1
S GIÁO D C VÀ ĐÀO T O THANH HÓAỞ Ụ Ạ
TR NG THPT BA ĐÌNH NGA S NƯỜ Ơ
-------------- --------------
SÁNG KI N KINH NGHI MẾ Ệ
XÂY D NG H TH NG BÀI T P KHI D Y CÂUỰ Ệ Ố Ậ Ạ
L NH R NHÁNH VÀ C U TRÚC L PỆ Ẽ Ấ Ặ
Ng i th c hi n: Tr n Ng c Chi nườ ự ệ ầ ọ ế
Ch c v : Giáo viênứ ụ
SKKN thu c lĩnh v c (môn): Tinộ ự
PH N A – ĐT V N ĐẦ Ặ Ấ Ề
Có th nói d y h c là ho t đng đc tr ng ch có con ng i. Tr i quaể ạ ọ ạ ộ ặ ư ỉ ở ườ ả
hàng nghìn năm, ho t đng d y h c không ng ng đc c i ti n. Khó có thạ ộ ạ ọ ừ ượ ả ế ể
nói đâu là đi m d ng hay đâu là đnh c a vi c c i ti n d y h c. Th nh ng,ể ừ ỉ ủ ệ ả ế ạ ọ ế ư
th c t cu c s ng cho th y đn th i đi m hi n nay d y h c đã đt đcự ế ộ ố ấ ế ờ ể ệ ạ ọ ạ ượ
nh ng thành t u r t đáng n . Đó chính là nh ng thành t u làm phát huy t i đaữ ự ấ ể ữ ự ố
vai trò c a ng i h c, làm t i u hóa ho t đng c a ng i d y h ng vủ ườ ọ ố ư ạ ộ ủ ườ ạ ướ ề
ng i h c, là t ch c ho t đng d y h c theo đnh h ng hi u qu nh tườ ọ ổ ứ ạ ộ ạ ọ ị ướ ệ ả ấ
trong nh ng đi u ki n t i u nh t. L đng nhiên, đ có th th c hi nữ ề ệ ố ư ấ ẽ ươ ể ể ự ệ
nh ng yêu c u y, đt đc nh ng thành t u lý t ng y đòi h i vi c d yữ ầ ấ ạ ượ ữ ự ưở ấ ỏ ệ ạ
h c ph i d a trên nh ng c s khoa h c nh t đnh mà các lo i bài t pọ ả ự ữ ơ ở ọ ấ ị ạ ậ cho
h c sinh là đi u không th thi u.ọ ề ể ế
Ho t đng d y h c là m t d ng ho t đng đc tr ng c a loài ng iạ ộ ạ ọ ộ ạ ạ ộ ặ ư ủ ườ
nh m truy n th l i nh ng kinh nghi m, nh ng v n ki n th c c a xã h i loàiằ ề ụ ạ ữ ệ ữ ố ế ứ ủ ộ
ng i đã tích lu đc t th h này cho th h khác, bi n chúng thành v nườ ỹ ượ ừ ế ệ ế ệ ế ố
li ng, kinh nghi m, ph m ch t và năng l c t duy sáng t o c a ng i h c.ế ệ ẩ ấ ự ư ạ ủ ườ ọ
Ho t đng d y h c g m hai ho t đng: ho t đng d y c a giáo viên và ho tạ ộ ạ ọ ồ ạ ộ ạ ộ ạ ủ ạ
đng h c c a h c sinh. Hai ho t đng này liên quan m t thi t v i nhau, tácộ ọ ủ ọ ạ ộ ậ ế ớ
đng qua l i l n nhau và có chung m t m c đích cu i cùng là giúp cho ng iộ ạ ẫ ộ ụ ố ườ
h c lĩnh h i đc n i dung h c đng th i phát tri n đc ph m ch t, nhânọ ộ ượ ộ ọ ồ ờ ể ượ ẩ ấ
cách và năng l c t duy sáng t o c a ng i h c.ự ư ạ ủ ườ ọ
Nói nh v y trong d y h c nói chung và d y h c môn Tin nói riêngư ậ ạ ọ ạ ọ
không ph i ch c n ng i h c phát huy tính tích c c, t giác ch đng sángả ỉ ầ ườ ọ ự ự ủ ộ
t o c a h trong ho t đng h c là đã đt đc m c tiêu c a ho t đng d yạ ủ ọ ạ ộ ọ ạ ượ ụ ủ ạ ộ ạ
h c mà ng i d y cũng c n ph i bi t phân tích n i dung c a ho t đng d yọ ườ ạ ầ ả ế ộ ủ ạ ộ ạ
thành nh ng ho t đng thành ph n r i căn c vào m c tiêu c a ti t h c, trìnhữ ạ ộ ầ ồ ứ ụ ủ ế ọ
đ c a h c sinh, trang thi t b hi n có c a nhà tr ng mà l a ch n ph ngộ ủ ọ ế ị ệ ủ ườ ự ọ ươ
pháp gi ng d y, th i đi m đa ra n i dung ki n th c c a ti t h c m t cáchả ạ ờ ể ư ộ ế ứ ủ ế ọ ộ
phù h p nh m th c hi n nh ng ho t đng ti m tàng trong n i dung c n d yợ ằ ự ệ ữ ạ ộ ề ộ ầ ạ
đ đt đc m c tiêu đt ra m t cách cao nh t, hi u qu nh t. ể ạ ượ ụ ặ ộ ấ ệ ả ấ
Ngày nay s hi u bi t v tin h c đi u là không th thi u. B i nó đã xâmự ể ế ề ọ ề ể ế ở
nh p vào r t nhi u ngành khoa h c khác nhau v i vai trò là m t công c h uậ ấ ề ọ ớ ộ ụ ữ
ích đ h c t p, ng d ng, nghiên c u và phát minh.ể ọ ậ ứ ụ ứ
PH N B - GI I QUY T V N ĐẦ Ả Ế Ấ Ề
I – C S LÍ LU N C A V N Đ .Ơ Ở Ậ Ủ Ấ Ề
Vi c l a ch n và nghiên c u đ tài này tôi d a vào hai nguyên t c cệ ự ọ ứ ề ự ắ ơ
b n trong d y h c đó là: nguyên t c đm b o s th ng nh t gi a tính v aả ạ ọ ắ ả ả ự ố ấ ữ ừ
s c chung và v a s c riêng và nguyên t c đm b o s th ng nh t gi a tínhứ ừ ứ ắ ả ả ự ố ấ ữ
t p th và cá nhân .ậ ể
2
Ph ng pháp d y h c Tin h c có liên quan m t thi t đn nhi u b mônươ ạ ọ ọ ậ ế ế ề ộ
khoa h c nh : Tri t h c duy v t bi n ch ng, Toán h c, Giáo d c h c, Tâm lýọ ư ế ọ ậ ệ ứ ọ ụ ọ
h c, Lôgic h c và nh ng khoa h c khác.ọ ọ ữ ọ
C s Toán h c: Đó là tính chính xác, ch t ch và logic, tu n t và khoaơ ở ọ ặ ẽ ầ ự
h c trong d y h c.ọ ạ ọ
C s Giáo d c h c: Căn c vào nguyên t c đm b o s th ng nh tơ ở ụ ọ ứ ắ ả ả ự ố ấ
gi a tính v a s c chung và v a s c riêng trong d y h c, gi a tính t p th vàữ ừ ứ ừ ứ ạ ọ ữ ậ ể
cá nhân trong d y h c.ạ ọ
C s Tri t h c: Mâu thu n là đng l c thúc đy quá trình phát tri n.ơ ở ế ọ ẫ ộ ự ẩ ể
M t v n đ đc g i ra cho h c sinh h c t p chính là m t mâu thu n gi aộ ấ ề ượ ợ ọ ọ ậ ộ ẫ ữ
yêu c u nhi m v nh n th c v i tri th c và kinh nghi m s n có.ầ ệ ụ ậ ứ ớ ứ ệ ẵ
C s Tâm lý h c: S n y sinh, hình thành tâm lý v ph ng di n cá thơ ở ọ ự ả ề ươ ệ ể
là quá trình chuy n đi liên t c t c p đ này sang c p đ khác đt t i m tể ổ ụ ừ ấ ộ ấ ộ ạ ớ ộ
ch t l ng m i và di n ra m t quy lu t đc thù.ấ ượ ớ ễ ộ ậ ặ
Quy lu t c a quá trình nh n th c là t tr c quan sinh đng đn t duyậ ủ ậ ứ ừ ự ộ ế ư
tr u t ng, t t duy tr u t ng v th c ti n. Trong quá trình nh n th c cóừ ượ ừ ư ừ ượ ề ự ễ ậ ứ
đt đc hi u qu hay không, có b n v ng hay không còn ph thu c vào quáạ ượ ệ ả ề ữ ụ ộ
trình tích c c c a ho t đng, sáng t o c a ch th .ự ủ ạ ộ ạ ủ ủ ể
Trong các môn h c nói chung và môn Tin h c nói riêng, s th ng nh tọ ọ ự ố ấ
gi a đi u khi n c a th y và ho t đng h c c a trò có th c hi n b ng cáchữ ề ể ủ ầ ạ ộ ọ ủ ự ệ ằ
quán tri t, kích thích quan đi m ho t đng th c hi n d y h c trong ho t đngệ ể ạ ộ ự ệ ạ ọ ạ ộ
và b ng ho t đng.ằ ạ ộ
D y h c theo ph ng pháp ph i làm cho h c sinh ch đng t duy nhi uạ ọ ươ ả ọ ủ ộ ư ề
h n, làm nhi u h n, tham gia ho t đng nhi u h n trong quá trình chi m lĩnhơ ề ơ ạ ộ ề ơ ế
tri th c, còn th y đóng vai trò là ng i h ng d n.ứ ầ ườ ướ ẫ
D y h c là d y cho h c sinh ph ng pháp t duy sáng t o, d y tin h cạ ọ ạ ọ ươ ư ạ ạ ọ
là ph i d y suy nghĩ, d y cho h c sinh thành th o các ph ng pháp t duy, tả ạ ạ ọ ạ ươ ư ừ
phân tích t ng h p tr u t ng hóa, khái quát hóa… ph i d y cho h c sinh cóổ ợ ừ ượ ả ạ ọ
s tìm tòi t mình phát hi n và phát bi u v n đ, d đoán k t qu , tìm đcự ự ệ ể ấ ề ự ế ả ượ
h ng gi i c a bài toán khi làm bài t p tin h c nói chung và bài t p Pascal,ướ ả ủ ậ ọ ậ
h ng vi t gi i thu t v m t bài toán. Hình thành và phát tri n t duy tíchướ ế ả ậ ề ộ ể ư
c c, đc l p sáng t o, có óc hoài nghi khoa h c trong d y h c tin h c cho h cự ộ ậ ạ ọ ạ ọ ọ ọ
sinh là quá trình lâu dài, thông qua bài h c và t ng ti t h c.ọ ừ ế ọ
II – TH C TR NG C A V N Đ C N NGHIÊN C U:Ự Ạ Ủ Ấ Ề Ầ Ứ
2.1. Th c tr ng chung:ự ạ
Đi v i b môn Tin h c tr ng THPT nh t là ngôn ng l p trìnhố ớ ộ ọ ở ườ ấ ữ ậ
Pascal. Đây là m t n i dung khó đi v i c ng i d y và ng i h c. M tộ ộ ố ớ ả ườ ạ ườ ọ ộ
3
trong nh ng n i dung khó đó là các bài t p v i ữ ộ ậ ớ Câu l nh r nhánh và c uệ ẽ ấ
trúc l pặ ch ng trình Tin h c 11. ở ươ ọ
M t khác, nh chúng ta đã bi t xây d ng đc h th ng bài t p là m tặ ư ế ự ượ ệ ố ậ ộ
căn c cho vi c đi u khi n quá trình d y h c. Vì v y giáo viên ph i xác đnhứ ệ ề ể ạ ọ ậ ả ị
đc nh ng m c đ yêu c u th hi n nh ng hành đng mà h c sinh ph i đtượ ữ ứ ộ ầ ể ệ ữ ộ ọ ả ạ
đc ho c có th đt đc đ xây d ng h th ng bài t p, h th ng ví dượ ặ ể ạ ượ ể ự ệ ố ậ ệ ố ụ
h p v i bài d y.ợ ớ ạ
2.2 . Đi v i giáo viên.ố ớ
B n thân là m t giáo viên đang tr c ti p gi ng d y Tin h c, tôi m nhả ộ ự ế ả ạ ọ ạ
d n ch n đ tài: ạ ọ ề “Xây d ng h th ng bài t p khi d y câu l nh r nhánhự ệ ố ậ ạ ệ ẽ
và c u trúc l p”ấ ặ . V i đ tài này tôi hy v ng s giúp cho b n thân v ng vàngớ ề ọ ẽ ả ữ
h n, hi u thêm v ngôn ng l p trình Pascal, đ d y h c sinh c a mình ti pơ ể ề ữ ậ ể ạ ọ ủ ế
c n v i ngôn ng l p trình Pascal, làm cho các em hi u và th y đc ngậ ớ ữ ậ ể ấ ượ ứ
d ng r ng rãi c a ngôn ng l p trình Pascal trong khoa h c và trong đi s ng.ụ ộ ủ ữ ậ ọ ờ ố
2.3. Đi v i h c sinhố ớ ọ
H c sinh THPT còn coi tin h c là môn h c ph , h u h t các em ch t pọ ọ ọ ụ ầ ế ỉ ậ
trung vào h c các môn thi vào các tr ng đi h c và trung h c chuyên nghi p.ọ ườ ạ ọ ọ ệ
Tr ng THPT Ba Đình là m t tr ng ch t l ng cao c a huy n, do v y cácườ ộ ườ ấ ượ ủ ệ ậ
em c n ph i đc h c và đc rèn luy n, trang b nhi u h n trên m iầ ả ượ ọ ượ ệ ị ề ơ ọ
ph ng di n. Không nh ng k l ng v c b n mà còn ph i nâng cao h nươ ệ ữ ỹ ưỡ ề ơ ả ả ơ
yêu c u SGK. Chính vì th môn Tin h c còn là hành trang đ các em mangầ ế ọ ể
theo vào các tr ng đi h c.ườ ạ ọ
III- GI I PHÁP VÀ T CH C TH C HI N:Ả Ổ Ứ Ự Ệ
3.1 – Phân tích nh ng căn c xây d ng các bài t p.ữ ứ ự ậ
3.1.1- S ph c t p c a đi t ng ho t đng.ự ứ ạ ủ ố ượ ạ ộ
Đi t ng ho t đng càng ph c t p thì ho t đng càng khó th c hi n.ố ượ ạ ộ ứ ạ ạ ộ ự ệ
Vì v y có th d a vào s ph c t p c a đi t ng đ xây d ng các bài t p.ậ ể ự ự ứ ạ ủ ố ượ ể ự ậ
Ví d 1:ụ Khi cho h c sinh luy n t p v câu l nh r nhánh có th đa raọ ệ ậ ề ệ ẽ ể ư
các bài t p d a vào s ph c t p c a bi n s .ậ ự ự ứ ạ ủ ế ố
Ch ng h n: Vi t ch ng trình cho máy nh n vào 3 s th c b t k . Xétẳ ạ ế ươ ậ ố ự ấ ỳ
xem 3 s đó có làm thành 3 c nh c a m t tam giác không? ố ạ ủ ộ
ví d này h c sinh có th d dàng đa ra thu t toán đ vi t đcỞ ụ ọ ể ễ ư ậ ể ế ượ
ch ng trình. Hay nói cách khác h c sinh có th d dàng xét t ng 2 c nh c aươ ọ ể ễ ổ ạ ủ
m t tam giác bao gi cũng l n h n c nh còn l i.ộ ờ ớ ơ ạ ạ
Thu t gi i:ậ ả
B c 1: Nh p vào 3 s a, b, c th c b t k ng v i chi u dài c a 3 c nhướ ậ ố ự ấ ỳ ứ ớ ề ủ ạ
c a m t tam giác;ủ ộ
4
B c 2: – N u (a < b + c) và (b < a + c) và (c < a + b) thì ti p đn b cướ ế ế ế ướ
3;
– N u không th a mãn thì chuy n đn b c 4;ế ỏ ể ế ướ
B c 3: Thông báo 3 s v a nh p là ba c nh c a m t tam giác;ướ ố ừ ậ ạ ủ ộ
B c 4: Thông báo 3 s v a nh p không ph i là ba c nh c a m t tamướ ố ừ ậ ả ạ ủ ộ
giác;
B c 5 : K t thúc.ướ ế
D a vào thu t toán trên h c sinh d dàng vi t đc ch ng trình.ự ậ ọ ễ ế ượ ươ
Write (‘Hay nhap 3 so thuc tuy y’); readln(a,b,c);
If (a < b + c) and (b < a + c) and (c < a + b) then
Write(‘Ba so vua nhap la ba canh cua mot tam giac’)
Else
Write (‘Ba so vua nhap khong phai la ba canh cua mot tam giac ’);
Nh ng n u nh thêm yêu c u n a vào bài trên nh : N u là tam giácư ế ư ầ ữ ư ế
thì tam giác đó là tam giác nh n, tam giác vuông hay tam giác tù thì đ ph cọ ộ ứ
t p l i càng tăng thêm r t nhi u. Các em không nh ng ph i so sánh t ng 2 haiạ ạ ấ ề ữ ả ổ
c nh v i m t c nh mà các em không nh ng l i ph i so sánh m t l n n a màạ ớ ộ ạ ữ ạ ả ộ ầ ữ
còn ph i s d ng vòng l p l ng nhau m i gi i quy t đc, do v y giáo viênả ử ụ ặ ồ ớ ả ế ượ ậ
c n h ng d n cho các em thu t toán đ gi i quy t v n đ này .ầ ướ ẫ ậ ể ả ế ấ ề
Thu t toánậ :
B c 1: Nh p 3 s a, b, c t ng ng v i ba c nh c a tam giác;ướ ậ ố ươ ứ ớ ạ ủ
B c 2: N u (a < b + c) và (b < a + c) và (c < a + b) thì ti p đn b c 3;ướ ế ế ế ướ
N u không th a mãn đi u ki n trên thì chuy n đn b c 10;ế ỏ ề ệ ể ế ướ
B c 3: Thông báo có là tam giác ;ướ
B c 4: Đa s l n v c;ướ ư ố ớ ề
B c 5: a := a*a; b := b*b; c := c*cướ
B c 6: N u c < a + b thì chuy n đn b c 8;ướ ế ể ế ướ
N u c = a + b thì chuy n sang b c 9;ế ể ướ
N u không thì chuy n đn b c 7;ế ể ế ướ
B c 7: Thông báo là tam giác tù ; chuy n đn b c 11;ướ ể ế ướ
B c 8: Thông báo là tam giác nh n ; chuy n đn b c 11;ướ ọ ể ế ướ
B c 9: Thông báo là tam giác vuông ; chuy n đn b c 11;ướ ể ế ướ
B c 10: Thông báo không là tam giác ;ướ
5