ệ
Âm Đi u Dân T c Trong Chúng Ta ộ [08/07/2007 - Tác gi : ả admin1 - Vietnam Review]
ễ ế TS. Nguy n Thuy t Phong Institute for Vietnamese Music
ng Los Amigos, California. Hình (BMC): Bi u di n đàn tranh t ể ễ i tr ạ ườ
ể ữ ạ ế ấ ọ ở ỹ
ộ ạ ế ệ ố tâm th c tôi trong nhi u năm qua v âm đi u dân t c có còn ạ t c a ngh sĩ lão thành Vi ế ủ ề ừ ệ ứ ế ề ọ ộ Còn bao lâu n a b n có th nghe câu V ng C trên đ t M ? Tôi đã nghe ti ng th dài c a ủ ổ m t b n tr trong tr i h p b n trong vùng Louisville, Kentucky, cách đây vài năm. Tôi đã ạ ọ ẻ t Hùng, Mission Viejo, California. Tôi nghe ti ng kêu th ng thi cũng đã nghe ti ng v ng t ệ trong chúng ta nh ngày nào đó không. ư
ỉ ổ ườ ứ ủ ạ ườ ệ ề ộ ướ c. Tôi không nêu ra v n đ ả ng nh đang h ư ướ ủ ầ ấ ộ ề ế ề ế ị ủ ộ ộ ỉ Tuy nhiên, không ph i ch có câu V ng C , mà lo âu, th n th c c a nhi u ng i trong ổ ọ chúng ta d ng v c m t truy n th ng âm nh c dân t c Vi t Nam-- ố ề ả ộ ề trong hay ngoài n đây r ng chúng ta ph i làm gì cho âm ằ ấ ả ề ở ể t ngoài t m tay c a chúng ta đ nh c truy n th ng dân t c. Vì đó là v n đ quá l n, v ớ ạ ượ ề ố gi c g i là dân t c và giá tr c a nó i quy t. Tôi ch xin bàn v th nào m t âm di u đ ệ ượ ọ ả trong tâm h n chúng ta ra sao. ồ
Âm Nh c Dân T c hay C Nh c? ộ ạ ạ ổ
ệ ươ ụ ng đ i thông d ng. Nh ng hi u đúng đ n v nó không ạ ổ ễ ừ ạ ệ ạ ặ ọ ậ ố ổ c khi tìm hi u v ề ắ ể ư ng khác nh : c nh c (hay nh c c ), nh c c ư ổ ạ ổ ạ ng ho c v ng c thay vì i còn g i c i l ọ ả ươ ề i quy t v n đ danh x ng tr ư ề ướ ể ạ ầ ả ả ộ nh c dân t c hi n nay t Danh t ố ộ ph i là chuy n d . Chúng ta còn có các t ừ ữ ả đi n, và nh c truy n th ng. Th m chí có ng ườ ề ể g i nh c dân t c. Tôi nghĩ c n ph i gi ế ấ ọ n i dung c a nó. ộ ủ
c nh t, có l ấ ừ ệ ấ ướ ả ứ t mà danh t do ph n ng tâm lý hay vì tính phân bi ẽ c nh c đ phân bi ạ ể ớ ừ ổ ỉ ậ ệ đ u th k 20 v i t ế ỷ ấ ộ ẽ ườ ả ạ ặ ng hay ca v ng c , vì th s nói i ta ca c i l dân t c m i có m t. ặ Tr ớ ộ ả ứ ạ ả t v i nh c c i Ph n ng n y ch xu t hi n t ệ ớ ầ xu t hi n ch m h n (vào n a th k sau cách hay tân nh c. Danh t ế ỷ ử ơ ạ ng dùng trong 3 th p niên qua trong các đó). Còn danh t ừ ạ ậ ố i bu i nói chuy n, di n gi ng trong các đ i h c, các sách ho c bài vi ườ ế ễ ệ mi n Nam thì th y đâu đâu cũng nghe ng ế ẽ ệ ừ ầ nh c dân t c có l ừ ạ nh c truy n th ng do tôi th ề ạ ọ ườ t. Các b n ng ổ ọ ả ươ ổ ề ấ
ả ươ ằ ề ạ ng hay v ng c , dù r ng c i l ổ c Vi ệ ấ ng ch là 1 th lo i sân kh u ỉ ể ạ t Nam; trong khi y v ng c ch là 1 trong ổ ỉ ọ ấ ọ ả ướ ng. chung chung là nh c c i l ạ ả ươ trong nhi u lo i sân kh u trong c n ấ nhi u bài b n c a c i l ả ủ ả ươ ề
ọ ự ớ ườ ỉ ổ ủ ờ
ờ ự ề ạ ươ ặ ầ ấ i Pháp trên đ t ặ ủ ế các t nh, thành. Vì th ở sáng tác nh c ạ i ta. Ti p theo t ế t g i là nh c c i cách, d n dà v sau g i là tân ọ ầ ướ ạ ườ ớ ắ ầ i "cũ" (c ) và "m i" (tân). Vì th , đ n ca tài t ớ ề ố c tình hu ng trên, ố ế ờ c gán cho danh t ơ ừ ổ ấ ậ ng quan tr ng trong âm nh c Vi ệ ệ ệ ạ ỉ ớ ự ẻ i, ng ng làm nh c khác nhau. K theo m i t ị ướ ọ ộ ấ ộ ế ớ ấ ế ị ờ ườ ớ ậ ạ ậ ả ấ ể ị ạ ấ ộ ớ ề ớ ạ ề ạ S bùng n c a phong trào canh tân theo Tây h c và s có m t c a ng ự c ta vào th i thu c đ a đ a đ n vi c làm quen v i nh c Tây n ạ ệ ộ ị ư ế ướ kho ng năm 1920 tr đi di n ra tình tr ng nh c Tây hát l ạ ờ ạ ễ ở ả i Vi ng và hát l theo phong cách tây ph ệ ọ ạ ả i g i là ca khúc 1. Tr nh c, nh c m i, ho c g n đây h n có ng ườ ọ ơ , ca hu , ế ng i ta b t đ u phân chia ranh gi ử ớ ổ c mà h ng ằ ca trù, hay các lo i ngh thu t truy n th ng dân t c đ ạ ộ ượ ậ ệ ệ c đây ch a t ng có. N u nh n xét sâu xa h n, chúng ta th y đây là m t hi n nghìn năm tr ộ ư ừ ế t cũ và m i, t ớ t Nam. Không nh ng ch là vi c phân bi ữ ượ cho mà còn là m t đ u tranh gi a hai khuynh h ữ ướ ạ t thòi, m t mát, và mình là ti n b theo trào l u th gi i theo cũ c m th y b thi ư ấ ệ ả i th i. Theo m i cũng có th đ ng nghĩa v i lai căng, theo tây; th m chí b khinh chê là l ớ ể ồ ỗ ậ i ch . Đây là v n đ bàn c i r t nhi u b o v cái cũ có th b xem là l c h u, d m chân t ề ỗ ề ệ ả ạ trong gi i Dân t c nh c h c (Ethnomusicology) khi ph i đ nh nghiã th nào là tân nh c ả ị ế ạ ọ ố (hay nh c lai căn hay lai văn-hoá--accultured music) đ i tr ng v i n n nh c truy n th ng ố ọ lâu đ i trong m t qu c gia. ờ ộ ố
ộ ố ạ ệ ể ả ọ ế ừ ổ ấ ủ ề ợ ạ ầ t là nh c ạ ỉ ớ c nh c, ch v i ế ủ i ta dùng t ạ ổ ươ ắ ươ ữ ẻ ố ị ng, chúng ta s th y nh c c đi n Tây ph ạ ề cái làn di u m u làm n n cho vi c sáng t o ch ề ạ ệ ạ ấ ộ ủ ụ ụ ệ ỉ ữ ọ ề ế ớ ư ế ạ ấ ớ ặ ạ ộ ả ấ ộ ề ố ờ ừ t rõ ràng đ ạ ủ ộ ệ ạ ạ ủ ơ ạ ủ ộ ợ ượ ộ ộ Theo thi n ý tôi, tôi không th y h p lý khi g i nh c truy n th ng c a dân t c Vi ề ấ c vì b n ch t c a n n âm nh c n y luôn bi n thiên. Ng ạ ườ ổ m c đích đ nói cho ng n g n thôi. N u đem so v i n n âm nh c c (hay c đi n-- ổ ể ớ ề ọ ể ụ ữ ng là lo i nh c gi classical music) Tây ph ạ ổ ể ạ ạ ẽ ấ ấ v c đ nh (tĩnh) theo ý mu n c a các nhà so n nh c. Trong khi y, nguyên d ng cũ, gi ạ ố ủ ạ các bài b n truy n th ng c a ta ch gi ữ ẫ ả ệ ệ ố v i hàng trăm âm đi u khác nhau. c di n t nh c m i (đ ng). L y ví d , bài V ng C đ ễ ả ớ ổ ượ ớ Hay b n Long Ngâm (theo t c truy n do Tr nh Tr ng T sáng tác năm 1310) hi n nay còn ử ọ ị ệ trình t u trong nh c cung đình Hu v i m t d ng r t có th khác v i khi x a. Vì th , vi c ể ộ ạ c ta là nh c dân t c hay nh c g i m t n n âm nh c c a dân t c có m t lâu đ i trên đ t n ạ ấ ướ ọ ớ truy n th ng dân t c nghe ra h p lý h n. Nó v a tránh đ c s va ch m ý ki n cũ và m i, ượ ự ề ế nó l c nh c c a dân t c ta đ i v i nh c c a các dân t c khác ố ớ ạ ừ trên th gi i v a phân bi i. ế ớ
Âm Đi u Dân T c: C u Trúc C B n ơ ả ệ ấ ộ
ỗ ủ ữ ườ ộ ề ạ ớ ộ ố ư ộ c và gi ộ ướ n ữ ướ ộ ỉ ử ự ẳ ế c. Biên gi ự ộ i vi n đ i h c Nanyang ệ ạ ọ ấ ị ả ồ ở ộ ạ ế ậ ặ ạ ằ ệ ằ ộ ằ ạ ệ ạ t nh c Blue Grass, Blues, Gospel, hay dân nh c ộ ỹ ế ư ừ ế ế ộ n y bao gi ừ ầ ư ứ ệ ệ ả ủ ị ứ ề ộ ướ ấ ắ ạ ộ ộ ng nghe nói, m i dân t c có m t n n âm nh c v i nh ng đ c tr ng c a nó. Chúng ta th ư ặ Nh ng trong m t qu c gia không ch có m t dân t c mà thôi, mà còn có r t nhi u dân t c ộ ề ấ ộ i đ a lý và biên gi s ng chung trên m t mãnh đ t l ch s d ng n i ớ ớ ị ố dân t c, vì th , không h n ph i đ ng nghĩa nhau. Trong lúc d h i ngh Âm Nh c và Giáo ạ ị ộ Singapore, tôi g p m t b n sinh viên ban Ti n Sĩ V t Lý D c t ụ ạ đang nghe nh c b ng Discman. Sau m t lúc nói chuy n, tôi m i hi u ra r ng anh ta đang ớ ể nghe m t CD nh c c a Madona và thích thú cho r ng đây là nh c x ng đáng đ i di n cho ạ ứ ạ ủ c M . Tôi m i h i anh ta có bi n ạ ớ ỏ ướ Apallachian hay không? Anh ta không bi t tôi đang nói gì vì anh ta ch a t ng nghe nh ng ữ ế danh t ệ . Vì th , n u b o r ng m t Madona hay Michael Jackson là đ i di n, ả ằ ờ ạ bi u tr ng cho âm nh c c a n ỏ ự ạ c M qu là chuy n h t s c sai l ch. Nó ch ng t s h n ỹ ạ ủ ướ ể ế ứ ch t m ki n th c v dân t c và nh ng giá tr văn hóa đ c đáo c a nó. N c M không ộ ế ầ ỹ ữ ộ ch có nh c c a m t dân t c đa s (da tr ng) hay m t lo i nh c, mà trong y có nhi u ề ạ ỉ truy n th ng âm nh c đa ch ng h p thành. ế ạ ủ ố ố ợ ủ ề ạ
ộ ệ ồ ề c Vi ệ ả ữ ề ằ ể ố ủ ệ ố ộ ạ c bi ư ượ ế ế ộ ộ ừ ệ ả ể ố ầ ế ể ớ ớ ế ể ế t Nam g m c nh ng 54 dân t c. Ph i công minh mà cho r ng ngoài dân t c ộ ả t) còn có nhi u truy n th ng âm nh c khác c a các dân t c thi u s . Hi n nay t đ n m t cách tho đáng hay nghiên c u ứ ả ể t là r ng là bi n, i Vi ườ ư ế ệ ể ầ ứ ế ư ậ ộ Đ t n ấ ướ đa s (Vi ố nh c c a các dân t c thi u s n y ch a đ ạ ủ đ y đ . Mà làm sao đi đ n tho đáng khi mà âm nh c c a riêng ng ạ ủ ầ ủ i h t. Tình hình hi n nay không nh ng chúng ta ch a hi u h t, ch a ch a ai có th v i t ư ữ ư nghiên c u h t, mà th m chí còn hi u l m, ng nh n n a. Nh v y, th nào là âm đi u ệ ậ ữ ậ dân t c? ộ
t và c th ch nên đ t gi i h n ệ ụ ể ỉ ặ ớ ạ ở ặ m t ỉ ộ ng, và c u trúc c a nó thôi. Ở giai đi u, âm h ệ đây chúng ta ch bàn v âm đi u c a dân t c Vi ề ấ ệ ủ ủ ưở
ộ ố ỗ ạ ế ộ ạ ệ ủ ộ ở i? Tr ớ ả ấ ế ướ i r t khác ế ớ ấ c cũng nh trên th ế ư ộ ạ ạ ụ ủ ể ứ ạ ệ ủ ữ ộ ậ ệ ừ ạ ệ ệ ề ả ộ ạ ụ ệ ừ ễ ộ ặ ạ ườ ạ ớ Cách ti n hành giai đi u c a m i truy n th ng âm nh c các dân t c trên th gi ề nhau. Cái gì làm nh c dân t c ta khác v i các dân t c khác-- trong n ướ ớ c nh t, ta ph i nói đ n hai khía c nh: thanh nh c và khí nh c. Nói m t cách gi ạ v a b sung cho khác, âm thanh c a các bài hát và làn đi u c a nh c c là hai ph n t ầ ử ừ ổ c đây không nhau, v a có th đ ng đ c l p nhau. Nh ng bài dân ca, truy n k nguyên tr ể ướ có nh c đ m. Làm sao có nh c c đ m khi v a làm vi c ngoài đ ng áng, tay l m chân bùn, ấ ừ ồ ể ho c hò chèo thuy n trên sông, mà v a có nh c đ m? Ngay c trong hát quan h , m t th ọ ạ ệ ạ ụ ệ lo i dân ca đi n hình, hát trong l i ta cũng không dùng nh c c đ m. Khi đi vào nh c thính phòng (ca trù, ca hu , tài t ) bài hát và khí nh c m i quy n l y nhau. ệ ấ R i t d a vào các bài hát đã có. đó l h i Lim, mà ng ể ử ạ ế i n y sinh ra hòa t u nh c c riêng l ẻ ự ấ ạ ẩ ạ ụ ồ ừ
ệ ẫ ả ặ ệ ắ ấ ị ắ t Nam v n ph i có m t quy t c, ộ ứ ế ng pháp ch t ch , c đ nh, lâu đ i. Quy t c y là h th ng thang âm, đi u th c h t ệ i. Tôi xác đ nh đi m n y căn ầ ậ 3 th p ể và b o tàng mà tôi th c hi n t ệ ừ ạ ờ ộ ậ ố ế ứ ự ả ả Tuy nhiên, dù là thanh nh c hay khí nh c, âm đi u Vi ạ ph ệ ố ẽ ố ị ươ s c đ c đáo, không thua kém các dân t c nào khác trên th gi ế ớ ứ ộ c trên nghiên c u, tham kh o, tham lu n qu c t ứ niên qua.
ừ 2 ạ ệ ệ ệ ạ ế ủ ệ ươ ườ ộ ữ ằ ộ ề ắ ế t trong h Ellis (g m 1200 cents trong m t quãng tám) ệ ệ ố ồ đ i h c Washington ộ ế ữ ữ ặ ả ẩ ượ ệ ỏ ơ ấ ng có th nh n ra. Nh v y, đi u n y còn cho th y ư ậ ề ậ t, phân tích ra ta s th y các giai di u có t H thang âm (scale system) trong âm nh c Vi ẽ ấ cho đ n 12 âm chính. N u k c các âm ph , m t b n nh c có th lên đ n 16 âm. Đ c ặ ế ộ ả ể ả ể ụ ế t Nam là cung b c cao th p khác nhau. C th , nó cho th y đi m c a h thang âm Vi ấ ể ậ ụ ể ấ ệ ộ t v i nh c ph nhi u âm quãng r t d bi ng quen thu c. M t ng Tây mà chúng ta th ề ạ ấ ị ệ ớ ố ơ Orange County cho r ng nh c dân t c có nh ng n t "l nh c sĩ mà tôi có d p ph ng v n ạ ạ ấ ở ỏ ị chuyên môn là non (flat) và l ." Th c ra, ng i trong ngh nh c truy n th ng dùng hai t ừ ố ạ ườ ề ự ớ i đàn, ng già (sharp). H th i hát ph i l u ý s d ng cho đúng cung ng nh c nh ng ử ụ ả ư ườ ở ườ ọ ườ b c. Vì n u không s b chinh (chênh l ch). Tôi và các giáo s ư ở ạ ọ ệ ẽ ị ậ (Seattle), đã đo các t ng s sai bi ầ gi a nh ng âm già ho c non h n âm (degree) tiêu chu n trong kho ng 5 đ n 10 cents. Các ơ c nh h n ngay c quarter tone mà t có th nghe đ âm quãng quá nh n y mà ng ả ể ườ ỏ ầ các nh c sĩ nh c c đi n Tây ph ầ ể ạ ổ ể i Vi trình đ th m âm c a ng ủ i Vi ươ t r t cao. ệ ấ ạ ộ ẩ ườ
ọ ấ ề ủ ườ ộ i Vi ệ ớ ế ế ơ ậ ạ c phát tri n cùng chi u v i ti ng nói và làm nó thêm đ m đà, tinh t ể ự ế ơ ệ t có nhi u d u gi ng, trong âm nh c dân t c giai đi u h n lên. S cách t c các bài hát, trong các th ngâm th . Ti n trình ấ ả ọ ể ệ ở ữ ấ ừ ữ ộ ọ ơ ớ ụ ộ ơ ỏ ượ ư ặ ơ ọ ơ ề ạ ơ ọ ồ ạ ừ ạ ớ ng, b n s nh n ra th nào là nh c đi u dân t c qua ti ng nói. N u trong ti ng nói c a ng ế ế đ ượ ề ể đi u hóa ngôn ng n y th hi n trong t ữ ầ ệ âm nh c trong ngâm th kh i đi t cách đ c m t bài th v i nh ng ch nh n gi ng, lên ạ gi ng, âm l ng to, nh , hay vè (vè Thông T m, vè M đ i, v.v.) ho c nói th (nh nói ầ ạ th Vân Tiên, nói th Sáu Tr ng, v.v.), cho đ n cách ngâm Ki u, ngâm sa m c, b ng m c, ế i t ng ch , t ng ti ng phát âm và so v i cách nói thông ngâm xuân, v.v. N u b n nghe l ữ ừ th ế ệ ạ ẽ ế ộ ế ậ ườ ế ạ
ồ ộ ạ ị ề ạ ụ ư ố ể ấ ệ ng đ ng v i thanh nh c là, trong khí nh c, các nh c c nh tranh, nh , nguy t, ệ ạ ươ ế i đàn có th b m sâu xu ng cho vi c luy n ườ ả ng tr i châu Âu, vào kho ng th p niên 1920 ả ậ ờ ể ậ ả ở ể ề ầ ả ụ ế ạ ụ ồ ộ ở ố M t nét t ớ đáy đ u ph i có phím cao lên đ ngón tay ng láy. Cây đàn ghi-ta (l c huy n c m) t ph ừ ươ ụ kho ng gi a các phím đ t p nói ti ng ta! Và trong quá trình cũng ph i "b " móc sâu ữ ị "Vi t hóa" y, nó đã thành th c, và tr thành m t nh c c n ng c t trong âm nh c c i ạ ả ấ ệ ng. l ươ
ơ ậ ạ ủ ỉ ủ c g i là ornamentation. ạ ẽ ữ ạ t t m c a âm thanh, b n s nh n ra s luy n láy tài tình c a nh c sĩ ế ỉ ạ ọ ộ ệ ự ế ầ ượ ọ ế ớ ứ ờ ắ ỉ ộ ố ng pháp, quy lu t lâu đ i và tuy t nhiên quan tr ng, trong đó có dân t c Vi ệ i ng d ng thành ụ ộ ặ ở ứ ậ ộ ộ ọ ậ Kent State Univesity, khi bàn v c m th c khi nghe nh c đ bi ề ả ườ ạ ố ả ặ ạ c bu n hay vui, Giáo s John Lee (Giám Đ c Tr ư ộ ợ ỏ ệ t, ch c n m t ch nh c (note) là ng ạ i ta có th bi ữ ạ ợ ạ ệ ộ ộ c d p th nghi m, tôi b ỉ ầ ư ượ ị ườ ệ ướ t. Trong ệ t ạ ể ế ng Âm Nh c thu c vi n đ i h c ạ ọ ệ ộ t ế ỹ ớ ệ i, trong t Nam? Tôi tr l ả ờ t ra ngay là bu n hay ồ ể ế c sang góc phòng bên kia ộ ế ộ ế ồ ế ể ơ ế ị ấ ả ầ ỏ ọ Đi sâu h n vào chi ti và ca sĩ. Trong âm nh c h c, s u n n n ch nh c (note) n y đ ự ố Nó là m t ngh thu t đ c đáo, mà ch m t s ít dân t c trên th gi ph ươ m t bu i h p m t ổ ọ ộ đ ồ ượ n y) nói ta ph i nghe m t h p âm (chord) ho c 1 làn đi u trong nh c Âu M m i bi ầ đu c. GS Lee quay sang h i tôi nghĩ nh th nào trong nh c Vi ư ế nh c dân t c Vi vui. Đ cho các giáo s và sinh viên đ ể ộ và đánh lên m t ti ng đàn b u luy n láy theo h i xuân, r i đ n m t ti ng theo ai, m t ti ng theo h i đ o, v.v. và h i các v th y c m giác có khác nhau hay không. M i ng ườ i ế b ng tĩnh ra đ y là s th t. M t cô sinh viên b t th t lên: th t kỳ di u! ừ ơ ả ấ ự ậ ệ ậ ậ ộ ố
ằ ế ạ ướ i đàn hay hay d . Ôi, ch m t ti ng đàn mà ở ế ườ ấ i sành đi u cũng bi ệ ộ c ta, r ng ch c n nghe m t ỉ ầ ỉ ộ ế ườ ệ ạ ộ ề ế ế ả ầ ữ ạ t đ c ng ế ượ i! Hi n t ệ ượ ế ố ữ ữ ệ ề ẫ ủ ộ ế ệ ệ ệ ế ứ ấ ế ệ t không ph i là ạ ạ ạ ể ằ ắ ề ổ ệ ệ ữ ạ ề ể ạ ổ ạ ủ ố ườ ọ ậ ớ ộ ớ ỗ ệ ậ Th cũng cho th y thêm m t khía c nh n a trong nh c n ộ ti ng đàn, ng ườ ng siêu tuy t mà Nguy n Tuân, trong quy n ể có th làm rung đ ng lòng ng ễ ể Chùa Đàn, đã huy n tho i hóa ti ng đàn khi luy n láy hay đ n n i ch y máu trên đ u ngón ổ tay. Trong Truy n Ki u, hay vô s nh ng truy n tích dân gian đ c p đ n ch đàn tuy t ệ ề ậ ế s h c t p lâu dài, di u. S c h p d n c a m t ti ng đàn điêu luy n, vì th , còn ch ng t ỏ ự ọ ậ ứ ạ năng khi u "tr i cho", và tính sáng t o trong âm nh c chuyên nghi p. Tôi xin nh n m nh ờ ấ đây, đ b n đ c hi u r ng âm nh c truy n th ng Vi ch "sáng t o" ọ ạ ở ả i ngh sĩ. Nó là d u n nh c "c ", vì nó luôn luôn đ i m i và g n li n v i tên tu i ng ấ ấ ổ trong ngh thu t âm nh c c a m i cá nhân có m t quá trình h c t p và làm nh c v ng ạ ữ vàng.
ộ ộ ạ ạ ạ ệ ự ế ệ ữ ợ ẫ ề ầ ậ ạ ộ ạ ậ ộ ớ ữ ộ ị ạ ệ ủ ế ệ ấ ườ ậ ả ệ ừ ư ứ ọ i ta dùng các danh t ị ươ ế ắ t r t phong phú và có giá tr văn hóa cao. Đ ch cho lo i tình c m trong bài nh c ra sao ạ ể ỉ chuyên môn nh : "h i", "đi u" hay "đi u th c", "gi ng", "th ", ể ệ ơ ng, tùy theo truy n th ng B c, Trung hay Nam. Ca trù dùng đ n 36 ng và ca Hu có các h i xuân, ai, đ o, oán, ơ ả ừ ầ ấ ế ạ ữ ươ ầ ộ ị ừ ể ệ ệ ai sang xuân, v.v. ho c chuy n h , đi t c ngoài vì tính chuyên dùng, ướ ng sinh ho t xã h i. C n nói thêm, trong ườ ạ nam sang ể ể thang âm n y sang m t thang âm khác ộ ng ng , cũng nh môi tr ự ể ừ ầ M t khía c nh sau cùng là s thành hình giai đi u trong âm nh c dân t c. Vì âm nh c dân t c mang tính đi u th c (modal) nên ngoài thang âm, ch luy n láy (ornaments), còn có các ứ ộ ả i nhi u l n. Nó g i cho chúng ta m t tình c m làn đi u m u (melodic patterns) l p đi l p l ch y u, duy trì trong ph m vi m t l p (section) hay m t bài. Thu t ng trong âm nh c ạ Vi ng v.v. tùy theo đ a ph gi ng khác nhau. Trong đ n ca tài t ờ ọ b c, h , thi n, v.v. Nh ng t ắ ề có liên h đ n đ a ph ư ệ ế lúc trình di n chúng ta còn th y có s chuy n th giai đi u (hay chuy n đi u), t ễ b c, t ệ ắ ừ trong các đo n nh c, các l p c a toàn bài. ề ố , c i l ử ả ươ ế n y r t khó d ch sang ti ng n ị ữ ấ ặ ớ ủ ạ ạ
Âm Đi u Dân T c: B n Th Văn Hóa C a Chúng Ta ủ ệ ể ả ộ
Nh ng y u t đa d ng, phong phú và t nh v a nêu trên mang tính h t s c đ c tr ng trong ế ố ữ ạ ế ế ứ ặ ị ừ ư
ộ ề ả ỉ ộ ỉ ệ ế ệ ộ ạ ủ i Vi ườ ư ả ữ ậ ữ ỹ ả ộ truy n th ng âm nh c dân t c Vi t. Đó là n n t ng âm thanh không ph i ch vài ba năm, ố ề ả mà là s k t tinh c a nhi u th h , nhi u th k . Đó cũng không ph i ch là m t khía c nh ạ ề ự ế ế ỷ ề ờ ố âm thanh c a ng t, mà là m t th hi n t p trung c a ngôn ng , t p quán, đ i s ng ủ ể ệ ậ ủ ệ sinh ho t xã h i, và t duy m c m. Âm đi u dân t c là s ph n ánh nh ng giá tr đ c đáo ộ ị ộ ự ả ệ ạ i. c a con ng ủ ườ
ờ ườ ả ệ ể ề ủ ộ ư ộ ườ ỏ ả ự ủ ả ể ặ ợ ễ ữ ệ ạ ạ ạ ậ ấ ữ nh c Ph t Giáo, nh ng ữ ứ ứ ễ ạ ậ ạ ố ề ả ả ộ ủ ớ ủ ả ắ ườ i ả i đã làm ra nó. Chúng ta Chúng ta không th tách r i âm nh c kh i b n thân c a con ng ạ ẫ , sáng tác, v.v.) l n ph i hãnh di n v nó, vì nó là thành t u c a c lao đ ng trí óc (suy t i th đóng đàn, di chuy n đàn, x p đ t sân kh u trình di n, v.v.). lao đ ng chân tay (ng ấ ế Nh ng dàn đ i nh c, nh ng lo i ngh thu t sân kh u dân gian và cung đình, nh ng hình ữ th c ca nh c tri âm tri di u (thính phòng), nh ng nghi th c l ữ ệ truy n th ng ca múa dân gian (múa g y, múa xuân ph , hát dân ca, v.v.) là c m t kho tàng vô cùng qúi báu và r ng l n c a dân t c ta. Ph i nói, đãy là b n s c văn hóa c a ng hào. Vi ậ ộ ộ t mà chúng ta có đ y đ lý do đ t ể ự ầ ủ ệ
ộ ọ ộ ề ọ ọ ề ấ ả ồ ti ng nói, t ấ ệ ấ ầ ủ ừ ế ừ ạ t. ộ c b n Văn Lâu ..." m t câu quan h , hay m t M t gi ng hát, m t câu hò "Chi u chi u tr ộ ướ ế câu v ng c c t lên làm ta th y c "h n dân t c trong y" (xin m n câu nói chan ch a ý ứ ượ ộ ổ ấ nghĩa n y c a ngh sĩ Vi ngón tay đ y m c m c a dân t c Vi ỹ ả t Hùng) 2 . T i sao? Vì âm đi u y thoát ra t ệ ộ ệ ủ ệ ầ
ỏ ề B c Ninh, bài chòi ắ ệ ộ ừ ọ ở ắ ả ệ ệ ế ế ớ ừ ữ i), múa đ i đèn ở ữ ế ộ ả ươ ữ ằ ố ỉ ễ ộ ể ể ế ệ ấ ẹ ấ ế ng Vi ẫ ệ ạ ằ ộ ư ể ả ừ ạ ử ề ư ọ ồ ữ ậ i Vi t Nam. Ướ ườ ệ ệ ỗ Trong nhi u năm qua, tôi làm m t th thách nho nh cho chính mình là đi nhi u mi n c a ề ủ ử ề Bình c Vi t Nam, l ng nghe t ng di u hát dân ca quan h đ t n ở ệ ấ ướ nh ng đi u múa xuân ph (đi u múa mang Mõ Cày (B n Tre), quan sát t Đ nh, hò lý ở ị Thanh Hoá, múa hoa đăng cung đình m t n , r t hi m có trên th gi ặ ạ ấ ộ ế Hu , múa dâng bông Khánh Hòa, nh ng đêm ng i lê trên chi u chèo Hà N i hay tu ng ồ ồ ở ế (hát b i), c i l . R i đ n nh ng đêm n m trên nhà sàn cao các thành ph và t nh l ng, ẻ ồ ế ở ộ nguyên mà nghe ti ng ti ng đàn goong, nghe ti ng c ng chiêng l h i Giarai, Banar mà tôi ồ ế ế t Nam làm sao. Nh ng k ni m không th k h t qua h ng ằ th y yêu qúi quê h ỷ ệ ữ ươ ngàn trang gi y. Nó v n còn h n h p. Duy ch có m t đi u làm lòng tôi th y an tâm nh t: ấ ấ ề ộ ỉ ệ t có âm đi u sâu h ng nghìn năm, r ng nh bi n c , r ng nghìn trùng. Âm đi u dân t c Vi ệ ộ dân t c ti m tàng trong nh ng s ca, trong Bình Ngô Đ i Cáo, trong Ki u, trên sông H ng, ề ồ ộ sông H ng, trên dòng H u Giang miên man, trên đ ng lúa xanh nh ng c, và trong ti m ề ươ th c trong m i con ng c mong âm đi u dân t c v n còn mãi trong chúng ộ ẫ ứ ta.
