Chương 1 Những thách thức về môi trường thuộc bài giảng môi trường và phát triển bền vững, cùng nắm kiến thức trong chương này thông qua việc tìm hiểu các nội dung chính sau: con người và trái đất, tài nguyên thiên nhiên, sự bùng nổ dân số, biến đổi khí hậu.
Chủ đề:
Nội dung Text: Bài giảng Môi trường và phát triển bền vững: Chương 1 - Nguyễn Quốc Phi
- 02.11.2013
Môi trư ng và phát tri n
b n v ng
Nguyễn Quốc Phi
Mục tiêu của môn học
1. Cung cấp những kiến thức cơ bản về môi trường
2. Tìm hiểu mối quan hệ giữa môi trường và phát
triển
3. Nghiên cứu các phương pháp đánh giá sự phát
triển bền vững
4. Tìm hiểu chiến lược về môi trường hướng tới mục
tiêu phát triển bền vững.
1
- 02.11.2013
Phương pháp đánh giá
Kiểm tra giữa kỳ: 1 20%
Trao đổi, thảo luận 10%
Bài tập & tiểu luận: 2-3 30%
Thi cuối học kỳ: 1 40%
Tài liệu học tập
Giáo trình chính: Bài giảng môn học Môi trường
và phát triển bền vững
Tài liệu tham khảo:
1. Lê Huy Bá, 2002. Tài nguyên Môi trường và phát triển bền
vững. NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.
2. Nguyễn Đình Hòe, 2007. Môi trường và phát triển bền
vững. Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 97 trang.
3. Nguyễn Mộng, 2009. Môi trường và phát triển. ĐH Khoa
học - ĐH Huế.
4. Võ Quý, Võ Thanh Sơn, 2008. Phát triển bền vững với
những vấn đề môi trường toàn cầu và Việt Nam. Trường Đại
học Quốc gia Hà Nội, 152 trang.
2
- 02.11.2013
Nội dung
Nội dung
3
- 02.11.2013
Nội dung
Nội dung
4
- 02.11.2013
Nội dung
Nội dung
5
- 02.11.2013
Mở đầu
Hội nghị Quốc tế lần I tại Stockhom (Thụy Điển, 1972) đã
cảnh báo thế giới về một vấn đề của phát triển kinh tế: một
mặt, cần tăng tối đa nhịp điệu phát triển kinh tế để đáp ứng
những nhu cầu cơ bản của loài người đang ngày càng tăng
lên.
Quá trình “công nghiệp hoá, hiện đại hoá” ở các nước
đang phát triển theo mô hình các xã hội phương Tây đã gây
ra những tác động xấu chưa từng có đối với môi trường, đặc
biệt đối với hệ sinh thái - nguồn nuôi dưỡng sự sống trên Trái
Đất.
Ch.1. Những thách thức về môi trường
6
- 02.11.2013
Mở đầu
Thập niên 1980 trở lại đây đã chứng kiến sự bùng phát và
ảnh hưởng của các hiện tượng: hạn hán, bão lụt, ô nhiễm
không khí, mưa axit, các sự cố hạt nhân và rò rỉ hoá chất
độc hại, sự suy thoái làm giảm quỹ đất trồng trọt, việc sử
dụng lan tràn hoá chất bảo vệ thực vật gây ô nhiễm các
nguồn nước, gây thủng tầng ozon, góp phần vào hiện tượng
nóng lên toàn cầu dưới ảnh hưởng của hiệu ứng nhà kính.
Đến năm 2050, với dân số thế giới khoảng 9-10 tỷ, với
nhiệt độ toàn cầu tăng thêm khoảng 30C, thì sự suy thoái tài
nguyên và môi trường sẽ dẫn nhân loại đến cuộc đại khủng
hoảng của thế kỷ 21, tạo ra một vòng xoáy làm tan rã xã hội
loài người (UNDP, 1990).
Ch.1. Những thách thức về môi trường
T
ngư i
7
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Mở đầu
Cuộc Đại khủng hoảng thế kỷ này sẽ bao gồm những vấn
đề nan giải như nạn đói, gây ô nhiễm và suy thoái hệ nuôi
dưỡng sự sống, dịch bệnh, xung đột môi trường, biến động
khí hậu đi kèm thiên tai... với tốc độ dữ dội, vượt quá khả
năng thích ứng của xã hội cũng như khả năng của mọi trình
độ công nghệ trên Trái Đất.
8
- 02.11.2013
Mở đầu
Các nguyên nhân sâu xa của khủng hoảng môi trường bắt
nguồn từ mô hình phát triển lấy tăng trưởng kinh tế làm trọng
tâm, khuyến khích một xã hội tiêu thụ, dựa trên nền tảng
những phát minh công nghệ tiêu tốn năng lượng, tài nguyên
và gây ô nhiễm, sự trốn tránh trách nhiệm đối với thế hệ
tương lai thông qua việc bỏ qua các chi phí môi trường và
lạm dụng quá mức tài nguyên cũng như không gian sinh tồn
của các giống loài khác.
Mở đầu
Chúng ta không sở hữu Trái Đất mà chúng ta đang vay
mượn, sử dụng Trái Đất cùng với các thế hệ con cháu. Sự
phát triển của mỗi người, mỗi cộng đồng và mỗi quốc gia
đều phụ thuộc vào những điều kiện môi trường của mình và
không một thế hệ nào được phép tự cho mình cái quyền
được lạm dụng hay phá huỷ những yếu tố cần thiết cho sự
tồn tại của các thế hệ sau
9
- 02.11.2013
Chương 1
Những thách thức về môi trường
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Mục tiêu:
1. Trình bày những thách thức về môi trường mà
Trái đất và con người đã, đang và sẽ phải đối
mặt, thông qua việc tìm hiểu về sự hình thành và
phát triển của xã hội loài người
2. Giới thiệu chung về nguồn tài nguyên của Trái
đất, cũng như những tác động của sự bùng nổ
dân số và sự biến đổi khí hậu toàn cầu đang diễn
ra hiện nay
10
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Con người và Trái đất
Sự xuất hiện của loài người:
Theo chiều phát triển của lịch sử thì loài người được bắt
nguồn từ một loài vượn cổ nào đó, có thể là ở Châu Phi
cách ngày nay khoảng 5 triệu năm về trước. Các dấu vết
hóa thạch thuộc về giống Homo đã tìm thấy vào kỷ
Pleistocene, có tuổi khoảng 2 triệu năm, còn dấu vết con
người hiện đại tìm thấy khoảng 100.000 năm về trước.
Ch.1. Những thách thức về môi trường
11
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Con người là loài sinh vật khởi đầu việc tổ chức sản xuất
ra nguồn tài nguyên của Trái Đất bằng biện pháp nông
nghiệp. Cũng từ đó con người đã chuyển đổi nhiều vùng
thiên nhiên rộng lớn trên đất liền thành vùng nông nghiệp
và đã sử dụng hơn 1/3 sản lượng sơ cấp nguyên của Trái
Đất
Các nền văn minh nông nghiệp được phát triển độc lập với
nhau tại một số khu vực vào khoảng 10.500 năm về trước
và đều là ở những vùng có dân cư phát triển như khu vực
Lưỡng Hà (Iraq), đồng bằng sông Hằng (Ấn Độ), sông
Hoàng Hà (Trung Quốc)
Dân số tăng một cách chậm chạp cho đến đầu thế kỷ 19,
khi nông nghiệp và công nghiệp phát triển thì dân số cũng
phát triển một cách nhanh chóng cho đến ngày nay.
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Trong quá trình phát triển của trí thông minh và cả những
tiến bộ về sinh học trên con đường hoàn thiện của mình.
Con người đã phát minh ra những phương pháp khai phá
thiên nhiên, những công cụ, những kỹ thuật không ngừng
được hoàn thiện cho phép chúng ta khai thác các nguồn
tài nguyên thiên nhiên
Tuy nhiên, việc khai thác quá mức các loại tài nguyên, với
tốc độ nhanh và với khối lượng ngày càng nhiều đã dấn
đến sự suy tàn của môi trường sống của chính loài người.
12
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Những tác động ban đầu của con người
Sự xuất hiện người cổ đại bắt đầu làm biến đổi và suy thoái các quần
thể thực vật trên những vùng rộng lớn, bằng cách dùng lửa kết hợp
với một số kỹ thuật săn bắn, họ cũng đã làm biến đổi cấu trúc của của
hệ động vật có xương sống cỡ lớn có mặt ở khắp các vùng trên Trái
đất vào thời đó
Các thợ săn vào thời đại đồ đá cũ, khoảng 12.000 năm về trước cũng
đã tiêu diệt hơn 60% các loài thú lớn, trong đó có voi Ma mút và loài
bò bison cổ (khu vực Bắc Mỹ). Các nghiên cứu gần đây cũng đã tìm
thấy dấu vết các hố chứa đầy xác chết của loài này bị các thợ săn bao
vây bằng lửa và dồn chúng vào trong một hẻm núi hay các đường
hầm do chính họ tạo ra.
Các nhà cổ sinh vật học cũng đã chứng minh được nhiều loài thú lớn
khác và cả những loài chim cỡ lớn ở Madagascar (Châu Phi) đã bị tiêu
diệt do con người.
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Bản đồ mật độ dân số thế giới
13
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Sự phát triển của nền nông nghiệp
Sự phát triển của trồng trọt cũng đã gây nên sự nhiễu loạn
lớn đầu tiên cho Sinh quyển. Sự nhiễu loạn đó còn được
thúc đẩy mạnh hơn do những người chăn nuôi đã làm biến
đổi cấu trúc các quần xã động vật bằng cách làm giảm
thiểu các loài động vật lớn sống trên đồng cỏ do các động
vật hoang dã đe doạ sự phát triển của các động vật chăn
nuôi
Các hoạt động nông nghiệp được bắt đầu bằng các hành
động phá huỷ những hệ sinh thái tự nhiên rộng lớn để
thay thế vào đó là những vùng trồng trọt với số loài thực
vật hết sức hạn chế, đựơc chọn lọc theo nhu cầu lương
thực và thực phẩm của con người.
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Việc làm đảo lộn các vùng tự nhiên đã xảy ra vào khoảng
vài nghìn năm về trước vào đầu công nguyên. Nhiều vùng
đất đã từng là cái nôi của nền văn minh như vùng đất phía
nam Palestine, bắc Syria, Ai Cập và vùng Lưỡng Hà (Iraq
ngày nay). Nền nông nghiệp đã xuất hiện tại đây vào
khoảng 10.000 năm về trước. Vào thời kỳ phồn thịnh nhất,
các vùng đất này có hệ sinh thái đa dạng và là nơi sản
xuất lương thực lớn nuôi sống lượng dân cư đông đúc, góp
phần tạo ra các nền văn minh cổ đại của loài người
Quá trình rồng trọt và chăn nuôi phát triển đã phá hủy
dần rừng tự nhiên, rồi tiếp theo là đất và nguồn nước…
Kết quả cho đến hiện tại, các vùng đất phong phú thời tiền
sử ở Trung Đông từ khoảng 8.000 năm về trước đã trở
thành các vùng sa mạc rộng lớn
14
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Tuy rằng trong thời kỳ này, con người đã làm
biến đổi khá nhiều các yếu tố của môi trường tự
nhiên để mở rộng nông nghiệp, nhưng các hoạt
động của con người trong một xã hội nông nghiệp
vẫn nằm trong giới hạn của các chu trình sinh học
và không làm biến đổi dòng năng lượng của Sinh
quyển, như trong nền văn minh kỹ thuật về sau.
Hệ sinh thái nhân sinh trong nền văn hoá nông
nghiệp vẫn có tính tự cân bằng cao.
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Tác động của xã hội công nghiệp hiện đại :
Vào đầu thế kỷ thứ 18, những thành tựu kỹ thuật mang
tính công nghiệp được sử dụng, tạo điều kiện cho sự nảy
nở của một xã hội kỹ thuật mà hiện nay chúng ta đang
sinh sống trong đó. Trong thời gian này, cấu trúc kinh tế
của nhiều quốc gia thay đổi nhanh chóng
Sự phát minh của những máy công nghiệp, việc áp dụng
các kỹ thuật mới, đã thúc đẩy một cách mạnh mẽ nền sản
xuất hiện đại. Cũng trong thời kỳ này, nhiều loài cây mới
cũng được trồng trọt, tiến bộ về kỹ thuật trồng trọt và chăn
nuôi phát triển nhanh chóng và từ đó năng suất trong
nông nghiệp tăng nhanh.
15
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Tài nguyên thiên nhiên
Các nghiên cứu về Khoa học môi trường thường chia tài
nguyên thiên nhiên (natural resources) thành hai loại: tài
nguyên tái tạo và tài nguyên không tái tạo:
- Tài nguyên tái tạo (renewable resources) là loại tài nguyên
có thể tự duy trì, tự bổ sung theo thời gian bởi các quá trình
tự nhiên như: quần thể động - thực vật, hay tài nguyên vô
tận như gió, năng lượng mặt trời.
- Tài nguyên không tái tạo (non-renewable resources) là dạng
tài nguyên chỉ cung cấp được trong một giới hạn nhất định
và không hồi phục được, hoặc có thể phục hồi nhưng sau
một thời gian rất dài (vài triệu năm) như các nguồn nhiên
liệu than, dầu mỏ, khí đốt, các loại khoáng sản.
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Tài nguyên r ng
Hi n nay r ng đư c đánh giá theo các vai trò chính như sau:
- R ng là h sinh thái đa d ng và giàu có nh t trên c n, đ c
bi t là các khu r ng nhi t đ i m.
- R ng có vai trò to l n v môi trư ng s ng và là ngu n cung
c p nguyên v t li u cơ b n cho con ngư i.
- R ng cung c p lương th c, th c ph m, nguyên li u cho s
phát tri n c a con ngư i: công nghi p ch bi n, dư c li u,
du l ch, gi i trí...
- R ng là “lá ph i xanh” h p th CO2, tái sinh oxy, đi u hòa
khí h u cho c hành tinh.
16
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Ph n l n đ t r ng r t thích h p cho canh tác nông nghi p,
do v y r ng b thu h p ch y u đ l y đ t làm nông nghi p,
tr ng tr t và chăn nuôi. Trong th i gian kho ng 5.000 năm
con ngư i thu h p di n tích c a r ng t 50% trên b trái
đ t xu ng còn 17%. Các ư c tính m i nh t d báo r ng
v i t c đ khai thác hi n t i thì trong vòng 160 năm n a
Trái đ t s không còn r ng
Hàng năm trên th gi i m t đi trung bình 16,1 tri u ha
r ng, trong đó r ng nhi t đ i b suy gi m v i t c đ l n
nh t 15,2 tri u ha (FAO, 2001).
Ch.1. Những thách thức về môi trường
17
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Tài nguyên đ t
Các ch c năng cơ b n c a đ t:
- Là môi trư ng cho con ngư i và các sinh v t sinh trư ng và
phát tri n.
- Là môi trư ng cho các quá trình bi n đ i và phân h y các
khoáng ch t và v t ch t h u cơ.
- Là nơi cư trú cho h đ ng th c v t trên c n.
- Là n n móng cho các ho t đ ng (sinh ho t, xây d ng, phát
tri n kinh t ) c a con ngư i.
18
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Di n tích đ t có th dùng cho canh tác đư c đánh giá vào
kho ng 3.200 tri u ha và hi n m i khai thác kho ng 1.500
tri u ha
T i các vùng khác nhau, t l đ t đã s d ng canh tác so v i
đ t có ti m năng canh tác cũng khác nhau. Trong đó, t i
khu v c Châu Á, t l này r t cao, đ t đ n 92% cho th y
khu v c này đã s d ng g n h t qu đ t có th canh tác
c a mình. Châu M Latinh con s này ch đ t 15%, tình
chung các nư c phát tri n là 70% và các nư c đang phát
tri n là 36%
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Tài nguyên đ t trên th gi i đang b suy thoái nhi u nơi, v i
các hi n tư ng ch y u như:
- Nhi m m n, nhi m phèn, chua hóa t i các vùng ven bi n;
- Xói mòn, b c màu, r a trôi, đ c bi t t i các vùng trung du và
mi n núi;
- Ô nhi m hóa ch t t i các khu v c phát tri n công nghi p,
giao thông, đô th .
19
- 02.11.2013
Ch.1. Những thách thức về môi trường
Các nguyên nhân d n đ n suy thoái tài nguyên đ t g m:
- Th m ph b phá ho i, làm gi m kh năng che ph cho đ t;
- S thay đ i c a đi u ki n th i ti t theo chi u hư ng ngày
càng c c đoan;
- Ô nhi m do công nghi p (nư c th i, khí th i, ch t th i nguy
hi m)
- Phương th c canh tác không b n v ng (s d ng nhi u
phân bón hóa h c, thu c tr sâu...)
Ch.1. Những thách thức về môi trường
20
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
