50 năm nền sân khấu Việt Nam

50 năm n n sân kh u Vi

t Nam

ề

ấ

ệ

Ấ ộ ớ c s m ti p c n v i văn minh ph ằ ị ổ ạ ế ươ ề ậ ớ ớ ờ t Nam đã đ ậ ồ ạ ố ự ấ i đ ạ ượ ượ ạ ế ớ ộ N m gi a các n n văn minh c đ i châu Á, gi a Trung Qu c và n Đ cùng v i văn minh b n ả ố ữ ề ữ ng Tây trong th i kỳ c n đ i, n n sân đ a Đông Nam Á l ộ kh u Vi c t o d ng và giao l u, làm nên m t n n sân kh u có ngu n g c dân t c ộ ề ệ ấ c Cách m ng tháng Tám năm 1945, đã có m t di có ti p thu tinh hoa th gi i, cho nên t ế s n sân kh u đa d ng và đ c đáo, dân t c và hi n đ i. ộ ấ ả ư tr ừ ướ ộ ạ ạ ệ ạ

ở ấ ồ ộ ờ i dân gian trào l ng; Sân kh u C i l ờ ổ ừ ế ỷ ộ ự ỡ ấ ả ươ ộ ễ ở ng đã đi di n ạ ế ớ ụ ườ ễ ở ộ ớ Nguyên Xá, k ch ca Hu ế ở ể ộ ị ị T th k 19 tr đi, sân kh u Tu ng đã có m t th i kỳ vàng son r c r trong cung đình; Chèo đã có m t th i n i đám sân đình v i n c Pháp năm 1928; K ch nói đã di n ị Hi n, múa r i c n ố ạ ở ế Bài Chòi ả Nhà hát l n Hà N i. Gánh xi c Long Tiên, gánh xi c T Duy ế Đông Ba Gia H i, K ch ố ướ ở Cao B ng v.v... ằ ở T Tiêu, múa r i n đ t Qu ng Nam, k ch dù-kê ị c Trà Vinh, K ch Giá Hai ị ở ấ ở

c còn nô l , thì thân ư ậ ư ệ ườ ủ ấ ả ớ ấ ẻ ướ ạ ữ ươ ấ ế ị ề ữ ầ ố ồ ả ng ca vô loài", sân kh u dân t c cũng r i vào kh ng ho ng. ộ t s d ng sân kh u làm vũ khí tuyên truy n. Phan ế ử ụ t k ch Con r ng tre, Tr n H u Trang ế ễ ng Đ i cô L u, Lê Văn Hi n di n tu ng trong nhà ng c Kông Tum... M c dù đã có m t b m t sân kh u nh v y nh ng trong hoàn c nh đ t n ộ ộ ặ ấ ướ ặ ph n ng i ngh sĩ v n là "k x ệ ơ ẫ ậ Nhi u nhà ho t đ ng cách m ng đã s m bi ạ ộ ề B i Châu vi t tu ng Tr ng N V ng, Nguy n Ái Qu c vi ồ ộ t c i l vi ờ ế ả ươ ư ự ụ ế ễ ồ

ồ ộ ạ ệ ạ ệ ữ ườ t Nam và đem l ế ỷ ớ ấ ướ ấ ộ ạ ộ ỹ ư ớ i ch c ứ c vào th k m i theo kh u ẩ ổ ự ọ i ngh sĩ - nh ng k s tâm h n. Sân kh u b ọ ạ ồ ự ế ữ ố ỡ ấ ấ ầ ệ ứ ồ ệ ặ ễ ớ t gi c d t, di ộ ậ ớ ớ ệ ố ệ ố ớ ở ộ ờ ố ề ự ậ ạ ế ế ầ ộ Sài Gòn có "Lá phi u máu" ca ng i lá phi u đ u tiên c h ng súng quân thù. 1. Cách m ng tháng 8 năm 1945 là m t cu c h i sinh cho sân kh u Vi danh m i cho ng ớ hi u dân t c, khoa h c và đ i chúng v i nhi u d ki n quy mô: xây d ng nhà hát qu c gia, t ề ch c h c vi n đào t o sân kh u. Sân kh u trong nh ng ngày đ c l p đ u tiên còn b ng . ỡ ọ Tu ng im l ng, vì không ai dám di n ông vua v i áo mão cân đai, v i cung vàng đi n ng c. Chèo vào cu c s ng m i m t cách ph n kh i, xây d ng đ i s ng m i, di ặ t gi c ặ ệ ộ ấ t k ch "19 tháng 8", ngo i xâm. K ch nói đi theo cách m ng m t cách thu n chi u. Thâm Tâm vi ế ị ạ ị Nguy n Huy T ợ ơ Ở ễ c a ng ướ ế ườ ủ t k ch B c S n. ng vi ắ ế ị ưở do đi b phi u tr i công dân t ỏ ự ọ

Vi ị t B c đã th ng nh t nh n đ nh v sân ấ ề ậ ố ộ ầ ấ ộ ả ộ ng, và khai thác v n cũ dân t c. c t p h p. Gi a lòng ơ ề ố ở ệ ồ ấ ả ắ ả ươ ắ ế ừ ạ ị ố ọ ữ ấ t B c, gi a b ng bi n Đ ng Tháp, gi a vùng t i. T t c ngh sĩ kh p n i đ u đ ữ ượ ồ ề ề ự ng. Các đoàn văn công các t nh đ ậ ỉ ượ ậ ệ do khu 4, khu 5 đã r n rã hát chèo, di n ễ ộ c thành l p. Đoàn Văn công Nhân dân ượ ng ra đ i. L i Bác H đã kh ng đ nh: "Văn hóa, ngh thu t cũng là m t m t tr n, anh ữ ư ả ươ ờ ặ ậ ệ ậ ẳ ộ ờ ị Tháng 7 năm 1948, H i ngh Văn hóa toàn qu c kh u dân t c c n ph i ph c h i và k th a tu ng, chèo, c i l ồ ụ Các ngành sân kh u đ u đ c s ng l ố Vi ệ ắ tu ng, hát c i l ồ Trung ươ ch em là chi n sĩ trên m t tr n y". ị ồ ặ ậ ấ ế

ở ấ ạ ữ ề ẻ ề ờ i lính, đáp ng k p th i cho m i chính sách: tòng quân, gi m tô, ườ ọ ọ ộ ề ờ t t ệ ề ế ồ ộ ồ ị ng) v.v... Hàng lo t các v sân kh u trong nh ng năm ch ng Pháp ra đ i, đ u mang dáng v tuyên truy n, dáng v văn công ng ả ẻ ầ . M t n n sân kh u h n nhiên, qu n c i cách ru ng đ t, bình dân h c v , gi ấ ấ ả chúng, r o r c chi n công, lên án t ị ầ i ác c a gi c nh m t s v : Ch Ng (tu ng), Ch Tr m ế (chèo), ch Hòa (k ch), Máu th m đ ng N c N ng (c i l ị ố ứ ị t gi c, di ặ ủ ọ ư ộ ố ở ả ươ ộ ạ ự ị ặ ạ ụ ộ ồ ắ

ặ ậ ệ ắ ng, kéo pháo. Th L vi ể ế ế ậ ườ ế ữ ế ắ ắ ị t "Thúng thóc nuôi quân". Sau chi n th ng Đi n Biên, Bác H v Th đô. ủ ế ế ắ ng là n i đau chia c t. c hòa bình. Bên kia c u Hi n L M t tr n chuy n d n lên Tây B c. Th tr n Đi n Biên đang hình thành. Các đoàn văn công cũng ầ t náo k ch "Chi n Th ng Nghĩa đi vào các chi n d ch dân công đ p đ ế ị L " Huỳnh Chinh vi ộ ồ ề ệ c đ N a n ử ươ ướ ượ ề ầ ắ ỗ

ườ ậ ế ệ ắ ộ ộ ị ạ ộ ố ị ị ả i t p k t ra B c, có các đ i quân Văn ngh phía Nam: K ch nói Nam B , C i ố ng Nam b , Bài chòi khu 5, Ca k ch Tr Thiên. Cu i năm 1954, Đ i h i Văn công toàn qu c t m c ca múa: Hò kéo pháo, Múa s p, Hò lúa chín Trong dòng ng l ộ ươ l n đ u tiên Hà N i. Bên c nh các ti ở ầ ầ ụ ế ạ ạ ơ ộ

ụ ủ ử ố ộ ị ể ị ấ ấ ể ả ị ầ ồ ộ ị c gi t... vàng, có nh ng ti lên r i, Tr ồ 5: Tr ướ ữ c gi ướ t m bi ờ ạ t m c sân kh u tiêu bi u c a m t th i ch ng Pháp: k ch Lòng dân, L a cháy ờ ế n súng, k c chèo ch T m, anh Đi n, ch T m, tu ng ch Ng , dân ca khu ờ ổ ề ệ

i s ch đ o c a B Văn hóa sân kh u th t s có m t b ộ ấ ừ ậ ự c phát ị ầ ế ắ ủ ậ ỉ ạ ệ ướ ự ứ ộ ướ ượ ng c a Đ i Vi ờ ạ ữ ể ự ớ ữ ư ch c và ngh thu t. Khu văn công C u Gi y và Mai D ch đ ấ t th i Lý. Ba nhà hát Trung ườ ươ ồ ế ệ ủ ươ ng: Tu ng, Chèo, K ch ứ ậ ữ ệ ở ộ ấ ồ ng làm vi c nh nh ng Vi n sân kh u sau này. Đoàn Xi c và đoàn Múa r i Trung ươ ố ượ c i ca ng i. Có th nói c c th gi ệ ặ ả ế ớ ệ ế t Nam đ ượ ế ộ ề ấ ợ ố ớ ầ ệ ệ ạ c đã đ ở ử ể ư ầ ị ượ ậ ệ ậ ố ệ ệ ả c quay ghi l ụ ả ả ố ủ ị ươ ễ ị ộ ồ ơ ọ ử ề ặ ươ ộ ễ ụ ệ ư nghĩa v.v... 2. T năm 1955 đ n 1964, d tri n m i v ng ch c v t c xây ề ổ d ng nh nh ng giáo ph ị và các đoàn ngh thu t Trung ng m r ng biên ch . Các Ban nghiên c u chèo, tu ng, c i ả l ng đ ư ệ ươ c đ c đáo c a Vi thành l p, đ c bi t là Múa r i n ộ ể ủ ố ướ ệ ậ đây là th i kỳ ch n h ng ngh thu t l n th nh t. Nhi u ch đ , chính sách đ i v i ngh s ệ ỹ ậ ầ ứ ệ ư ấ ờ c ban hành. Tr đ ng ca k ch dân t c và phân hi u k ch nói m c a đào t o m m non ngh ộ ị ườ ượ c t p trung đ s u t m và khai thác v n c . ổ thu t. Các ngh nhân b c th y c a c n ủ ậ ả ướ ầ i các v cũ do các ngh nhân lão luy n th vai: Bác T o, Bác Nhi u phim nh đ ạ ở ượ ề Li u, Bác T n, Bác Trà, C C Tam, C Trùm Th nh, Bác Năm Ngũ, Bác D u H ng, Bác Ba ụ Du, Bác Tám Danh... Do đó, sân khâu đã g t hái m t mùa b i thu: Ng n l a H ng S n, Nghêu Sò c H n, Quan Âm Th Kính, L u Bình D ng L , Ph ng Nghi Đình, Ki u Nguy t Nga, Đ u ầ ị sóng ng n gió, Lam S n t ơ ụ Ố ế ọ

ng c a ngành sân kh u lúc b y gi ấ ữ ủ ươ ớ ủ ạ ấ ộ ờ ẫ ễ v n là b ướ ấ ừ ố ầ ầ ị ơ ậ ệ ệ ấ ắ ế ủ ấ ặ ớ ự ứ ủ ị ẫ ạ ộ ả ấ ỏ ạ ấ ở ứ ợ ọ ậ ấ ấ ạ ộ ượ ứ ơ ữ ệ c ngoài, nh L c xem các v n ở ướ ổ ử ố ố ưở ễ ấ ộ ồ ớ ư ấ ộ ố ế ế ố ớ ỹ Ch tr c v ng trên hai chân, v a khai thác v n ố cũ v a sáng t o cái m i. Năm 1958, H i di n sân kh u chuyên nghi p toàn qu c l n đ u tiên ừ v i s tham gia c a các đ n v ngh thu t mi n Nam có m t trên đ t B c. Ti p theo đó là cu c ộ ề ớ ự ộ ả Liên hoan sân kh u chào m ng Đ i h i Đ ng l n th 3 v i s thăng hoa c a các v : M t đ ng ầ ừ viên, Qu n, Ch Nhàn, Ng i con gái đ t đ , Tho i Khanh Châu Tu n v.v... Trong b c tranh sân ườ kh u dân t c và hi n đ i vào nh ng năm 1950 và đ u năm 1960, nh t là sau đ t h c t p v ở ầ ướ Liuba, ta còn đ ng S n Bá, Chúc Anh Đài, Đ ng gác d i ư ươ ậ ánh đèn néon (Trung Qu c), C a s cu i cùng, Hàng ngũ hòa bình, Platôn Krêsét, Viên qu n tr nghi p d , r t qui mô tiêu bi u cho ý chí quy t tâm ch ng M trong c n ả ướ xu t s c: Ông Năm H ng, M t m ng ng ọ ng m i (Liên xô cũ). Năm 1962, H i di n sân kh u g m 30 đoàn chuyên nghi p và 14 đoàn ụ t m c ệ ấ ắ ệ c v i m t s ti i, Cô gái sông Lam, Ti ng g i non sông v.v... ế ể ộ ườ ạ ạ

ỹ ắ ỹ ồ ạ ấ ạ ườ ơ ấ ộ mi n B c. Lúc đ u sân kh u t m lui vào n i s tán đ h c t p và ấ ạ ớ ề ở ư ườ ấ ơ ơ ắ ệ ặ ỏ ơ t m c nh Má Tám, Cô gi ụ ể ồ ỹ ế ả ố ư c chi vi n cho mi n Nam, trong s đó có ng ấ ự ụ ề ượ ệ ố ề t kéo quân vào mi n 3. Ngày 5 tháng 8 nãm 1964, M ném bom mi n B c và nãm 1965, M ề ộ ậ ng S n", "Không có gì quí h n đ c l p Nam, sân kh u l i tái ngũ, theo kh u hi u "X d c Tr ẻ ọ ơ ẩ ệ ng m ng manh, mà là đ i quân sân kh u hùng h u ậ t do". Nh ng không ph i là v i m t l c l ỏ ộ ự ượ ả ự trong m i năm hòa bình ể ọ ậ ầ ắ ể ả ườ ng ch nh hu n nghi p v , đ r i chia nh thành các mũi xung kích có m t kh p n i, k c Tr i phóng, S n. Sân kh u ch ng M là m t tr n tuy n chung. Các ti đ ườ ị i b b t vào tù, có ng ế c dàn d ng. Các cán b và di n viên đ ộ i hy sinh ộ ậ ễ tr n đ a. ỉ ơ ượ ắ ở ậ ườ ị

ờ ố ế ế ư ố ỹ ạ ấ ọ ử ự ế ế ố ự ắ ấ ể ợ ế ế ộ ử ộ ễ ợ ấ ợ ấ t ệ ở ỹ ẫ ề ặ ắ ạ ở ả ế t đ p: Đ ng v tr n đ a, Sáu phát trung liên, Bên xác máy bay, Đ Thám, Ti n tuy n mi n B c, đã làm nên hàng lo t v ề ề ậ ề ị ng v.v. và v.v... Sân kh u th i kỳ ch ng M là ti ng hát át ti ng bom, là xe ch a qua nhà không ti c, là b c cao ng n l a anh hùng cách m ng. Vì th n i dung sân kh u không th là s y u đu i, đ n đo, suy tính mà là s căm thù, là quy t tâm, là s thi, là ca ng i. Qua hai đ t liên hoan sân kh u ch ng ố M năm 1965 và 1966, ti p sau đó là H i di n sân kh u năm 1970 chia làm ba đ t: Vinh, Nam ế ỹ Đ nh, H i Phòng, m c dù bom M v n phá ho i ác li ạ ị di n t ễ ố ẹ g i, L a h u ph ậ ử ọ ườ ươ

i phóng c n ả ả ướ ấ ượ ườ ế ả ả ế ệ ồ ạ c; tràn ng p trong ni m hân hoan vô h n, ề ố i phóng, n i i ni m ề ạ ứ ề ớ ươ ạ ạ ể ừ ẻ ễ ộ ề ẩ ả ươ ấ ề ề 4. Ngày 30 tháng 4 năm 1975, gi ngành sân kh u cũng đ ng trong dòng ng ứ vòng tay l n đón ti p các b n đ ng nghi p. Ng ệ vui t ồ đem l ấ ộ ắ ồ nh ng đêm văn công k t nghĩa, nhi u tác ph m sân kh u cách m ng l n l c ra m t đ ng ầ ượ ượ ữ ạ ng mi n Nam v i nhi u ngh sĩ tài danh l n bào mi n Nam. Và ng I, m t làn sóng c i l ầ ớ ề ế c m t d i, văn ngh m t nhà. M t s v di n ra đ i sau khi chi n l ộ ố ở ễ ượ ậ c gi i vào ti p qu n các vùng v a đ ừ i phóng đã đem l i ngh sĩ sau ngày gi ả ườ ạ i không khí trong lành, hòa h p, ch không i l c quan cho đ ng bào mi n Nam, đem l ợ ạ i b máu mà k thù đã t ng rêu rao. Nh ng cu c trình di n sân kh u, h i ng tri âm, ộ ữ t đ ệ ờ ế c l ượ ạ t đi ra mi n B c. Đ t n ấ ướ ộ ộ ả ệ ộ ề ắ

tranh k t thúc: Cây s u riêng tr bông, Cho tình yêu mai sau, Tìm l i đ a con v. v... ế ầ ổ ạ ứ

i. M t s v đã ra đ i: Đêm và ngày, Cămpuchia ộ ố ở i n ạ ổ ở ờ hai mi n biên gi ế ề c m t, Hoàng hôn đen, Thái h u D ng Vân Nga. Năm 1979, ti ng súng l máu và n ướ ớ ươ ậ ắ

Hà N i, Thành ph H Chí Minh, H i Phòng và ễ ở ở ố ộ ơ ớ ự ố ồ ả ơ ả i phóng đ t n ấ ướ ố c: Su i Năm 1980, H i di n sân kh u toàn qu c m ra C n Th v i s tham gia c a 38 đoàn, còn mang h i th c a th i kỳ gi đ t hoa, Bài Ca gi ờ i ven đô, Chi c nón bài th v.v... ấ ủ c, Ng ộ ở ủ ơ n ữ ướ ầ ấ ườ ế

c và th gi ừ i có nhi u bi n đ ng s kh ng ho ng v kinh t ự ủ ế ả ở ộ ế ớ ự ủ ự ấ ả ơ c chuy n mình c a sân kh u. , kéo T năm 1980 tr đi, đ t n ề theo s kh ng ho ng v ni m tin. S trì tr c a c ch quan liêu bao c p, đòi h i s đ i m i: ớ l y dân làm g c, lên án s im l ng đáng s , t o nên m t b ấ ế ề ỏ ự ổ ấ ấ ướ ề ề ự ế ộ ướ ệ ủ ợ ạ ủ ể ặ ố

ộ ấ ổ ậ ờ ố ễ ấ ỏ ằ ệ ng mù. Sân kh u th t s vì cu c s ng, vì ậ ự ươ ế ấ ố , nh nh ng cánh chim báo hi u tin vui. Trên sân kh u đã có ệ ộ ấ ệ ộ Trên sân kh u năm 1984 và h i di n năm 1985, sân kh u đã n i b t lên trong đ i s ng xã h i, đòi h i công b ng và vì dân: Bài ca Đi n Biên, Nhân danh công lý, Tôi và chúng ta, Mùa hè ở bi n, Đ nh cao m ơ ướ ố ể ỉ nguy n v ng c a khán gi tâm t ọ ư hình t ồ ượ ử ữ ng Bác H trong m t lo t v : L ch s và nhân ch ng, Đêm tr ng v.v... ử c, Tô Hi n Thành x án, D c s ả ư ủ ạ ở ị ứ ắ ộ

c đ i m i. Sân kh u cũng không th bó mình trong s h n h p c a t ớ ổ ừ ấ ướ ủ ư ự ạ ể ấ ẹ ọ ề ế ấ ạ ơ ẽ ộ ộ ớ ộ ệ ễ ấ ờ ề ứ ễ ộ ủ ờ ở ờ ớ ộ T năm 1986, đ t n duy. Có đi u là trên sân kh u thêm nhi u ti ng nói phê phán m nh m kh i sâu m i khía c nh ạ ề ổ c a cái ác đang che l p cái thi n. Cho nên đ n v i H i di n 1990, m t h i di n c a th i kỳ đ i ế ủ m i, v i các v : C nh ng gi a cu c đ i, V án 2.000 ngày, L i th th 9, Cu c đ i tôi, Anh ụ ờ ớ hùng trên gh ph m nhân, N a ngày v chi u, H n Tnt ng Ba da hàng th t... ề ề ộ ữ ử ả ạ ế ồ ơ ị

c chân c a l ch s dân t c, theo nh ng giai ấ ươ ử ộ ạ ủ c. Sân kh u th t s là m t m t xích trong công tác t ộ ướ ậ ự ủ ị ắ ấ ủ ấ ướ ộ ự ượ ữ t ư ưở ố ậ ạ ậ ả ộ ng và văn ờ ng ngh thu t hùng h u và nh y bén. Trong m t th ng kê vào th i t nh tr lên trong đó có ấ ấ ở ị ệ ừ ỉ ng, 9 dân ca ,3 dù Kê Kh me ,29 k ch nói,7 r i,11 ơ ể ị ồ ố ơ ị ị 5. Năm m i năm sân kh u đã trôi qua theo b đo n hào hùng c a đ t n hóa c a Đ ng, là m t l c l ệ kỳ cao đi m nh t năm 1986 đã có 156 đ n v sân kh u chuyên nghi p t ơ 12 đ n v tu ng, 18 đ n v chèo, 65 c i l ơ ả ươ i Hoa (Tri u Châu và Qu ng Đông). xi c, 2sân kh u ng ườ ế ề ấ ả

ạ i s lãnh đ o c a B Văn hóa và Thông tin, n n sân kh u đã t ng là b n ề ấ ộ yêu ngh thu t. Trong ồ ừ ệ ả ả ủ ổ i b n tâm tình c a khán gi ườ ạ ề ấ ờ ớ ủ ấ ở ử ể ế ứ ấ ụ ể ở ệ ồ ẩ ậ c nhi u khó khăn nghi t ngã ệ do bán ợ ờ ự ỹ ủ ng, làm h th p th m m c a c b n s c và ngôn ng riêng c a mình. gìn đ Năm m i năm d ạ ướ ự ươ đ ng hành c a cu c s ng chi n đ u, là ng ủ ế ố ộ hoàn c nh đ i m i, v i th i kỳ m c a, sân kh u đang đ ng tr ớ ướ hi n đang tìm cách kh c ph c đ ti n lên, b i vì, sân kh u không th là m t ch tr i t ắ đ cũ tân trang, cũng không th có m t th sân kh u t m th ứ ườ ể , mà ph i có m t n n sân kh u gi khán gi ắ ữ ộ ề ộ ạ ấ ữ ấ ầ ả ộ ấ ượ ủ ả ả

sân kh u là c a s tâm h n c a c m t dân ắ ở ẽ ẽ ắ ớ ộ ả ộ ử ủ ồ Ch c ch n s có m t th i kỳ huy hoàng m i, b i l ổ ờ t c, trên sân kh u có c hôm qua, hôm nay dành cho th h mai sau. ộ ấ ế ệ ấ ả