Chương 14

Vai trò của Chính phủ trong nền kinh tế thị trường

Giới thiệu

Tại sao vấn đề ô nhiễm là một vấn đề nóng hổi trên toàn cầu? Tại sao các làng ung thư đã tốn rất nhiều giấy, mực?

Chúng ta sẽ phân tích các nguyên nhân nhằm xem xét liệu thị trường tự do hoạt động hiệu quả hay không.

Slide 22-2

Mục đích nghiên cứu

 Hiểu thế nào là cân bằng hiệu quả

 Phân tích nhược điểm của độc quyền

 Hiểu được bản chất của hàng hoá công cộng và

vấn đề “kẻ ăn không”

 Thảo luận về vấn đề ngoại ứng

 Nguyên nhân của phân phối thu nhập không công

bằng

Slide 22-3

Mục đích nghiên cứu

 Vai trò của thông tin

 Chính phủ điều tiết độc quyền tự nhiên bằng cách

nào?

 Vai trò của Chính phủ trong việc điều chỉnh

ngoại ứng

 Làm thế nào để phân phối thu nhập công bằng

trong xã hội

Slide 22-4

Nội dung

 Cân bằng hiệu quả (hiệu quả PARETO)

 Thất bại của thị trường

 Sức mạnh độc quyền

 Hàng hoá công cộng

 Ngoại ứng

 Phân phối thu nhập không công bằng

Slide 22-5

 Thông tin không hoàn hảo

Bạn có biết rằng…

 Chính phủ quy định cấm hút thuốc lá ở

những nơi công cộng?

Slide 22-6

 Tại nhiều nơi trên thế giới, những người hút thuốc lá có phòng cách ly riêng để không làm ảnh hưởng đến những người khác?

Cân bằng hiệu quả

 Nền kinh tế hoạt động theo cơ chế cạnh

tranh hoàn hảo.

 Đường cung thị trường là tổng các chi phí

cận biên của các hãng.

 Đường cầu thị trường là tổng các lợi ích

Slide 22-7

cận biên của người tiêu dùng.

Cân bằng hiệu quả

– Giá cân bằng là P*

– Sản lượng cân bằng là Q*

– Điều gì xảy ra tại điểm E???

Slide 22-8

 Cân bằng thị trường tại điểm E

Cân bằng hiệu quả

Giá

S=MC

NSB

P*

EE

D= MU

Q*

Sản lượng

Slide 22-9

Cân bằng hiệu quả

– P* = MC nên người sản xuất thu được lợi

nhuận tối đa

– P* = MC nên người tiêu dùng thu được lợi ích

ròng tối đa

– Như vậy, hiệu quả PARETO đạt được khi:

 Tại điểm E

Slide 22-10

MU = MC = P*

Thất bại của thị trường

 Sức mạnh thị trường của độc quyền

 Hàng hoá công cộng

 Ngoại ứng

 Phân phối thu nhập không công bằng

Slide 22-11

 Thông tin không đối xứng

Sức mạnh thị trường của độc quyền

 Tối đa hoá lợi nhuận khi MR = MC

 Trong độc quyền thì P > MR

 Như vậy đối với độc quyền thì P > MC

 Độc quyền đặt giá cao hơn và sản xuất sản

lượng thấp hơn mức tối ưu cho xã hội

 Gây ra tổn thất về phúc lợi xã hội (DWL)

Slide 22-12

Sức mạnh thị trường của độc quyền

P

Nếu thị trường là cạnh tranh, sản lượng và giá tối ưu sẽ là Q* và P*

Độc quyền sản xuất ít hơn và đặt giá cao hơn cạnh tranh (Qm và Pm)

Pm

MC=AC

P*

D

MR

Q*

Qm

Q

Slide 22-13

Sức mạnh thị trường của độc quyền

P

Thặng dư tiêu dùng (CS) giảm

Thặng dư sản xuất (PS) tăng

Pm

CS giảm chuyển một phần sang PS nên PS tăng

MC=AC

P*

Phần mất không do độc quyền gây ra

D

MR

Q*

Qm

Q

Slide 22-14

Hàng hoá công cộng

– Không có tính cạnh tranh

– Không có tính loại trừ

 Hàng hoá công công thuần tuý

 Hàng hoá công công không thuần tuý chỉ

Slide 22-15

có một trong hai thuộc tính trên

Hàng hoá công cộng

 Hàng hoá công công gây ra vấn đề “kẻ ăn không” tức là thoả mãn lợi ích của người tiêu dùng nhưng không trả giá.

 Chi phí cận biên của việc cung sản phẩm tiêu dùng bổ sung bằng

Slide 22-16

đó cho người không.

Hàng hoá công cộng

– An ninh quốc phòng

– Sóng TV của đài truyền hình Việt Nam

– Sóng Radio

Slide 22-17

 Ví dụ về hàng hoá công cộng

Hàng hoá công cộng

 Giả sử có hai người tiêu dùng hàng hoá

– Người thứ nhất sẵn sàng trả giá P1 để sử dụng

Q1 cung cấp Q1.

– Người thứ hai sẵn sàng trả giá P2 để sử dụng Q2 nhưng Q2 thuộc Q1 và do thuộc tính của hàng hoá công cộng nên người thứ 2 là “kẻ ăn không”.

Slide 22-18

công cộng

Hàng hoá công cộng

P

S=MC

E1

P1

E2

P2

D1=MU1

D2=MU2

Q

Q2

Q1

Slide 22-19

Hàng hoá công cộng

P

S=MC

E

P*=P1+P2

D=NSB

E1

P1

E2

P2

D1=MU1

D2=MU2

Q

Q2

Q*

Q1

Slide 22-20

Hàng hoá công cộng

 Mức giá và sản lượng tối ưu cho xã hội là tại điểm E (P*; Q*). Nếu cung cấp Q* thì cả hai người tiêu dùng trên đều là “kẻ ăn không”.

 Liệu hàng hoá công cộng có giá bán hay

Slide 22-21

không???

Ngoại ứng

 Là những hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc tiêu dùng nhưng không được phản ánh trên thị trường  Tích cực  Tiêu cực  Ngoại ứng và hàng hoá công cộng:

– ảnh hưởng ngoại ứng là những ảnh hưởng không chủ

định lên hoạt động hoặc chủ thể khác.

– Cả hai đều dẫn đến việc phân bổ nguồn lực không hiệu

quả.

Slide 22-22

Ngoại ứng

Ngoại ứng là những lợi ích hay chi phí ảnh hưởng ra bên ngoài nhưng không được phản ánh qua giá cả.

Lợi ích ảnh hưởng ra bên ngoài

Chi phí ảnh hưởng ra bên ngoài

ngoại ứng tích cực

ngoại ứng tiêu cực

Đôi khi được gọi là những tác động đến bên thứ ba.

Slide 22-23

Ngoại ứng

Ngoại ứng tiêu cực Ngoại ứng tiêu cực

Ngoại ứng tích cực Ngoại ứng tích cực

 Ô nhiễm và ùn tắc giao

thông

 Hàng xóm ồn ào  Khói thuốc lá

 Phòng cháy  Tiêm phòng bệnh lây  Giáo dục  Nâng cấp nhà ở

 Tiêu cực: Sản xuất ra quá nhiều  Tích cực: Sản xuất ra quá ít  Thị trường không hiệu quả

Slide 22-24

Tại sao ngoại ứng là là thất bại của thị trường?

Ngoại ứng tiêu cực

 Các thuật ngữ liên quan:  MSB – Lợi ích xã hội cận biên  MPC – Chi phí cá nhân cận biên  MEC – Chi phí ngoại ứng cận biên  MSC – Chi phí xã hội cận biên MSC = MPC + MEC

Slide 22-25

Ngoại ứng tiêu cực

P

Sản xuất gây ô nhiễm

MSC=MPC+MEC

PXH

MPC

D=MSB

MEC

Q

QDN

QXH

Slide 22-26

Ngoại ứng tích cực

Giá

MSB

Khi có ngoại ứng tích cực (lợi ích của việc sửa nhà đối với hàng xóm) lợi ích xã hội cận biên MSC lớn hơn lợi ích cận biên D.

Một chủ nhà sửa nhà mức q1 cho lợi ích riêng của mình. Mức hiệu quả của việc sửa nhà là q* lại lớn hơn. Giá P1 cao hơn làm người ta không muốn sửa nhà

D

P1

MC

P*

MEB

Liệu ngoại ứng tích cực có làm hạn chế nghiên cứu và phát triển không?

Mức sửa nhà

q*

q1

Slide 22-27

Ngoại ứng

 Với hàng hoá gây ra ngoại ứng tiêu cực, MSC>MSB và hàng hoá có khuynh hướng sản xuất ra quá nhiều.

VỀ CÔNG BẰNG THÌ THẾ NÀO???

Slide 22-28

 Với hàng hoá gây ra ngoại ứng tích cực, MSC

Ngoại ứng

Điều chỉnh MPB hoặc MPC sao cho người sử dụng xem xét MSB hoặc MSC thực tế khi ra quyết định.

 Phải xác định các bên của ngoại ứng.

 Phải đo lường giá trị bằng tiền của ngoại ứng cận biên hay chi phí ngoại ứng cận biên.

Slide 22-29

Quyền sở hữu

 Một quyền sở hữu xác định quyền chiếm

hữu, sử dụng, và từ bỏ một thứ gì đó.

 Trong trường hợp ngoại tác, quyền sở hữu

có thể không được xác định rõ ràng.

 Nếu quyền sở hữu được xác định rõ ràng, các bên liên quan đến ngoại tác có thể đàm phán một giải pháp.

Slide 22-30

Ví dụ thử nghiệm

Giả sử trong một phòng có hai nhóm. Một nhóm hút thuốc và một nhóm không hút thuốc

ời hút thuốc có quyền sở hữu 11. . NgNgưười hút thuốc có quyền sở hữu  Lấy thuốc, châm thuốc và hút. Người không hút thuốc ho và cay mắt.

 Mọi người có vui không?  Giải quyết như thế nào? Ng­êi kh«ng hót thuèc cã quyÒn së h÷÷uu

2. 2. Ng­êi kh«ng hót thuèc cã quyÒn së h

 Người hút thuốc cất thuốc đi. Người không hút thuốc

cười và thở sâu.

 Mọi người có vui không?  Nên giải quyết như thế nào?

Slide 22-31

Phân phối thu nhập không công bằng

 Nguồn gốc của thu nhập cá nhân phụ thuộc vào việc cung cấp các yếu tố sản xuất.

I = w.L + i.K + r.N

Slide 22-32

 Sự khác nhau về sự sẵn có của các yếu tố là nguồn gốc của sự khác nhau trong thu nhập.

Thông tin không hoàn hảo

– Khó khăn đo lường lượng thông tin đạt được

từ các hành động khác nhau

– Rất nhiều hình thức thông tin cho phép hiểu đặc điểm giá, sản lượng chuẩn được sử dụng trong phân tích Cung - Cầu

Slide 22-33

 Thông tin không dễ định nghĩa

Thông tin không hoàn hảo

– Một cá nhân không thể biết chính xác kết cục

của một hành động là gì

 Trong nhiều tình huống, thiếu thông tin sẽ làm cho người ra quyết định gặp nhiều rủi ro

Slide 22-34

 Thông tin tốt có thể giảm rủi ro và dẫn đến các quyết định tốt hơn cũng như lợi ích cao hơn

Thông tin không hoàn hảo

 Thông

Thông tin

về sản phẩm tin về sản phẩm

 Thông tin về người lao động

- Người bán hay người mua biết rõ?

- Người lao động hay người sử dụng lao

Slide 22-35

động?

Thông tin không hoàn hảo

 Giá cả không phát tín hiệu chính xác.

 Sản lượng sản xuất ra không hiệu quả.

Slide 22-36

 Giải quyết như thế nào?

Điều tiết độc quyền

Slide 22-37

 Độc quyền tự nhiên như các ngành viễn thông, điện, giao thông bị điều tiết mạnh trong nhiều quốc gia

Điều tiết độc quyền

 Nhiều nhà kinh tế tin rằng điều tiết độc quyền quan trọng là giá điều tiết phải phản ánh đúng chi phí cận biên

 Đặt giá bằng chi phí cận biên sẽ làm nhà

– Độc quyền tự nhiên thể hiện chi phí bình quân

giảm khi sản lượng tăng

Slide 22-38

độc quyền bị lỗ

Điều tiết độc quyền

P

A

PA

B

C

AC MC

MR

D

0

QA

QR

Slide 22-39

Điều tiết độc quyền

 Một cách thoát khỏi tình huống khó khăn của

việc đặt giá bằng chi phí cận biên là thực hiện

phối hợp các mức giá khác nhau

– Độc quyền được phép bán cho một số người với mức

giá cao hơn trong khi vẫn đang duy trì mức giá thấp

bằng chi phí cận biên

• Mức giá cao sẽ bù đắp thua lỗ do mức giá thấp gây ra

Slide 22-40

Điều tiết độc quyền

P

A

PA

B

C

F

PF

H

E

PE

AC MC

J

MR

D

0

Q

QE

QA

QF

Slide 22-41

Điều tiết độc quyền

– Nếu mức lợi tức lớn hơn so với thị trường cạnh tranh thì sẽ có động lực khuyến khích sử dụng nhiều vốn hơn việc tối thiểu hoá chi phí

Slide 22-42

 Cách tiếp cận khác là cho phép nhà độc quyền cao hơn chi phí cận biên để đảm bảo kiếm được mức lợi tức “công bằng” của khoản đầu tư

Điều tiết độc quyền

 Giả sử lợi ích điều tiết có hàm sản xuất

Q = f (K,L)

như sau:

 Mức lợi tức thực tế của hãng được xác

wL

s

LKPf ( ), K

Slide 22-43

định như sau

Điều tiết độc quyền

 Giả sử s bị hạn chế bởi sự điều tiết bằng với s0, khi đó hãng tối đa hoá lợi nhuận  = P.f (K,L) – wL – rK

là mục đích của hạn chế này

• Hàm Lagrange cho bài toán trên:

L = P.f (K,L) – wL – rK + [wL + s0K – P.f (K,L)]

Slide 22-44

Điều tiết độc quyền

 Nếu =0, điều tiết không có tác dụng và hành vi của độc quyền như bất cứ hãng tối đa hoá lợi nhuận nào

 Nếu =1, hàm Lagrange giảm thành

L = (s0 – r)K

Slide 22-45

Với giả định s0>v, có nghĩa là nhà độc quyền sẽ thuê không giới hạn lượng vốn– kết quả không hợp lý

Điều tiết độc quyền

 Do đó, 0<<1 và điều kiện cần để tối đa

w ( 

0) 

wPf L

Pf L

hoá:

L  L 

Pf

r 

Pf

 0)

K

s ( 0

K

L  K 

wL

s

LKPf (

,

0) 

0

L  

Slide 22-46

Điều tiết độc quyền

 Điều kiện cần thể hiện nhà độc quyền sẽ thuê thêm nhiều lao động hơn tại điểm PfL = w

(1 - )PfK = r - s0

 Về vốn, điều kiện đủ là

)

r 

PfK

r s   0 1  

s (  0  1

r  

Slide 22-47

hoặc

Điều tiết độc quyền

PfK < r

 Do s0>v và <1, có nghĩa là

 Hãng sẽ thuê thêm nhiều vốn hơn so với

– Cũng đạt được năng suất cận biên của vốn thấp

hơn

Slide 22-48

trường hợp không điều tiết