c «ng ng hÖ c Êy truyÒn ph«i bß c «ng ng hÖ c Êy truyÒn ph«i bß
11
ý ng hÜa C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß ý ng hÜa C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß 1. CÊy truyÒn ph«i phæ biÕn vµ nh©n nhanh gièng tèt, nh÷ng ®Æc tÝnh quý hiÕm ra thùc tÕ s¶n xuÊt trªn c¬ së khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng di truyÒn cña nh÷ng c¸ thÓ c¸i cao s¶n th«ng qua viÖc lÊy - b¶o qu¶n ph«i vµ cÊy truyÒn nh÷ng ph«i cña chóng.
2. N©ng cao cêng ®é chän läc, ®Èy m¹nh c«ng t¸c gièng trªn c¬
së t¨ng nhanh tiÕn ®é di truyÒn hµng n¨m, th«ng qua:
R= h2.S; g= R/L = (h2.S)/L
+ R: hiÖu qña chän läc
+ h2: HÖ sè di truyÒn cña tÝnh tr¹ng
+ L: Kho¶ng c¸ch c¸c thÕ hÖ
+ S: Ly sai chän läc.
2 3. N©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n, c¸c s¶n phÈm thÞt, s÷a trong
ch¨n nu«i bß.
ý ng hÜa C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß ý ng hÜa C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß
4. H¹n chÕ møc tèi thiÓu sè lîng gia sóc lµm gièng, tõ ®ã gi¶m
c¸c chi phÝ kh¸c ®i kÌm nh: chuång tr¹i, vËt t, nh©n lùc.
5. Gióp cho con ngêi dÔ dµng thuËn lîi trong viÖc xuÊt khÈu, vËn chuyÓn, trao ®æi con gièng gi÷a c¸c níc, c¸c vïng, c¸c ®Þa ph¬ng.
6. Mét ph¬ng ph¸p b¶o tån, gi÷ g×n con gièng díi d¹ng trøng, ph«i, tinh trïng - ph¬ng ph¸p gi÷ g×n vËt liÖu di truyÒn.
7. H¹n chÕ mét sè dÞch bÖnh vµ n©ng cao kh¶ n¨ng chèng
chÞu bÖnh, kh¶ n¨ng thÝch nghi cho con vËt ë m«t trêng míi, th«ng qua:...
8. Lµm cë së thóc ®Èy m¹nh sù nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn mét sè
ngµnh khoa häc cã liªn quan: sinh lý, di truyÒn, Thó y... 3
lÞc h s ö C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß lÞc h s ö C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß
1890 thÝ nghiÖm ®Çu tiªn vÒ CTP thµnh c«ng trªn thá bëi
1932: CTP thµnh c«ng trªn dª - Warwick vµ Berry.
1933: CTP thµnh c«ng trªn chuét cèng - Nicholas.
1934: CTP thµnh c«ng trªn cõu - Warwick vµ Berry.
1951: Bª ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ra ®êi b»ng CTP-Willet vµ cs.
1970: Thµnh c«ng trong viÖc b¶o qu¶n ph«i ®«ng l¹nh.
1972: CTP ph«i ®«ng l¹nh thµnh c«ng trªn bß-Bilton vµ More;
Walter Heap. ¤ng lµ ngêi s¸ng lËp ra c«ng nghÖ CTP.
1978: Em bÐ ®Çu tiªn ra ®êi tõ TTON vµ CTP-Steptoe vµ
Wilmut vµ Rowson.
4 Edward.
(tiÕp ) lÞc h s ö C¤NG NGHÖ (tiÕp ) lÞc h s ö C¤NG NGHÖ
1982: Vi phÉu thuËt ph«i bß ®· thµnh c«ng trong phßng thÝ
1984: CÊy ph«i sau khi chia 2 thµnh c«ng trªn bß-William vµ cs.
1987: Cã bª sinh ra do cÊy ghÐp gene t¨ng trëng nhanh (theo
nghiÖm (theo Vlahov, 1987).
1992: B»ng kü thuËt Cloning tõ mét ph«i bß ®· cho ra 5 ph«i
Vlahov, 1987).
Mét con cõu ra ®êi vµ trëng thµnh tõ nh©n tÕ bµo tuyÕn vó
(ViÖn INRA Ph¸p, 1992).
cña mét cõu c¸i 6 n¨m tuæi t¹i Scotland-Ian Wilmut cµ ctv.
5
6
TªnTªn
Trung t©m nhËp bß Canada Trung t©m nhËp bß Canada
TTTT 11
§Þa ®iÓm §Þa ®iÓm Alberta - Canada Alberta - Canada
Trung t©m Di truyÒn sinh häc B¾c Mü Trung t©m Di truyÒn sinh häc B¾c Mü
22
Nebraska - Mü Nebraska - Mü
Trung t©m bu«n b¸n ph«i Trung t©m bu«n b¸n ph«i
33
Ontario - Canada Ontario - Canada
Trung t©m ESSEX Trung t©m ESSEX
44
Essex - Anh Essex - Anh
Trung t©m cÊy ph«i Maplehurst Trung t©m cÊy ph«i Maplehurst
55
IOWA - Mü IOWA - Mü
Trung t©m nghiªn cøu khoa häc ph«i Trung t©m nghiªn cøu khoa häc ph«i
66
Oklahoma - Mü Oklahoma - Mü
Trung t©m di truyÒn Rocky Mountain Trung t©m di truyÒn Rocky Mountain
77
Alberta - Canada Alberta - Canada
Trung t©m Alberta Livestock Transplants Trung t©m Alberta Livestock Transplants
88
Alberta - Canada Alberta - Canada
99
Trung t©m CÊy truyÒn ph«i bß Trung t©m CÊy truyÒn ph«i bß
Washington - Mü Washington - Mü
Trung t©m Di truyÒn Carnation 1010 Trung t©m Di truyÒn Carnation
Caliphornia-Mü Caliphornia-Mü
Trung t©m Fortcollins 1111 Trung t©m Fortcollins
Colorado-Mü Colorado-Mü
Trung t©m Colrstairs 1212 Trung t©m Colrstairs
Alberta - Canada Alberta - Canada
Trung t©m cÊy truyÒn ph«i bß 1313 Trung t©m cÊy truyÒn ph«i bß
Montana-Mü Montana-Mü
Trung t©m quèc tÕ phôc vô sinh häc l¹nh 1414 Trung t©m quèc tÕ phôc vô sinh häc l¹nh
Trung t©m gi¶ng d¹y thùc hµnh thó y 1515 Trung t©m gi¶ng d¹y thùc hµnh thó y
Minnesota-Mü Minnesota-Mü 7 Alberta - Canada Alberta - Canada
C¸c trung t©m ®Çu tiªn ho ¹t ®é ng vÒ CTP g iai ®o ¹n 1972 C¸c trung t©m ®Çu tiªn ho ¹t ®é ng vÒ CTP g iai ®o ¹n 1972 1974 1974
C¸c tæ c hø c ho ¹t ®é ng vÒ CTP trªn thÕ g iíi C¸c tæ c hø c ho ¹t ®é ng vÒ CTP trªn thÕ g iíi
TTTT
D¹ng ho ¹t ®é ng D¹ng ho ¹t ®é ng
S è lîng tæ c hø c S è lîng tæ c hø c
Déi röa, thu ho¹ch ph«i vµ cÊy ph«i ngay ë c¬ quan 11 Déi röa, thu ho¹ch ph«i vµ cÊy ph«i ngay ë c¬ quan
175175
Déi röa thu ho¹ch ph«i ë tr¹i 22 Déi röa thu ho¹ch ph«i ë tr¹i
338338
CÊy ph«i ë c¸c tr¹i 33 CÊy ph«i ë c¸c tr¹i
241241
CÊy ph«i theo ph¬ng ph¸p phÉu thuËt 44 CÊy ph«i theo ph¬ng ph¸p phÉu thuËt
157157
CÊy ph«i theo ph¬ng ph¸p kh«ng phÉu thuËt 55 CÊy ph«i theo ph¬ng ph¸p kh«ng phÉu thuËt
239239
66
§«ng l¹nh ph«i §«ng l¹nh ph«i
140140
X¸c ®Þnh giíi tÝnh cña ph«i 77 X¸c ®Þnh giíi tÝnh cña ph«i
1111
88
Tæ chøc b¸n trang thiÕt bÞ vÒ ®«ng l¹nh ph«i Tæ chøc b¸n trang thiÕt bÞ vÒ ®«ng l¹nh ph«i
9494
99
44
Tæ chøc b¸n ho¸ chÊt, hormon dïng g©y rông Tæ chøc b¸n ho¸ chÊt, hormon dïng g©y rông trøng nhiÒu, g©y ®éng dôc ®ång pha trøng nhiÒu, g©y ®éng dôc ®ång pha
S è liÖu cña Hé i CTP thÕ giíi 121982 Hé i kü thuËt ch¨n nu«i NhËt B¶n 1995
8
N¨m
70 75 80 81 82 83 84 85 86
87
88
89
90
91
92
Sè l î ng c¸c tæ
chøc ho¹t ®éng
2 6 12 19 34 50 63 65 66
69
64
62
71
75
75
C¸c liÖn ®oµn +
tr¹m thùc nghiÖm
0 0 7 11 15 21 32 41 60
73
87 130 170 201 222
C¸c trêng § H vµ tæ
chøc kh¸c
Tæng sè
2 6 19 30 49 71 95 106 126 142 151 192 241 276 297
Sè l î ng ng êi
lµm thùc tÕ
C¸c liªn ®oµn
0 3 10 11 21 55 71 71 78
72
72
76
80
86
10 13 26 46 129 220 268 466 528 564 603 786 771 1007 1073
Tr¹m thùc nghiÖm
0 0 32 48 86 140 133 182 296 390 581 756 776 1065 1207
C¸c tr êng § H vµ
tæ chøc kh¸c
Tæng sè
10 16 68 105 236 415 472 719 902 1026 1256 1618 1627 2158 2280
C¸c tæ c hø c ®Çu t ng hiªn c ø u vµ ph¸t triÓn c «ng ng hÖ CTP ë C¸c tæ c hø c ®Çu t ng hiªn c ø u vµ ph¸t triÓn c «ng ng hÖ CTP ë NhËtNhËt
9
S è lîng bß ®îc CTP trªn thÕ g iíi S è lîng bß ®îc CTP trªn thÕ g iíi
N¨mN¨m
S è bß ®îc CTP (c o n) S è bß ®îc CTP (c o n)
§Þa §Þa
®iÓm®iÓm
19811981
500500
Hµ Lan Hµ Lan
19961996
30.000 30.000
19751975
1010
NhËt NhËt
19851985
5.034 5.034
B¶nB¶n
19961996
ThÕ giíi ThÕ giíi
19961996
57.980 57.980 10 412.573 412.573
S è lîng bß ®ùc g iè ng ®îc s inh ra tõ c «ng ng hÖ S è lîng bß ®ùc g iè ng ®îc s inh ra tõ c «ng ng hÖ CTPCTP
NícNíc
N¨mN¨m
S è lîng ®ùc S è lîng ®ùc
S è lîng ®ùc g iè ng S è lîng ®ùc g iè ng
Tû lÖTû lÖ
g iè ng g iè ng
s inh ra tõ CTP s inh ra tõ CTP
NhËtNhËt
19891989
115 (113)** 115 (113)
119 (103) 119 (103)
76,8 (92,2) 76,8 (92,2)
19901990
175 (134) 175 (134)
145 (125) 145 (125)
82,9 (93,2) 82,9 (93,2)
Mü Mü ****
19901990
100100
4747
47,047,0
* S è ®ùc ®îc nhËp tõ bªn ngoµi vµo
** S è liÖu cña 100 ®ùc giè ng tè t nhÊt ®îc s ö dông ë Mü
11
lÞc h s ö C¤NG NGHÖ CTP bß ë ViÖt Nam lÞc h s ö C¤NG NGHÖ CTP bß ë ViÖt Nam
1978: TT Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ quèc gia ®· cã mét bé
phËn b¾t ®Çu nghiªn cøu CTP thá.
1980: nghiªn cøu CTP bß
9/1989: ViÖn Ch¨n nu«i Bé m«n CTP ®îc thµnh lËp.
1992-nay: c«ng nghÖ CTP ®îc gi¶ng d¹y vµ cho sinh viªn-cao häc
vµ NCS...
9/1997: kho¸ häc ®Çu tiªn vÒ c«ng nghÖ CTP ®îc tæ chøc.
1986: con bª ®Çu tiªn ë níc ta ra ®êi tõ CTP.
1994: bß sinh ®«i trong ®ã 1 bª do trøng rông tù nhiªn vµ 1 bª do
CTP.
1989: cÊy 50 ph«i ®«ng l¹nh (gióp ®ì cña 2 chuyªn gia Cuba)
1996,1997: 150 ph«i ®«ng l¹nh cÊy trªn bß miÒn Nam vµ Hµ Néi: nh÷ng bª sinh ra sinh trëng, ph¸t triÓn, sinh s¶n b×nh thêng, cho s÷a vît toµn ®µn 20-30%.
12
Bª s inh ra tõ c «ng ng hÖ c Êy truyÒn ph«i Bª s inh ra tõ c «ng ng hÖ c Êy truyÒn ph«i
13
Bª s inh ®«i ra tõ mé t ph«i c ¾t ®«i Bª s inh ®«i ra tõ mé t ph«i c ¾t ®«i
14
Bª s inh ra tõ thô tinh tro ng è ng ng hiÖm (IVF) Bª s inh ra tõ thô tinh tro ng è ng ng hiÖm (IVF)
15
Ng uyªn t¾c c ña c «ng ng hÖ CTP Ng uyªn t¾c c ña c «ng ng hÖ CTP
16
C¸c bíc c¬ b¶n trong c«ng nghÖ CTP
1. Bß cho ph«i
Bß nhËn ph«i
3. G©y ®.dôc ®ång lo¹t
G©y rông trøng nhiÒu
G©y ®.dôc ®ång pha
Ph«i cho bß cho ph«i b»ng ®ùc gièng tèt
8. CÊy truyÒn ph«i
Thu ho¹ch ph«i
10. Bß nhËn ph«i cã chöa 10. Bß nhËn ph«i cã chöa
9. Bß cho ph«i sinh s¶n b×nh thêng hoÆc lÊy ph«i lÆp l¹i
11. §µn con n¨ng suÊt cao ® îc sinh ra.
17
Chu kú ®éng dôc b×nh thêng ë bß c¸i (ABS, 1991)
ThÓ vµng ho¹t ®éng
(10-12 ngµy)
ThÓ vµng
ThÓ vµng
tho¸i ho¸
ph¸t triÓn
(4-5 ngµy)
(4-5 ngµy)
§éng ®ùc
(1 ngµy)
18
Chu kú ®é ng dô c s Óng nang
ứ ụ R ng tr ng
E2
PGF2(cid:0) FSH LH
ụ ứ
R ng tr ng
Dominance
Atresia
Deviation CL Progesterone
Recruitment
Endometrium
e n o m r o H ộ đ g n ồ N
PGF2(cid:0)
19 Estrus 5 10 Estrus 15
Sóng nang và tính trội của nang:
Sóng nang 1
Trứng rụng từ chu kỳ trước
Rụng trứng
Sóng nang 2
)
m m
( g n a n a ủ c
h n í k g n ờ ư Đ
Ngày của chu kỳ
Động dục
Động dục 20
ộ ụ ứ , Th ụ
, R ng tr ng ụ , th tinh ụ Đ ng d c tinh, Th vàng và s làm t ổ ự ể
ụ
ứ
R ng tr ng
ộ
ụ đ ng d c
ụ Th tinh
ể
Th vàng
ể ủ
ự S phát tri n c a phôi
ụ ố
ờ
Làm tổ
ệ ộ Phát hi n đ ng d c, ố ể th i đi m ph i gi ng thích h pợ
P
21
22
G©y s iªu bµi no ∙n G©y s iªu bµi no ∙n
23
G©y s iªu bµi no ∙n G©y s iªu bµi no ∙n
24
g ié i rö a thu ho ¹c h ph«i bß g ié i rö a thu ho ¹c h ph«i bß
25
dô ng c ô lÊy ph«i (g ié i rö a ph«i) dô ng c ô lÊy ph«i (g ié i rö a ph«i)
Dông cô lÊy ph«i 2; 3 ®êng. Dông cô lÊy ph«i 2; 3 ®êng.
Lâi thÐp cho vµo catherter Lâi thÐp cho vµo catherter
Dung dÞch PBS Dung dÞch PBS
Thuèc g©u tª Thuèc g©u tª
C¸c lo¹i hormone C¸c lo¹i hormone
......... .........
26
Ph¬ng ph¸p g ié i rö a ph«i Ph¬ng ph¸p g ié i rö a ph«i
1. PhÉu thuËt 1. PhÉu thuËt
2. Kh«ng phÉu thuËt 2. Kh«ng phÉu thuËt
27
Ph¬ng ph¸p g ié i rö a ph«i Ph¬ng ph¸p g ié i rö a ph«i
1. PhÉu thuËt 1. PhÉu thuËt
2. Kh«ng phÉu thuËt 2. Kh«ng phÉu thuËt
28
s o i t×m ph«i s o i t×m ph«i
Thanh läc liªn tôc Thanh läc liªn tôc
Ph¬ng ph¸p l¾ng ®äng Ph¬ng ph¸p l¾ng ®äng
Soi t×m ph«i Soi t×m ph«i
29
C¸c g iai ®o ¹n ph¸t triÓn c ña ph«i bß
30
CÊu taä ph«i
31
C¸c g iai ®o ¹n ph¸t triÓn c ña ph«i bß
32
C¸c g iai ®o ¹n ph¸t triÓn c ña ph«i bß
33
Ph«i d©u Ph«i nang Ph«i d©u Ph«i nang
34
Ph«i d©u Ph«i d©u [56ng µy] [56ng µy]
35
36
Ph«i nang tho¸t mµng
37
c Êy truyÒn ph«i
38
c Êy truyÒn ph«i
39
b¶o qu¶n ph«i kü thuËt ®«ng l¹nh vµ g i¶i ®«ng ph«i
40
b¶o qu¶n ph«i kü thuËt ®«ng l¹nh vµ g i¶i ®«ng ph«i
C©n b»ng ph«i víi c¸c chÊt b¶o vÖ sinh häc l¹nh
§a vµo níc ®¸ 5oC ®Ó thay ®æi to trong m«i tr
êng chøa ph«i.
§«ng l¹nh chËm: 0,2-0,8oC/phót ®Õn -80oC
Dù tr÷ ph«i trong N2 láng (-196oC)
Gi¶i ®«ng l¹nh chËm
Rót tõ tõ c¸c chÊt b¶o vÖ l¹nh
(the o W hitingham vµ ch¬ng tr×nh, 1972)
41
Ph¬ng ph¸p ®«ng l¹nh Ph¬ng ph¸p ®«ng l¹nh
0
15
30
45
60
75
90 Thêi gian (phót) 42
NhiÖt ®é (0C) -5 -10 -15 -20 -25 -30 -35
c ¾t ph«i
Lîi Ýc h c ña viÖc c ¾t ph«i
43
44
T thÕ sai
T thÕ ®ón g
ThÕ cña lìi dao khi tíi ph«i cÇn c¾t (®¸y ®Üa petri)
45
c ¾t ph«i
46
c ¾t ph«i
47
Ph«i d©u
§«ng l¹nh
C¾t ph«i
Híng sö dông
CTP
Nu«i cÊy
kh¸c nhau cña
CTP
Ph«i lo¹i th¶i
ph«i sau khi
Nu«i cÊy
X¸c ®Þnh giíi tÝnh
c¾t
C¾t ph«i
LÆp l¹i
48
nh©n ph«i tõ tÕ bµo ®¬n
49
g hÐp ph«i
50
g hÐp ph«i
51
Tiªm mét phÇn ph«i bµo cña ph«i nµy vµo ph«i bµo kia Tiªm mét phÇn ph«i bµo cña ph«i nµy vµo ph«i bµo kia
52
53
thô tinh tro ng è ng ng hiÖm thô tinh tro ng è ng ng hiÖm
54
55
56
T¹o g iät nu«i c Êy
57
Giät nu«i c Êy c ã phñ dÇu kho ¸ng vµ ®Ëy n¾p 58
Buång trø ng lÊy tõ lß mæ
59
Hó t tÕ bµo trø ng
60
Hó t tÕ bµo trø ng
61
62 S o i t×m tÕ bµo trø ng
TÕ bµo trø ng tríc ló c nu«i c hÝn in v itro
63
Nu«i trø ng in v itro
64
65 Xö lý tinh trïng
TÕ bµo trø ng thô tinh in v itro
66
Rö a lÇn 2
Rö a lÇn 1
Giät nu«i c Êy
TÕ bµo trø ng s au khi thô tinh in vitro
67
68 Ph«i 2 tÕ bµo
69
Ph«i 8 tÕ bµo
Hîp tö ph©n c hia
70
71 Ph«i d©u
Ph«i nang s au khi nu«i c Êy 78 ng µy in v itro 72
Ộ Ố Ộ Ố
Ả Ả
Ấ Ấ
Ừ MM T S HÌNH NH BÊ SINH RA T Ừ T S HÌNH NH BÊ SINH RA T Ề Ề C Y TRUY N PHÔI C Y TRUY N PHÔI
73
74
Bª s inh ra tõ TTON
75
Bª s inh ra tõ TTON
76
x¸c ®Þnh g iíi tÝnh c ña ph«i x¸c ®Þnh g iíi tÝnh c ña ph«i
X¸c ®Þnh giíi tÝnh cña tinh trïng
X¸c ®Þnh giíi tÝnh cña ph«i:
+ Ph¬ng ph¸p di truyÒn tÕ bµo
+ Ph¬ng ph¸p m iÔn dÞch häc.
77
c «ng ng hÖ g e ne tro ng s ù c huyÓn g e n c «ng ng hÖ g e ne tro ng s ù c huyÓn g e n
t¹o g iè ng vËt nu«i t¹o g iè ng vËt nu«i
78
79
Sè l î ng ®ùc gièng
N¨ m
N í c
Sè ®ùc gièng sinh ra tõ c«ng nghÖ CTP
1989
155 (113)
119 (103)
76,8 (91,2)
NhËt
1990
175 (134)
145 (125)
82,9 (93,2)
1994
184 (142)
161 (134)
87,5 (94,3)
1990
100
47
47,0
Mü
1995
100
69
69,0
ViÖt Nam - Sè bß ®ùc gièng nhËp vÒ 75% sinh ra tõ c«ng nghÖ ph«i
- Sè tinh nhËp vÒ 75-80% tinh tõ bß ®ùc sinh ra tõ c«ng nghÖ ph«i
Tû lÖ ®ùc g iè ng ®ang lµm viÖc ®îc s inh ra tõ c «ng ng hÖ c Êy truyÒn ph«i (tro ng CNBS )
80
Ữ Ả
Néi dung
Chi phÝ
NhËp ®ùc gièng
5.000 - 12.000 USD
S¶n xuÊt tõ c«ng nghÖ ph«i 4.000-8.000 USD (ph«i nhËp ngo¹i)
20.000 - 35.000 USD
10.000-15.000 USD (ph«i nhËp ngo¹i)
A/ § ùc gièng - § ùc gièng hËu bÞ, ch a kiÓm tra, ®¸nh gi¸ qua ®êi sau - § ùc gièng ®· ® î c ®¸nh gi¸ qua ®êi sau B/ Bß c¸ i gièng
- Bß hËu bÞ < 12 th¸ng tuæi
1.200 - 2.500 USD
- Bß 12-18 th¸ng tuæi
1.400 - 3.500 USD
-
-
800-1.000 USD (ph«i nhËp ngo¹i) 1.200-1.500 USD (ph«i nhËp ngo¹i) 500-800 USD (200-300) 800-1.200 USD (400-500) 81
- Bß hËu bÞ < 12 th¸ng (ph«i s¶n xuÊt trong n í c) - Bß 12-18 th¸ng tuæi (ph«i s¶n xuÊt trong n í c)
s o s ¸nh g i¸ g i A bß s n xuÊt tõ c «ng ng hÖ ph«i víi nhËp g iè ng
82