Vai trò của thông tin khoa học và công nghệ trong xã hội thông tin

VAI TRÒ C A THÔNG TIN KHOA H C VÀ CÔNG NGH<br /> TRONG XÃ H I THÔNG TIN<br /> TS. Nguy n Ti n Hi n *<br /> 1. Khái ni m thông tin và xã h i thông tin<br /> 1.1. Khái ni m thông tin<br /> Ngày nay, thông tin ã tr thành m t lĩnh v c ư c nhi u ngư i quan tâm và luôn nh c<br /> n trong xã h i phát tri n. V y thông tin là gì?<br /> Có nhi u khái ni m khác nhau v thông tin:<br /> - Trong bách khoa toàn thư c a Liên Xô xu t b n l n 3, T. 10 ã vi t: Thông tin là tin t c ư c<br /> truy n i b i con ngư i b ng l i nói, ch vi t, ho c các phương ti n khác.<br /> - Trong t i n Oxford English Dictionary ưa khái ni m: Thông tin là i u mà ngư i ta ánh giá,<br /> ho c nói n, là tri th c, là tin t c.<br /> - Trong tiêu chu n Vi t nam 5453- 1991 ã vi t: “Thông tin là n i dung mà con ngư i gán cho d<br /> li u v i các quy ư c (ký hi u) ã bi t, ư c s d ng trong vi c trình bày chúng”...<br /> Nhi u ngư i còn cho r ng: thông tin là s chuy n giao tri th c làm tăng thêm s hi u bi t<br /> c a nhân lo i.<br /> Thông tin ư c hình thành trong quá trình giao ti p, m i ngư i u có th nh n thông tin<br /> t nhi u ngu n khác nhau như: qua giao ti p, c báo , nghe ài, xem phim nh...<br /> Thông tin là nhu c u cơ b n không th thi u c a m i ngư i, m i t ch c, m i qu c gia.<br /> Ngu n l c thông tin khác h n v i các ngu n l c khác trong m i qu c gia, các ngu n l c<br /> khác như: than, s t, thép, ti n t càng dùng nhi u càng mau h t. Ngư c l i ngu n l c thông tin<br /> càng dùng nhi u, càng phong phú và nhi u thêm vì m i ngư i dùng thông tin l i t o ra thông tin<br /> m i.<br /> Ngày nay, ngư i ta cho r ng thông tin là ngu n l c c a m i qu c gia, nư c nào s h u<br /> ư c nhi u thông tin h u ích, nư c ó s thành công. Nh t là thông tin khoa h c và công ngh ã<br /> tr thành hàng hóa trao i buôn bán gi a các nư c.<br /> 1.2. Khái ni m xã h i thông tin<br /> T th p k 70 c a th k 20, khái ni m “xã h i thông tin” ã ư c s d ng và gây tranh cãi<br /> trên di n àn. Nhà khoa h c M Daniel Bell trong công trình “Xã h i h u công nghi p ang t i”<br /> ã vi t: “xã h i công nghi p d a trên n n công ngh cơ khí, xã h i h u công nghi p d a vào công<br /> ngh trí tu . N u như tư b n và lao ng là hai c trưng c a xã h i công nghi p, thì thông tin và<br /> tri th c là hai c trưng thay th chúng trong xã h i h u công nghi p”. Xã h i h u công nghi p<br /> còn ư c g i là xã h i thông tin.<br /> *<br /> <br /> Nguyên Trư ng khoa Thư vi n – Thông tin Trư ng<br /> <br /> i h c Văn hóa Hà N i.<br /> <br /> Nick Moore- giáo sư thu c vi n nghiên c u chính sách c a Anh ã khái quát xã h i thông<br /> tin có ba c trưng sau:<br /> Th nh t, thông tin ư c s d ng như m t ngu n l c kinh t . Các t ch c s d ng nhi u<br /> thông tin hơn<br /> làm tăng năng l c c a c a t ch c mình, khuy n khích vi c i m i và làm tăng<br /> hi u qu c nh tranh c a h , thư ng là thông qua các c i ti n v ch t lư ng hàng hóa và d ch v do<br /> t ch c, cơ quan t o ra, mang l i l i ích cho toàn b n n kinh t c a nư c nhà.<br /> Th hai, s ngư i s d ng thông tin ngày càng tăng v i các m c ích khách nhau; như<br /> thăm dò các quy n h n c a h v các d ch v công c ng,<br /> có th ki m soát t t hơn cu c s ng<br /> riêng c a mình. M i ngư i còn s d ng thông tin v i vai trò th c hi n nh ng quy n h n và trách<br /> nhi m c a ngư i công dân... Ngoài ra các h th ng thông tin ngày càng phát tri n s làm tăng<br /> áng k cơ h i ti p c n c a qu n chúng v i các cơ s văn hóa và giáo d c.<br /> c tính th ba c a xã h i thông tin là: vi c phát tri n m t ngành thông tin ngay trong<br /> n n kinh t . Ch c năng c a thông tin là ph i áp ng nhu c u chung v các phương ti n và d ch<br /> v thông tin.<br /> Tuy nhiên, ngư i ta ngày càng nh n th y rõ hơn s c n thi t cho vi c phát tri n m t ngành<br /> công nghi p s n sinh ra chính thông tin và các dòng tin ư c truy n t i trên các m ng: ó là các<br /> nhà cung c p n i dung thông tin.<br /> H u như t t c các xã h i thông tin, khu v c thông tin phát tri n nhanh hơn nhi u so v i<br /> toàn b n n kinh t . Liên oàn Vi n thông Qu c t ư c tính r ng, nh ng năm cu i c a th k 20,<br /> khu v c thông tin toàn c u ã tăng trư ng v i t l cao hơn 5%, trong khi toàn b n n kinh t th<br /> gi i ch tăng chưa y 3%.<br /> 2. L ch s c a ho t ng thông tin<br /> Ho t ng thông tin có l ch s phát tri n chưa lâu, m i hơn m t th k nay. L ch s ho t<br /> ng c a thông tin, g n li n v i l ch s c a truy n thông và vi n thông. Ho t ng thông tin ư c<br /> hình thành như m t ngành khoa h c c l p t nh ng năm 60 c a th k 20. Trong quá trình hình<br /> thành có nhi u khái ni m và tên g i khác nhau:<br /> Năm 1905 nhà bác h c ngư i B là Pole Other, l n u tiên trên th gi i, ông s d ng<br /> thu t ng “documentation” nghĩa là “tư li u h c” bao hàm không ch có sách, báo c a thư vi n, c<br /> tư li u lưu tr và hi n v t c a b o tàng. Nghĩa là theo quan i m c a ông lúc b y gi : tư li u h c<br /> bao hàm c thư vi n, thông tin, lưu tr và b o tàng.<br /> Vào nh ng năm 60 c a th k 20, M thu t ng “documentation” trư c ây nay ư c i<br /> thành “information”, nghĩa là thông tin,<br /> ch các ho t ng nghiên c u quy lu t dòng tin,<br /> phương ti n x lý tin b ng máy tính i n t . Nhà bác h c M , Jertori, coi nhi m v c a thông tin<br /> là nghiên c u d báo trong hình th c d ki n... c bi t là k thu t tính, l p trình cho máy tính<br /> i nt .<br /> <br /> Năm 1963, l n u tiên h c vi n công ngh Georgia M , ưa môn thông tin vào gi ng<br /> d y, cho n nay r t nhi u trư ng c a nhi u nư c, nhi u ngành ngh ã ưa môn thông tin vào<br /> gi ng d y chính khóa b t bu c.<br /> Ho t ng thông tin ra i trong b i c nh khoa h c k thu t phát tri n, công ngh thông tin<br /> phát tri n, nên thông tin ã nhanh chóng ng d ng công ngh thông tin vào ho t ng c a mình,<br /> ã mang l i hi u qu to l n.<br /> Nhi u ngư i chia ho t ng thông tin ra làm 3 giai o n sau:<br /> - Giai o n 1: ho t ng thông tin xu t hi n cùng v i s xu t hi n i n tín, i n tho i,<br /> truy n thanh... vào cu i th k 19.<br /> - Giai o n 2: ho t ông thông tin phát tri n cùng v i s phát minh ra vi m ch, cáp s i<br /> quang và v tinh a tĩnh vào nh ng năm 70 c a th k 20.<br /> - Giai o n 3: t năm 1985 n nay, nhân lo i ang trong k nguyên thông tin toàn c u,<br /> truy n thông qu c t và s d ng m ng internet.<br /> 3. Vai trò c a thông tin khoa h c và công ngh trong xã h i thông tin<br /> Như trên ta ã nói v<br /> c i m c a xã h i thông tin là xã h i mà m i ngư i u s d ng<br /> thông tin trong các ngành ngh , lĩnh v c công tác c a mình<br /> em l i hi u qu l n hơn, nên các<br /> cơ quan thông tin ph i nhi u hơn, s n ph m thông tin cũng ph i a d ng hơn, thi t th c hơn.<br /> Thông tin khoa h c và công ngh có các vai trò to l n và a d ng,<br /> ti n nghiên c u ta có th c<br /> th hóa 3 lĩnh v c sau:<br /> 3.1. Thông tin khoa h c và công ngh là nhân t thúc y kinh t , xã h i phát tri n.<br /> Ngày nay nhân lo i u th a nh n: v t ch t, năng lư ng và thông tin là nh ng y u t quan<br /> tr ng, quy t nh s t n t i và phát tri n kinh t xã h i c a m i qu c gia. c bi t, trong i u ki n<br /> mà cu c cách m ng khoa h c và công ngh ang di n ra v i quy mô r ng l n. Khoa h c và công<br /> ngh ngày càng tr thành l c lư ng s n xu t tr c ti p c a xã h i, thì thông tin khoa h c và công<br /> ngh th c s tr thành ngu n l c quan tr ng không th thi u ư c trong xã h i thông tin, vì thông<br /> tin khoa h c và công ngh là cơ s c a các phương pháp m i ho c s n ph m m i ưa l i l i<br /> nhu n cho nh ng ai s h u chúng.<br /> 3.2. Vai trò c a thông tin trong lãnh o và qu n lý<br /> Ngh quy t 37 NQ/TW c a B chính tri v chính sách khoa h c k thu t, ngày 20/4/1981<br /> ã nêu: “Công tác thông tin ph i góp ph n tích c c rút ng n quá trình t nghiên c u n s n xu t,<br /> nâng cao ch t lư ng qu n lý và lãnh o”. Lãnh o, qu n lý là s tác ng có ý th c c a ch th<br /> lên khách th qu n lý, nh m t ư c m c ích c a nhà qu n lý. Ch th qu n lý<br /> ây ta hi u là<br /> i ngũ cán b lãnh o, còn khách th ta hi u là i ngũ công nhân viên c a cơ quan ó.<br /> Có ngư i cho r ng: qu n lý là m t d ng tương tác c bi t c a con ngư i i v i môi<br /> trư ng xung quanh. Quá trình qu n lý ư c xác nh như m t lo t các ho t ng nh hư ng theo<br /> <br /> m c tiêu, ch ng h n l p k ho ch, ra quyêt nh, t ch c th c hi n k ho ch. Không có thông tin<br /> chính xác, s không th l p k ho ch, và ra quy t nh m t cách t i ưu, khoa h c và kh thi.<br /> Ngư i ta ví nhà lãnh o có thông tin như là ngư i i có ngư i d n ư ng.<br /> 3.3. Vai trò c a thông tin trong giáo d c và ào t o<br /> Báo cáo chính tr c a Ban ch p hành Trung Ương ng C ng S n khóa 8 ã ch rõ “phát<br /> tri n giáo d c và ào t o là m t trong nh ng ng l c quan tr ng thúc y s nghi p công nghi p<br /> hóa, hi n i hóa, là i u ki n<br /> phát huy ngu n l c con ngư i- y u t cơ b n<br /> phát tri n xã<br /> h i, tăng trư ng kinh t nhanh và b n v ng”. Chính vì v y, công tác giáo d c và ào t o óng vai<br /> trò r t quan tr ng trong vi c phát tri n ngu n nhân l c và b i dư ng nhân tài cho t nư c. u tư<br /> cho giáo d c là u tư cho phát tri n.<br /> Giáo d c và ào t o là ho t ng xã h i, nh m th c hi n ch c năng thông tin chuy n giao<br /> tri th c gi a các th h . Giáo d c là nhân t hàng u c a s phát tri n.<br /> Trong xã h i thông tin, nhu c u v thông tin c a nhân lo i càng gia tăng áng k , h òi<br /> h i thông tin sâu hơn, chính xác hơn và a d ng hơn. Nh t là trong giáo d c và ào t o là quá<br /> trình chuy n giao tri th c, quá trình ti p nh n thông tin, s n xu t thông tin, nên òi h i th y cũng<br /> ph i c nhi u, bi t nhi u, trò cũng ph i t<br /> c, t nghiên c u nhi u<br /> c p nh t ki n th c, s n<br /> xu t thông tin.<br /> Trong giáo d c và ào t o, thông tin ư c ti p nh n t nhi u kênh khác nhau như: qua bài<br /> gi ng c a th y, qua c tài li u, qua th c t , th c nghi m, tr c quan...<br /> Trong các trư ng hi n nay, nh t là các trư ng i h c, các thư vi n ho c trung tâm thông tin thư<br /> vi n ư c xem như m t b ph n quan tr ng c u thành nhà trư ng, không có thư vi n thông tin,<br /> không<br /> i u ki n m trư ng, thông tin thư vi n không m b o, không ư c m ngành m i, c p<br /> b c m i v.v... H c i h c là t h c, t nghiên c u là chính, th y ch là ngư i hư ng d n cách ti p<br /> c n khoa h c nên ph i có trung tâm thông tin thư vi n t t sinh viên h c t p, nghiên c u.<br /> <br />