Anton Pavlovich Tchekhov
Cây vĩ c m cho Rothschildầ
Đó là m t th tr n nh , còn t i t h n m t cái làng, trong đó dân c h u nh toàn ông già bà lão, ch tộ ị ấ ỏ ồ ệ ơ ộ ư ầ ư ế
hi m t i m c khó ch u. B nh vi n và nhà tù c n r t ít quan tài. Nói tóm l i, công vi c đây r t chán.ế ớ ứ ị ệ ệ ầ ấ ạ ệ ở ấ
Giá Iakov Ivanovich làm ngh đóng quan tài trên t nh thì có l lão đã có m t ngôi nhà riêng h n hoi,ề ở ỉ ẽ ộ ẳ
và đó ng i ta g i lão là ông Iakov Matveevich, ch không nh cái gi ng dân mách qué đây, g iở ườ ọ ứ ư ố ở ọ
tr ng không cái tên Iakov, đã th còn đ t cho lão cái bi t danh “lão Đ ng”, ho có tr i m i hi u là gì.ố ế ặ ệ ồ ạ ờ ớ ể
Iakov s ng nghèo kh nh m t gã mugic t m th ng, ngôi nhà g cũ k ch t ch i, trong đó c lão,ố ổ ư ộ ầ ườ ỗ ỹ ậ ộ ả
Marpha, cái b p lò, cái gi ng đôi, đ ng quan tài và các th đ đ c khác đ u nhét vào m t cái phòngế ườ ố ứ ồ ạ ề ộ
duy nh t. ấ
Iakov đóng nh ng chi c quan tài đ p và ch c ch n. Đ i v i đám mugic và cánh đàn ông th tr n, lãoữ ế ẹ ắ ắ ố ớ ị ấ
đóng quan tài theo kích c c a b n thân và ch a m t l n nh m l n, b i vì có bói cũng không ra m tỡ ủ ả ư ộ ầ ầ ẫ ở ộ
ng i cao to, ch c kh e nh lão, k c trong nhà tù, m c dù lão đã b y m i tu i. Đ i v i đámườ ắ ỏ ư ể ả ặ ẩ ươ ổ ố ớ
ng i có máu m t và ph n , nh ng c quan tài đ c đóng theo kích th c c a h mà lão đo r t kườ ặ ụ ữ ữ ỗ ượ ướ ủ ọ ấ ỹ
b ng cái th c s t. Còn quan tài đ t cho con tr lão nh n m t cách mi n c ng, đóng ch ng theo m tằ ướ ắ ặ ẻ ậ ộ ễ ưỡ ẳ ộ
kích c nào, và lúc nh n ti n công bao gi cũng nói:ỡ ậ ề ờ
- Th t tình, tôi ch thích làm nh ng vi c v t vãnh th này.ậ ả ư ệ ặ ế
Ngoài ngh đóng quan tài, lão còn ch i đàn thuê đ ki m thêm chút đ nh. th tr n, trên các đámề ơ ể ế ỉ Ở ị ấ
c i, ng i ta hay g i đ i nh c Do thái t i ch i. Đ i nh c do lão th thi c Moise Ilich Sakhkes làmướ ườ ọ ộ ạ ớ ơ ộ ạ ợ ế
ông b u và th ng thu v cho mình già n a s thu nh p. Vì Iakov kéo vĩ c m r t hay, nh t là nh ngầ ườ ề ử ố ậ ầ ấ ấ ữ
bài hát Nga, nên Sakhkes th nh tho ng v n m i lão ch i trong đ i nh c c a mình và tr cho lão nămỉ ả ẫ ờ ơ ộ ạ ủ ả
m i copek m t ngày, không tính nh ng món th ng c a khách. C tho t ng i vào ban nh c là baoươ ộ ữ ưở ủ ứ ạ ồ ạ
gi ng i Iakov cũng đ m m hôi và m t thì đ gay đ g t; không khí nóng n c n ng n c mùi t iờ ườ ẫ ồ ặ ỏ ỏ ắ ự ồ ặ ỏ
đ n ng t th , ti ng violon rít lên, ti ng contrebasse khàn khàn bên tai trái, còn bên tai ph i là ti ng sáoế ạ ở ế ế ả ế
n c n c a gã Do Thái tóc hung, g y nhom, m t ch ng ch t nh ng đ ng gân xanh đ , mang cái tênứ ở ủ ầ ặ ằ ị ữ ườ ỏ
c a Rothschild, m t ng i giàu n i ti ng. Và gã Do Thái đáng nguy n r a này, k c nh ng lúc vuiủ ộ ườ ổ ế ề ủ ể ả ữ
v nh t, v n c tình th i sáo th t não nùng. Không có m t nguyên c rõ ràng nào, nh ng trong ng iẻ ấ ẫ ố ổ ậ ộ ớ ư ườ
Iakov c d n d n tích t s ganh ghét và lòng khinh b đ i v i dân Do Thái, đ c b êt v i Rothschild;ứ ầ ầ ụ ự ỉ ố ớ ặ ị ớ
lão nhi c móc, ch i m ng gã b ng đ l i x u xa, có l n còn đ nh t n c gã n a. Rothschild gi n gi ,ế ử ắ ằ ủ ờ ấ ầ ị ẩ ả ữ ậ ữ
làu bàu, nhìn lão, rít qua k răng:ẽ
- N u không tr ng cái tài c a ông thì tôi đã ném ông qua c a s t lâu r i.ế ọ ủ ử ổ ừ ồ
Sau đó gã b t khóc. Chính vì th ng i ta m i lão Đ ng r t hãn h u, ch trong tr ng h p v ng m tậ ế ườ ờ ồ ấ ữ ỉ ườ ợ ắ ặ
m t nh c công Do Thái nào đó.ộ ạ
Iakov không bao gi có đ c tâm tr ng s ng khoái b i lão luôn ph i ch u nh ng th t thu ghê g m. Víờ ượ ạ ả ở ả ị ữ ấ ớ
d , ch nh t và nh ng ngày l làm vi c là có t i, còn th hai - húy nh t, chính vì th trong m t năm,ụ ủ ậ ữ ễ ệ ộ ứ ậ ế ộ
mu n hay không, ph i có t i g n hai trăm ngày ăn không ng i r i. Thi t h i m i l n làm sao! Nàyố ả ớ ầ ồ ồ ệ ạ ớ ớ
nhé, có nh ng đám c i l i không c n nh c, hay Sekhkes không m i Iakov, th là thi t r i. C nh sátữ ướ ạ ầ ạ ờ ế ệ ồ ả
tr ng hai năm li n m đau, tàn t và Iakov mong ch lão ch t t ng ngày, y v y mà lão l i lên t nhưở ề ố ạ ờ ế ừ ấ ậ ạ ỉ
ch a b nh r i ngo o luôn đó. Này nhé, thi t h i có khi lên t i c m i rúp, n u nh bu c ph iữ ệ ồ ẻ ở ệ ạ ớ ả ươ ế ư ộ ả
đóng m t cái quan tài đ t ti n có hoa văn ph nhũ. Nh ng tính toán thua l th ng dày vò Iakov vàoộ ắ ề ủ ữ ỗ ườ
ban đêm; lão đ t chi c vĩ c m lên chăn, và khi đ m i ý nghĩ v v n len vào đ u, lão l i b t giây đàn,ặ ế ầ ủ ọ ớ ẩ ầ ạ ậ
cây vĩ c m phát ra nh ng âm thanh trong bóng t i khi n lão nh lòng h n. ầ ữ ố ế ẹ ơ
Ngày mùng sáu tháng năm năm ngoái Marpha b ng nhiên lăn ra m. Bà th n ng nh c, u ng nhi uỗ ố ở ặ ọ ố ề
n c và đi đ ng lo ng cho ng, th mà bu i sáng v n t mình nhóm lò, th m chí còn đi kín n c. T iướ ứ ạ ạ ế ổ ẫ ự ậ ướ ớ
chi u bà n m m t ch . Iakov ch i đàn su t ngày, t i m t m i xem đ n quy n s ghi chép nh ng th tề ằ ộ ỗ ơ ố ố ị ớ ế ể ổ ữ ấ
thu hàng ngày, và vì bu n chán lão làm b n t ng k t c năm. T ng c ng m t t t c h n nghìn rúp.ồ ả ổ ế ả ổ ộ ấ ấ ả ơ
Đi u đó làm lão s c t i m c v t to t quy n s xu ng sàn và di di chân lên. Sau đó lão l i v l y cáiề ố ớ ứ ứ ẹ ể ổ ố ạ ớ ấ
bàn g y và tính toán r t lâu, th dài căng th ng. M t mũi lão đ gay và đ m m hôi. Lão nghĩ h nả ấ ở ẳ ặ ỏ ẫ ồ ơ
nghìn rúp th t thu đó n u đem g i nhà băng thì m i năm lãi su t cũng ch ng đ c là bao - có 40 rúp.ấ ế ử ỗ ấ ẳ ượ
Có nghĩa 40 rúp này cũng là m t m t mát n a. Nói tóm l i, dù có xoay x nh th nào, thì đâu cũngộ ấ ữ ạ ở ư ế ở
đ c th y m t mát, không h n.ộ ấ ấ ơ
- Iakov! - Marpha b t ng g i lão. - Tôi ch t đ n n i r i.ấ ờ ọ ế ế ơ ồ
Lão nhìn bà v . M t bà đ r c vì nóng, sáng r và sung s ng khác th ng. Lão Đ ng quen nhìn th yợ ặ ỏ ự ỡ ướ ườ ồ ấ
m t bà nh t nh t, len lét th m h i, gi đây lão th y lúng túng. Hình nh bà lão đ c ch ng ch t th t vàặ ợ ạ ả ạ ờ ấ ư ố ứ ế ậ
t ra sung s ng vì cu i cùng đã vĩnh vi n r i kh i cái nhà này, thoát kh i đ ng quan tài và kh iỏ ướ ố ễ ờ ỏ ỏ ố ỏ
Iakov... Bà nhìn lên tr n, đôi môi đ ng đ y, nét m t c a bà th t h nh phúc, nh th bà đã nhìn th yầ ộ ậ ặ ủ ậ ạ ư ể ấ
cái ch t, ng i gi i thoát cho bà, và đang th m thì v i nó.ế ườ ả ầ ớ
Tr i h ng sáng, t c a s nhìn th y rõ bình minh đang cháy r c. Nhìn bà v già, Iakov không hi u saoờ ử ừ ử ổ ấ ự ợ ể
nh ra r ng c cu c đ i ch a m t l n lão vu t ve bà, ch a t ng th ng xót bà, ch a bao gi nghĩ t iớ ằ ả ộ ờ ư ộ ầ ố ư ừ ươ ư ờ ớ
vi c mua cho bà l y m t t m khăn choàng nh , mà ch la m ng bà, ch i b i vì thua l , nhào t i bà v iệ ấ ộ ấ ỏ ỉ ắ ử ớ ỗ ớ ớ
nh ng n m đ m. Th t ra thì ch a bao gi lão đánh v c , nh ng m i l n d a n t nh th cũng đã đữ ắ ấ ậ ư ờ ợ ả ư ỗ ầ ọ ạ ư ế ủ
làm cho bà s rúm c ng i. Ngoài ra, lão còn không cho bà u ng trà, s t n kém, và bà ch u ng n cợ ả ườ ố ợ ố ỉ ố ướ
tr ng. Chính vì v y nên lão hi u đ c vì sao nét m t bà gi đây th t kỳ l , sung s ng và lão c mắ ậ ể ượ ặ ờ ậ ạ ướ ả
th y khi p hãi.ấ ế
Ch cho sáng h n, lão m n ng a c a hàng xóm và ch Marpha t i b nh vi n. đó không nhi uờ ẳ ượ ự ủ ở ớ ệ ệ Ở ề
b nh nhân l m, vì th lão không ph i đ i lâu, ch m t có ba ti ng. Và th t quá may cho lão, l n nàyệ ắ ế ả ợ ỉ ấ ế ậ ầ
ti p b nh nhân không ph i là quan đ c, vì b n thân ngài cũng b m, mà là viên y tá Maksim Nikolaich,ế ệ ả ố ả ị ố
ng i mà c th tr n kháo nhau r ng m c dù là tay b m r u và thích gây g , song còn bi t vi c h nườ ả ị ấ ằ ặ ợ ượ ổ ế ệ ơ
đ c t .ố ờ
- Xin chào ngài, - Iakov v a dìu v vào phòng khám, v a chào h i. - Xin đ c th l i, chúng tôi t iừ ợ ừ ỏ ượ ứ ỗ ớ
qu y qu ngài, Maksim Nikolaich, vì vi c v t này. Ch là bà xã chúng tôi v a m i b m. Nói th nàoấ ả ệ ặ ả ừ ớ ị ố ế
nh , b n đ i, nh ng i ta th ng g i, d , xin l i ngài v cách nói năng...ỉ ạ ờ ư ườ ườ ọ ạ ỗ ề
Cau đôi lông mày b c và vu t cái ng nghe, viên y tá b t đ u khám cho bà già. Marpha ng i trên ghạ ố ố ắ ầ ồ ế
đ u ng i g p xu ng, g y gò, mũi nh n v i cái mi ng há ra, nhìn nghiêng trông bà gi ng nh conẩ ườ ậ ố ầ ọ ớ ệ ố ư
chim đang khát n c.ướ
- R i... Xong r i - viên y tá ch m ch p nói và th dài. - B i nhi m, mà cũng có th s t nóng. Hi nồ ồ ậ ạ ở ộ ễ ể ố ệ
đang có d ch th ng hàn thành ph . Bi t làm sao đ c? Bà già s ng th cũng là đ r i, l y tr i... Bàị ươ ở ố ế ượ ố ế ủ ồ ạ ờ
y bao nhiêu tu i v y?ấ ổ ậ
- Thi u m t tu i tròn b y m i, th a ngài Masim Nikolaich.ế ộ ổ ẩ ươ ư
- Bi t làm sao? Bà già s ng đ r i. Đã đ n lúc đ c v v i Chúa.ế ố ủ ồ ế ượ ề ớ
- D , ngài d y th t chí lý, Masim Nikolaich, - Iakov nói, m m c i nhũn nh n, - xin đ c đa t lòngạ ạ ậ ỉ ườ ặ ượ ạ
t t c a ngài, nh ng chúng tôi cũng xin phép đ c trình b y, m i loài sâu b đ u mu n s ng c .ố ủ ư ượ ầ ọ ọ ề ố ố ả ạ
- Ch l i à! - Viên y tá nói v i cái gi ng nh th s s ng ch t c a bà già ph thu c c vào lão. - Thôi,ứ ạ ớ ọ ư ể ự ố ế ủ ụ ộ ả
th này nhé, ông b n, đ p khăn nhúng n c l nh lên đ u bà y và cho bà y u ng ch thu c b t này,ế ạ ắ ướ ạ ầ ấ ấ ố ỗ ố ộ
ngày hai l n. Còn bây gi xin t m bi t. ầ ờ ạ ệ
Căn c vào nét m t c a viên y tá, Iakov hi u r ng vi c c a v lão h ng r i và ch ng có thu c b t nàoứ ặ ủ ể ằ ệ ủ ợ ỏ ồ ẳ ố ộ
có th c u n i. Lão hi u r t rõ r ng Marpha s ch t r t nhanh, ch nay mai thôi. Lão kh n m khu uể ứ ổ ể ấ ằ ẽ ế ấ ỉ ẽ ắ ỷ
tay viên y tá, nháy m t và nói th m:ắ ầ
- Masim Nikolaich, hay đ t giác hút cho bà y?ặ ấ
- Không có th i gi , không có th i gi . Làm n đ a bà y ra ngoài. Đi ngay cho. T m bi t.ờ ờ ờ ờ ơ ư ấ ạ ệ
- Xin ngài làm n, làm phúc, - Iakov van nài, - T ngài cũng bi t đ y, n u nh bà y b đau b ng hayơ ự ế ấ ế ư ấ ị ụ
đau cái gì bên trong c , lúc đó m i dùng đ n thu c b t, thu c n c, đ ng này bà y l i b c m! Trongơ ớ ế ố ộ ố ướ ằ ấ ạ ị ả
tr ng h p b c m thì vi c đ u tiên là ph i rút b t máu, Maksim Nikolaich.ườ ợ ị ả ệ ầ ả ớ
Viên y tá đã g i b nh nhân ti p theo. M t m đàn bà d n m t đ a tr b c vào phòng.ọ ệ ế ộ ụ ẫ ộ ứ ẻ ướ
- Ra ngoài đi, đi đi... - Lão cau có nói v i Iakov. - Đ ng làm v ng tôi.ớ ừ ướ
- Thôi thì ít nh t ông cũng đ t cho bà y m t con đ a v y! Đ c th chúng tôi s su t đ i c u nguy nấ ặ ấ ộ ỉ ậ ượ ế ẽ ố ờ ầ ệ
cho ông!
Viên y tá n i đóa, g t lên:ổ ắ
- C l i nh i mãi! Đ ngu...ứ ả ả ồ
Iakov cũng t c điên, m t đ tía, nh ng lão không nói m t l i, ch đ Marpha d y và dìu bà ra kh iứ ặ ỏ ư ộ ờ ỉ ỡ ậ ỏ
phòng khám. Mãi t i lúc ng i vào trong xe ng a lão m i nhìn cái b nh vi n m t cách nghi t ngã vàớ ồ ự ớ ệ ệ ộ ệ
nh o báng, nói:ạ
- Ng i ta t ng b n bay vào c đây, lũ ngh sĩ! Đám nhà giàu chúng bay đ t giác hút, còn ng i nghèoườ ố ọ ả ệ ặ ườ
thì t i m t con đ a cũng không cho. Quân b o chúa!ớ ộ ỉ ạ
Khi v t i nhà, Marpha đ ng m t lúc, tay v n vào b p lò. Bà s r ng n u nh đi n m thì th nào Iakovề ớ ứ ộ ị ế ợ ằ ế ư ằ ể
cũng s l i than vãn v ti n nong, thua l và ch i m ng bà c n m đ y, ch ch u làm vi c. Còn Iakovẽ ạ ề ề ỗ ử ắ ứ ằ ấ ả ị ệ
nhìn bà ngán ng m và nh ra r ng ngày mai là ngày l Thánh Ioan, ngày kia là ngày l Thánh Nikolaiẩ ớ ằ ễ ễ
Ban Phép L , sau đó là ch nh t, còn sau n a, th hai - húy nh t. C b n ngày không đ c làm vi c,ạ ủ ậ ữ ứ ậ ả ố ượ ệ
mà Marpha có th s ch t vào m t trong nh ng ngày này; nghĩa là quan tài ph i đóng ngay ngày hômể ẽ ế ộ ữ ả
nay. Lão c m l y cái th c s t, ti n t i bên v đ l y s đo c a bà. Sau đó bà đi n m, còn lão làmầ ấ ướ ắ ế ớ ợ ể ấ ố ủ ằ
d u thánh r i b t tay vào vi c.ấ ồ ắ ệ
Khi đóng xong c quan, lão Đ ng đeo kính và ghi vào quy n s c a mình: “Quan tài cho Marphaỗ ồ ể ổ ủ
Ivanovna - giá 2 rúp 40 copek”.
Và lão th h t ra. Trong th i gian đó bà già v n n m, m t nh m nghi n. Nh ng t i chi u, lúc ch ngở ắ ờ ẫ ằ ắ ắ ề ư ớ ề ạ
v ng, b ng nhiên bà g i ch ng.ạ ỗ ọ ồ
- Mình còn nh ch , Iakov? - Bà v a h i, v a nhìn lão vui v . - Mình còn nh cách đây năm m i nămớ ứ ừ ỏ ừ ẻ ớ ươ
Chúa đã cho chúng ta m t đ a tr tóc vàng? Mình v i tôi khi đó th ng hay ra ng i b sông, cùngộ ứ ẻ ớ ườ ồ ở ờ
hát... d i m t cây li u, - và bà c i cay đ ng, nói thêm: - Con gái bé b ng ch t m t r i.ướ ộ ễ ườ ắ ỏ ế ấ ồ
Iakov căng óc, nh ng không th nào nh n i, c đ a bé, l n cây li u.ư ể ớ ổ ả ứ ẫ ễ
- Bà n m m đ y thôi, - lão nói.ằ ơ ấ
Ông m c s t i ban phép Mình Thánh và x c d u cho bà. Sau đ y Marpha b t đ u l m nh m nh ngụ ư ớ ứ ầ ấ ắ ầ ả ả ữ
câu khó hi u và t i g n sáng thì ch t.ể ớ ầ ế
Các bà già hàng xóm t i t m r a, khâm li m và đ t bà vào áo quan. Đ kh i ph i chi phí cho ng iớ ắ ử ệ ặ ể ỏ ả ườ
tr t , Iakov t đ c l y thánh thi, còn v ph n m thì lão không ph i tr m t đ ng nào, vì ng i gácợ ế ự ọ ấ ề ầ ộ ả ả ộ ồ ườ
nghĩa đ a là cha đ đ u c a lão. B n mugíc khiêng quan tài t i nghĩa đ a cũng không l y ti n, vì quýị ỡ ầ ủ ố ớ ị ấ ề
tr ng Marpha. Đi sau quan tài là nh ng bà già, nh ng ng i hành kh t, hai ng i tàn t t. Nh ng ng iọ ữ ữ ườ ấ ườ ậ ữ ườ
g p trên đ ng đ u làm d u thánh m t cách sùng kính. Iakov l y làm hài lòng vì đã thu x p công vi cặ ườ ề ấ ộ ấ ế ệ
n th a, h t lòng, l i không t n kém, không làm m t lòng ai. Khi t bi t Marpha l n cu i, lão sổ ỏ ế ạ ố ấ ừ ệ ầ ố ờ
chi c quan tài, b ng nghĩ: “C quan t t th t!”.ế ụ ỗ ố ậ
Nh ng trên đ ng t nghĩa đ a v nhà b ng nhiên m t n i bu n ghê g m choán l y lão. Iakov th yư ườ ừ ị ề ỗ ộ ỗ ồ ớ ấ ấ
mình không đ c kho : h i th nóng và n ng, hai chân b n r n, khát n c. Đã th đ m i ý nghĩ cượ ẻ ơ ở ặ ủ ủ ướ ế ủ ọ ứ
len vào đ u. L i nghĩ t i vi c c đ i ch a m t l n th ng xót Marpha, ch a m t l n âu y m bà. Nămầ ạ ớ ệ ả ờ ư ộ ầ ươ ư ộ ầ ế
m i hai năm s ng chung d i m t mái nhà, v y mà ch a m t l n lão nghĩ t i v , không đ ý, nhươ ố ướ ộ ậ ư ộ ầ ớ ợ ể ư
th bà là con mèo hay con chó. Th mà chính bà hàng ngày nhóm lò, n u n ng, kín n c, b c i,ể ế ấ ướ ướ ổ ủ
n m cùng m t gi ng v i lão, khi lão t nh ng đám c i tr v say kh t, bao gi bà cũng sùng kínhằ ộ ườ ớ ừ ữ ướ ở ề ướ ờ
đ l y cây vĩ c m, treo lên t ng, giúp lão đi ng . Bà làm t t c nh ng vi c đó m t cách th m l ng,ỡ ấ ầ ườ ủ ấ ả ữ ệ ộ ầ ặ
dáng v r t rè, lo l ng. ẻ ụ ắ Trên đ ng lão g p Rothschild đang đi t i. Th ng Do Thái v a c i, v a cúiườ ặ ớ ằ ừ ườ ừ
chào.
- Th mà cháu c đi tìm bác mãi! - gã nói. - Ông Moisei Ilich g i l i chào bác và m i bác t i ngay chế ứ ử ờ ờ ớ ỗ
ông y.ấ
Iakov ch ng còn b ng d nghĩ t i vi c đó. Lão ch mu n khóc.ẳ ụ ạ ớ ệ ỉ ố
- Đ tao yên! - Lão nói và đi ti p.ể ế
- Th là th nào? - Rothschild lo l ng, ch y lên phía tr c. - Ông Moissei Ilich gi n ch t! Ông y b oế ế ắ ạ ướ ậ ế ấ ả
ph i đ n ngay!ả ế
Iakov khó ch u b i th ng Do Thái th h n h n, m t h p háy, mà sao m t nó l i nhi u tàn nhang màuị ở ằ ở ổ ể ắ ấ ặ ạ ề
hung đ th . Nhìn chi c áo khoác màu xanh lá cây v i nh ng m n vá s m màu và c cái thân hìnhỏ ế ế ớ ữ ụ ẫ ả
m nh kh nh, y u t c a nó mà phát t m.ả ả ế ớ ủ ở
- Sao mày c th c vào chuy n c a tao th h , đ t i lép? - Iakov hét lên. - Đ ng có bám l y tao!ứ ọ ệ ủ ế ả ồ ỏ ừ ấ
Th ng Do Thái cũng n i xung, quát l i:ằ ổ ạ
- Xin ông bé cái mi ng đi cho, k o tôi cho ông bay qua b gi u bây gi !ệ ẻ ờ ậ ờ
- Xéo ngay cho khu t m t tao! - Iakov gào lên và n m tay x n t i. - Không sao s ng n i v i loài sâuấ ắ ắ ấ ớ ố ổ ớ
b này!ọ
Rotsild ch t l ng vì s hãi, ng i th p xu ng, hai tay qu qu trên đ u nh th đ đòn, sau đó nó b tế ặ ợ ồ ụ ố ơ ơ ầ ư ể ỡ ậ
d y, ba chân b n c ng ch y m t hút. Trên b sông nó nh y t ng t ng, hai tay vung v y, và th y rõ cáiậ ố ẳ ạ ấ ờ ả ư ư ẩ ấ
l ng dài, còm nhom c a nó c gi t lên. Đám tr con m ng r g p d p, ch y theo nó, la hét: “Th ng Doư ủ ứ ậ ẻ ừ ỡ ặ ị ạ ằ
Thái! Th ng Do Thái!”. Đàn chó cũng đu i theo nó, s a váng lên. Có ai đó c i hô h , sau đó huýt sáo,ằ ổ ủ ườ ố
đàn chó nhâu nhâu s a d h n... Sau đó ch c có m t con c n Rothschild, b i v ng l i ti ng thét đauủ ữ ơ ắ ộ ắ ở ọ ạ ế
đ n, tuy t v ng c a nóớ ệ ọ ủ
Iakov d o trên bãi chăn gia súc, sau đ y, không m c đích, lão đi ra phía ngoài th tr n. Đám tr con laạ ấ ụ ị ấ ẻ
lên “Lão Đ ng kìa! Lão Đ ng kìa!”. A mà con sông đây r i. đó nh ng con gi giun và nh ng con v tồ ồ ồ Ở ữ ẽ ữ ị
tr i kêu chí chóe. Tr i n ng g t, m t n c ph n chi u ánh sáng làm chói c m t. Iakov men theo conờ ờ ắ ắ ặ ướ ả ế ả ắ
đ ng h p d c b sông và nhìn th y t b n t m m t bà béo t t, má đ hây, đi lên, lão thoáng nghĩ:ườ ẹ ọ ờ ấ ừ ế ắ ộ ố ỏ
“Rõ th t, m t con rái cá!” . Cách b n t m không xa b n tr con đang câu tôm b ng m i th t. Nhìn th yậ ộ ế ắ ọ ẻ ằ ồ ị ấ
lão chúng gào lên m t cách đ c đ a: “ Lão Đ ng! Lão Đ ng!”. A mà cây li u to l n, già nua v i cáiộ ộ ị ồ ồ ễ ớ ớ
h c t ng đây r i, và trên cây sao mà l m t qu ... B ng nhiên trong trí nh c a lão hi n lên hình nhố ướ ồ ắ ổ ạ ỗ ớ ủ ệ ả
m t đ a tr tóc vàng, nh s ng th t, và c cây li u mà Marpha đã nói t i. Đúng r i, nó đây r i, chínhộ ứ ẻ ư ố ậ ả ễ ớ ồ ồ
là cây li u đó - nó v n còn xanh, nh ng im l ng và bu n bã... Nó đã già quá r i, cây li u kh n kh !ễ ẫ ư ặ ồ ồ ễ ố ổ
Lão ng i d i g c cây và b t đ u nh l i. b bên kia, n i hi n đang là cánh đ ng c ng p n c,ồ ướ ố ắ ầ ớ ạ Ở ờ ơ ệ ồ ỏ ậ ướ
tr c đây là m t cánh r ng b ch d ng b t ngàn, còn trên qu đ i tr c n i rõ phía chân tr i, ngày x aướ ộ ừ ạ ươ ạ ả ồ ọ ổ ờ ư
là m t r ng thông già xanh ngăn ng t. Trên sông xà lan xuôi ng c. Còn bây gi t t c bình đ a, b ngộ ừ ắ ượ ờ ấ ả ị ằ
ph ng, và bên b bên kia còn m i cây b ch d ng non tr , cân đ i, gi ng nh m t cô n ng, đ ngẳ ờ ỗ ạ ươ ẻ ố ố ư ộ ươ ứ
tr tr i m t mình. Trên sông ch th y ng ng và v t, không gi ng v i c nh xà lan đi l i. Có c m t ngơ ọ ộ ỉ ấ ỗ ị ố ớ ả ạ ả ưở
khác v i ngày x a, đ n ng ng cũng tr nên ít h n. Iakov nh m m t và trong óc t ng t ng c a lãoớ ư ế ỗ ở ơ ắ ắ ưở ượ ủ
t ng đàn ng ng l n n i ti p nhau b i qua b i l i.ừ ỗ ớ ố ế ơ ơ ạ
Lão không sao hi u n i, t i sao l i nh th , t i sao có đ n b n, năm m i năm lão không ra sông l yể ổ ạ ạ ư ế ạ ế ố ươ ấ
m t l n, mà giá có ra t i đây thì ch c gì lão đã đ ý t i nó? V y mà đây là m t con sông th t l n, hoànộ ầ ớ ắ ể ớ ậ ộ ậ ớ
toàn không ph i lo i v v n; trên sông có th l p nh ng khu đánh b t cá đ bán cho đám th ng gia,ả ạ ớ ẩ ể ậ ữ ắ ể ươ
cho nh ng công ch c và các hàng ăn trên b n và sau đó ti n thu đ c đem g i vào nhà băng; có thữ ứ ở ế ề ượ ử ể
dong du i trên thuy n t trang p này t i trang p khác và ch i đàn, m i ng i đua nhau m i lão điổ ề ừ ấ ớ ấ ơ ọ ườ ờ
bi u di n và s tr ti n; cũng có th th vài chuy n xà lan - làm vi c này còn t t h n chán v n nghể ễ ẽ ả ề ể ử ế ệ ố ơ ạ ề
đóng quan tài; và cu i cùng, có th nuôi ng ng, m th t, t i mùa đông chuy n lên Moskva. Tr i đ t,ố ể ỗ ổ ị ớ ể ờ ấ
m i con ng ng quèn m t năm cũng cho t i c ch c rúp. Th mà lão đã b qua, ch ng làm m t vi c gìỗ ỗ ộ ớ ả ụ ế ỏ ẳ ộ ệ
nh th c . Nh ng t n th t m i l n làm sao! Ôi chao là thi t h i! Mà n u nh làm t t c cùng m tư ế ả ữ ổ ấ ớ ớ ệ ạ ế ư ấ ả ộ
lúc, c đánh cá, kéo vĩ c m, ch xà lan và gi t ng ng, thì s ki m đ c b i ti n! Nh ng t t c nh ngả ầ ở ế ỗ ẽ ế ượ ộ ề ư ấ ả ữ
vi c đó ngay c trong m lão cũng không nghĩ ra, cu c đ i trôi qua ch ng ích l i, ch ng vui thú gì, trôiệ ả ơ ộ ờ ẳ ợ ẳ
qua vô tích s , ch ng ra đâu vào đâu; phía tr c không còn t ng lai, mà ngoái l i đ ng sau thì ch ngự ẳ ướ ươ ạ ằ ẳ
có gì h t, ngoài nh ng m t mát, nh ng m t mát l n đ n n i ch nghĩ t i thôi đã th y n l nh cế ữ ấ ữ ấ ớ ế ỗ ỉ ớ ấ ớ ạ ả
ng i. Mà t i sao con ng i ta l i không có th s ng nh th nào đó, đ kh i ph i ch u nh ng thi tườ ạ ườ ạ ể ố ư ế ể ỏ ả ị ữ ệ
h i, m t mát nh ? Th h i, vì sao ng i ta l i ch t c cánh r ng b ch d ng và đ i thông đi nh th ?ạ ấ ỉ ử ỏ ườ ạ ặ ả ừ ạ ươ ồ ư ế
Vì sao nh ng bãi th gia súc quý nh v y l i b b hoang? T i sao ng i ta luôn làm nh ng vi cữ ả ư ậ ạ ị ỏ ạ ườ ữ ệ
ch ng c n thi t? Vì sao Iakov c đ i lúc nào cũng luôn mi ng ch i b i, g m g , x n x đ m đá, b tẳ ầ ế ả ờ ệ ử ớ ầ ừ ấ ổ ấ ắ
n t v mình? Th h i, c n gì ph i do n t, lăng m m t th ng Do Thái? Vì sao m i ng i l i c c nạ ợ ử ỏ ầ ả ạ ạ ạ ộ ằ ọ ườ ạ ứ ả
tr nhau, không cho nhau s ng? Chính đi u này gây bi t bao t n th t! Nh ng t n th t kh ng khi p!ở ố ề ế ổ ấ ữ ổ ấ ủ ế
N u không có s ganh ghét, đ k và đ c ác, m i ng i có th mang l i cho nhau nh ng l i ích l nế ự ố ỵ ộ ọ ườ ể ạ ữ ợ ớ
đ n nh ng nào.ế ườ
C bu i t i và su t đêm lão toàn m th y đ a tr s sinh, cây li u, cá, nh ng con ng ng b đ p ch t,ả ổ ố ố ơ ấ ứ ẻ ơ ễ ữ ỗ ị ậ ế
Marpha nhìn nghiêng gi ng nh con chim khát n c, khuôn m t nh t nh t, th m h i c a Rothschild,ố ư ướ ặ ợ ạ ả ạ ủ
và nh ng b m t các ki u t m i phía kéo đ n nói v s thi t h i. Lão tr mình h t bên n sang bênữ ộ ặ ể ừ ọ ế ề ự ệ ạ ở ế ọ
kia và năm l n t nh d y đ kéo đàn.ầ ỉ ậ ể
Đ n sáng lão g ng h t s c đ ng d y đ t i b nh vi n. Cũng v n Masim Nikoliaich yêu c u đ p khănế ắ ế ứ ứ ậ ể ớ ệ ệ ẫ ầ ắ
l nh lên đ u, u ng thu c b t, và qua nét m t cùng gi ng nói c a viên y tá, Iakov hi u r ng vi c c aạ ầ ố ố ộ ặ ọ ủ ể ằ ệ ủ
lão đã h ng và không m t th thu c b t nào có th c u giúp đ c. Trên đ ng v nhà lão nghĩ cáiỏ ộ ứ ố ộ ể ứ ượ ườ ề
ch t ch mang l i ích l i mà thôi: kh i ph i ăn, ch ng c n u ng, l i không ph i đóng thu , không làmế ỉ ạ ợ ỏ ả ẳ ầ ố ạ ả ế
m ch lòng ai, và b i vì con ng i n m d i đ t không ph i m t, hai năm, mà hàng trăm, hàng nghìnế ở ườ ằ ướ ấ ả ộ
năm, do đó, n u tính h t, thì c m t ngu n l i l n. Cu c s ng đem l i cho con ng i s thi t thòi,ế ế ả ộ ồ ợ ớ ộ ố ạ ườ ự ệ
còn cái ch t l i cho nó nh ng l i l c. Ý nghĩ này, t t nhiên, có lý, song dù sao nó cũng xúc ph m vàế ạ ữ ợ ộ ấ ạ
th t cay đ ng: vì sao l i t n t i trên đ i m t tr t t l lùng v y, cu c s ng mà con ng i ch đ cậ ắ ạ ồ ạ ờ ộ ậ ự ạ ậ ộ ố ườ ỉ ượ
h ng m t l n duy nh t, l i trôi qua ch ng chút ích l i gì?ưở ộ ầ ấ ạ ẳ ợ
Ch t lão không ti c, nh ng khi v t i nhà, nhìn th y cây vĩ c m, tim lão th t l i và lão b t đ u th yế ế ư ề ớ ấ ầ ắ ạ ắ ầ ấ
ti c. Cây đàn này không mang xu ng m đ c, gi đây nó s đ n côi và s không tránh kh i s ph nế ố ồ ượ ờ ẽ ơ ẽ ỏ ố ậ
c a nh ng cây b ch d ng, c a r ng thông già. M i th trên th gi i này đã m t đi và s còn m tủ ữ ạ ươ ủ ừ ọ ứ ế ớ ấ ẽ ấ
n a! Iakov b c ra, ng i trên b c c a nhà, ôm ri t cây đàn vào ng c. Trong khi v n nghĩ t i cu cữ ướ ồ ậ ử ế ự ẫ ớ ộ
s ng m t mát, ch ng chút l i l c, lão b t đ u kéo đàn, b n thân cũng không hi u t i sao, nh ng ti ngố ấ ẳ ợ ộ ắ ầ ả ể ạ ư ế
đàn c a lão vang lên r u rĩ và c m đ ng. Nh ng gi t n c m t lăn trên má lão. Và lão càng nghĩ thìủ ầ ả ộ ữ ọ ướ ắ
ti ng hát c a cây đàn càng bu n th m. ế ủ ồ ả
Thanh ch t c a k t lên vài ti ng và Rothschild xu t hi n trong c ng. Nó m nh b o đi đ c n a sân,ố ử ẹ ế ấ ệ ổ ạ ạ ượ ử
nh ng khi nhìn th y Iakov, đ t nhiên nó kh ng l i, c ng i co qu p, và ch c vì s hãi, nó không nói,ư ấ ộ ự ạ ả ườ ắ ắ ợ
mà ch làm nh ng đ ng tác nh th mu n ra hi u b ng m y ngón tay báo gi cho lão. ỉ ữ ộ ư ể ố ệ ằ ấ ờ
- L i đây, đ ng s , - Iakov d u dàng nói và d nó l i g n. - L i đây nào.ạ ừ ợ ị ỗ ạ ầ ạ
Rothschild nhìn lão ng v c, ti n thêm m y b c và d ng l i cách lão m t sazen[1].ờ ự ế ấ ướ ừ ạ ộ
- Xin bác đ ng đánh cháu! - Nó nói, h i chùng ng i xu ng. - Ông Moisêi Ilich l i phái cháu t i m iừ ơ ườ ố ạ ớ ờ
bác. Ông b o đ ng có s , c đ n nhà ông Iakov và b o không có bác là không xong. Th năm này cóả ừ ợ ứ ế ả ứ
m t đám c i... Vâng, ph i! Ngài Sapovalov g con gái cho m t ng i t t . Mà đám c i to l mộ ướ ả ả ộ ườ ử ế ướ ắ
nhé, u-u![2] - Gã Do Thái nói thêm, h p háy m t bên m t.ấ ộ ắ
- Bác không th ... - Iakov ph u phào, th n ng nh c - Bác không đ c kh e, anh b n .ể ề ở ặ ọ ượ ỏ ạ ạ
R i lão ti p t c kéo đàn, nh ng gi t n c m t r xu ng cây vĩ c m. Rothschild nghe chăm chú, đ ngồ ế ụ ữ ọ ướ ắ ỏ ố ầ ứ
nghiêng ng i v phía lão, hai tay khoanh tr c ng c. N i s hãi, nghi ng i trên nét m t nó d n d nườ ề ướ ự ỗ ợ ạ ặ ầ ầ
bi n thành n i s u mu n, đau kh . Nó tr n ng c m t, d ng nh đang ch u đ ng m t khoái c mế ỗ ầ ộ ổ ợ ượ ắ ườ ư ị ự ộ ả
đ n đau, thì thào: “Vakhkhkh!..”. Và nh ng gi t n c m t t t ch y dài trên má nó, nh xu ng chi cớ ữ ọ ướ ắ ừ ừ ả ỏ ố ế
áo khoác màu lá cây.
Sau đó Iakov n m c ngày, bu n bã. Đ n t i, lúc ông m c s t i làm l r a t i, h i lão có nh m tằ ả ồ ế ố ụ ư ớ ễ ử ộ ỏ ớ ộ
t i l i nào nào th t đ c bi t mà lão đã m c ph i lúc sinh th i. Iakov c căng cái trí não đã tr nên y uộ ỗ ậ ặ ệ ắ ả ờ ố ở ế
t, ch t nh l i khuôn m t b t h nh c a Marpha, ti ng thét tuy t v ng c a th ng Do Thái b chó c n,ớ ợ ớ ạ ặ ấ ạ ủ ế ệ ọ ủ ằ ị ắ
lão th u thào:ề
- Cây vĩ c m cho th ng Rothschild.ầ ằ
- Đ c r i, - Ông m c s đáp. ượ ồ ụ ư
Hi n c thành ph đ u th c m c không bi t th ng Rothschild ki m đâu ra cây vĩ c m t t th ? Nóệ ả ố ề ắ ắ ế ằ ế ầ ố ế
mua hay đánh c p đ c, cũng có th nó ki m đ c t hi u c m đ ? Nó đã b ng sáo t lâu, và hi nắ ượ ể ế ượ ừ ệ ầ ồ ỏ ố ừ ệ
gi ch kéo vĩ c m. D i c n đàn tuôn ch y nh ng âm thanh não nùng gi ng nh nh ng âm thanh c aờ ỉ ầ ướ ầ ả ữ ố ư ữ ủ
cây sáo tr c đây, nh ng khi nó th ch i l i nh ng gì mà Iakov đã ch i lúc ng i b c c a, thì ti ngướ ư ử ơ ạ ữ ơ ồ ở ậ ử ế
đàn c a nó u s u, thê l ng t i m c khi n t t c nh ng ng i nghe đ u ph i khóc. C b n thân nó,ủ ầ ươ ớ ứ ế ấ ả ữ ườ ề ả ả ả
cu i cùng th nào nó cũng tr n ng c m t và th u thào: “Vakhkhkh!”. Bài hát m i đó đ c ng i taố ể ợ ượ ắ ề ớ ượ ườ
a thích đ n n i nh ng th ng gia và các viên ch c giành gi t nhau m i Rothschild v nhà và b t nóư ế ỗ ữ ươ ứ ậ ờ ề ắ
ch i đi ch i l i c ch c l n li n. ơ ơ ạ ả ụ ầ ề
Đào Tu n nh d ch t nguyên b n ti ng Ngaấ Ả ị ừ ả ế
_____________________
Chú thích c a ng i d ch:ủ ườ ị
[1] Sazen b ng 2,134mằ
[2] Trong nguyên b n, Rothschild nói năng không rõ ràng, m ch l c, ti ng Nga ng ng. Miêu t sả ạ ạ ế ọ ả ự
khi m khuy t c a Rothschild, tác gi mu n nh n m nh t i s thay đ i trong tâm lý c a Iakov. Khiế ế ủ ả ố ấ ạ ớ ự ổ ủ
Iakov còn s ng, nh ng khuy t t t c a Rothschild làm ông khó ch u, nh ng tr c lúc ông ch t, nh ngố ữ ế ậ ủ ị ư ướ ế ữ
khuy t t t đó làm cho ông th ng xót, ân h n vì đã x t v i nó, song cái chính là ông đã nhìn th y tàiế ậ ươ ậ ử ệ ớ ấ
năng và s nh y c m âm nh c c a nó, tâm h n nó...ự ạ ả ạ ủ ồ
Ngu n: vnexpress.netồ
Đ c b n: mickey đ a lênượ ạ ư
vào ngày: 28 tháng 8 năm 2004