Anton Pavlovich Tchekhov
Cây vĩ c m cho Rothschild ầ
i t ộ ộ i m c khó ch u. B nh vi n và nhà tù c n r t ít quan tài. Nói tóm l ớ ạ ệ ứ ệ ở ồ ệ ơ ệ ở ẽ ề ư i, công vi c ộ đó ng ố ọ ở ườ ờ ồ ặ ệ ế ế h n m t cái làng, trong đó dân c h u nh toàn ông già bà lão, ch t ư ầ đây r t chán. ấ lão đã có m t ngôi nhà riêng h n hoi, ẳ ọ đây, g i ư t danh “lão Đ ng”, ho có tr i m i hi u là gì. ạ ộ ố ầ ườ ể ả ố ộ ế ổ ư ộ ườ ng, ngôi nhà g cũ k ch t ch i, trong đó c lão, ỹ ậ ề ỗ ng đôi, đ ng quan tài và các th đ đ c khác đ u nhét vào m t cái phòng ứ ồ ạ
ắ ẹ ế ữ ị ấ ố ớ ẫ ầ ư ổ ỏ ở ẩ ộ ầ ặ c đóng theo kích th ươ ố ớ c c a h mà lão đo r t k ữ ể ả ỗ ướ ủ ọ c s t. Còn quan tài đ t cho con tr lão nh n m t cách mi n c ộ ng, đóng ch ng theo m t ẳ ộ ậ ặ ễ ưỡ ắ ặ ướ ắ ẻ cũng nói: ậ ề ả ậ ư ờ ệ ặ th tr n, trên các đám ạ ề ườ ế ể ế ộ ỉ Ở ị ấ ợ ấ ấ ầ ườ i ta hay g i đ i nh c Do thái t ọ ộ ề ỉ ộ ả ẫ ả ậ ơ ơ ớ ử ố ờ ộ ạ ứ ữ ạ ủ ạ ồ ặ ủ ỏ ắ ồ ự ồ ở ế i Iakov cũng đ m m hôi và m t thì đ gay đ g t; không khí nóng n c n ng n c mùi t ế ặ ả ặ ị ộ ấ ườ ề ủ ớ ậ ẫ ố ầ ớ s ganh ghét và lòng khinh b đ i v i dân Do Thái, đ c b êt v i Rothschild; i x u xa, có l n còn đ nh t n c gã n a. Rothschild gi n gi ẩ ả ị ộ ỉ ố ớ ầ ứ ầ ế ặ ị ữ ủ ờ ấ ử ậ ẽ ủ ế lâu r i. ử ổ ừ i ta m i lão Đ ng r t hãn h u, ch trong tr ữ ấ ặ ng h p v ng m t ắ ế ườ ồ ỉ ườ ậ ờ ồ ợ ạ ộ có đ ượ ữ ạ ả ả ở c tâm tr ng s ng khoái b i lão luôn ph i ch u nh ng th t thu ghê g m. Ví i, còn th hai - húy nh t, chính vì th trong m t năm, làm vi c là có t ệ ớ ộ ờ ữ ứ ộ ấ ế t h i m i l n làm sao! Này ị ậ ệ ạ ồ ồ ố ễ i g n hai trăm ngày ăn không ng i r i. Thi ớ ầ i không c n nh c, hay Sekhkes không m i Iakov, th là thi ạ ờ ấ ạ ng hai năm li n m đau, tàn t ề ố ẻ ờ t h i có khi lên t ữ ưở ữ ệ ộ ệ ạ ủ i b t giây đàn, ớ ớ t r i. C nh sát ế ả i lên t nh ậ ỉ ả i c m i rúp, n u nh bu c ph i ế ng dày vò Iakov vào th ỗ ườ ạ ậ ầ ở ắ ề ầ ặ ế ữ ầ ơ ớ ẩ ẹ ố ọ ố c và đi đ ng lo ng cho ng, th mà bu i sáng v n t ứ ế ạ ạ ằ ỗ ộ ơ ớ t c h n nghìn rúp. ổ ố ả ổ ế ộ ổ ạ ớ ấ ề ẹ ứ ứ ở ể ổ ẳ ả ố ớ ấ ế ỏ ấ ử ấ ồ ẫ ượ ẳ i, dù có xoay x nh th nào, thì ở ư ế c là bao - có 40 rúp. đâu cũng ở ữ ấ ạ ấ ấ Đó là m t th tr n nh , còn t ỏ ị ấ hi m t ầ ấ ị ế trên t nh thì có l Giá Iakov Ivanovich làm ngh đóng quan tài ỉ i ta g i lão là ông Iakov Matveevich, ch không nh cái gi ng dân mách qué và ở ứ tr ng không cái tên Iakov, đã th còn đ t cho lão cái bi ớ ố Iakov s ng nghèo kh nh m t gã mugic t m th Marpha, cái b p lò, cái gi duy nh t. ấ Iakov đóng nh ng chi c quan tài đ p và ch c ch n. Đ i v i đám mugic và cánh đàn ông th tr n, lão ắ ộ đóng quan tài theo kích c c a b n thân và ch a m t l n nh m l n, b i vì có bói cũng không ra m t ỡ ủ ả i cao to, ch c kh e nh lão, k c trong nhà tù, m c dù lão đã b y m i tu i. Đ i v i đám ng ư ườ ng ấ ỹ i có máu m t và ph n , nh ng c quan tài đ ượ ụ ữ ườ b ng cái th ằ kích c nào, và lúc nh n ti n công bao gi ỡ - Th t tình, tôi ch thích làm nh ng vi c v t vãnh th này. Ngoài ngh đóng quan tài, lão còn ch i đàn thuê đ ki m thêm chút đ nh. ơ i ch i. Đ i nh c do lão th thi c Moise Ilich Sakhkes làm i, ng c ạ ế ướ ng thu v cho mình già n a s thu nh p. Vì Iakov kéo vĩ c m r t hay, nh t là nh ng ông b u và th ữ ầ bài hát Nga, nên Sakhkes th nh tho ng v n m i lão ch i trong đ i nh c c a mình và tr cho lão năm ng c a khách. C tho t ng i vào ban nh c là bao m i copek m t ngày, không tính nh ng món th ưở ươ ỏ i gi ng ỏ ẫ ờ ườ đ n ng t th , ti ng violon rít lên, ti ng contrebasse khàn khàn bên tai trái, còn bên tai ph i là ti ng sáo ế ạ ế ng gân xanh đ , mang cái tên n c n c a gã Do Thái tóc hung, g y nhom, m t ch ng ch t nh ng đ ầ ỏ ữ ằ ứ ở ủ i giàu n i ti ng. Và gã Do Thái đáng nguy n r a này, k c nh ng lúc vui c a Rothschild, m t ng ườ ể ả ữ ổ ế ủ i v nh t, v n c tình th i sáo th t não nùng. Không có m t nguyên c rõ ràng nào, nh ng trong ng ườ ổ ư ẻ Iakov c d n d n tích t ụ ự lão nhi c móc, ch i m ng gã b ng đ l ữ , ằ ắ làu bàu, nhìn lão, rít qua k răng: - N u không tr ng cái tài c a ông thì tôi đã ném ông qua c a s t ọ Sau đó gã b t khóc. Chính vì th ng m t nh c công Do Thái nào đó. Iakov không bao gi d , ch nh t và nh ng ngày l ủ ậ ụ mu n hay không, ph i có t ả nhé, có nh ng đám c i l ệ ồ ầ ướ ạ ữ và Iakov mong ch lão ch t t ng ngày, y v y mà lão l tr ế ừ ạ ch a b nh r i ngo o luôn đó. Này nhé, thi ư ộ ớ ả ươ ồ đóng m t cái quan tài đ t ti n có hoa văn ph nhũ. Nh ng tính toán thua l ban đêm; lão đ t chi c vĩ c m lên chăn, và khi đ m i ý nghĩ v v n len vào đ u, lão l ủ ọ cây vĩ c m phát ra nh ng âm thanh trong bóng t i khi n lão nh lòng h n. ế ố Ngày mùng sáu tháng năm năm ngoái Marpha b ng nhiên lăn ra m. Bà th n ng nh c, u ng nhi u ề ỗ ở ặ ớ c. T i n mình nhóm lò, th m chí còn đi kín n ẫ ự ướ ướ ậ ấ chi u bà n m m t ch . Iakov ch i đàn su t ngày, t i m t m i xem đ n quy n s ghi chép nh ng th t ể ổ ố ữ ị ề thu hàng ngày, và vì bu n chán lão làm b n t ng k t c năm. T ng c ng m t t ế ả ồ ấ ấ ả ơ Đi u đó làm lão s c t i v l y cái i m c v t to t quy n s xu ng sàn và di di chân lên. Sau đó lão l ố ơ bàn g y và tính toán r t lâu, th dài căng th ng. M t mũi lão đ gay và đ m m hôi. Lão nghĩ h n ặ nghìn rúp th t thu đó n u đem g i nhà băng thì m i năm lãi su t cũng ch ng đ ỗ Có nghĩa 40 rúp này cũng là m t m t mát n a. Nói tóm l ộ đ c th y m t mát, không h n. ơ ộ - Iakov! - Marpha b t ng g i lão. - Tôi ch t đ n n i r i. ờ ọ ế ế ơ ồ ấ
ng khác th ợ ồ ỡ ướ ờ ố ạ ậ ế ướ ỏ ố ạ ỏ ng vì cu i cùng đã vĩnh vi n r i kh i cái nhà này, thoát kh i đ ng quan tài và kh i ộ ố ầ ậ ạ ư ể ấ ng. Lão Đ ng quen nhìn th y ườ đây lão th y lúng túng. Hình nh bà lão đ c ch ng ch t th t và ứ ư ễ ờ ậ ầ ườ ợ ươ ố ỏ ư ộ ấ ể nghĩ t ớ ả ộ ờ ấ ng xót bà, ch a bao gi ử ớ lão đánh v c , nh ng m i l n d a n t nh th cũng đã đ ắ ư ỗ ầ ọ ạ ỉ ợ ả ờ , nhào t ỗ ư ế i thoát cho bà, và đang th m thì v i nó. ả c a s nhìn th y rõ bình minh đang cháy r c. Nhìn bà v già, Iakov không hi u sao ự ừ ử ổ ớ i ư ừ i bà v i ớ ắ ủ ướ c , sung s c vì sao nét m t bà gi ờ ặ ướ ể ượ ợ ố ạ đây th t kỳ l ậ ư i. Ngoài ra, lão còn không cho bà u ng trà, s t n kém, và bà ch u ng n ỉ ố ố ả ng và lão c m ế ở ẳ ượ ớ ệ ự ủ ệ Ở ắ ấ ờ ầ ắ ế ế i b nh vi n. ậ ả ả ị ố ả ợ ố u và thích gây g , song còn bi ổ ợ ặ ằ ế ượ ả ị ấ
c th l ỏ ợ ừ ả ừ ả ượ ừ ứ ỗ ớ ị ố ớ i, chúng tôi t i ế ng g i, d , xin l i ngài v cách nói năng... ọ ườ ấ ỉ ạ ệ ặ ạ ồ ố ề ắ ầ i ta th ố ố ớ ọ ầ ệ ườ ậ ư
ộ ồ ậ ể ố ễ ng hàn thành ph . Bi c? Bà già s ng th cũng là đ r i, l y tr i... Bà t làm sao đ ị ở ế ạ ố ủ ồ ạ ượ ế ố y bao nhiêu tu i v y? ư ộ ẩ ố ế c đa t ậ ạ c trình b y, m i loài sâu b đ u mu n s ng c lòng ạ . ả ạ ượ ố ố ượ ư ầ i nhũn nh n, - xin đ ặ ọ ề ụ ứ ạ ớ ọ i à! - Viên y tá nói v i cái gi ng nh th s s ng ch t c a bà già ph thu c c vào lão. - Thôi, ư ể ự ố c l nh lên đ u bà y và cho bà y u ng ch thu c b t này, ầ ộ ả ỗ ướ ạ ố ộ ấ ố xin t m bi ạ ệ ầ ệ ủ ợ ố ộ ể ằ ặ ủ ẳ ỏ ồ ứ ể ứ ổ ể ấ ẽ ắ ỉ ằ ầ ắ ặ ấ , không có th i gi t. ệ ấ ờ ờ ờ ờ ế ấ ư ế ơ c, đ ng này bà y l . Làm n đ a bà y ra ngoài. Đi ngay cho. T m bi ạ t đ y, n u nh bà y b đau b ng hay ụ ị ấ i b c m! Trong ấ ạ ị ả ố ướ ằ ơ ớ ơ ư ự ố ộ ớ ế ả ườ ợ c vào phòng. ng h p b c m thì vi c đ u tiên là ph i rút b t máu, Maksim Nikolaich. ẻ ướ ộ ị ả ọ ệ ụ ẫ
ộ ứ ướ ượ ẽ ố ờ ầ ng tôi. ế ớ ấ ấ ặ ộ
ắ ồ ứ ả ộ ờ ư i, ch đ Marpha d y và dìu bà ra kh i ỏ ậ t ngã và ộ i lúc ng i vào trong xe ng a lão m i nhìn cái b nh vi n m t cách nghi ớ i nh i mãi! Đ ngu... ặ ỏ ồ ỉ ỡ ệ ự ệ ệ ớ
i nghèo ườ ả ặ ố ọ ỉ ệ ạ ị ể ằ ộ Lão nhìn bà v . M t bà đ r c vì nóng, sáng r và sung s ỏ ự ặ m t bà nh t nh t, len lét th m h i, gi ấ ặ ả ợ ra sung s t ỏ ỏ Iakov... Bà nhìn lên tr n, đôi môi đ ng đ y, nét m t c a bà th t h nh phúc, nh th bà đã nhìn th y ấ ặ ủ cái ch t, ng i gi ớ ế Tr i h ng sáng, t ấ ờ ử nh ra r ng c cu c đ i ch a m t l n lão vu t ve bà, ch a t ng th ư ộ ầ ằ ớ vi c mua cho bà l y m t t m khăn choàng nh , mà ch la m ng bà, ch i b i vì thua l ệ nh ng n m đ m. Th t ra thì ch a bao gi ậ ấ ờ ữ làm cho bà s rúm c ng ả ườ ợ tr ng. Chính vì v y nên lão hi u đ ậ th y khi p hãi. Ch cho sáng h n, lão m n ng a c a hàng xóm và ch Marpha t ề đó không nhi u b nh nhân l m, vì th lão không ph i đ i lâu, ch m t có ba ti ng. Và th t quá may cho lão, l n này ỉ ấ ệ ti p b nh nhân không ph i là quan đ c, vì b n thân ngài cũng b m, mà là viên y tá Maksim Nikolaich, ệ ế ng i mà c th tr n kháo nhau r ng m c dù là tay b m r ệ ơ t vi c h n ườ đ c t . ố ờ - Xin chào ngài, - Iakov v a dìu v vào phòng khám, v a chào h i. - Xin đ qu y qu ngài, Maksim Nikolaich, vì vi c v t này. Ch là bà xã chúng tôi v a m i b m. Nói th nào nh , b n đ i, nh ng ỗ ư ườ ờ ế Cau đôi lông mày b c và vu t cái ng nghe, viên y tá b t đ u khám cho bà già. Marpha ng i trên gh ạ đ u ng i g p xu ng, g y gò, mũi nh n v i cái mi ng há ra, nhìn nghiêng trông bà gi ng nh con ố ẩ chim đang khát n c.ướ ệ - R i... Xong r i - viên y tá ch m ch p nói và th dài. - B i nhi m, mà cũng có th s t nóng. Hi n ồ ở đang có d ch th ờ ươ ổ ậ ấ - Thi u m t tu i tròn b y m i, th a ngài Masim Nikolaich. ế ươ ổ c v v i Chúa. t làm sao? Bà già s ng đ r i. Đã đ n lúc đ - Bi ượ ề ớ ủ ồ ế - D , ngài d y th t chí lý, Masim Nikolaich, - Iakov nói, m m c ạ ườ ỉ t t c a ngài, nh ng chúng tôi cũng xin phép đ ọ ố ủ - Ch l ế ủ th này nhé, ông b n, đ p khăn nhúng n ấ ắ ạ ế ngày hai l n. Còn bây gi t. ờ Căn c vào nét m t c a viên y tá, Iakov hi u r ng vi c c a v lão h ng r i và ch ng có thu c b t nào có th c u n i. Lão hi u r t rõ r ng Marpha s ch t r t nhanh, ch nay mai thôi. Lão kh n m khu u ỷ ẽ ế ấ tay viên y tá, nháy m t và nói th m: - Masim Nikolaich, hay đ t giác hút cho bà y? - Không có th i gi - Xin ngài làm n, làm phúc, - Iakov van nài, - T ngài cũng bi đau cái gì bên trong c , lúc đó m i dùng đ n thu c b t, thu c n tr ệ ầ Viên y tá đã g i b nh nhân ti p theo. M t m đàn bà d n m t đ a tr b ế - Ra ngoài đi, đi đi... - Lão cau có nói v i Iakov. - Đ ng làm v ừ - Thôi thì ít nh t ông cũng đ t cho bà y m t con đ a v y! Đ c th chúng tôi s su t đ i c u nguy n ệ ỉ ậ cho ông! Viên y tá n i đóa, g t lên: ổ - C l ả Iakov cũng t c điên, m t đ tía, nh ng lão không nói m t l ứ phòng khám. Mãi t nh o báng, nói: ạ i ta t ng b n bay vào c đây, lũ ngh sĩ! Đám nhà giàu chúng bay đ t giác hút, còn ng - Ng ườ i m t con đ a cũng không cho. Quân b o chúa! thì t ộ ớ i nhà, Marpha đ ng m t lúc, tay v n vào b p lò. Bà s r ng n u nh đi n m thì th nào Iakov Khi v t ế ế ứ ề ớ và ch i m ng bà c n m đ y, ch ch u làm vi c. Còn Iakov i than vãn v ti n nong, thua l cũng s l ấ ắ ề ề ẽ ạ ợ ằ ứ ằ ư ả ị ử ệ ỗ
ẩ ễ ễ ậ ạ ượ Thánh Ioan, ngày kia là ngày l ả ố ả ể ẽ ế ằ ủ ợ ể ấ ố ộ ế ớ c s t, ti n t ệ ể ổ ủ
ớ ắ ắ ằ ẫ ề ề ư ở ắ ạ i chi u, lúc ch ng ọ ỗ ờ ồ ẻ ừ ươ ừ ỏ b sông, cùng ớ ng hay ra ng i ườ ộ ứ ỏ ộ ắ ế ướ ồ ở ờ i cay đ ng, nói thêm: - Con gái bé b ng ch t m t r i. ấ ồ ẫ ễ ư ớ ổ ả ứ ơ ấ ả ấ ứ ầ ắ ầ ả ữ i ban phép Mình Thánh và x c d u cho bà. Sau đ y Marpha b t đ u l m nh m nh ng i g n sáng thì ch t. ế ể ệ ử ớ ắ đ c l y thánh thi, còn v ph n m thì lão không ph i tr m t đ ng nào, vì ng ầ ề ặ ộ ợ ế ả ỏ ả ả ộ ồ i t m r a, khâm li m và đ t bà vào áo quan. Đ kh i ph i chi phí cho ng ườ ị ị ề ỡ ầ ủ ữ ườ ố ữ ấ i tàn t ậ ớ i hành kh t, hai ng ấ ộ ấ ế ố ấ ạ bi ừ ệ t Marpha l n cu i, lão s ầ ờ ố i không t n kém, không làm m t lòng ai. Khi t t th t!”. ậ ỗ ừ ế ư ộ ỗ
i vi c c đ i ch a m t l n th ầ ư ộ ầ ậ ộ ầ ư ố ố ỗ ị ề ở ệ ả ờ ộ ướ ế ướ nh ng đám c ướ ở ề ừ ữ ườ ớ
ủ ng lão g p Rothschild đang đi t ng v i lão, khi lão t ườ Trên đ i. Th ng Do Thái v a c ng, giúp lão đi ng . Bà làm t ườ i tr v say kh ấ ả ữ ớ ừ ườ ẻ ụ ặ ắ ằ
i chào bác và m i bác t i ngay ch ử ờ ỗ ứ ờ ớ
i vi c đó. Lão ch mu n khóc. ụ ệ ẳ ạ ố ỉ
ả c. - Ông Moissei Ilich gi n ch t! Ông y b o ướ ế ế ấ ắ ạ ậ ể ế ả ế i nhi u tàn nhang màu ể ạ ở ị ắ ấ ớ ặ ẫ ề ả ữ ụ ằ ế ế ớ ủ ả ở i lép? - Iakov hét lên. - Đ ng có bám l y tao! t c a nó mà phát t m. ệ ủ ế ả ồ ỏ ứ ọ ừ ấ i: ằ ạ ổ ờ ậ i. - Không sao s ng n i v i loài sâu ấ ớ ổ ớ ắ ắ ố
ư ể ỡ ế ặ ụ ợ ố ơ ơ ả ư ầ ư ạ ẩ ấ ờ ỡ ặ ủ ừ ẻ ằ ủ ằ ố i ti ng thét đau ạ ế ườ ở ọ ủ ữ ơ ắ ắ ộ ủ ẻ ấ Thánh Nikolai nhìn bà ngán ng m và nh ra r ng ngày mai là ngày l ớ ằ c làm vi c, Ban Phép L , sau đó là ch nh t, còn sau n a, th hai - húy nh t. C b n ngày không đ ệ ứ ữ ủ ậ mà Marpha có th s ch t vào m t trong nh ng ngày này; nghĩa là quan tài ph i đóng ngay ngày hôm ữ nay. Lão c m l y cái th i bên v đ l y s đo c a bà. Sau đó bà đi n m, còn lão làm ầ ướ ắ ấ d u thánh r i b t tay vào vi c. ồ ắ ấ Khi đóng xong c quan, lão Đ ng đeo kính và ghi vào quy n s c a mình: “Quan tài cho Marpha ồ ỗ Ivanovna - giá 2 rúp 40 copek”. Và lão th h t ra. Trong th i gian đó bà già v n n m, m t nh m nghi n. Nh ng t v ng, b ng nhiên bà g i ch ng. ạ - Mình còn nh ch , Iakov? - Bà v a h i, v a nhìn lão vui v . - Mình còn nh cách đây năm m i năm ớ ứ Chúa đã cho chúng ta m t đ a tr tóc vàng? Mình v i tôi khi đó th ẻ ớ hát... d i m t cây li u, - và bà c ườ ễ Iakov căng óc, nh ng không th nào nh n i, c đ a bé, l n cây li u. ể - Bà n m m đ y thôi, - lão nói. ằ Ông m c s t ụ ư ớ câu khó hi u và t ớ ầ ể Các bà già hàng xóm t i ườ , Iakov t tr t i gác ự ọ ấ nghĩa đ a là cha đ đ u c a lão. B n mugíc khiêng quan tài t i nghĩa đ a cũng không l y ti n, vì quý i tr ng Marpha. Đi sau quan tài là nh ng bà già, nh ng ng ườ t. Nh ng ng ườ ọ ữ ệ ng đ u làm d u thánh m t cách sùng kính. Iakov l y làm hài lòng vì đã thu x p công vi c g p trên đ ấ ề ặ ườ n th a, h t lòng, l ổ ế ỏ chi c quan tài, b ng nghĩ: “C quan t ụ nghĩa đ a v nhà b ng nhiên m t n i bu n ghê g m choán l y lão. Iakov th y ấ ng t Nh ng trên đ ấ ồ ườ ớ ứ c. Đã th đ m i ý nghĩ c c kho : h i th nóng và n ng, hai chân b n r n, khát n mình không đ ế ủ ọ ủ ủ ẻ ơ ượ ướ ặ ng xót Marpha, ch a m t l n âu y m bà. Năm len vào đ u. L i nghĩ t ế ư ươ ớ ộ ầ ạ i v , không đ ý, nh i m t mái nhà, v y mà ch a m t l n lão nghĩ t m i hai năm s ng chung d ớ ợ ể ư ươ ổ ủ c, b c i, ng, kín n th bà là con mèo hay con chó. Th mà chính bà hàng ngày nhóm lò, n u n ấ ướ ể bà cũng sùng kính t, bao gi n m cùng m t gi ờ ướ ộ ằ t c nh ng vi c đó m t cách th m l ng, đ l y cây vĩ c m, treo lên t ặ ầ ộ ệ ầ ỡ ấ dáng v r t rè, lo l ng. i, v a cúi ừ chào. - Th mà cháu c đi tìm bác mãi! - gã nói. - Ông Moisei Ilich g i l ế ông y.ấ Iakov ch ng còn b ng d nghĩ t ớ - Đ tao yên! - Lão nói và đi ti p. ế - Th là th nào? - Rothschild lo l ng, ch y lên phía tr ph i đ n ngay! Iakov khó ch u b i th ng Do Thái th h n h n, m t h p háy, mà sao m t nó l ở ổ hung đ th . Nhìn chi c áo khoác màu xanh lá cây v i nh ng m n vá s m màu và c cái thân hình ỏ ế m nh kh nh, y u ả - Sao mày c th c vào chuy n c a tao th h , đ t Th ng Do Thái cũng n i xung, quát l - Xin ông bé cái mi ng đi cho, k o tôi cho ông bay qua b gi u bây gi ! ệ ờ ẻ - Xéo ngay cho khu t m t tao! - Iakov gào lên và n m tay x n t ấ b này! ọ ậ Rotsild ch t l ng vì s hãi, ng i th p xu ng, hai tay qu qu trên đ u nh th đ đòn, sau đó nó b t ồ d y, ba chân b n c ng ch y m t hút. Trên b sông nó nh y t ng t ng, hai tay vung v y, và th y rõ cái ấ ố ẳ ậ t lên. Đám tr con m ng r g p d p, ch y theo nó, la hét: “Th ng Do l ng dài, còm nhom c a nó c gi ạ ị ứ ậ ư i hô h , sau đó huýt sáo, Thái! Th ng Do Thái!”. Đàn chó cũng đu i theo nó, s a váng lên. Có ai đó c ổ đàn chó nhâu nhâu s a d h n... Sau đó ch c có m t con c n Rothschild, b i v ng l đ n, tuy t v ng c a nó ệ ọ ớ Iakov d o trên bãi chăn gia súc, sau đ y, không m c đích, lão đi ra phía ngoài th tr n. Đám tr con la ụ ạ lên “Lão Đ ng kìa! Lão Đ ng kìa!”. A mà con sông đây r i. đó nh ng con gi ị ấ ị giun và nh ng con v t ữ ẽ ồ Ở ữ ồ ồ
ắ ờ ắ ả ắ t, má đ hây, đi lên, lão thoáng nghĩ: ố ẹ ọ ờ c ph n chi u ánh sáng làm chói c m t. Iakov men theo con ỏ ị ồ ọ ộ ậ ẻ ặ ướ ả ấ ừ ế ắ ế ắ ồ ớ ộ ộ ị ằ ớ ỗ ồ ắ ớ ủ ồ ồ ớ ẻ ng đây r i, và trên cây sao mà l m t ả ư ố ồ ồ ặ ẫ ồ ễ qu ... B ng nhiên trong trí nh c a lão hi n lên hình nh ả ệ ổ i. Đúng r i, nó đây r i, chính ễ ỏ ồ ơ ệ ễ ồ ướ ố ừ ướ ắ ầ ạ i g c cây và b t đ u nh l ộ ị ươ ắ c đây là m t cánh r ng b ch d ộ ừ ố ậ ướ c, i. b bên kia, n i hi n đang là cánh đ ng c ng p n ớ ạ Ở ờ ng b t ngàn, còn trên qu đ i tr c n i rõ phía chân tr i, ngày x a ư ờ ạ ằ t c bình đ a, b ng ờ ẻ ươ ươ t ư ộ ộ ẳ ơ ọ ạ ng t ở ớ ượ ố ắ ứ ng, đ ng ng i. Có c m t ưở ả ng c a lão ủ ả ồ ọ ổ c. Còn bây gi ượ ờ ấ ả ng non tr , cân đ i, gi ng nh m t cô n ố ố ớ ả ị ắ ơ ơ i. ơ ạ i sao l ạ ế ươ ư ớ ể i đây thì ch c gì lão đã đ ý t ộ ầ ố ậ i nh th , t ắ ả ể ậ ớ ươ ề ữ ắ ượ i trang p khác và ch i đàn, m i ng ơ ờ ấ ở trang p này t ấ ệ ể ổ ễ ể ể ế ổ ị ớ ộ ỗ ẳ ớ ả ụ ấ ữ t ng ng, thì s ki m đ ỗ ế ớ ớ ở ỗ ư ế ả ả ả ệ ầ ơ ộ ờ ự ướ ươ ả i ta l ớ ể ố ấ ườ ữ ạ ạ ế i. Mà t ấ ặ ả ỉ ườ ư ậ ạ ị ỏ ữ ả ế ầ ả ờ ả ử ỏ ầ ằ ừ ấ ọ ấ ạ ạ ề ấ ổ ệ t ỏ ng và đ i thông đi nh th ? ư ế ữ ắ t? Vì sao Iakov c đ i lúc nào cũng luôn mi ng ch i b i, g m g , x n x đ m đá, b t ổ ấ ệ ườ ạ ứ ả i c c n i l t bao t n th t! Nh ng t n th t kh ng khi p! ế ổ ủ ữ ớ i ích l n i cho nhau nh ng l i có th mang l ể ạ ộ ế ườ ố ỵ ữ ạ ộ ọ ợ
ơ ấ ứ ị ậ ữ ễ ố ẻ ơ ướ ạ ả ợ ự ng nào. ế i và su t đêm lão toàn m th y đ a tr s sinh, cây li u, cá, nh ng con ng ng b đ p ch t, c, khuôn m t nh t nh t, th m h i c a Rothschild, ặ t h i. Lão tr mình h t bên n sang bên ệ ạ ư m i phía kéo đ n nói v s thi ế ỗ ạ ủ ế ề ự ữ ở ọ
ầ i b nh vi n. Cũng v n Masim Nikoliaich yêu c u đ p khăn ể ớ ệ ặ ể ằ ầ ườ ứ ề ng v nhà lão nghĩ cái ả ệ ọ ể ứ ẳ c. Trên đ ạ ế ầ ợ i không ph i đóng thu , không làm i ích l ở ế ế ộ i s thi ả i l n. Cu c s ng đem l ộ ố ườ ự ệ ạ
ườ ậ ờ ng m t l n duy nh t, l ố ộ ỏ i n m d i đ t không ph i m t, hai năm, mà hàng trăm, hàng nghìn ườ ằ t thòi, i cho con ng ả ộ i l c. Ý nghĩ này, t t nhiên, có lý, song dù sao nó cũng xúc ph m và ợ ộ ấ ạ ỉ ượ c i ch đ l i trên đ i m t tr t t lùng v y, cu c s ng mà con ng ộ ậ ự ạ ộ ố i trôi qua ch ng chút ích l i gì? ợ ẳ i nhà, nhìn th y cây vĩ c m, tim lão th t l ắ ầ c, gi ầ ẽ ơ ồ ượ ỏ ố ứ ấ ấ i và lão b t đ u th y ắ ạ ấ ậ đây nó s đ n côi và s không tránh kh i s ph n ẽ ờ ọ ẽ t cây đàn vào ng c. Trong khi v n nghĩ t ề ớ ố ạ ủ ừ c ra, ng i trên b c c a nhà, ôm ri ng, c a r ng thông già. M i th trên th gi ế ớ ự ươ ồ ậ ử ế ớ ẫ i l c, lão b t đ u kéo đàn, b n thân cũng không hi u t ể ạ ấ ẳ tr i kêu chí chóe. Tr i n ng g t, m t n ế ờ đ b n t m m t bà béo t ng h p d c b sông và nhìn th y t ộ ườ ấ “Rõ th t, m t con rái cá!” . Cách b n t m không xa b n tr con đang câu tôm b ng m i th t. Nhìn th y lão chúng gào lên m t cách đ c đ a: “ Lão Đ ng! Lão Đ ng!”. A mà cây li u to l n, già nua v i cái h c t ạ ố ướ m t đ a tr tóc vàng, nh s ng th t, và c cây li u mà Marpha đã nói t ễ ậ ộ ứ là cây li u đó - nó v n còn xanh, nh ng im l ng và bu n bã... Nó đã già quá r i, cây li u kh n kh ! ổ ư Lão ng i d tr là m t r ng thông già xanh ngăn ng t. Trên sông xà lan xuôi ng ph ng, và bên b bên kia còn m i cây b ch d ạ ỗ tr tr i m t mình. Trên sông ch th y ng ng và v t, không gi ng v i c nh xà lan đi l ỗ ỉ ấ khác v i ngày x a, đ n ng ng cũng tr nên ít h n. Iakov nh m m t và trong óc t ưở ỗ ế t ng đàn ng ng l n n i ti p nhau b i qua b i l ố ế ỗ ừ i sao có đ n b n, năm m i năm lão không ra sông l y ấ Lão không sao hi u n i, t ổ ạ ư ế ạ i nó? V y mà đây là m t con sông th t l n, hoàn m t l n, mà giá có ra t ộ ớ ể ớ ng gia, toàn không ph i lo i v v n; trên sông có th l p nh ng khu đánh b t cá đ bán cho đám th ữ ạ ớ ẩ ể ậ ể c đem g i vào nhà băng; có th trên b n và sau đó ti n thu đ cho nh ng công ch c và các hàng ăn ử ế ứ i đua nhau m i lão đi dong du i trên thuy n t ớ ườ ọ ề ừ t h n chán v n ngh bi u di n và s tr ti n; cũng có th th vài chuy n xà lan - làm vi c này còn t ề ạ ố ơ ể ử ẽ ả ề ờ ấ i mùa đông chuy n lên Moskva. Tr i đ t, đóng quan tài; và cu i cùng, có th nuôi ng ng, m th t, t ỗ ố i c ch c rúp. Th mà lão đã b qua, ch ng làm m t vi c gì m i con ng ng quèn m t năm cũng cho t ỏ ệ ế ộ t h i! Mà n u nh làm t nh th c . Nh ng t n th t m i l n làm sao! Ôi chao là thi ộ t c cùng m t ấ ả ế ư ệ ạ ổ ấ ả ữ t c nh ng c b i ti n! Nh ng t lúc, c đánh cá, kéo vĩ c m, ch xà lan và gi ư ượ ộ ề ẽ ế i, ch ng vui thú gì, trôi vi c đó ngay c trong m lão cũng không nghĩ ra, cu c đ i trôi qua ch ng ích l ẳ ợ ẳ i đ ng sau thì ch ng ng lai, mà ngoái l qua vô tích s , ch ng ra đâu vào đâu; phía tr ẳ c không còn t ẳ ạ ằ i thôi đã th y n l nh c có gì h t, ngoài nh ng m t mát, nh ng m t mát l n đ n n i ch nghĩ t ấ ớ ạ ữ ữ ớ ỉ ấ ỗ ế i không có th s ng nh th nào đó, đ kh i ph i ch u nh ng thi i sao con ng ng ị ả ể ườ ư ế i ch t c cánh r ng b ch d h i, m t mát nh ? Th h i, vì sao ng i ta l ừ ươ ồ ạ ạ ử ỏ ạ i ta luôn làm nh ng vi c i b b hoang? T i sao ng Vì sao nh ng bãi th gia súc quý nh v y l ệ ườ ạ ch ng c n thi ầ ử ớ ẳ n t v mình? Th h i, c n gì ph i do n t, lăng m m t th ng Do Thái? Vì sao m i ng ạ ợ tr nhau, không cho nhau s ng? Chính đi u này gây bi ở ố N u không có s ganh ghét, đ k và đ c ác, m i ng ế đ n nh ườ ế C bu i t ổ ố ả Marpha nhìn nghiêng gi ng nh con chim khát n ố và nh ng b m t các ki u t ể ừ ọ ộ ặ kia và năm l n t nh d y đ kéo đàn. ể ậ ầ ỉ Đ n sáng lão g ng h t s c đ ng d y đ t ẫ ắ ế ứ ứ ắ ậ ế l nh lên đ u, u ng thu c b t, và qua nét m t cùng gi ng nói c a viên y tá, Iakov hi u r ng vi c c a ệ ủ ủ ố ộ ố ạ lão đã h ng và không m t th thu c b t nào có th c u giúp đ ỏ ộ ượ i mà thôi: kh i ph i ăn, ch ng c n u ng, l ch t ch mang l ố ả ạ ỉ m ch lòng ai, và b i vì con ng ướ ấ năm, do đó, n u tính h t, thì c m t ngu n l ồ ợ ớ ế ế i cho nó nh ng l còn cái ch t l ữ ế ạ i t n t th t cay đ ng: vì sao l ạ ồ ạ ắ ậ h ấ ạ ưở ộ ầ Ch t lão không ti c, nh ng khi v t ư ế ế ti c. Cây đàn này không mang xu ng m đ ế c a nh ng cây b ch d ữ ủ n a! Iakov b ướ ữ s ng m t mát, ch ng chút l ố đàn c a lão vang lên r u rĩ và c m đ ng. Nh ng gi i này đã m t đi và s còn m t ấ i cu c ộ ế i sao, nh ng ti ng ư c m t lăn trên má lão. Và lão càng nghĩ thì ả t n ọ ướ ắ ầ ữ ợ ộ ả ủ ầ ắ ộ
ả ế ủ ổ ượ ử ắ ư ố ử ẹ ấ c n a sân, ạ i co qu p, và ch c vì s hãi, nó không nói, ợ cho lão. ỉ ộ ố ữ ạ ắ ờ ồ ế ộ ư ể ấ ệ i, c ng ạ ả ườ ấ ị ợ ạ ừ ế ơ ớ ạ ợ ứ ế i xu ng. - Ông Moisêi Ilich l ả t i... Vâng, ph i! Ngài Sapovalov g con gái cho m t ng ộ ộ ả ắ i to l m i t ườ ử ế ừ ả ừ ướ i phái cháu t ứ . Mà đám c ướ ắ ấ ả ộ c kh e, anh b n ọ ỏ ượ ở ặ . ạ ạ ố ồ t n ọ ướ ể ế ụ ầ ự ổ ợ ặ ộ ị ự ườ ề ỗ ầ ỗ ợ c m t, d ườ ắ c m t t ữ ế ch y dài trên má nó, nh xu ng chi c c m t r xu ng cây vĩ c m. Rothschild nghe chăm chú, đ ng ứ c ng c. N i s hãi, nghi ng i trên nét m t nó d n d n ầ ạ ả ng nh đang ch u đ ng m t khoái c m ượ ư t t n ắ ừ ừ ả ọ ướ ỏ ố
i, lúc ông m c s t ồ ớ ộ i, h i lão có nh m t ỏ i làm l r a t ễ ử ộ ố ả ớ ạ ệ ặ ấ ạ ụ ư ớ ế t mà lão đã m c ph i lúc sinh th i. Iakov c căng cái trí não đã tr nên y u ờ ắ i khuôn m t b t h nh c a Marpha, ti ng thét tuy t v ng c a th ng Do Thái b chó c n, ệ ọ ở ị ủ ủ ế ằ
ằ ụ ư ầ ượ ồ ệ ả ầ ắ c, cũng có th nó ki m đ ể ỏ ố ồ ố ề ắ ượ ầ ố i nh ng gì mà Iakov đã ch i lúc ng i t c nh ng ng ơ ề ườ ươ ủ ả ầ c ng ằ ượ ừ ệ ầ ữ ữ ế ấ ả ữ ắ ư ữ ồ ở ậ ử ả ả ượ ề t th ? Nó t th ng Rothschild ki m đâu ra cây vĩ c m t ế ố ế lâu, và hi n ệ hi u c m đ ? Nó đã b ng sáo t c t ừ ủ ch kéo vĩ c m. D i c n đàn tuôn ch y nh ng âm thanh não nùng gi ng nh nh ng âm thanh c a ế b c c a, thì ti ng i nghe đ u ph i khóc. C b n thân nó, i ta ớ t nhau m i Rothschild v nhà và b t nó c m t và th u thào: “Vakhkhkh!”. Bài hát m i đó đ ề ậ ườ ắ ứ ữ ờ ỗ i c ch c l n li n. nguyên b n ti ng Nga ể ố a thích đ n n i nh ng th ế ơ ạ ả ụ ầ ơ ị ừ ế ả
ạ ả ọ ủ ế ạ ố t c a Rothschild làm ông khó ch u, nh ng tr ả ự s ạ i s thay đ i trong tâm lý c a Iakov. Khi ớ ự ướ ế ổ ư ế ị ữ c lúc ông ch t, nh ng v i nó, song cái chính là ông đã nhìn th y tài ấ ng xót, ân h n vì đã x t ậ ử ệ ớ ế ậ ti ng hát c a cây đàn càng bu n th m. Thanh ch t c a k t lên vài ti ng và Rothschild xu t hi n trong c ng. Nó m nh b o đi đ nh ng khi nhìn th y Iakov, đ t nhiên nó kh ng l ự mà ch làm nh ng đ ng tác nh th mu n ra hi u b ng m y ngón tay báo gi ệ ằ - L i đây, đ ng s , - Iakov d u dàng nói và d nó l i g n. - L i đây nào. ỗ ạ ầ ạ Rothschild nhìn lão ng v c, ti n thêm m y b c và d ng l i cách lão m t sazen[1]. ừ ấ ướ ờ ự ộ ạ ờ i m i - Xin bác đ ng đánh cháu! - Nó nói, h i chùng ng ố ườ bác. Ông b o đ ng có s , c đ n nhà ông Iakov và b o không có bác là không xong. Th năm này có m t đám c nhé, u-u![2] - Gã Do Thái nói thêm, h p háy m t bên m t. - Bác không th ... - Iakov ph u phào, th n ng nh c - Bác không đ ề R i lão ti p t c kéo đàn, nh ng gi ắ ỏ ầ ữ nghiêng ng i v phía lão, hai tay khoanh tr ướ bi n thành n i s u mu n, đau kh . Nó tr n ng ộ ế đ n đau, thì thào: “Vakhkhkh!..”. Và nh ng gi ớ áo khoác màu lá cây. Sau đó Iakov n m c ngày, bu n bã. Đ n t ả ế ố ằ i l t i nào nào th t đ c bi ắ ậ ặ ộ ỗ t, ch t nh l ợ ớ lão th u thào: ề - Cây vĩ c m cho th ng Rothschild. - Đ c r i, - Ông m c s đáp. Hi n c thành ph đ u th c m c không bi ế ắ mua hay đánh c p đ ế gi ướ ầ ả ờ ỉ c đây, nh ng khi nó th ch i l cây sáo tr ử ơ ạ ư ướ ng t đàn c a nó u s u, thê l i m c khi n t ứ ớ cu i cùng th nào nó cũng tr n ng ượ ợ ng gia và các viên ch c giành gi ư ươ ch i đi ch i l ề Đào Tu n nh d ch t ấ Ả _____________________ Chú thích c a ng i d ch: ủ ườ ị [1] Sazen b ng 2,134m ằ [2] Trong nguyên b n, Rothschild nói năng không rõ ràng, m ch l c, ti ng Nga ng ng. Miêu t mu n nh n m nh t khi m khuy t c a Rothschild, tác gi ấ ả ế ủ Iakov còn s ng, nh ng khuy t t ế ậ ủ ố khuy t t ươ năng và s nh y c m âm nh c c a nó, tâm h n nó... ạ ủ ữ t đó làm cho ông th ự ạ ả ồ
ồ ượ ạ Ngu n: vnexpress.net Đ c b n: mickey đ a lên ư vào ngày: 28 tháng 8 năm 2004
