. Trong mçi gia ®×nh, sù tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ ®−îc ph©n chia râ rµng. §µn «ng th−êng ®i lµm n−¬ng, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®µn bµ ngoµi tham gia s¶n xuÊt cßn thªu thæ cÈm, b¸n hµng rong. Trong gia ®×nh, th−êng lµ mét hay vµi ng−êi tham gia s¶n xuÊt mÆt hµng ®Ó ®em b¸n ®−îc, vµ ng−êi s¶n xuÊt còng lµ ng−êi ®i b¸n hµng (khi s¶n xuÊt thæ VÒ s¶n xuÊt hµng hãa thñ c«ng nghiÖp, tr−íc hÕt lµ sù thay ®æi trong môc ®Ých s¶n xuÊt. §ã lµ sù thay ®æi tõ s¶n xuÊt phôc vô nhu cÇu cña chÝnh m×nh chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa, phôc vô kh¸ch hµng vµ h−íng ra thÞ tr−êng. Nhu cÇu thÞ tr−êng th× ®a d¹ng, (*) Sè liÖu thèng kª cña Phßng Kinh tÕ huyÖn Sa Pa n¨m 2014.

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015

36

cÈm) hoÆc s¶n xuÊt theo ®Æt hµng tr−íc (nh− lµm ®å b¹c).

nguån vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt, lµ sù hîp t¸c hãa vµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt. Nh−ng sù më réng s¶n xuÊt lµm cho c©y thuèc ®ang bÞ c¹n kiÖt. ViÖc ®¶m b¶o nguån nguyªn liÖu lµ c«ng t¸c quan träng ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn c«ng ty.

C©u l¹c bé s¶n xuÊt: lµ h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt tËp thÓ, gièng nh− c¸c hîp t¸c x· tr−íc ®©y, chØ kh¸c lµ ban qu¶n lý c©u l¹c bé cã quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c kh©u s¶n xuÊt vµ ®−a ra thÞ tr−êng.

Trong s¶n xuÊt hé gia ®×nh, do h¹n chÕ vÒ vèn, tiÕp cËn thÞ tr−êng vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c nªn cßn nhiÒu khã kh¨n. Hä kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt vµ n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm. H¬n n÷a, hä cßn thiÕu hiÓu biÕt vÒ kinh tÕ thÞ tr−êng, vÒ sù biÕn ®éng trªn thÞ tr−êng ®Ó ®iÒu chØnh s¶n xuÊt. NhËn thøc ®−îc sù nhá hÑp, yÕu thÕ cña kinh tÕ hé gia ®×nh nªn mét sè ng−êi ®ang t×m c¸ch tËp hîp nhau l¹i, gãp vèn ®Ó t¨ng c−êng tiÒm lùc cña m×nh cïng tham gia khai th¸c c¸c nguån lùc.

C«ng ty cæ phÇn: Tõ c¸c bµi thuèc t¾m cæ truyÒn cña cha «ng ®Ó l¹i, ng−êi Dao §á ®· dïng nã ®Ó b¶o vÖ søc khoÎ cña m×nh qua bao nhiªu thÕ hÖ. Nay kinh tÕ ph¸t triÓn, cã nhiÒu kh¸ch du lÞch tíi vµ cã nhu cÇu ®−îc t¾m thuèc nªn thuèc t¾m trë thµnh hµng hãa ®−îc −a thÝch. §−îc sù gióp ®ì cña c¸c tr−êng §¹i häc D−îc Hµ Néi vµ §¹i häc N«ng NghiÖp I trong c¸ch chiÕt xuÊt thuèc t¾m, ®Çu n¨m 2007, 19 gia ®×nh ng−êi Dao §á ®· cïng nhau gãp vèn x©y dùng C«ng ty cæ phÇn Kinh doanh c¸c s¶n phÈm b¶n ®Þa Sa Pa (Sa Pa Napro). C«ng ty ho¹t ®éng theo h×nh thøc: C¸c cæ ®«ng theo sù ph©n chia thay nhau ®i lÊy c©y thuèc trong rõng. Nh÷ng ng−êi lµm viÖc ë c«ng ty chÞu tr¸ch nhiÖm chiÕt xuÊt, ®un nÊu thuèc vµ ®ãng vµo lä. Chai lä vµ nh·n m¸c ®−îc ®Æt s¶n xuÊt ë Hµ Néi vµ chuyÓn lªn. Sau mét n¨m ho¹t ®éng, c«ng ty ®· b¸n ra thÞ tr−êng h¬n 6.000 chai thuèc t¾m vµ thu vÒ h¬n 250 triÖu ®ång. N¨m 2013, c«ng ty ®¹t doanh thu h¬n 2 tû ®ång, vµ 6 th¸ng ®Çu n¨m 2014 ®· ®¹t doanh thu 1,7 tû ®ång.

VÒ b¶n chÊt, ®©y lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt tËp thÓ nh»m t¨ng c−êng C©u l¹c bé thæ cÈm T¶ Ph×n ®−îc thµnh lËp cuèi n¨m 1998 trªn c¬ së hîp t¸c cña Dù ¸n ph¸t triÓn vïng cao Lµo Cai vµ Quü SIDA cña Thuþ §iÓn. Khi míi thµnh lËp, c©u l¹c bé chØ cã 30 ng−êi tham gia (16 ng−êi H’m«ng vµ 15 ng−êi Dao §á), sau mét n¨m ®· t¨ng lªn 72 ng−êi. N¨m 2000 lªn ®Õn 120 ng−êi vµ ®Õn cuèi n¨m 2007 lµ 250 ng−êi, nÕu tÝnh c¶ nh÷ng ng−êi tham gia kh«ng chuyªn th× lªn ®Õn 300 ng−êi. VÒ tæ chøc, c©u l¹c bé cã mét ban qu¶n lý chuyªn lo ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña hµng hãa, c¸c thµnh viªn tham gia rÊt tù do, ai còng cã thÓ ®¨ng ký tham gia, hä nhËn mÉu hµng vµ s¶n xuÊt, ®Õn ®óng thêi h¹n th× nép l¹i cho ban qu¶n lý ®Ó giao hµng. Ban qu¶n lý ®em hµng ®i tiªu thô b»ng c¸ch göi cho c¸c cöa hµng ë nhiÒu n¬i nh− thÞ trÊn Sa Pa, thµnh phè Lµo Cai, hay Hµ Néi. Nh÷ng n¬i b¸n hµng xem xÐt thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng, thiÕt kÕ c¸c mÉu míi råi chuyÓn vÒ cho ban qu¶n lý. Sè tiÒn tr¶ nh©n c«ng tÝnh theo s¶n phÈm, ai tham gia ®Òu vµ lµm ®−îc nhiÒu hµng th× thu ®−îc nhiÒu tiÒn. Sè l−îng hµng hãa cña C©u l¹c bé b¸n ®i t−¬ng ®èi, doanh thu trung b×nh hµng n¨m kho¶ng 250 triÖu ®ång (n¨m 2008). Tuy nhiªn, tõ n¨m 2012 ®Õn nay, doanh thu l¹i gi¶m sót xuèng cßn 150 triÖu ®ång vµ n¨m 2013 lµ 120 triÖu ®ång do kh«ng nhËn

Tõ truyÒn thèng ®Õn thÞ tr−êng...

37

®−îc c¸c ®¬n hµng lín vµ kh«ng t×m ®−îc c¸c quü tµi trî tõ bªn ngoµi.

®iÓm b¸n hµng ë trung t©m x·, 1 ®iÓm ë thÞ trÊn Sa Pa vµ 1 ®iÓm ë Trung t©m th−¬ng m¹i Craft like, V¨n MiÕu, Hµ Néi. C¸c ®iÓm nµy lµ cÇu nèi quan träng gi÷a ng−êi s¶n xuÊt víi thÞ tr−êng, nh÷ng ng−êi b¸n hµng còng lµ nh÷ng ng−êi t− vÊn thÞ tr−êng, gîi ý vµ thiÕt kÕ mÉu m· cho ng−êi s¶n xuÊt. Theo tæng kÕt cña C©u l¹c bé thæ cÈm th× h¬n 80% nguån thu hµng n¨m cña c©u l¹c bé lµ tiÒn b¸n hµng göi tõ c¸c cöa hµng nµy.

Kinh doanh nhá vµ dÞch vô du lÞch Sù ph¸t triÓn cña C©u l¹c bé g¾n liÒn víi c¸c nguån tµi trî tõ bªn ngoµi, ban ®Çu lµ quü SIDA (giai ®o¹n 1998- 1999), råi ®Õn quü Ford (Mü) (giai ®o¹n 2000-2001)... Khi kh«ng nhËn ®−îc nguån tµi trî tõ c¸c quü th× c©u l¹c bé l©m vµo khã kh¨n vµ cã nguy c¬ tan r·. Ho¹t ®éng cña C©u l¹c bé mang tÝnh thô ®éng, tõ ban qu¶n lý ®Õn ng−êi tham gia ®Òu kh«ng cã tÝnh chñ ®éng ®èi víi thÞ tr−êng.

* Ho¹t ®éng trao ®æi, bu«n b¸n, kinh doanh nhá vµ dÞch vô du lÞch

Ho¹t ®éng trao ®æi, bu«n b¸n

Kinh doanh nhá: lµ c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n nh− tiÖm t¹p hãa, qu¸n ¨n, qu¸n b¸n ®å l−u niÖm... Khu trung t©m x· víi h¬n 40 nãc nhµ mµ phÇn lín lµ c¸c tiÖm t¹p hãa, qu¸n ¨n, qu¸n b¸n ®å l−u niÖm. Ng−êi Dao §á chñ yÕu b¸n thæ cÈm, thuèc nam, vµ c¸c mÆt hµng do hä s¶n xuÊt, ®èi t−îng chñ yÕu cña hä lµ kh¸ch du lÞch.

B¶ng 2: C¬ cÊu d©n téc trong kinh doanh nhá ë x· T¶ Ph×n ®Çu n¨m 2008

Tû lÖ %

Sè c¬ së

TT D©n téc tham gia

1

Kinh

19

48,7

2

Dao §á

17

43,6

3

H’m«ng

3

7,7

4

Tæng

39

100,00

Nguån: §iÒu tra thùc tÕ cña t¸c gi¶, th¸ng 8/2014.

Tham gia trùc tiÕp: Cã thÓ hiÓu lµ h×nh thøc ng−êi s¶n xuÊt trùc tiÕp ®em s¶n phÈm trao ®æi trªn thÞ tr−êng, víi c¸ch thøc nh− b¸n hµng rong. §©y lµ ho¹t ®éng võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ, võa mang tÝnh v¨n hãa céng ®ång. Ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n cßn xuèng tËn chî Sa Pa ®Ó b¸n hµng. Trong chî Sa Pa cã mét khu chî gäi lµ chî v¨n hãa c¸c d©n téc, chñ yÕu lµ ng−êi H’m«ng vµ ng−êi Dao §á tham gia b¸n hµng. NhiÒu ng−êi Dao §á tõ T¶ Ph×n vµ c¸c n¬i kh¸c xuèng ®©y b¸n hµng nh−ng l−îng hµng b¸n ®−îc còng kh«ng nhiÒu, chñ yÕu lµ vµo c¸c ngµy chî phiªn cuèi tuÇn.

C¸c ho¹t ®éng nµy chñ yÕu do ng−êi Kinh tham gia v× hä cã ®iÒu kiÖn ®i l¹i, chuyªn chë hµng hãa. §©y lµ ho¹t ®éng kinh tÕ chÝnh cña c¸c gia ®×nh ng−êi Kinh ë ®©y, v× hä phÇn lín míi di c− lªn ®©y, ruéng, n−¬ng kh«ng cã hoÆc cã Ýt nªn sèng chñ yÕu dùa vµo nguån thu nhËp nµy. §Ó ho¹t ®«ng kinh doanh nhá cÇn cã hai ®iÒu kiÖn: cã mét sè vèn nhÊt ®Þnh ®Ó chuÈn bÞ c¸c c¬ së vËt chÊt, vµ ph¶i biÕt t×m nguån hµng vµ cã ph−¬ng Tham gia gi¸n tiÕp: Lµ h×nh thøc ng−êi s¶n xuÊt göi s¶n phÈm cña m×nh cho c¸c cöa hµng b¸n hé hay b¸n l¹i cho c¸c cöa hµng kinh doanh. C©u l¹c bé thæ cÈm hay c«ng ty Sa Pa - Napro th−êng thùc hiÖn h×nh thøc göi hµng nµy. Cô thÓ, Sa Pa - Napro cã 3 ®iÓm b¸n hµng ë trung t©m x· T¶ Ph×n, 1 ®iÓm ë ®−êng D−¬ng V¨n C«ng, thÞ trÊn Sa Pa, 1 ®iÓm ë chî Cèc LÕu, thµnh phè Lµo Cai vµ 1 ®iÓm ë ®−êng Kh−¬ng Th−îng, §èng §a, Hµ Néi. Cßn c©u l¹c bé thæ cÈm cã 2

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015

38

tiÖn chuyªn chë hµng hãa. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý ë ®©y lµ bªn c¹nh b¸n c¸c mÆt hµng ®Æc s¶n ®Þa ph−¬ng hay c¸c s¶n phÈm thñ c«ng nghiÖp cña ®ång bµo d©n téc th× cßn cã rÊt nhiÒu hµng hãa nhËp tõ Trung Quèc sang bµy b¸n t¹i ®©y. Kh«ng nh÷ng ng−êi Kinh mµ c¶ ng−êi Dao §á vµ H’m«ng còng mua l¹i hµng Trung Quèc ®Ó b¸n lÊy lêi.

3. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù chuyÓn ®æi kinh tÕ cña ng−êi Dao §á

nh÷ng khëi s¾c nhÊt ®Þnh trong thËp niªn qua. Nh−ng c¸c ho¹t ®éng nµy cßn nhiÒu h¹n chÕ do quy m« nhá, vèn Ýt, nguån hµng kÐm ®a d¹ng vµ ch−a biÕt c¸ch tiÕp cËn thÞ tr−êng nªn nguån thu tõ ®ã kh«ng lín. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, c¸c h¹n chÕ ®−îc kh¾c phôc dÇn th× c¸c ho¹t ®éng nµy sÏ ph¸t triÓn nhanh chãng vµ hiÖu qu¶ h¬n, vµ nã sÏ trë thµnh mét nguån thu nhËp quan träng cña ®ång bµo.

TiÕn lªn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ quy luËt phæ biÕn cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Sù chuyÓn ®æi kinh tÕ cña c¸c d©n téc Ýt ng−êi miÒn nói nãi chung vµ tr−êng hîp cña ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n, Sa Pa lµ ®óng víi quy luËt ®ã. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng hãa chÝnh lµ sù ®¸p øng c¸c nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi. Nh−ng sù chuyÓn ®æi nµy còng chÞu nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng.

DÞch vô du lÞch t¹i nhµ: Lµ h×nh thøc ®ãn kh¸ch nghØ l¹i qua ®ªm hoÆc dµi ngµy trong gia ®×nh vµ thu tiÒn c¸c dÞch vô nh− ¨n, ngñ, t¾m thuèc... Ho¹t ®éng nµy ®ßi hái ph¶i cã c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh: nhµ cöa kiªn cè, cã gi−êng ®Öm, c¸c c¬ së vÖ sinh ph¶i s¹ch sÏ. Ho¹t ®éng nµy th−êng ®i kÌm theo viÖc b¸n c¸c mÆt hµng l−u niÖm vµ dÞch vô t¾m thuèc. HiÖn t¹i x· T¶ Ph×n cã 29 gia ®×nh lµm dÞch vô du lÞch t¹i nhµ nµy, chñ yÕu lµ ng−êi Dao §á ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy. DÞch vô du lÞch cßn bÞ nhiÒu h¹n chÕ do sù rµng buéc cña c¸c c«ng ty du lÞch, sù qu¶n lý phøc t¹p cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng.

ChÝnh s¸ch vµ ®−êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi miÒn nói cña §¶ng vµ Nhµ n−íc cã ¶nh h−ëng m¹nh mÏ ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa trªn hai ph−¬ng diÖn: ph¸ vì tÝnh chÊt khÐp kÝn, tù cung tù cÊp, vµ më ®−êng cho viÖc thu hót c¸c nguån ®Çu t− lªn vïng miÒn nói. lµ 2008 2007), n¨m

Víi l−îng kh¸ch ngñ l¹i qua ®ªm ë c¸c lµng b¶n Ýt nªn thu nhËp cña c¸c gia ®×nh còng kh«ng nhiÒu . Gi¸ c¸c dÞch vô trong ho¹t ®éng du lÞch t¹i nhµ nµy gåm: tiÒn ngñ 25 ngh×n/ng−êi/ngµy ®ªm (n¨m 40 ngh×n/ng−êi/ngµy ®ªm, n¨m 2013 t¨ng lªn 120 ngh×n/ng−êi/ngµy ®ªm; t¾m thuèc 50 ngh×n/ng−êi/lÇn t¾m (n¨m 2008), ®Õn n¨m 2013 t¨ng lªn 80 ngh×n/ng−êi/lÇn t¾m. Nh− vËy cã thÓ thÊy nguån thu nµy lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, nã cã xu h−íng t¨ng lªn râ rÖt. Vµi n¨m trë l¹i ®©y chñ yÕu lµ kh¸ch ®Õn ¨n uèng vµ t¾m thuèc, cßn kh¸ch ë nhiÒu ngµy th× Ýt h¬n.

Tãm l¹i, c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, bu«n b¸n, kinh doanh nhá vµ dÞch vô du lÞch cña ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n ®· cã Sù ph¸t triÓn cña du lÞch lµ mét ®éng lùc t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù chuyÓn ®æi kinh tÕ cña c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë miÒn nói. ChÝnh sù h−ng khëi cña ngµnh du lÞch ë Sa Pa lµ mét nh©n tè t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù chuyÓn ®æi kinh tÕ cña ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n. Du lÞch mang theo mét luång sinh khÝ míi x©m nhËp s©u vµo x· héi truyÒn thèng, t¹o ra nhiÒu nhu cÇu míi cho c¶ d©n b¶n ®Þa vµ kh¸ch du lÞch. Trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc, ng−êi b¶n ®Þa ®· tiÕp nhËn ®−îc h¬i thë cña cuéc sèng hiÖn

Tõ truyÒn thèng ®Õn thÞ tr−êng...

39

lÜnh vùc. Trong s¶n xuÊt, n«ng nghiÖp ®ang ë giai ®o¹n chuyÓn m×nh theo xu h−íng s¶n xuÊt n«ng phÈm hµng hãa nh−ng ch−a biÓu hiÖn râ nÐt; thñ c«ng nghiÖp lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa râ rµng nhÊt. Trong trao ®æi, bu«n b¸n hµng hãa, h×nh thøc chñ yÕu lµ göi nhê b¸n hµng hay ®i b¸n hµng rong, ng−êi s¶n xuÊt thô ®éng trong viÖc t×m kiÕm thÞ tr−êng. ®¹i ®Ó h×nh thµnh ý chÝ v−¬n lªn trong kinh tÕ. Du lÞch ®· thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng hãa, rót ng¾n qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi tõ truyÒn thèng ®Õn hiÖn ®¹i. ë T¶ Ph×n, hÇu hÕt c¸c c¬ së vËt chÊt (®−êng giao th«ng) ®Òu ®−îc x©y dùng tõ du lÞch vµ tr−íc hÕt lµ phôc vô du lÞch. B¶n th©n ngµnh du lÞch còng t¹o ra thÞ tr−êng tiªu thô cho nÒn s¶n xuÊt hµng hãa cña ®ång bµo.

C¸c yÕu tè v¨n hãa x· héi téc ng−êi cã vai trß quan träng trong sù chuyÓn ®æi kinh tÕ ë miÒn nói. V¨n hãa téc ng−êi trë thµnh hµng hãa thu hót kh¸ch du lÞch (hay lµ hµng hãa hãa v¨n hãa). Thæ cÈm vµ thuèc t¾m ë T¶ Ph×n lµ hai vÝ dô cho sù “hµng hãa hãa v¨n hãa” hay “th−¬ng m¹i hãa v¨n hãa”. Ng−îc l¹i, c¸c ho¹t ®éng trao ®æi còng biÓu hiÖn kh¸c ®i do sù chi phèi cña v¨n hãa téc ng−êi.

NÒn kinh tÕ hµng hãa ë khu vùc miÒn nói nãi chung hay ë T¶ Ph×n nãi riªng cßn mang tÝnh chÊt nhá hÑp, manh món, yÕu ít, thiÕu tiÒm lùc c¹nh tranh, chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè võa chñ quan, võa kh¸ch quan. VÊn ®Ò quan träng lµ lµm sao ®Ó kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ, ph¸t huy thÕ m¹nh t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn nhanh chãng nÒn kinh tÕ hµng hãa, lµm bµn ®¹p ®Ó ®−a nÒn kinh tÕ-x· héi miÒn nói theo kÞp víi sù ph¸t triÓn chung cña ®Êt n−íc. §ã lµ néi dung vµ còng lµ th¸ch thøc cho c¸c chiÕn l−îc, dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi c¸c d©n téc ë miÒn nói trong thêi gian tíi (cid:1)

Tµi liÖu tham kh¶o

KÕt luËn

Bªn c¹nh c¸c yÕu tè trªn th× sù chuyÓn ®æi kinh tÕ ë miÒn nói cßn chÞu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè mang tÝnh chÊt c¸ nh©n cña chñ thÓ tham gia nh−: häc vÊn, giíi tÝnh, løa tuæi, tr×nh ®é giao tiÕp,… §©y lµ nh÷ng yÕu tè quan träng nh−ng còng l¹i lµ nh÷ng h¹n chÕ lín nhÊt ®èi víi ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi nãi chung, ®ång bµo ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n nãi riªng, ®Æc biÖt lµ vïng ph¸t triÓn du lÞch nh− ë Sa Pa nµy.

1. Hoµng H÷u B×nh (2004), “Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong ph¸t triÓn ë vïng d©n téc vµ yªu cÇu ®æi míi qu¶n lý nhµ n−íc vÒ c«ng t¸c d©n téc”, T¹p chÝ D©n téc häc, sè 5, tr.53-60.

2. TrÇn B×nh (2005), TËp qu¸n m−u sinh cña c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë §«ng B¾c ViÖt Nam, Nxb. Ph−¬ng §«ng.

3. NguyÔn V¨n ChÝnh, Hoµng L−¬ng (2003), “Tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu trong lÜnh vùc ph¸t triÓn miÒn nói vµ ®µo t¹o c¸n bé d©n téc Ýt ng−êi”, T¹p chÝ D©n téc häc, sè 3. HiÖn nay, nÒn kinh tÕ-x· héi ng−êi Dao §á ë T¶ Ph×n ®ang cã sù chuyÓn ®æi nhanh chãng theo h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®ã ®ang ë trong giai ®o¹n ®Çu, nÒn kinh tÕ hµng hãa ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nªn ch−a ®Þnh h×nh râ nÐt. Ho¹t ®éng kinh tÕ hµng hãa cña ng−êi Dao §á, dï cßn ë tr×nh ®é thÊp nh−ng còng ®· diÔn ra trªn tÊt c¶ c¸c

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015

40

4. John Clammer (2001), Ng− d©n, d©n du canh, ng−êi b¸n hµng rong, n«ng d©n vµ d©n du môc: Nh©n häc kinh tÕ, trong: Grant Evans (chñ biªn, 2001), Bøc kh¶m v¨n hãa hãa ch©u ¸: TiÕp cËn nh©n häc, Nxb. V¨n hãa D©n téc, Hµ Néi.

Trung vµ t¸c ®éng cña nã tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ë ViÖt Nam, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 14. NguyÔn H÷u Ngµ (2005), “§µo t¹o, båi d−ìng c¸n bé, c«ng chøc d©n téc Ýt ng−êi trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa”, T¹p chÝ D©n téc häc, sè 3. 15. Samuel L. Popkin

5. Phan §¹i Do·n (1989), “Kinh tÕ hµng hãa trong n«ng th«n truyÒn thèng”, T¹p chÝ Th«ng tin Kinh tÕ, th¸ng 12. rural Society of

(1979), The rational Peasant. The political Economy in Vietnam, University of California Press, Ltd. USA.

16. James C. Scott (1976), The Moral Economy of the Peasant: Rebellion and Subsistence in Southeast Asia, Yale Univ Pr., USA. 6. BÕ ViÕt §¼ng, NguyÔn Nam TiÕn, N«ng Trung (1971), Ng−êi Dao §á ë ViÖt Nam, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 7. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1992), Mét sè v¨n kiÖn vÒ chÝnh s¸ch d©n téc - miÒn nói cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, Nxb. Sù thËt, Hµ Néi.

8. M¹c §−êng (2006), “Sù h×nh thµnh kh«ng gian ®« thÞ vµ ph¸t triÓn x· héi miÒn nói ë n−íc ta”, T¹p chÝ D©n téc häc, sè 2. 17. TrÞnh ThÞ Thanh Thuû (2004), “Ph¸t triÓn dÞch vô hç trî kinh doanh hµng hãa trªn ®Þa bµn miÒn nói, vïng s©u, vïng xa”, T¹p chÝ Céng s¶n, sè 13, th¸ng 7.

9. TrÇn Hång H¹nh (2002), “Tri thøc ®Þa ph−¬ng trong sö dông thuèc nam cña ng−êi Dao §á (x· T¶ Ph×n, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai)”, T¹p chÝ D©n téc häc, sè 5. 18. Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia (1996), Nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ-x· héi c¸c d©n téc miÒn nói phÝa B¾c, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

10. Francois Houtart (2004), “Nh÷ng suy nghÜ vÒ sù qu¸ ®é h−íng vÒ mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng”, T¹p chÝ X· héi häc, sè 4, NguyÔn §×nh Thanh dÞch.

19. Bïi Xu©n Tr−êng (2004), “VÊn ®Ò ®µo t¹o, båi d−ìng c¸n bé d©n téc miÒn nói”, T¹p chÝ Gi¸o dôc lý luËn, sè 1. 20. Thomas Sikor, Jenny Sowerwine, Jeff Romm, Nghiªm Ph−¬ng TuyÕn (2008), Thêi kú më cöa: nh÷ng chuyÓn ®æi kinh tÕ-x· héi ë vïng cao ViÖt Nam, Nxb. Khoa häc kü thuËt, Hµ Néi.

11. L©m Mai Lan, Ph¹m Méng Hoa (2000), “Nh÷ng t¸c ®éng kinh tÕ-x· héi cña du lÞch ®èi víi c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë Sa Pa”, T¹p chÝ D©n téc häc, sè 4. 12. Hµ QuÕ L©m (2000), Xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë vïng d©n téc Ýt ng−êi n−íc ta hiÖn nay. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 13. Ph¹m V¨n Linh (2001), C¸c khu kinh tÕ cöa khÈu biªn giíi ViÖt- 21. Vò Quèc Thóc (1950), NÒn kinh tÕ c«ng x· ë ViÖt Nam, Pari-Hanoi. 22. §Æng Nghiªm V¹n (1975), “Vµi ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò n−¬ng rÉy trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi”, T¹p chÝ D©n téc häc, sè 1.